Woonhuizen worden nog niet zo lang in grote getale beschermd.
Lange tijd was er alleen maar aandacht voor grote objecten als kastelen en kerken. De grote uitbreiding van de rijksmonumenten- lijst is voornamelijk terug te voeten op de woonhuizen. Veel woonhuizen worden ook op grond van een gemeentelijke monumentenlijst beschermd, omdat ze van lokaal belang zijn en
beeldbepalend voor het stads- en dorpsgezicht.
Het behoud van woonhuismonumenten is van groot belang om meerdere redenen:
— ze getuigen van de sociale stmctuur en de cultuur van het dagelijks leven in vroeger tijden en van het gebruik van oude materialen en technieken in de huizenbouw;
— woonhuizen bepalen voor een groot deel het aanzien en de sfeer van dorp en stad; wat is Amsterdam zonder zijn grachtenpanden, Edam zonder zijn houten huizen, Deventer zonder zijn gotische woonhuizen;
— woonhuismonumenten bieden een vorm van huisvesting, waar veel vraag naar is;
— restauratie en onderhoud van deze grote groep monumenten bieden een flink stuk specifieke werkgelegenheid.
De restauratie van woonhuismonumenten verloopt niet altijd even eenvoudig. Een groot probleem is de financiële haalbaarheid voor een particuliere eigenaar of restaurerende instelling. Het gaat immers niet altijd om financieel draagkrachtige lieden. Niet altijd kan de restauratie in het gemeentelijk programma worden ingepast, waardoor onzekerheid voor de eigenaar en de bewoner ontstaat en bovendien verder verval van het pand dreigt.
Soms kunnen problemen ontstaan door bepalingen in een op het betreffende gebied rustend bestemmingsplan, voorschriften in de bouwverordening, of bepalingen voortvloeiende uit de
monumentenwet.
Particulier initiatief
Landelijk:
* Landelijke Federatie Het Behouden Huis, secr. de Laars 58, 1602 MS Enkhuizen, tel: 02280-14692.
Doel van deze federatie is het bevorderen van het behoud van woonhuismonumenten in het belang van het leefbaar houden van de historische stads- en dorpsgezichten. Zij tracht dit te
bereiken door een 40-tal aangesloten restaurerende instellingen te ondersteunen, door algemene en individuele voorlichting te geven, door te fungeren als gesprekspartner voor haar leden bij de overheid en door studiebijeenkomsten te organiseren voor aangesloten instellingen.
* Vereniging Hendrick de Keyset, secr.: Huize van Brienen, Herengracht 284, 1016 BX Amsterdam, tel. 020-6249755.
Deze vereniging streeft het behoud van architectonisch of historisch belangrijke oude gebouwen in het gehele land na.
Daartoe verwerft zij waardevolle oude gebouwen, ondermeer woonhuizen en bedrijfspanden, restaureert de panden op architectuur-historisch verantwoorde wijze, waarbij grote aandacht wordt besteed aan het interieur, en blijft ze daarna beheren en verhuren.
Lokaal:
Er bestaan vele tientallen instellingen die op lokaal niveau woonhuismonumenten restaureren en/of beheren, danwel zich op andere wijze inzetten voor het behoud van deze categorie
monumenten. In veel plaatsen bestaat een stichting, maatschappij, N.V. of B.V. Stadsherstel. Informatie hierover is re verkrijgen bij de Federatie Het Behouden Huis of de Stichting NCM. Daarnaast zijn er meerdere andersoortige restaurerende instellingen en woningbouwverenigingen die zich (mede) bezighouden mer het restaureren en beheren van woonhuismonumenten.
Overheid
Als eigenaar of anderszins belanghebbende van een op de monumentenlijst geplaatst woonhuis kan men, bijvoorbeeld bij restauratie, direct of indirect te maken krijgen met vele instanties.
Enerzijds zijn dat instanties op het gebied van stadsvernieuwing, volkshuisvesting en andere. In de meeste gevallen zal men echter in eerste instantie contact hebben met de gemeente. Op lokaal
niveau kan men te maken krijgen met:
— gemeentelijk bureau/afdeling Monumentenzorg,
— gemeentelijk bureau/afdeling Stadsvernieuwing en/of Volkshuisvesting (vaak bij de afdeling Gemeentewerken, Ruimtelijke Ordening etc.)
— dienst Bouw- en Woningtoezicht,
— welstandscommissie,
— gemeentelijke monumentencommissie,
— gemeentelijke stadsvernieuwingscommissie.
Financieel instrumentarium
Rijk:
— Besluit Rijkssubsidiëring Restauratie Monumenten (BRRM).
Op grond van artikel 8 van het BRRM kunnen eigenaren van door het Rijk beschermde monumenten een restauratiesubsidie krijgen van 30% van de subsidiabele restauratiekosten.
Daarnaast kunnen zij bij het Nationaal Restauratiefonds een restauratiehypotheek krijgen van maximaal eenzelfde bedrag als de toegezegde rijkssubsidie, tegen een lage rente. Verder kunnen zij gebmik maken van de mogelijkheid om zowel het op termijn toegezegde subsidie als de laagrentende lening door het Nationaal Restauratiefonds te laten voorfinancieren (zie de algemene informatie over het Nationaal Restauratiefonds).
Restaurerende instellingen, die zonder winstoogmerk de instandhouding van monumenten ten doel hebben, kunnen een subsidie krijgen van 50% van de subsidiabele
restauratiekosten.
Voor lager publiekrechtelijke lichamen (bv. gemeenten) geldt een subsidiepercentage van 40 %.
Voor een eigenaar die niet belastingplichtig is, of een eigenaar die wél Inkomsten-(IB) of Vennootschapsbelasting
(Vbp)plichtig is maar die door middel van een verklaring van de Belastingdienst/Bureau Monumentenpanden (BBM, zie blz.
41), aantoont dat voor hem geen fiscale aftrek wordt toegestaan, geldt een verhoging van genoemde
subsidiepercentages met 30%. Behalve subsidies uit hoofde van de monumentale waarde van een woonhuismonument is eventueel ook een bijdrage mogelijk van het ministerie van VROM in het kader van woonhuisverbetering.
— Besluit rijkssubsidiëring onderhoud monumenten. Voor een aantal categorieën monumenten kan subsidie worden verkregen in kosten van onderhoudswerkzaamheden. Binnen de categorie woonhuizen komen alleen hofjes van liefdadigheid in
aanmerking; de subsidie bedraagt 40% van de kosten van de onderhoudswerkzaamheden met een minimum van ƒ 500,—
en een maximum van ƒ 10.000,—.
Provincies:
Provincies kunnen subsidies verlenen ten behoeve van restauratie en/of onderhoud van rijks- en/of gemeentelijke monumenten. Zie onder het hoofdstuk Provincies.
Gemeenten:
Gemeenten kunnen eveneens een financiële bijdrage leveren aan restauratie en onderhoud van woonhuismonumenten, en wel uit het stadsvernieuwingsfonds. Een gemeente moet dit regelen in de gemeentelijke subsidieverordening, doch is geheel vrij in de invulling daarvan. In de verordening moet duidelijk gemaakt worden of slechts subsidie mogelijk is voor rijksmonumenten of ook voor gemeentelijke monumenten en beeldbepalende panden.
Verder kunnen gemeenten financiële ondersteuning bieden aan lokale restaurerende instellingen en andere organisaties op het gebied van de bescherming van woonhuismonumenten.
Particuliere fondsen:
In individuele gevallen zijn bijdragen mogelijk uit particuliere fondsen.
Documentatie / literatuur
— H. J. Zantkuyl: Bouwen in Amsterdam
Uitgave van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse binnenstad, Slotetkade 21, 1058 HE Amsterdam
— ir. R. Meischke: Het Nederlandse Woonhuis van 1300-1800 Haarlem, 1969
— Restaureren... hoe zo? Stichting Stadsherstel Hoorn, Hoorn, 1985
— jaarverslagen Vereniging Hendrick de Keyser
— jaarverslagen van organisaties voor stadsherstel
— Amsterdamse Monumenten
— De Binnenstad, uitgave van de Vereniging van Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad, verschijnt 6 keer per jaar
— Amsterdamse Monumenten; uitgave van het gemeentelijke Bureau Monumentenzorg Amsterdam, verschijnt 3 keer per jaar
— Nieuwsbrief, uitgave van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Maatschappij tot Stadsherstel, verschijnt 4 keer per jaar.
— Brochures: Een nieuw leven voor oude monumenten en Monumenten en de fiscus. Nationaal Restauratiefonds, Hoevelaken, 1986/1987.
— A. Odding: Stadsherstel op weg naar professionaliteit, 1987.