Beleidsvoering en politiek .1 Hogere of lagere belastingopbrengsten

Witwassen kan een positief of negatief effect hebben op de belastingopbrengsten van de overheid. Dat er geld wordt witgewassen betekent ook dat er inkomsten zijn waar geen belasting over is betaald (Alldridge, 2001). Witwassen vermindert dus de belastingopbrengsten. Tegelijkertijd zijn er kosten verbonden aan het bestrijden van witwassen, die uit belastingopbrengsten betaald moeten worden. Eerlijke belastingbetalers betalen daarmee voor de bestrijding van witwassen.

Anderzijds kan witwassen de belastingopbrengsten van de overheid ook verhogen. Criminelen willen hun geld graag “wit” hebben en een manier om dat te doen is door belasting te betalen over hun criminele inkomen. Met het opgeven van fictieve winsten aan de belastingdienst en het betalen van de verschuldigde belasting over deze inkomsten wordt crimineel geld witgewassen. Dit leidt dus juist tot hogere belastingopbrengsten.

Nederland is een van de landen met de laagste vennootschapsbelasting ter wereld en maakt zich daardoor erg populair bij multinationals om hun winsten hier onder te brengen. Internationaal wordt Nederland dan ook vaak aangeduid als belastingparadijs (Groot & Eikelenboom, 2017). SEO (2013) schat dat de totale geldstromen door Nederland in het schaduwbankwezen in 2010 € 153 miljard bedroeg en dat dit de Nederlandse economie in totaal € 3 tot € 3,4 miljard oplevert. Het vermoeden bestaat dat middels deze instellingen ook crimineel geld wordt witgewassen. Het lijkt er

100 Aard en omvang van criminele bestedingen

dus op dat Nederland geen belastinginkomsten misloopt als gevolg van witwassen, maar er juist geld aan verdient.

4.4.2 Verstoringen ven economische statistieken

Witwasactiviteiten kunnen fouten in economische statistieken veroorzaken, wat vervolgens kan leiden tot verkeerd economisch beleid (Tanzi, 1997). Hiervoor zijn twee oorzaken aan te wijzen. Ten eerste maken, zoals al eerder gezegd, witwassers andere overwegingen dan gewone burgers en bedrijven bij het maken van hun investeringskeuzes (Alldridge, 2001). Als gevolg hiervan zijn de geldstromen van witwassers vaak moeilijk te verklaren vanuit het economische perspectief (die gebaseerd is op winstmaximalisatie). Door deze onverwachte en economisch tegenstrijdige investeringen kunnen de berekeningen van de economische statistieken worden verstoord. Als gevolg heeft de overheid een slechter zicht op de economie, wat kan leiden tot verkeerde beleidsbesluiten.

Ten tweede kan witwassen economische statistieken verstoren, omdat het moeilijk is om de omvang en de effecten van het fenomeen op de economie precies te bepalen (Quirk, 1997b). Er bestaan wel schattingen van de mate van verstoring van economische data door criminaliteit, zoals te hoge werkloosheidscijfers. Dergelijke schattingen over het effect van specifiek witwassen bestaan echter nog niet.

4.4.3 Corruptie en omkoping

Corruptie en omkoping in het kader van witwassen komen niet alleen voor in financiële instellingen, maar ook in andere sectoren. Zoals al eerder beschreven kunnen ook advocaten en notarissen betrokken zijn bij witwasactiviteiten. Deze beroepsgroepen kunnen vatbaar zijn voor corruptie als witwassers proberen hun invloed op een bepaalde markt uit te breiden.

Volgens de Corruption Perception Index van Transparency International van 2016 is Nederland één van de minst corrupte landen ter wereld, met een 8ste plaats op de ranglijst. De laatste jaren zijn er wel enkele zaken in het nieuws geweest over corrupte politieagenten en douaniers die

drugscriminelen hielpen, maar over het geheel genomen lijkt het er dus niet op dat corruptie en omkoping een groot probleem zijn in Nederland.

4.4.4 Ondermijnt de posities van politieke instituties

Als witwassers een deel van de economie onder controle krijgen kunnen zij proberen ook hun politieke invloed te vergroten om ervoor te zorgen dat de politiek geen strengere

anti-witwasmaatregelen instelt. Witwassers kunnen hun politieke invloed uitbreiden door corruptie, omkoping en zelfs het vervalsen van verkiezingen, wat de kern van het democratische proces aantast.

In Nederland zijn er geen maffia-achtige bendes actief zoals we die kennen in Italië en de Verenigde Staten. Criminelen hebben nog geen complete sectoren, regio’s of politieke instituties overgenomen en zij doen zich niet voor als “alternatieve overheden”. In toenemende mate zijn er echter zorgen over de activiteiten van zogenoemde outlaw motor gangs als de Hells Angels en Satudarah en of deze bendes kunnen infiltreren in het lokale bestuur om hun invloed te vergroten (Toon, 2017).

101 Aard en omvang van criminele bestedingen

4.4.5 Kapitaalvlucht ondermijnt buitenlandse beleidsdoelen

Witwassen heeft een groot effect op buitenlandse beleidsdoelen en ondermijnt de internationale ontwikkelingshulp. Als de Nederlandse overheid geld uitgeeft aan ontwikkelingshulp maar een deel van dat geld vervolgens weer terugstroomt naar Nederland in de vorm van witwassen, ondermijnt dat de effectiviteit van het Nederlandse buitenlandse beleid.

4.5 Samenleving

4.5.1 Vergroot inkomensongelijkheid

Verschillende van de eerdergenoemde effecten kunnen leiden tot een grotere

inkomensongelijkheid. Ander bestedingsgedrag van criminelen, veranderingen van import en export en corruptie kunnen ertoe leiden dat de inkomensongelijkheid toeneemt. Een ander potentieel effect van witwassen op inkomensongelijkheid is dat criminelen door witwassen snel rijker kunnen worden en een groot vermogen kunnen verzamelen. Op dit vermogen kunnen zij rendement maken en aangezien de inkomsten uit vermogen vaak hoger zijn dan de inkomsten uit arbeid leidt dit tot een grote ongelijkheid in de verdeling van welvaart.

4.5.2 Toename van criminaliteit

Witwassen heeft een versterkend effect op criminaliteit, omdat het criminaliteit de moeite waard maakt. Het witwassen maakt het voor criminelen mogelijk om van hun illegaal verkregen geld gebruik te maken en moedigt zo meer criminele activiteiten aan (Quirk, 1997). Bovendien stimuleert witwassen criminaliteit doordat het criminelen de legitieme middelen geeft om hun legitieme activiteiten te subsidiëren, spreiden en uit te breiden (Levi, 2002). Het is belangrijk om hierbij het verschil te maken tussen het land waar het geld wordt witgewassen en het land waar de onderliggende criminele activiteit plaatsvindt. Landen die lakse regelgeving hebben of een

belastingparadijs zijn om zo doelbewust crimineel geld aan te trekken plukken wel de vruchten van het witwassen, maar dragen niet de kosten van de criminaliteit.

4.5.3 Terrorismefinanciering

Witwassen en terrorismefinanciering zijn op twee manieren met elkaar verbonden. Ten eerste kan witgewassen geld gebruikt worden om terrorisme te financieren. Terroristische organisaties zijn voor hun financiering afhankelijk van verschillende bronnen zoals drugssmokkel, steun van soevereine staten, diefstal, donaties van (rijke) personen, donaties van goede doelen die een denkmantel zijn voor terroristische organisaties maar ook legale bedrijfsactiviteiten (Freeman, 2011). Zij ontvangen dus niet alleen noodzakelijkerwijs crimineel verkregen geld. Maar als terroristische organisaties zich financieren met bijvoorbeeld drugshandel zullen zij dit geld eerst witwassen om zowel de bron als het doel van het geld te verhullen.

Zoals gezegd wordt terrorisme niet uitsluitend gefinancierd met crimineel verkregen geld.

Aanhangers, overheden en soms nietsvermoedende donateurs zijn een bron van schoon geld dat nooit iets met criminaliteit te maken heeft gehad. Het geld is legitiem en moet worden gescheiden van de bron omdat het zal worden gebruikt voor criminele activiteiten (terrorisme). Dit proces wordt

money dirtying genoemd, het tegenovergestelde van witwassen. Hierbij spelen dezelfde

overwegingen een rol als bij witwassen, namelijk het verborgen houden van financiële transacties. Dit is dan ook de tweede connectie tussen witwassen en terrorismefinanciering. Terroristen zullen dezelfde methodes gebruiken als criminelen om geld te verplaatsen en niet op te vallen (Krieger & Meierrieks, 2011). Dit is een van de redenen dat terrorismefinanciering vaak samen wordt

102 Aard en omvang van criminele bestedingen

4.6 Conclusie

Wij geven een overzicht van de literatuur over de effecten van witwassen. In de literatuur is er wel veel geschreven over de mogelijke effecten van witwassen, maar de empirische onderbouwing bij deze beschrijvingen ontbreekt over het algemeen. Hierdoor is het onduidelijk of het gaat om onheilspellende theorieën of werkelijke effecten.

De 24 effecten kunnen wij indelen in vier categorieën: effecten op de reële economie, effecten op de financiële sector, effecten op de beleidsvoeringen en publieke sector en effecten op de samenleving. Verder kunnen wij het belang van de effecten voor Nederland inschatten. De figuur hieronder laat onze conclusies grafisch zien.

Figuur 3.6 Indeling van effecten en belang voor Nederland

Bron: de auteurs. Deze indeling is gemaakt op basis van de expertmeningen van de auteurs en met argumentatie voorgelegd aan de begeleidingscommissie van dit onderzoek. Legenda: de effecten in rode boxen worden als meest relevant beschouwd, de oranje boxen als minder relevant en de blauwe boxen worden gezien als minst relevant voor Nederland.

103 Aard en omvang van criminele bestedingen