‘De Krook’, het blijft een zonderling klinkende naam. Hij blijkt afgeleid van ‘Waalsekrook’, een onooglijk straatje, tot voor kort palend aan het huidige Gentse bibliotheekgebouw. De straatnaam klinkt oud en authentiek maar is een bedenksel, een van de vele, van Jozef Vermeulen (Moerbeke-Waas, 1894 – Gent, 1956) [10.1]. Hoewel nu vrijwel vergeten, liet deze politicus, meer dan om het even wie van zijn collega’s, zijn sporen na in Gent. Heel wat goed klinkende, vandaag erg bekende en schijnbaar antieke Gentse straatnamen zijn in werkelijkheid nog geen tachtig jaar oud en werden door hem bedacht. Een willekeurige greep: Snepkaai, Einde Were, Krommenelleboog, Corduwanierstraat, Biezenstuk, Beverhoutplein, Wispelbergstraat, Fratersplein, Holdaal, Griendijk, Griendeplein, Koolkappersstraat, Kattenberg, Wiedauwkaai, Warandestraat, Neuseplein, Vrouwebroersstraat, Tiebaertsteeg, Kolveniersgang, Bargiekaai, Voorhoutkaai, Kwaadham en Joremaaie.
Deze straatnamen zijn het resultaat van een grootscheepse operatie die was gestart in februari 1940, nog voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. De reden was louter functioneel. De ‘grote naamsverandering’ kwam er op vraag van De Post, die de talrijke verwarringen wilde uitsluiten tussen de vele Grote en Kleine, Lange en Korte dit-of-datstraten in Gent. Meestal mocht er eentje blijven bestaan en werd voor het andere een onmogelijk te verwarren vervanger gezocht. Daarvoor was Vermeulen, advocaat, politicus en amateurdichter, de geknipte figuur. Hij koesterde immers letterkundige ambities, hoewel zijn dichtwerken amper gepubliceerd raakten, behalve in het volkskundige tijdschrift
Oost-Vlaamse Zanten. Maar Vermeulen had gevoel voor taalklank. Hij werd de motor en
duvelstoejager van een toen door de gemeenteraad ingestelde werkgroep die de reeks nieuwe benamingen moest bedenken. Hij had daarin het eerste en het laatste woord. Dat is aan ‘zijn’ straatnamen goed te merken.
Aan historische naamgeving had Vermeulen lak, al probeerde hij wel waar mogelijk een historische verantwoording aan de door hem toegekende namen te geven. De ‘Waalsekrook’ is wat dat betreft een mooi voorbeeld van de vele Vermeulencreaties [10.2]. De naam heeft wel vaag iets te maken met het uitzicht en de voorgeschiedenis van de site, maar hij moest vooral opvallen en mooi klinken. Een beetje Gents mocht wel, maar niet té, dus werd het ‘krook’ en niet ‘kruuk’. Dat ‘krook’ eerder doet denken aan een ‘kreuk’ zoals in een broek of een laken, en dat dit woord nooit werd gebruikt bij land- en waternamen, daar lag de bedenker niet wakker van. Ook de relatie met de werkelijke vorm van het terrein
184
10.2 Schets van Jozef
Vermeulen voor de introductie van nieuwe straatnamen in de Huidevettershoek.
(Documentatiecentrum voor Streekgeschiedenis Maurits Gysseling, archief Jozef Vermeulen)
10.3 Het verdwenen
straat-naambord van de Waalsekrook,
2011. (Bram Devlieger)
liet hem koud. Dat Vermeulen erop stond de naam Platteberg te behouden (zie verder), voor een straat met een steile trap, moet toe te schrijven zijn aan een absurd gevoel voor humor.
De Waalsekrook en de Platteberg kwamen er als alternatieven voor de Kleine Huidevettershoek. Op die plek bevonden zich inderdaad twee goed onderscheiden straatgedeelten en de fantasierijke Vermeulen liet daarom in 1942 twee uitzonderlijke straatnamen aanvaarden. De benaming ‘Waalsekrook’ verwees naar de voor de binnenschepen in die tijd moeilijk te nemen rechte hoek aan de Schelde, van of naar de Ketelvaart. Voor het ‘Waalse’ vond Vermeulen vermoedelijk inspiratie in het boekje van stadsarchivaris Victor Fris uit 1925 over oude straatnamen van Gent. Daarin heeft die het over de talrijke Waalse kolenschepen die de plek passeerden met hun gewaardeerde vrachten bestemd voor het stroomgebied van de Leie en de Schelde verder stroomafwaarts. Eerder werden hier ook al veel cargo’s kalk uit de regio van Doornik overgeslagen, maar dat is een ouder verhaal. Het openstellen van de Ringvaart in 1969 maakte trouwens een eind aan de ooit zo drukke vrachtscheepvaart in de binnenstad.
‘Waalsekrook’ verdween als officiële straatnaam in 2012 [10.3]. Maar wat dan met de Platteberg, de naam voor het enige Gentse straatje met een trap, tussen de Korianderstraat en de Lammerstraat? Hier moeten we Vermeulen min of meer vrijpleiten. Het was de 17de-eeuwse kroniekschrijver Justo Billet die de naam, die oorspronkelijk thuishoorde bij de Sint-Kwintensberg, foutief in
185 10.4 Zicht op de Platteberg
met de trappen naar de
Lammerstraat. (Bram Devlieger)
de buurt bij de Parijsberg plaatste. Die laatste benaming bleef
behouden voor een steegje aan de overzijde van de Lammerstraat (nu een van de ingangen van de feestzalen Vooruit). Het opmerkelijke niveauverschil, enkel te nemen via een trap [10.4], kwam er pas halverwege de jaren 1800, toen de Lammerstraat aanzienlijk verbreed en opgehoogd werd bij de bouw van de nieuwe Marcellisbrug. Oorspronkelijk klom de Lammerstraat vanaf de Schelde steil omhoog naar de Sint-Pietersnieuwstraat. Met de ophoging sloegen de ingenieurs twee vliegen in één klap. De schepen konden zonder enig oponthoud onder de brug passeren – wat vrij uniek was in Gent – terwijl het harde labeur van de talrijke paarden die zwaarbeladen wagens en karren via de Lammerstraat van en naar het Zuidstation trokken, aanzienlijk werd verlicht.
Het werk van de commissie-Vermeulen werd tijdens de Tweede
Wereldoorlog doorkruist door een tweede naamkundige operatie die te maken had met de creatie van een ‘Groot Gent’ door de bezetter. Deze gemeentefusie avant la lettre had tot gevolg dat in 1943 opnieuw heel wat straten van naam moesten veranderen. Maar die aanpassingen, waar Vermeulen trouwens geen rol in speelde, bleven grotendeels dode letter. Ze zorgden hoogstens voor extra verwarring. Meteen na de bevrijding, amper een jaar later, werden ze ongedaan gemaakt. De namen toegekend bij de eerste campagne van de commissie-Vermeulen bleven echter wel gelden. Zijn taalcreaties neemt een Gentenaar nog dagelijks in de mond.
Om en rond de stadsbibliotheek wemelt het van klinkende nieuwe namen. Een nieuwe weg, twee bruggen en een plein werden genoemd naar strijders tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Zo is er de Nelson Mandelapromenade, de Albertina Sisulubrug, de Steve Bikobrug en het Miriam Makebaplein. Een passend eerbetoon, maar de bibliotheek kreeg uit historische overwegingen toch de naam van de oever waarlangs ze is ‘aangemeerd’. Het vroegere aanpalende straatje, de Waalsekrook, diende tot inspiratiebron. Het werd ‘De Krook’, waarbij het ‘Waalse’ werd weggelaten. Het klinkt middeleeuws en goed, maar achter de naam zit meer dan een kreuk verborgen.
188