Arbeidsmarktonderzoek en het hoger beroepsonderwijs

Zoals in de inleiding al vermeld wordt in het hoger onderwijs door ROA (HBO-Monitor) en SEO (Studie & Werk) onderzoek verricht dat betrekking heeft op de arbeidsmarktpositie van hbo-alumni. Belangrijk verschil tussen beide onderzoeken is dat het ROA-onderzoek deels door hogescholen wordt

bekostigd, terwijl het SEO onderzoek door Elsevier wordt gefinancierd en meer op rankings is gericht. Omdat het onderzoek van SEO dezelfde groep alumni betreft en ongeveer dezelfde onderwerpen bestrijkt, maar kleinschaliger van opzet is behandelen we in dit rapport alleen de door onderzoeken van ROA. Naast de jaarlijkse HBO-Monitor publiceert ROA periodiek ook meerjarenprognoses voor de arbeidsmarkt, die in paragraaf 3.3.2 worden besproken.

3.3.1 HBO-monitor

De HBO-Monitor wordt jaarlijks uitgevoerd, is grootschalig van opzet en kent een intensief karakter. Door middel van brieven, mails en, zo nodig, telefonische rappels wordt er gewerkt naar een minimumrespons van 30%. In de enquête komen onderwerpen als baanzoekduur, werkloosheid, deelname aan vervolgonderwijs, aansluiting opleiding en werk, oordeel voorbereiding opleiding op arbeidsmarkt, salaris en andere arbeidsvoorwaarden aan de orde.

In de HBO-Monitor 2014 staan de arbeidsmarktresultaten van hbo-afgestudeerden van het examenjaar 2012-2013 centraal. Eind 2014 (anderhalf jaar na afstuderen) hebben bijna 63.000 afgestudeerden de enquête van de HBO-Monitor ingevuld39. De respons bedroeg 41%. Voor HBO-Rechten vulden 993 alumni van de voltijdopleiding en 187 alumni van de deeltijdopleiding de enquête in. Deeltijdstudenten volgen de opleiding doorgaans vanuit een werksituatie, waardoor een belangrijk

36 Bijvoorbeeld bij sociaal juridische dienstverlening, zoals het verstrekken van uitkeringen of schuldhulpverlening.

37 Denk bijvoorbeeld aan het begeleiden van echtscheidingsprocedures of ontslagzaken.

38 Zie o.a. UWV, Administratieve beroepen, arbeidsmarktbeschrijving, pagina 4

39 ROA 2015a

deel van de resultaten bij hen een andere interpretatie vraagt. We beperken ons hier dan ook tot de voltijdresultaten besproken.

Op het moment van ondervraging was 9,9% van de voltijdsalumni Rechten werkloos. HBO-Rechten scoort daarmee hoog, al zijn er ook andere (grote) opleidingen die boven de 10% scoren. Het gemiddelde voor alle voltijdsopleidingen is 7,2%. HBO-Rechten kent een zeer hoog percentage alumni dat nog studeert (38%). Omdat deze alumni niet meetellen in het werkloosheidscijfer zou het werkloosheidspercentage geflatteerd kunnen zijn.

Op de vraag of er op niveau gewerkt wordt antwoordt 69% van de 509 werkenden (de studerende alumni tellen hier dus niet mee) bevestigend. 31% van de werkenden werkt dus onder hbo-niveau. Van de groep werkenden werkt bekleedt 62% een functie in een juridische richting. 38% van deze groep werkt dus buiten het juridische werkveld. Met deze cijfers scoort HBO-Rechten onder het hbo-gemiddelde van 74%. Ook hier geldt weer dat het hoge percentage doorstuderende alumni voor een geflatteerd beeld zou kunnen zorgen.

Samenvattend liggen de cijfers voor de groep HBO-Rechtenalumni die ervoor kiest om te gaan werken iets onder het hbo-gemiddelde. Een realistische vergelijking van de positie van alumni met alumni van andere opleidingen wordt bemoeilijkt door het grote aantal doorstuderende alumni. In 2015 heeft het ROA, ter gelegenheid van het 20-jarig bestaan van de HBO-Monitor ook een meting verricht 5 jaar na het afstuderen. Die rapportage wordt in 2016 verwacht en zal de cijfers van HBO-Rechten wellicht beter kunnen duiden. Het ROA heeft wel aangegeven dat de dataverzameling voor deze meting moeilijk is verlopen; het responspercentage ligt daarom waarschijnlijk lager dan bij de HBO-Monitor.

3.3.2 De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep (ROA)

Het ROA publiceert naast de HBO-Monitor ook de reeks De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep, waarin een overzicht wordt gegeven van de huidige en toekomstige ontwikkelingen op de

Nederlandse arbeidsmarkt. Het doel is inzicht te verschaffen in de actuele situatie en modelmatige prognoses te geven voor de ontwikkelingen met betrekking tot beroepen en opleidingen op de arbeidsmarkt. De modelmatige prognoses worden elke twee jaar opgesteld en blikken dan meerdere jaren vooruit.

Het ROA bevestigt in de meest recente prognose uit 201540, die vooruitblikt tot 2020, dat de

economische ontwikkeling licht positief is, maar het herstel nog broos. De komende jaren verwacht het ROA voor alle opleidingsniveaus (mbo, hbo, wo) dat baanopeningen op de arbeidsmarkt vooral worden bepaald door de vervangingsvraag en in mindere mate door de uitbreidingsvraag. De herstellende economische groei zorgt voor de verschillende niveaus in de meeste sectoren dus niet voor netto banengroei, maar voorkomt vooral netto banenverlies. Uiteraard zijn er verschillen tussen beroepsklassen en individuele beroepen.

Voor de ROA-prognoses geldt, net zoals bij de ISCO-systematiek, dat ze op een aggregatieniveau worden gedaan dat hoger ligt dan het niveau waarop opleidingen zich richten. Prognoses hebben betrekking op beroepsklassen of opleidingscategorieën (zoals Gedrag en maatschappij, Economie, enzovoort); daarbinnen kunnen soms voor beroepen (in brede zin) gedetailleerdere uitspraken worden gedaan.

Het ROA verwacht voor de voor HBO-Rechten meest relevante beroepsklasse Openbaar bestuur,

veiligheid en juridische beroepen een gemiddelde uitbreidingsvraag van 0,8%. Binnen deze

beroepsklasse zijn er voor afzonderlijke beroepen ook negatieve uitbreidingsvragen (o.a. militaire beroepen en veiligheidspersoneel), maar interessant is dat voor overheidsambtenaren en juristen een positieve uitbreidingsvraag wordt verwacht. De vervangingsvraag wordt voor deze beroepsklasse op 2,7% geschat41. Het totaal aan baanopeningen in de beroepsklasse (de combinatie van vervangings- en uitbreidingsvraag) wordt geschat op 3,7%. Het belang van de vervangingsvraag is daarbij 72%42.

40 ROA 2015b, pagina 1 e.v.

41 ROA, pagina 36

42 ROA, pagina 42

Dit is positief nieuws voor juridische professionals, gegeven het feit dat er in deze beroepsklasse ook beroepen zitten met een negatieve uitbreidingsvraag. Uiteraard moeten deze cijfers wel worden afgezet tegen de verwachte hoge uitstroom van alumni, zie hoofdstuk 5.