Michiel Dijs (man, 54)
Nepnieuws: Nieuws waarvan je op voorhand eigenlijk al weet van jezelf dat het gewoon niet kan. Omdat het niet kan.
Echt nieuws: Dat is dan nieuws waarbij ik geen twijfel hoef te hebben dat het geen echt nieuws zou zijn. Omdat er feiten instaan of waarnemingen of zoals het geschreven is, dat het mij geen indicatie heeft dat het niet echt zou kunnen zijn. Sommige dingen bij nepnieuws, en dat zijn dan superlatieven, waarbij je echt weet: dat kan niet. Je probeert je gezonde verstand te gebruiken. En dat gezonde verstand maakt voor mij al een splitsing: hoort het al in de categorie richting echt nieuws of nepnieuws?
Sietse Weekenstroo (man, 26)
Nepnieuws: Satire wat overduidelijk gewoon niet gebaseerd is op waarheid. Als er bewust
misinformatie wordt opgegeven en ook als maar een deel van het verhaal wordt gebracht en dan heel erg op één deel gefocust wordt, terwijl er een groter verhaal is. Dus een gedeelte van de context ontbreekt.
Echt nieuws: Nieuws is wat gebeurd is, feiten. Als je zelf snapt wat er gaande is. Tom Kraaijenvanger (man, 27)
Nepnieuws: Iets wat uit proportie is, iets wat op het eerste gezicht niet logisch lijkt. En het kan niet onderbouwd worden door een andere bron.
Echt nieuws: Duidelijke bronnen. Het wordt bevestigd door meerdere invalshoeken. En de bronnen die genoemd zijn bevestigen die invalshoeken. Ik denk dat dit voor mij het belangrijkste is.
Ruben Bloemendal (man, 29)
Nepnieuws: Nepnieuws is voor mij uitspraken die gedaan worden over oncontroleerbare beweringen, over het algemeen. Of als er iets anders omschreven wordt dan er bijvoorbeeld in een interview wordt gegeven. Leugens ja. Verdraaiingen. Of het weglaten van essentiële informatie wat betrekking heeft tot het onderwerp van het interview.
64 stempel op wil drukken, kijk ik of iets in mijn perceptie aannemelijk is. Daar komt het eigenlijk op neer. Dat ik denk: dit klopt niet, of past niet bij dit of dit. Of als er dan een bepaalde uitspraak wordt gedaan zonder een uitgebreide argumentatie erachter, dan betwijfel ik of dat wel echt is. En als het uitspraken zijn, waarvan ik denk: nou dit zou wel kunnen zijn, zo zie ik dat voor me, dat het dan echt is.
Arjen Suers (man, 50)
Nepnieuws: Als het ongeloofwaardig is, buiten de realiteit, aantoonbaar niet echt.
Echt nieuws: Wat ik zelf heb gezien, zoals met die storm en de boom. Iets wat dus dichtbij huis is, is voor mij echt. Tastbaar. En voor de rest moet je toch echt op zoek als je echt iets wilt weten, dan ga ik wel op zoek.
Wim Bosgoed (man, 30)
Nepnieuws: Vanuit mijn eigen logische beredenering en dat dan ook een beetje gekoppeld met het nieuws wat je op tv hoort en wat je in de krant leest. Als die perceptie niet overeenkomt met wat ik lees, dan denk ik gewoon: dat is nep.
Echt nieuws: Mijn logische beredenering met het nieuws wat ik hoor en lees en de perceptie die jij hebt van mensen.
Lesley Stramrood (man, 31)
Nepnieuws: Nieuws wat over de top gaat of van twee partijen één kant op gaat.
Echt nieuws: Ik denk het belangrijkste voor mij met echt nieuws is, is het als het mij zelf zou raken, direct of indirect. (Dat objectief heb ik meerdere keren aangegeven dat ik dat prettig vind in een nieuwsbericht. En ik vind persoonlijk ook dat dat hoort. En goed, gewoon echt nieuws: rechtdoorzee. Niet vertroetelend, niet betuttelend. Het is altijd moeilijk om de vinger erop te leggen, het te
verwoorden.)
Marjolein Polman (vrouw, 24)
Nepnieuws: Nepnieuws is meer iets als het echt belachelijk klinkt, iets wat onwerkelijk klinkt. Zoals er zijn een aantal artikelen waar cijfertjes instaan en dan geloof je toch wel vaak dat die echt zijn. Maar ook bepaalde stukken zijn zo geschreven dat het best wel grappig geschreven is op zo'n manier wat je denkt: dit kan gewoon niet echt zijn.
Echt nieuws: Voor mij zijn dat toch de feiten en het beeld wat je van iemand hebt is natuurlijk heel subjectief, maar dat bepaalt voor mij of iets echt of nepnieuws is.
Mark Vrieze (man, 27)
Nepnieuws: Dingen die gemaakt zijn om anderen te entertainen, zoals berichten uit De Speld of zo. Dat is nepnieuws. Het is natuurlijk wel ergens gebaseerd op een bepaalde waarheid, maar het is niet echt, dus je moet het niet geloven.
Echt nieuws: Dat is feitelijk, niet satirisch. Als ik er nu zo over nadenkt, over wat ik gelezen heb, en je leest het een beetje... je kunt het een beetje nagaan. Nu, als ik dat laatste stukje bijvoorbeeld lees. Ik kan mij niet voorstellen dat jij een echt officieel bericht zou eindigen met: een baan is dan toch al niet meer haalbaar. Dan maak je een gedeelte, een bepaalde groep, die schop je gewoon de grond in. Naar mijn idee gebeurt dat niet met echt nieuws zeg maar.
Thijs Achterhuis (man, 28)
Nepnieuws: Een lulverhaal. Als het als nieuws gebracht wordt. Als je één op één zit en je vertelt het elkaar, dan is het geen nepnieuws. Maar als iets als nieuws gebracht wordt zeg maar.
Maar Russisch nepnieuws dat wordt verspreid om je te beïnvloeden. Op een bepaalde manier, bijvoorbeeld negatief naar de overheid toe. Als je kunt kiezen, bij de verkiezingen dan, naar een bepaalde partij toe. Het idee achter Russisch nepnieuws is dat het moet beïnvloeden. En voor mijn idee kan nepnieuws ook een bullshit-verhaal zijn zonder dat er een idee achter zit om jou per se te
65 Echt nieuws: Een verhaal dat wat waar is.
Rosanne Eijzinga (vrouw, 24)
Nepnieuws: Nepnieuws is nieuws, nieuwsberichten in de krant, bijvoorbeeld websites of televisie. Ja, waarin of feiten worden verdraaid of worden achtergehouden. Vaak met als doel om de mening van de kijker of lezer een bepaalde kant op te sturen of op een bepaalde manier te beïnvloeden. En dat kan heel specifiek over het ene onderwerp gaan waarover dat nieuwsbericht gaat, of juist een soort algemeen gevoel.
Echt nieuws: Heel feitelijk. Gewoon een beschrijving van iets wat er gaande is. Bijna alsof je er bij staat en het zelf met eigen ogen ziet. Niet details achterhouden of veranderen of juist uitvergroten. En ook niet het doel hebben iemand een bepaalde kant op te sturen. Gewoon zo objectief mogelijk. Een zo objectief mogelijk beschrijving van de waarheid, een gebeurtenis, een ontwikkeling.
Joop Hardick (man, 76)
Nepnieuws: Dat je bewust besodemieterd wordt. Door politici en overheden.
Echt nieuws: Alles wat gebeurd is en je leest het in de krant en dan kun je zelf bepalen of het echt nieuws is.
Mop Landewe (vrouw, 74)
Nepnieuws: Dat er gewoon onzin wordt uitgekraamd op één of andere gebeurtenis. Vooral terrorisme. Echt nieuws: Dat is nieuws wat je raakt en waarvan je wel het gevoel hebt dat het echt is.
Max Braamhaar (man, 27)
Nepnieuws: Riooljournalistiek is een definitie op zich, maar eigenlijk is nepnieuws, voor mij, het bewust fabriceren van nieuws en daarmee foutief nieuws, of je zou het een hoax kunnen noemen, verspreiden en dan wel via traditionele media, zoals kranten, dan wel sociale media.
Echt nieuws: Kaal. Neutraal. Feitelijk rapporteren wat er gebeurd, daar ben ik gevoelig voor. Dat beschouw ik als echt nieuws.
Lesley Roelink (man, 27)
Nepnieuws: Nieuws wat uit de duim is gezogen. Uit de duim van een opdrachtgever. Zo gemaakt omdat de mensen horen wat ze willen horen en de mensen richting een bepaalde richting te duwen, zoals bijvoorbeeld bij politieke keuzes.
Echt nieuws: Gewoon benoemen wat er is gebeurd. De feiten, zo min mogelijk verdraaien. Robin Boxem (vrouw, 25)
Nepnieuws: Het missen van informatie en titels, namen, benoemingen. Of dat je in de titel of in de eerste zin al kunt aanduiden waar de informatie vandaan komt of met wie er gesproken is, van welke afdeling.
Echt nieuws: Een duidelijke titel, de informatie moet kloppen, het wie, wat, waar. Desnoods
onderbouwd met getallen of inderdaad meningen, citaten. Feiten. En het is bij mij ook als het dicht bij mij staat of als ik er zelf van gehoord heb, want dan kan ik het linken. Vooral die link is voor mij belangrijk.
Paul Eijzinga (man, 70)
Nepnieuws: Actueel onderwerp waar onzin instaat. Waarin met cijfers wordt gegoocheld.
Echt nieuws: Bevestigd wat je hebt gelezen. TV is de leidraad, wat je op internet leest. Behoorlijke bronnen. Betrouwbaarheid.
Loes Claus (vrouw, 64)
Nepnieuws: Berichten uit de media die bij je binnenkomen waarvan jij denkt dat het onmogelijk is, dat bestaat niet of waarvan ik weet dat het absoluut niet kan.
Echt nieuws: Nieuws wat tot je komt en dat het een absoluut waarheidsgehalte heeft. Lieke Vos (vrouw, 25)
66 Speld en Nieuwspaal. Ja, hoe kun je dat uitleggen? Onzin. Dat als je het leest je bijna begint te lachen. Echt nieuws: Wat op mij wel zwaar weegt zijn getallen en dan dus bedragen en percentages in het algemeen. En het ook noemen van onderzoeksbureaus, andere nieuwsorganisaties zoals de Volkskrant en Tubantia. En dan niet zoals De Speld of Facebook. Ja, feiten. Maar dat is vooral ook door getallen en dat mensen kunnen bewijzen hoe ze aan die informatie.
Matthijs Paize (man, 27)
Nepnieuws: Nieuws wat niet gebaseerd op is gecheckte feiten. Instituten, kranten.
Echt nieuws: Wat ik eerder al gelezen heb. Betrouwbare bron die ik vertrouw. Nieuws van een bepaalde bron die zo objectief mogelijk is.
Valesca Plett (vrouw, 24)
Nepnieuws: Nieuws wat niet waar is, verzonnen is en niet wetenschappelijk.
Echt nieuws: Nieuws wat waar is, niet verzonnen is. Alles klopt, niet uit verband gehaald.
Appendix C – Transcriptions of interviews
Respondent 1 – Michiel Dijs (Interview op 04-10-2018)
Interviewer: Laten we bij het begin beginnen: Wat is voor jouw nepnieuws?
Michiel Dijs: Uit de voorbeelden die jij hier hebt of in het algemeen?
Interviewer: Nee, in het algemeen. Als jij een definitie moet geven aan het woord nepnieuws.
Michiel Dijs: Nieuws waarvan je op voorhand eigenlijk al van jezelf weet dat het gewoon niet kan. Omdat het niet kan.
Interviewer: Maar niet kan omdat het fysiek niet kan of...?
Michiel Dijs: Nee, omdat ik natuurlijk de krant lees en natuurlijk televisie kijk en dan denk ik van mijzelf dat ik een relatief goed observerend vermogen heb om te kunnen inschatten of iets... niet altijd, maar echt als het in het belachelijke wordt getrokken. Dat ik dan wel weet van: is dat fake nieuws of echt nieuws?
Interviewer: Oké, check. Dan gaan we eens kijken hoe dat is gegaan.
Michiel Dijs: Ja, nou ja, ik zal ongetwijfeld door de mand vallen.
Interviewer: Dat gaan we zien en wel bij het nepnieuws. "Friesland voert dienstplicht in voor de strijd tegen het ABN."
Michiel Dijs: Ja, dat is natuurlijk de grootste onzin die er maar bestaat. En waarom? Dat is heel simpel. De provincie zelf wil dat in gaan voeren. De provincie heeft daar totaal geen zeggenschap over, want dat is namelijk iets wat landelijk, dus door de regering, wordt besloten. En je kunt als provinciebestuur wel bedenken: we gaan de dienstplicht invoeren. Jammer, want dat is een maatregel die door de regering wordt bepaald.
Interviewer: Oké, dat kan. Dit is dus een parodie. En een parodie is voor sommige mensen dus een onderdeel van nepnieuws. Beschouw jij een parodie als een onderdeel van nepnieuws?
Michiel Dijs: Ja.
67 Michiel Dijs: Absoluut. En dat heeft gewoon puur te maken met het feit dat je juist een parodie maakt op iets. Het wordt nog groter, nog superlatiever gemaakt dan het eigenlijk al is. Want het is al te belachelijk voor woorden, maar dan maak je het nog groter.
Interviewer: Zelfs als het gebaseerd is op echt nieuws? Er zou echt een nieuwsfeitje in kunnen zitten wat echt is, zelfs dan is het nog nepnieuws?
Michiel Dijs: Zelfs dan nog ja.
Interviewer: Oké. Hetzelfde gaat op voor het WK en Islamitische Staat.
Michiel Dijs: Ik was er al bang voor. Ik gun ze het wel hoor!
Interviewer: Maar dat is inderdaad ook een parodie. Die liggen allebei bij -3. Friesland en WK. Dan gaan we naar -2, net iets minder nep dan de vorige twee. Oké. "Rutte belooft dat Nederlanders zullen worden genaaid".
Michiel Dijs: Lijkt mij een parodie, want een minister-president zal zich in die bewoordingen nooit uitlaten richting de Nederlandse bevolking.
Interviewer: Dat weet ik, maar voor sommige mensen voelt dat misschien zo wel.
Michiel Dijs: Ja, nee, ze voelen het zo wel, alleen zal hij het nooit zo gezegd hebben. Dus daarom kun je die ook wel als parodie aankaarten.
Interviewer: Dan: "Situatie Belgische gevangenissen "onmenselijk" en "vernederend". Waarom heb je die bij de -2 neergelegd?
Michiel Dijs: Ja, ik moest een keuze gaan maken. Ik heb weleens gelezen dat het in de Belgische gevangenissen niet is zoals het hoort. Maar dat heeft meer te maken met het feit dat er te weinig bewaarders zijn en dat daardoor de situatie in de Belgische gevangenissen niet is zoals het hoort. En omdat het dan ook weer "onmenselijk" en "vernederend" wordt genoemd, heb ik het gerangeerd onder grotendeels nepnieuws. En dat heeft te maken met het feit dat er in de tweede alinea staat dat er "minstens twee personen vierentwintig uur per dag, terwijl de temperaturen oplopen, schimmel op de muur". Ik twijfel of dat echt zo is.
Interviewer: Oké, want je zegt nu namelijk: je hebt erover gelezen.
Michiel Dijs: Ik heb er wel over gelezen, alleen of het dan zo is, zoals het hier wordt beschreven, daar twijfel ik over.
Interviewer: Zou je dan ook denken dat dit een parodie is? Of heeft het niet dat belachelijke van net?
Michiel Dijs: Nee, dit is geen parodie. Er zit wel iets in wat een waarheidsgehalte heeft, maar dat is minder dan zoals het beschreven wordt.
Interviewer: Oké, dat kan. Dit is 100% echt nieuws.
Michiel Dijs: Oh, Oké. Moet je nagaan.
Interviewer: Dat kan, het maakt ook niet uit.
Michiel Dijs: Ik had er wel iets over gelezen, maar wist niet dat het zo mensonterend was.
Interviewer: Het was een iets kleiner nieuwsbericht afgelopen zomer. Dan gaan we naar "Rutte prijst Trump voor zijn visie als een uitgekiende onderhandelaar". Is dit ook een parodie?
Michiel Dijs: Ja.
68 Michiel Dijs: Ja, daar kan ik mij wel iets bij voorstellen.
Interviewer: Waarom?
Michiel Dijs: Met name door het woord uitgekiend, omdat dat erbij staat. Dat zou betekenen, ik bedoel, dat Rutte bewondering heeft voor Trump op de wijze waarop hij onderhandelt met Europa en China. En ik kan mij niet voorstellen dat hij Trump daarom bewondert. Hij zou hem wel kunnen bewonderen, maar niet daarom.
Interviewer: Het was dus inderdaad een 100% gemanipuleerd bericht. Dan gaan we naar de -1. "Miljoenen persoonlijke gegevens Facebook-gebruikers buitgemaakt".
Michiel Dijs: Ja, het is natuurlijk niet zo, er zit best wel wat van waarheid in. Alleen het artikel zelf, zoals het er nu staat, is niet waar zoals het er staat. Het Cambridge Analytical heeft inderdaad met gegevens gewerkt, maar zij hebben ze gekocht van Facebook. En ze hebben ze volgens mij niet gestolen van Facebook. En dat vind ik nogal een discrepantie, dat vind ik nog wel een heel verschil. Dus in die zin wordt het meer nep dan dat het echt is.
Interviewer: Door bijvoorbeeld een bepaald woord?
Michiel Dijs: Nou ja, in dit geval omdat er namelijk staat dat ze op een illegale wijze bemachtigd zouden zijn. En dat is niet waar. Voor zover mijn nieuwsgaring daarin accuraat is.
Interviewer: Hij is redelijk accuraat, maar het bericht is wel 100% echt. Ze hebben wel op illegale wijze het verkregen.
Michiel Dijs: Toch op illegale wijze? Ik dacht dat Facebook gewoon ze zelf ter beschikking had gesteld.
Interviewer: Nee. Maar dat maakt niet uit. Maar je zegt zelf al: er zit inderdaad een kern van waarheid in waardoor je hem niet helemaal bij het nepnieuws neerlegt, maar toch dichtbij het midden. Gaan we naar de volgende: "Vaccinatieplicht voordat dwaasheid zich verspreidt". Die ligt bijna in het midden? Michiel Dijs: Dat klopt, omdat ik wel heb gelezen dat het RIVM inderdaad wel aan heeft gegeven dat de vaccinatiegraad gedaald is en heel veel mensen zich daar zorgen over maken. Ook het feit dat er te veel dingen worden geroepen over vaccinaties die gewoon absoluut niet wetenschappelijk bewezen zijn. Als ik het zo lees, verstandig voordat dwaasheid zich verspreidt, dat zou erop kunnen doelen, als je het zo leest, dat als je je niet vaccineert, wordt je gewoon dom. Dus je vaccineert je tegen domheid. Nou, er is geen enkel vaccin ter wereld wat je toegediend kunt krijgen tegen domheid. Zo interpreteer ik het in ieder geval.
Interviewer: Dit is satire. Beschouw je het ook als satire?
Michiel Dijs: Het is inderdaad iets van satire, maar het is relatief mild. En waarom, als jij aan mij vraagt, weet ik dat jij dit artikel geschreven hebt. Dit is namelijk het feit dat je Masterchef erin benoemt. En dan val je bij mij al door de mand. Voor mij was het dan ook heel herkenbaar wie dit artikel geschreven had.
Interviewer: Duidelijk, maar wat beschouw jij dan als satire zelf? Je zegt dat dit een milde vorm van satire is?
Michiel Dijs: Nou, satire. Dat er in principe met de waarheid of het echte nieuws een beetje wordt gespeeld. Om het wel onder de aandacht te brengen, maar wel een beetje kwinkslag erom, zoals er staat; laten we ons allemaal vaccineren voordat we gek worden. Ik bedoel: daar gaat het niet om. Je wordt gevaccineerd zodat je geen meningitis of eierstokkanker krijgt. En om dat een beetje extra aandacht te geven, maak je het satirisch.
69 Interviewer: Een twist aan de waarheid misschien.
Michiel Dijs: Juist.
Interviewer: Maar dan zou het dus misschien richting de nepnieuws kant gaan?
Michiel Dijs: Ja, het zit er misschien een beetje tussen in. Het raakt de kant van dat het niet nep is, want er zit een waarheid in. Het feit dat er steeds minder kinderen worden gevaccineerd. Maar wat niet echt is, is het feit dat je kunt gaan laten vaccineren tegen domheid. Vandaar deze keuze.