Algemeen
Zijn er sporen of vondsten aanwezig die ouder zijn dan het kerkgebouw en bijbehorende kerkhof? Zo ja, wat is de aard en ouderdom van deze sporen?
Er zijn tijdens de archeologische begeleiding enkele recent graven (uit de periode na 1866) aangetroffen binnen de maximale graafdiepte van ca. 1,02 m – NAP (en lokaal, ter hoogte van de diepe grafkelders tot 1,30 m – NAP). Er zijn geen archeologische sporen of vondsten aangetroffen die ouder zijn dan het huidige kerkgebouw en de bijbehorend, recente kerkhof (met oudst geregistreerd gebruik vanaf 1866). Het is niet uitgesloten dat deze resten op een dieper niveau wel aanwezig zijn.
Zijn er sporen aanwezig binnen het plangebied die behoren tot het bewoningslint langs de Dorpstraat? Zo ja, wat is de aard en ouderdom van deze sporen?
Er zijn tijdens de archeologische begeleiding geen sporen of vondsten aangetroffen die behoren tot het bewoningslint langs de Dorpsstraat. Het is niet uitgesloten dat deze op een dieper niveau wel aanwezig zijn.
Zijn er aanwijzingen voor de aanwezigheid van een schans binnen het plangebied? Zo ja, wat is de aard en ouderdom van deze sporen?
Er zijn tijdens de archeologische begeleiding geen sporen of vondsten aangetroffen die aanwijzingen vormen voor de aanwezigheid van een schans binnen het plangebied.
Het is niet uitgesloten dat deze op een dieper niveau wel aanwezig zijn.
Wat is de bodemopbouw binnen het plangebied?
Onder een recent ophogingspakket (S5000) bevinden zich twee oudere ophogingslagen (S5010 en S5011). Deze ophogingslagen bestaan uit zand en worden gekenmerkt door de aanwezigheid van grote hoeveelheden bouwpuin en los menselijk skeletmateriaal. Stratigrafisch gezien is (onderste laag) S5011 het oudst; vondstmateriaal zoals witbakkend aardewerk met koperglazuur en faience doen vermoeden dat deze ophogingslaag niet ouder is dan de 18e eeuw. De jongere vondsten in deze zelfde laag doen zelfs vermoeden dat de beide ophogingslagen uit de 19e-20e eeuw stammen. De natuurlijke ondergrond is in geen van de werkputten bereikt.
Wat is de mate van conservering van archeologische resten binnen het plangebied?
De conservering van de (sub)recente sporen (uit de periode vanaf 1866) is goed.
Ophogingslaag 5011, de oudst waargenomen ophogingslaag binnen de maximale graafdiepte, blijkt door toedoen van (her)begravingen en het ruimen van graven uit de tweede helft van de 19e en 20e eeuw zwaar geroerd.
Op welk(e) niveau(s) bevinden zich de archeologische resten?
De restanten van de (sub)recente graven uit de periode vanaf 1866 bevinden zich direct onder het maaiveld.
Is er sprake van een ophogingslaag, of ophogingslagen, en zo ja wat is de aard en dikte van deze laag of lagen?
Er zijn echter enkele ophogingslagen aangetroffen. Deze bevinden zich direct onder de bouwvoor en worden gekenmerkt door de aanwezigheid van veel fragmenten puin en los menselijk skeletmateriaal. Ophogingslaag S5010 heeft een dikte van ca. 0,60
tot 0,90 m. De exacte dikte van de daaronder liggende ophogingslaag S5011 is niet vastgesteld; binnen de maximale diepte van de ingreep (1,02 m – NAP) bleek deze laag minimaal 0,40 m dik.
Is er sprake van vondstmateriaal dat behoort tot de lintbewoning en/of schans en zo ja, wat voor vondstcategorieën betreft het?
Er is geen sprake van vondstmateriaal dat tot de lintbebouwing en/of de schans behoort.
Kerkhof
Wat is de ouderdom van de archeologische resten?
De aangetroffen sporen dateren alle uit de Nieuwe tijd B/C. Gezien de aard van de sporen ligt een datering aan het eind van de 19e of de eerste helft van de 20e eeuw voor de hand (Nieuwe tijd C).
Wat is de indeling en fasering van het kerkhof?
Tijdens het onderzoek zijn geen sporen gevonden die duiden op een fasering van het kerkhof.
Kunnen met name de oudste begravingen op een exacte wijze gedateerd worden (14C-datering of dendrochronologische datering van de grafkisten)?
N.v.t.
Wat is de conservering van de begravingen (skeletresten)?
De conservering van de aangetroffen skeletresten is goed. Gezien de recente ouderdom (uit de periode vanaf 1866) is besloten om deze te herbegraven in een knekelkuil (grafkelder S3 in werkput 3, zie Figuur 3.1).
Zijn in de graven resten van kleding, knopen, (mantel)spelden aanwezig en zo ja, geven die aanwijzingen over de sociale status van de doden?
N.v.t.
Wat zijn de sexe, leeftijd, lichaamslengte en pathologische kenmerken van de intacte skeletten?
N.v.t.
Wat is de verhouding mannen-vrouwen-kinderen in de graven?
N.v.t.
Is het onderzochte aantal voor de betreffende periode een statistisch betrouwbare steekproef? Is op basis van de fysisch antropologische analyse een algemeen beeld te geven van de gezondheid en leeftijdsopbouw van de inwoners van Zoetermeer?
N.v.t.
Zijn er nog resten van kisten (hout en nagels van doodskisten) of markeringen van begravingen (zerken of grafstenen) aanwezig?
N.v.t.
Wat voegt het archeologisch onderzoek toe aan de bestaande kennis over het kerkgebouw en bijbehorend kerkhof van Zoetermeer en wat voegt dit daarmee toe aan de bewo-ningsgeschiedenis van Zoetermeer?
Het archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat binnen het onderzoeksgebied de ondergrond tot op grote diepte recent is verstoord door het (her)begraven en ruimen van graven: vanaf de 19e tot in de tweede helft van de 20e eeuw. Tot op de ontgra-vingsdiepte (ca. 1,02 m – NAP en lokaal, ter hoogte van de diepe grafkelders, tot 1,30 m – NAP) zijn geen sporen aangetroffen van oudere graven of andere archeologische waarden.
8 Synthese
Tijdens de archeologische opgraving volgens de variant archeologische begeleiding tot op een graafdiepte van ca. 1,02 m – NAP (en lokaal, ter hoogte van de diepe grafkelders, tot 1,30 m – NAP) zijn diverse recente sporen aan het licht gekomen. Het gaat hierbij voornamelijk om graven en grafkelders uit de periode na 1866 (het jaar van de oudste, geregistreerde grafsteen). Deze zijn geruimd, waarna het menselijk skeletmateriaal elders is herbegraven.
De graven en grafkelders blijken in twee ophogingslagen (onder de bouwvoor) ingegraven. Deze lagen bevatte veel bouwpuin en los menselijk skeletmateriaal. Er zijn geen oudere sporen (uit de periode voor 1866) in aangetroffen. De ophogingslagen blijken herhaaldelijk geroerd tijdens (her)begravingen en het ruimen van graven in de (tweede helft van de) 19e en 20e eeuw. Enkele vondsten die vermoedelijk ouder dateren (uit de 18e eeuw) moeten bij dit roeren uit oudere onderliggende lagen omhoog zijn verplaatst.
Er zijn tijdens het onderzoek geen aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid van oudere archeologische sporen of structuren. Mogelijk bevinden deze zich nog op een dieper niveau of op andere locaties in en rondom de kerk.
Bij toekomstige werkzaamheden rondom de kerk kan ervan uitgegaan worden dat het terrein, waarbinnen het oude kerkhof momenteel is gelegen, tot op een diepte van -1,02 m NAP (en lokaal, ter hoogte van de diepe grafkelders, tot 1,30 m – NAP) zwaar is verstoord door toedoen van recente (her)begraving en grafruiming. In overleg met het bevoegd gezag is dan ook besloten om de archeologische begeleiding af te ronden en in een volgende fase van het project, namelijk het uitgraven van de funderingssleuf en bijbehorende leidingen in de reeds onderzochte zones, geen archeologische begeleiding toe te passen, omdat niet dieper dan -1,02 m NAP gegraven gaat worden.
Bij de het uitgraven van deze sleuf zijn, conform deze bijgestelde verwachting, dan ook geen meldingen van archeologische sporen of vondsten gemeld.
Literatuur
Baas, S., 2018: Programma van Eisen Oude kerk Zoetermeer, Archol-PvE-nummer 112, Leiden
Cornelisse, H., 2018: Graven achter de Oude Kerk. Een bureauonderzoek naar de geplande uitbreiding van de Oude Kerk in Zoetermeer, Archol rapport 414, Leiden.
Corver, B.A., 2015: Archeologische opgraving Dorpsstraat 18, Zoetermeer Gemeente Zoetermeer, IDDS
Archeologie rapport 1739, Noordwijk.
Deeben, J.H.C., 2009: Handleiding voor de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden 3e generatie,
Amersfoort.
Grootveld, R. en Koopmans, B. 1987: De Oude Kerk te Zoetermeer, Historische Reeks Zoetermeer.
Horssen, J. van 2015: De archeologie van Zoetermeer, Een bureauonderzoek naar de prehistorie en de veertien archeologische monumenten in de gemeente Zoetermeer, Delftse Archeologische Rapporten 124, Delft.
Lijst van figuren
Figuur 1.1 Ligging plangebied Zoetermeer-Oude Kerk.
Figuur 1.2 Ligging van het plangebied van de aanbouw van Oude Kerk in de historische kern van Zoetermeer.
Figuur 3.1 Overzicht van de putten en profielen (zwarte, vette lijnen) met nummering binnen het onderzoeksgebied (rood).
Figuur 3.2 Het uitgraven van grafresten door de kraan met knijpbak onder archeologische begeleiding ter hoogte van de geplande funderingssleuf (noordwestpunt werkput 7, richting het noorden).
Figuur 6.1 Overzicht van de werkputten met aangetroffen sporen (S1-S4) en vlakhoogtes in m NAP (kleine cijfers).
Figuur 6.2 Resten van een (kist)graf (S5) in de vorm van skeletmateriaal (o.a. schedel) in het zuidprofiel van werkput 6 (S5010). Voor ligging werkput 5, zie Figuur 3.1.
Figuur 6.3 Een van de betonnen grafkelders (S1 in werkput 1) zoals deze bij de archeologische begeleiding is aangetroffen. Voor de ligging, zie Figuur 3.1.
Figuur 6.4 Overzicht van werkput 6 na verwijdering van de resten van het recente (kist) graf. Voor de ligging werkput 6, zie Figuur 3.1.
Figuur 6.5 Het uitgraven van de westelijke zijde van werkput 7 door kraan met knijpbak. Voor de ligging van werkput 7, zie Figuur 3.1.
Figuur 6.6 Werkput 1 met bodem en noordwand van de betonnen grafkelder (S1) en daarachter de funderingen van beton en baksteen nabij de zuidoosthoek van het bestaande kerkgebouw. Voor de ligging, zie Figuur 3.1.
Figuur 6.7 Resten van recent muurwerk, koud tegen de bestaande kerkmuur in het oostprofiel van werkput 2. Voor de ligging, zie Figuur 3.1.
Figuur 6.8 Een van de losse vondsten van de begeleiding, afkomstig uit de
ophogingslagen: een fragment van een van een menselijk onderkaak met duidelijke metaalresten (kroon?), getuigend van moderne tandheelkunde en dus van een recente ouderdom.
Lijst van tabellen
Tabel 1.1 Samenstelling onderzoeksteam.
Tabel 1.2 Administratieve gegevens.