Belang uitspraken bronnen

De manier waarop bronnen uitspraken doen in de nieuwsberichten zijn op verschillende manieren van belang. Respondenten kijken voornamelijk naar de relevantie van de uitspraak, de subjectieve of objectieve manier waarop de uitspraak wordt gedaan en het afhankelijke of onafhankelijke beeld dat de bron door de uitspraak presenteert.

Relevantie

Ten eerste is het voor de respondenten van belang dat uitspraken van bronnen relevant zijn voor het gezondheidsnieuwsbericht. Irrelevante uitspraken van deskundigen maken het nieuwsbericht minder geloofwaardig. Een genoemd voorbeeld komt uit artikel 3: ‘‘Menstruatiepijn tijdens de zomer is misschien nog wel verschrikkelijker dan in de winter. Graag wil ik vrouwen van deze klachten afhelpen en hun extra laten genieten van de zomer.’’ De uitspraak wordt volgens de respondenten ‘uit de lucht gegrepen’ en heeft geen toegevoegde waarde. Respondent 3 noemt een tweede voorbeeld uit artikel 2: ‘‘En dan bij publicatie staat er: een bijzondere bevinding, we hadden niet verwacht dat het voor iedere haarsoort hetzelfde effect zou hebben. Dat stond verder nog nergens in het artikel, dus dat vond ik een beetje uit de lucht gegrepen.’’

Subjectiviteit en objectiviteit

Daarnaast komt uit de analyse naar voren dat uitspraken van bronnen van belang zijn op het gebied van subjectiviteit en objectiviteit. Citaten mogen volgens de respondenten geen meningen bevatten in relatie tot wetenschappelijke onderzoeken. Het is bijvoorbeeld volgens respondent 3 niet de bedoeling van onderzoek doen dat onderzoekers hun eigen mening geven, vanwege het belang van objectiviteit. Volgens respondent 4 noemt als argument dat het idee van journalistiek is om zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen en deze ook probeert te omschrijven. Meningsargumenten dragen volgens hem niet bij aan het vinden van de waarheid en maken een gezondheidsnieuwsbericht minder geloofwaardig. Hij stelt: ‘‘Het is een heel zwak autoriteitsargument, wat sowieso al de zwakste argumentatievorm is. Dus in die zin, als ik het zo lees, zou ik er sowieso niet iets mee doen.’’

Verder zorgen citaten met een subjectief bericht ervoor dat de respondenten gaan twijfelen over de geloofwaardigheid en vragen zich af of de onderzoeker de uitspraak daadwerkelijk heeft gedaan. Respondent 9 noemt een citaat uit artikel 4: ‘‘Echt super zonde van het eerdere onderzoek, maar wat doe je eraan.’’ Ze stelt: ‘‘Dat ik echt dan van je bent hoofd van Harvard University, dus het lijkt me wel een soort van twijfelachtig als je dat dan zo verwoord denk ik.’’ Neutrale reacties, van bijvoorbeeld het hoofd van de raad van bestuur in artikel 1, geven het gezondheidsnieuwsbericht volgens de respondenten een professioneel uiterlijk en wordt daardoor geloofwaardig gezien.

Subjectieve woorden zoals ‘ongelooflijk’ en ‘schokkend’ worden minder wetenschappelijk genoemd. Subjectieve woorden zoals ‘deze resultaten gaan de wereld veranderen’ en ‘baanbrekend’ worden ‘makkelijk’ genoemd en trekken het niveau van het onderzoek in twijfel. Uitroeptekens worden ook genoemd in relatie tot subjectieve uitspraken. Het geeft een schreeuwend effect en doet af aan de objectiviteit en daarmee de geloofwaardigheid. Respondent 3: ‘‘Dat had ik ook wat die David Avocado Wolfde zegt ‘ongelooflijk dat dit prachtige product zoveel meer kan doen’ met uitroeptekens erachter. Als een wetenschapper dit zo uitschreeuwt, dan klinkt

33

dat ook niet heel objectief. De volgende zin wordt als voorbeeld ook regelmatig aangekaart: ‘‘Deze resultaten gaan de wereld veranderen!’’ De combinatie van subjectiviteit en uitroeptekens wordt ‘overdreven’ genoemd. Opvallend is dat deze subjectieve uitspraak wel geloofwaardig wordt genoemd wanneer het presenteert dat een onafhankelijke deskundige het besluit heeft genomen voor publicatie. De respondent vindt het in dit geval belangrijker dat de deskundige een onafhankelijke bron is.

Eigenbelang

Verder komt uit de analyse naar voren dat uitspraken van bronnen van belang zijn voor de geloofwaardigheid op het gebied van gepresenteerde onafhankelijkheid of eigenbelang van het geciteerde bericht. Met name uitspraken die een bron afhankelijk van het onderzoek doen lijken, worden beoordeeld door de respondenten. Deze uitspraken zorgen voor het wantrouwen van een gezondheidsnieuwsbericht. De uitspraken van de Zweedse CEO in het bierartikel worden voornamelijk als ongeloofwaardig ervaren, omdat hij zijn eigen gebrouwen bier positief onder de aandacht brengt. In de ogen van de respondenten is dit een vorm van eigenbelang en hoort niet thuis in een betrouwbaar wetenschappelijk artikel. De respondenten vinden bijvoorbeeld dat hij een onduidelijke, afhankelijke, niet representatieve onderzoekspopulatie presenteert om te onderbouwen dat het bier werkt tegen menstruatieklachten. Respondent 3 legt uit: ‘‘De CEO gebruikt zijn dochters en de vriendinnen van zijn vrouw als bronnen, dat is natuurlijk erg onbetrouwbaar. Je hebt blinde proefpersonen nodig die niet al bevooroordeeld zijn.’’

Een opvallend punt is dat de uitspraken van de gynaecoloog in artikel 4 geloofwaardiger worden beoordeeld vanwege het presenteren van onafhankelijke expertise. Respondent 3 stelt: ‘‘Deze vond ik nog enigszins betrouwbaar doordat er een Nederlandse gynaecoloog was die erin geïnteresseerd zou zijn. Dan zegt in ieder geval een professional dat die oestrogeen een positieve werking heeft. Daardoor dacht ik, misschien zit er dan toch een kern van waarheid in.’’

De expertise van de gynaecoloog wordt echter in twijfel getrokken door de volgende uitspraak: ‘‘Als dit bier echt werkt zoals Turesson zegt, dan is dit de uitvinding van de eeuw voor mijn patiënten.’’ In de ogen van de respondenten gelooft de deskundige in een bron met eigenbelang en komt hij daardoor onwetend over. Respondent 5 stelt dat de uitspraak van de gynaecoloog misschien geloofwaardig is: ‘‘Maar hij weet dus zelf ook niet of het werkt.’’ Dit maakt het nieuwsbericht minder geloofwaardig.

34