Van den anderen geestelijke, aan wien hij zijn voornemen gebiecht had, broeder Jean Ghery te Doornik1)

1) _{Zie Van Meteren, uitg. 1614, f}o

Van den anderen geestelijke, aan wien hij zijn voornemen gebiecht had, broeder Jean Ghery te Doornik1)

, had de moordenaar in zijn eerste, schriftelijke, confessie

niet gewaagd. Maar bij scherper examen had hij beleden, dat hij dezen insgelijks had

geraadpleegd, en er bij verklaard dat de broeder hem aanvankelijk de absolutie had

geweigerd en tegen zijn voornemen had gewaarschuwd, als zijnde een moedwillige

manslag, zoo hij het volvoerde zonder voorafgaand vonnis of verklaring van dien

aard. Onder herhaalde en denkelijk verzwaarde pijnigingen had hij er nog bijgevoegd,

dat ten slotte broeder Ghery, ziende dat hij bij zijn voornemen volhardde, hem zijn

zegen had gegeven en beloofd voor het welslagen van zijn onderneming te zullen

bidden. Dit laatste deelt het Verhaal ons mee, maar van de aanvankelijke afkeuring

van de daad door den geestelijke en van diens weigering der absolutie maakt het

geen gewag. Hebben wij dit als een vergrijp tegen de waarheid aan te merken? Ik

geloof het niet. Slechts voorwaardelijk, indien er geen vonnis of soortgelijke

verklaring tegen den Prins bestond, had de kordelier de voorgenomen daad afgekeurd.

Naderhand beter ingelicht en verzekerd dat de Prins wettig veroordeeld was, was hij

geëindigd met zijn zegen te geven en zijn voorbidding te beloven. Dit laatste was in

het oog der stellers van het verhaal, en naar het mij voorkomt te recht, de hoofdzaak,

wier beteekenis zij niet door het vermelden der voorafgegane aarzeling wilden

verzwakken.

Zoo stel ik mij de zaak voor. Maar ik wil toch opmerken, dat de indruk, dien de

bekentenissen van den moordenaar bij den

zoon van den vermoorde, prins Maurits, hadden achtergelaten, een andere schijnt

geweest te zijn dan dien ik bij de schrijvers van het verhaal onderstel. Althans toen

de Prins in 1592 de uitdrijving der Jezuïeten uit Emmerik van de regeering der stad

vorderde, liet hij zich ten aanhooren van Everard van Reyd

, die het ons heeft

meegedeeld, aldus uit: ‘dat zij (de Jezuieten) ook zijn vader hadden vermoord, waarom

hij zijn leven lang hun vijand wilde blijven; want de moordenaar van prins Willem

had bekend, dat een geleerd geestelijk man van de Roomsche religie hem had

afgeraden, maar een Jezuïet te Trier aangetroost (d.i. gestijfd).’ Zoo moge Maurits

geoordeeld hebben - wij hebben geen reden om Van Reyd niet te gelooven - en zeker,

het oordeel van den Prins is in dezen van gewicht. Maar wij hebben de bekentenissen

zelf, waarop Zijn Excellentie zich beriep, en deze geven, dunkt mij, geen grond voor

zulk een scherpe onderscheiding tusschen de uitspraak van den Jezuïet en van den

kordelier. Beiden zijn begonnen met bezwaar te maken, doch wegens bijkomende

omstandigheden, niet om de daad zelve, en beiden zijn geëindigd met den moordenaar

te zegenen en hem hun voorbidding toe te zeggen. Op het besluit komt het, mijns

inziens, aan, en dat is in beide gevallen hetzelfde; zooals ons ook niet verwonderen

kan, wanneer wij bedenken dat de volbrachte daad algemeen door de geestelijkheid,

onverschillig van wat stand of orde, werd toegejuicht. Dit alles in aanmerking

genomen, zou ik meenen, dat het Verhaal wel niet vrij te pleiten is van den toeleg

om de medeplichtigheid der Roomsche geestelijken - en zoo ook der Spaansche

overheden - aan den moord scherper te doen uitkomen, door weg te laten wat,

oppervlakkig beschouwd, hiermee niet scheen te strooken; maar dat er geen grond

bestaat om het te beschuldigen van opzettelijke verdraaiing der waarheid. Doch ik

geef mijn gevoelen om een beter. Weldra, als de bundel, die onder andere ook deze

bescheiden bevat, zal zijn verschenen, zal elk lezer in staat zijn om zich een eigen

oordeel op stevigen grondslag te vormen. Dan zal het kunnen blijken, of ik misschien

het Verhaal en zijn auteurs te gunstig beoordeel.

Nog ten opzichte van een ander punt, waarover verschil van gevoelen bestaat,

wordt het Verhaal mijns inziens door de echte stukken ten volle bevestigd. Ik bedoel

de laatste woorden, die het den Prins in den mond legt. Ik behoef ze wel niet te

herhalen:

wie is er die ze niet kent? Al onze geschiedschrijvers van vroeger tijd vermelden ze

als ontwijfelbaar echt. De eerste, die de waarheid der overlevering in twijfel heeft

getrokken, is, zoover ik mij herinner, Lieven de Beaufort, de bekwame auteur van

het Leven van Prins Willem I. Hij doet opmerken, dat twee schrijvers van gezag,

Bentivoglio en Strada, berichten, dat de Prins in het hart getroffen en terstond

overleden is, en dat het tegendeel volstrekt niet blijkt. Is dit zoo, dus redeneert hij

voort, dan heeft de Prins wel geen enkel woord, laat staan een ganschen volzin, meer

gesproken. Wie is het ook die ons voor de waarheid van het verhaal borg blijft?

Niemand dan de heer Van Malderé, die den stervende in zijn armen heeft

opgevangen

. Zullen wij diens getuigenis alleen tegen de voorstelling van mannen

als Bentivoglio en Strada laten gelden? Dat schijnt bedenkelijk. - Op ongeveer

dezelfde gronden herhaalt nog in onzen tijd Dr. Nuyens denzelfden twijfel. Ook

volgens hem is de zaak thans niet meer uit te maken.

Zij is niet zonder historisch belang. Te recht zegt Beaufort, ‘dat geen heerlijker

woorden, dan die den Prins worden toegeschreven, van een stervenden Christen-held

gesproken kunnen worden, woorden die tegelijk een ware godsvrucht en een innerlijke

liefde tot het volk, dat hij zoolang had voorgestaan, ongeveinsdelijk te kennen geven.’

Heeft de Prins ze werkelijk met stervende lippen geuit, dan zijn zij een dierbare

nalatenschap, die het Nederlandsche volk zich door geen onrechtmatigen twijfel mag

laten betwisten.

Welnu, er bestaat geen rechtmatige grond om aan de echtheid van deze laatste

woorden te twijfelen. Het is niet juist, dat de Prins in het hart is getroffen; dat leert

de lijkschouwing, die onder de Resolutiën der Staten-Generaal geboekt staat en

daaruit in den bundel is overgedrukt. Onmogelijk dat hij ze gesproken heeft, is het

dus niet. Ook is het niet waar, dat alleen Malderé bij zijn sterven tegenwoordig was.

Vooral de brief van den Leeuwarder burgemeester, Uylenburgh, die dien middag 's