4 Beschrijving referentiesituatie
4.2 Beschrijving gekende waarden
4.2.2 Archeologische voorkennis
Op de linkeroever van de Dijle, op een pleistocene rug, wordt de oudste kern van de stad gesitueerd, gevlochten rond de Korenmarkt op het kruispunt van twee belangrijke wegen (de as Onze-Lieve-Vrouwstraat/Adegemstraat en de as Overste Poort/Hoogstraat), binnen een halfcirkelvormige omwalling (Figuur 23). Hier wordt ofwel een vroegmiddeleeuwse portus of hanven gesitueerd, ofwel een lokale vissersnederzetting. De omwalling volgt vanaf de Dijle ter hoogte van de Haverwerf een patroon dat samenvalt met het Hertshoornstraaatje, de Langhestraat, Ganzendries, Milsenstraat en dat via het Plein opnieuw aansluit op de Dijle, ter hoogte van de Zoutwerf.36
Figuur 23: Situering van de hooggelegen linkeroever (geel) en de eerste omwalling (oranje) (Lettany 2003, 20)
CAI kaart
Vlak bij het projectgebied zijn volgens de Centrale Archeologische Inventaris verschillende archeologische waarden aanwezig (Figuur 24). Gezien de ligging van het onderzoeksgebied binnen de oude, halfcirkelvormige vest van het oudste Mechelen, wordt de focus op dit gebied gelegd. CAI ID 207314 betreft het vooronderzoek dat reeds binnen het onderzoeksgebied uitgevoerd werd. De resultaten hiervan komen aan bod in hoofdstuk 4.2.3.
36
Mechelen - Zoutwerf | 31
Figuur 24: Overzichtskaart Centrale Archeologische Inventaris met aanduiding van het onderzoeksgebied (https://geo.onroerenderfgoed.be/), weergegeven op het DTM 1 m
Ten noorden:
- CAI 166295: Klooster van Leliëndaal 2. In 1592 kocht priorin Maria Boonen het refugium van de norbertijnenabdij Sint-Michiel te Antwerpen, gelegen in de Bruul. Na de oprichting van een kapel en aanpassing van de refugiegebouwen tot een klooster namen de norbertinessen er hun intrek in 1602.37
- CAI 206804: Klooster van Leliëndaal 3 (Schaalstraat). Hier werden muurresten van het klooster en een stuk van een overwelfde vliet uit de late middeleeuwen aangetroffen.38 Ten oosten:
- CAI 156651: bij opgravingen in 1996-1997 werden langs de Zoutwerf, tussen het Maalderijstraatje en het Hoogstraatje, funderingen en/of opgaand muurwerk van drie stenen aangetroffen die toe te schrijven zijn aan laatmiddeleeuwse (wellicht 13de-eeuwse) bebouwing. Voor de 13de eeuw was het overstromingsgebied van de Dijle, waarop de kleiige ondergrond met veenrestanten en profielloze bodem wijzen. In de oudste fase werd ter hoogte van de straat een groot pakket leem aangebracht, waarmee het gebied bouwrijp werd gemaakt. De verbouwingen van de panden die zich hier bevonden, konden gevolgd
37 https://cai.onroerenderfgoed.be/locatie/166295
38
32 | Mechelen - Zoutwerf
worden tot in de 19de eeuw. De site maakte in deze periode deel uit van de middeleeuwse binnenhaven van de stad.39
- CAI 102289: de Ham 1. De vondst van talrijke leerfragmenten op deze locatie wijst er op dat hier huidevetters of leerlooiers werkzaam geweest zijn. Verder werden er beerputten uit de middeleeuwen vastgesteld en funderingen in baksteen, die op horizontale boomstammen steunden.40
- CAI 206781: Bruul III. Vondst van aardewerk uit de 17de eeuw, gevonden bij de bouw van een appartementsgebouw.41
- CAI 164920: Lange Schipstraat 88-90. Vondst van keldermuren, antropogene ophogingslagen, een waterput, een beerbak, funderingsmuren en een oeverbeschoeiing van de Dijle uit de nieuwe tijd.42
Ten zuiden:
- CAI 207531: Onze-Lieve-Vrouw-over-de-Dijle. In de kerk bevinden zich tientallen skeletten.43 - CAI 207507: Refugiehuis van de abdij van Grimbergen uit de late middeleeuwen.44
Ten westen:
- CAI 156578: Moensstraat, talrijke andere sporen wijzen erop dat dit terrein reeds in de 13de eeuw bewoond was. Er bevindt zich een alleenstaand huis met grote kelder in T-vorm.45 - CAI 102264: Hoogstraat I. Vondst van aardewerk en bouwmateriaal uit de Romeinse tijd.46 - CAI 156213: Ganzendries 5-9. Hier werd een grote afvalput met aardewerk en twee koperen
munten aangetroffen. In de afvalput zou ook ijzertijdaardewerk en verbrande huttenleem gevonden zijn.47
- CAI 160636: Ganzendries I. Hier werden grote hoeveelheden dierlijk botmateriaal aangetroffen. De dierlijke botresten wijzen op artisanale activiteiten: hoornbewerking, extractie van mergolie en productie van teerlingen. Verder werden greppels, kuilen en karrensporen uit de late middeleeuwen vastgesteld. Deze oudste sporen worden afgedekt door ophogingslagen, waarvan er enkele kunnen gedateerd worden aan het einde van de 12de of eerste kwart 13de eeuw. De oudste sporen van bewoning zijn afkomstig van lemen gebouwen. Het eerste bakstenen huis werd gebouwd in de 14de eeuw.48
- CAI 160647: langs de Korenmarkt 1 in Mechelen werden sporen van een wegdek opgebouwd uit zandstenen kasseitjes en kuilen met een organische vulling aangetroffen.49
- CAI 102304: In het Huis Michiels aan de Korenmarkt werd de 19de-eeuwe vloer verwijderd om de 17de-eeuwse vloer te kunnen onderzoeken. Tussen beide vloeren zat een puinlaag uit de 18de eeuw. Bovendien werden verschillende oudere vloerniveaus aangetroffen, waarvan de oudste minstens tot de 15de eeuw teruggaat.50
- CAI 156652: bij opgravingen in 2002 werden in Mechelen, Lamot bewoningssporen uit de 9de of 10de eeuw aangetroffen. De locatie is op het kaartje verkeerd gesitueerd en moet ongeveer 100 m meer naar het noordwesten geplaatst worden, waar op het kaartje 'S' staat. De resten verwijzen naar een middeleeuwse haven van internationale allure. De
39
Lettany 2003: 29; Wouters et al. 2003: 81-82
40 https://cai.onroerenderfgoed.be/locatie/102289 41 https://cai.onroerenderfgoed.be/locatie/206781 42 https://cai.onroerenderfgoed.be/locatie/164920 43 https://cai.onroerenderfgoed.be/locatie/207531 44 https://cai.onroerenderfgoed.be/locatie/207507 45
Mechelse Vereniging Stadsarcheologie vzw 1997, 69
46 https://cai.onroerenderfgoed.be/locatie/102264 47 https://cai.onroerenderfgoed.be/locatie/156213 48 https://cai.onroerenderfgoed.be/locatie/160636 49 Depuydt et al 2011: 4-5 50 Swinnen 1988, 68-69
Mechelen - Zoutwerf | 33
volmiddeleeuwse resten werden overdekt door een 4 m dikke, zwarte organische laag. De laag dateert tussen 1125 en 1175. Verder werden er de resten van de eerste stadsomwalling aangetroffen, die geplaatst moet worden rond 1200. Ook werden sporen van laatmiddeleeuwse beenbewerking aangetroffen (wellicht eerste helft 14de eeuw). Er werd een context aangetroffen die uit een compacte massa runderbotmateriaal bestond.51
- CAI 101652: Havenwerf I. Hier werden resten aangetroffen die waarschijnlijk behoren tot de portus (haven), waarschijnlijk ingepland door Karel De Kale in de 9de eeuw.52