3.1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de definitie van het begrip rechtmatigheid, waarom wij dit zo belangrijk vinden en welke aspecten van rechtmatigheid van belang zijn voor de VIC en daarmee voor de rechtmatigheidsverantwoording.
3.2 Wat is rechtmatigheid?
De definitie van het begrip rechtmatigheid is: ‘voldoen aan wettelijke kaders en regelgeving’. Hierbij gaat het niet alleen om zogenoemde externe regelgeving, zoals Europese en nationale wetgeving, maar ook om de eigen regels van een overheid. Tot deze laatste groep behoren naast verordeningen, beleidsregels, interne afspraken e.d. ook zaken als de vastgestelde begroting en formele wijzigingen daarvan.
Dit juridische begrip rechtmatigheid heeft betrekking op alle geldende wetten en regels. In het kader van (de VIC als basis voor) de eigen rechtmatigheidsverantwoording is deze alleen gericht op de rechtmatigheid van de financiële beheershandelingen. Er moet worden vastgesteld dat baten, lasten en balansmutaties rechtmatig tot stand zijn gekomen, dat wil zeggen overeenkomstig (financiële) wet- en regelgeving.
3.3 Belang van rechtmatigheid
Rechtmatigheid is een van de kernbegrippen van goed overheidsbestuur. Inwoners, instellingen en bedrijven moeten erop kunnen vertrouwen dat de overheid publiek geld rechtmatig verwerft en besteedt, en dat hun vertegenwoordigers in het overheidsbestuur erop toezien dat dit gebeurt.
Daarom nemen overheden in hun organisatie en processen zelf maatregelen die waarborgen verschaffen, en zijn er in de regelgeving eisen aan de interne en externe controle op rechtmatigheid opgenomen.
3.4 Rechtmatigheidscriteria
Criteria die de rechtmatigheidsverantwoording raken zijn:
• Begrotingscriterium:
Financiële beheershandelingen die ten grondslag liggen aan de baten en lasten, alsmede de balansposten, dienen tot stand te zijn gekomen binnen de grenzen van de geautoriseerde begroting en hiermee samenhangende programma’s (begrotingscriterium). In de begroting zijn de maxima voor de lasten vermeld die door de raad zijn vastgesteld. Dit houdt in dat de financiële beheershandelingen moeten passen binnen de begroting, waarbij het juiste programma, de toereikendheid van het
begrotingsbedrag en het begrotingsjaar van belang zijn.
• Voorwaardencriterium:
Het voorwaardencriterium heeft betrekking op de eisen die worden gesteld bij de uitvoering van de financiële beheershandelingen. De voorwaarden zijn afkomstig uit de regelgeving en hebben betrekking op aspecten zoals doelgroep, termijn, grondslag, administratieve bepalingen,
normbedragen, bevoegdheden, bewijsstukken, recht, hoogte en duur. De verstrekking van (o.a.) subsidies en uitkeringen is bijvoorbeeld aan bepaalde voorwaarden verbonden. Het niet in acht nemen van deze voorwaarden kan leiden tot een onrechtmatigheid.
• Misbruik-en-oneigenlijk-gebruikcriterium:
Onder misbruik wordt verstaan: het opzettelijk niet, niet tijdig, onjuist of onvolledig verstrekken van gegevens met als doel om ten onrechte overheidssubsidies of -uitkeringen te verkrijgen, of met als doel om geen – of een te laag bedrag aan – heffingen aan de overheid te betalen. Misbruik van overheidsgelden kan worden gelijkgesteld met het plegen van fraude, om zich onrechtmatig overheidsgelden toe te eigenen. Ter voorkoming van fraude passen beheersmaatregelen zoals fraudepreventie, fraudeopsporing, handhaving en sancties.
Onder oneigenlijk gebruik wordt verstaan: het door het aangaan van rechtshandelingen, al dan niet gecombineerd met feitelijke handelingen, verkrijgen van overheidsbijdragen of het niet – dan wel tot een te laag bedrag – betalen van heffingen aan de overheid, in overeenstemming met de
bewoordingen van de regelgeving maar in strijd met het doel en de strekking daarvan (de ‘geest van de wet’). Beheersmaatregelen die daarbij passen zijn: handhaving, voorlichting, analyse toepassingen en actualisering wet- en regelgeving.
4. Verbijzonderde interne controle
4.1 Inleiding
Dit hoofdstuk staat in het kader van de verbijzonderde interne controle. Het geeft antwoord op de vragen wat het doel is van de VIC en welke rol deze heeft binnen de organisatie.
4.2 Doel van de verbijzonderde interne controle
De verbijzonderde interne controle heeft als doel om, onafhankelijk van de teams die de interne controle hebben uitgevoerd, vast te stellen of de interne controlemaatregelen (controle binnen de processen) zijn uitgevoerd en voldoende hebben gewerkt. Met behulp van de verbijzonderde interne controle wordt op onafhankelijke wijze getoetst of de teams de interne controlemaatregelen naleven.
De VIC vormt hiermee het sluitstuk voor de rechtmatigheidsverantwoording.
4.3 Onderzoeksvraag vanuit de verbijzonderde interne controle
Dragen de interne controlemaatregelen gericht op het financieel beheer in opzet, bestaan en werking voldoende bij aan een adequaat financieel beheer om zodoende te kunnen komen tot een
rechtmatigheidsverantwoording?
4.4 De rol van de verbijzonderde interne controle binnen de organisatie.
Om voldoende zekerheid te hebben over de betrouwbaarheid van de informatievoorziening heeft een organisatie adequate (interne) controlemaatregelen nodig. Daarbij kunnen meerdere zogenoemde
‘verdedigingslinies‘ worden ingericht:
1e lijn: de kwaliteitscontrole die belegd is in de lijnorganisatie
2e lijn: ondersteuning van de 1e lijn; adviseert, coördineert en toetst of de interne controlemaatregelen op uitvoeringsniveau aanwezig zijn en adequaat worden uitgevoerd
3e lijn: de Interne Audit Functie (IAF) die binnen de eigen organisatie onafhankelijke en objectieve oordelen velt over de aanwezige eerste- en tweedelijnscontrole.
In- en externe controle – vijf verdedigingslinies
4.5 De rol van kwaliteitscontrole (interne controle)
De kwaliteitscontrole of interne controle wordt uitgevoerd door de lijnorganisatie. De kwaliteitscontrole is het proces dat gericht is op het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid omtrent het
bereiken van doelstellingen en maakt het mogelijk om verantwoording hierover af te leggen.
Werkzaamheden die hiervoor in beeld komen zijn gegevensgerichte controlewerkzaamheden zoals steekproeven/detailcontroles en cijferanalyses. Een voorbeeld is het zelf uitvoeren, gedurende het jaar, van de steekproef zoals de accountant die nu voorschrijft.
Door gedurende het jaar de kwaliteitscontroles uit te voeren, kunnen snel maatregelen worden genomen bij constateringen, waardoor herstelacties worden geminimaliseerd en verdere fouten worden voorkomen. De kwaliteit van de werkzaamheden gaat omhoog.
De kwaliteitscontrole vormt de basis voor de rechtmatigheidsverantwoording.