ANB

In België zijn de gewesten bevoegd voor natuurbescherming en -behoud. In Vlaanderen ligt die bevoegdheid bij het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). Het ANB staat aldus ook in voor de opmaak van een passende wetgeving rond invasieve soorten en de handhaving hiervan (toezicht en controle). Het ANB neemt ook informerende en sensibiliserende taken op.

Omdat het ANB instaat voor de rapportage aan Europa (via de nationale entiteiten), heeft zij verder ook een sturende taak voor wat de implementatie van de Europese verordening betreft.

Het ANB voert ook het beheer uit van invasieve soorten op de terreinen die zij in beheer heeft (± 80.000 hectare bos en natuurgebied).

Het ANB zet zich ook in voor het beheer van invasieve, uitheemse soorten. Dit zowel op de eigen terreinen (beschikken over de mogelijkheid om zelf gronden te kopen en te beheren) als terreinen van andere openbare bestuurders. Op de website van het ANB vinden we daarover

OVL16SW07 Pagina 18 het volgende²⁷: “Het ANB wil samen met de gewestelijke en federale regeringen de Europese verordening doeltreffend invullen. Conform de afspraken in het Biodiversiteitsverdrag en de Europese verordening hanteert het ANB hierbij een drietrapsaanpak:

1/ preventie en bewustmaking – Door middel van sensibilisering of wettelijke maatregelen moet worden verhinderd dat schadelijke soorten in de natuur verzeild geraken, en er tot een probleem uitgroeien.

2/ snel opsporen en ingrijpen – Invasieve exoten die nog geen vaste voet aan de grond hebben gekregen, moeten zo snel mogelijk worden opgespoord en verwijderd.

3/ beheer – Invasieve exoten die al gevestigd zijn in Vlaanderen, moeten op passende wijze worden beheerd. De oorspronkelijke natuur moet ook veerkrachtiger worden gemaakt tegen invasies.

Voor niet-invasieve exoten met een toepassingswaarde, wil het ANB inzetten op wetgeving die hun gebruik faciliteert.

In de praktijk voorziet het ANB budget om terreinbeheerders te ondersteunen bij het beheer.

Één van hun uitvoerende contractpartners daarbij is RATO vzw, dat in heel Vlaanderen Canadese ganzen afvangt in opdracht van het ANB, alsook soorten als de wasbeer en Amerikaanse nerts afvangt binnen de provincie Oost-Vlaanderen via diezelfde opdrachtgever.

In het kader van onderzoek, waarnemingen en beheer hebben zij ook een contract afgesloten met Natuurpunt vzw om de gegevens die over invasieve, uitheemse soorten worden waargenomen door vrijwilligers van Natuurpunt vzw, aan te kopen. Op www.ecopedia.be wordt de kennis over invasieve exoten samengebracht en geactualiseerd, in samenwerking met verschillende partners. Waar de kennis ontbreekt, wordt geïnvesteerd in onderzoek.

Bram D’Hondt, verbonden aan het ANB en beleidsmedewerker rond Invasieve, uitheemse soorten, is tevens ook voorzitter van het Nationaal comité IUS en lid van de internationale werkgroep, waar hij op federaal en Europees niveau het beleid mee vorm geeft. Daarnaast organiseert hij in samenwerking met Inverde en Ecopedia, zusterorganisaties van het ANB, infosessies en onthaalmomenten rond de invasieve, uitheemse soorten in heel Vlaanderen.

27 Citaat: https://www.natuurenbos.be/beleid-wetgeving/overlast-schade/exoten/beleid-in-Vlaanderen-en-Europa , geraadpleegd op 30/08/2018

OVL16SW07 Pagina 19 3.4 INBO

Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) is het Vlaams onderzoeks- en kenniscentrum voor natuur en het duurzame beheer en gebruik ervan. Het INBO verricht onderzoek en levert kennis aan al wie het beleid voorbereidt, uitvoert of erin is geïnteresseerd is²⁸. De visie die zij voorop stellen is de volgende: “Het INBO is het onafhankelijk onderzoeksinstituut van de Vlaamse overheid dat via toegepast wetenschappelijk onderzoek, data- en kennisontsluiting het biodiversiteits-beleid en -beheer onderbouwt en evalueert. [²⁹]”.”

De recent gepubliceerde lange termijn visie (2020-2024) ³⁰van het INBO onderkent het belang van de invasieve exotenproblematiek en bestendigt de onderzoeksnoden ter onderbouwing van het beleid.

Het INBO coördineert de opvolging van de toestand van (potentieel) invasieve soorten. INBO is nauw betrokken bij de implementatie van de nieuwe IUS-verordening (Verordening EU 1143/2014) in België, en meer in het bijzonder bij het opzetten van toezicht, vroegtijdige waarschuwing en beheer van de IAS (Invasive Alien Species). In dit kader is het Instituut lid van de Belgische Wetenschappelijke Raad Invasieve Uitheemse Soorten. Invasieve uitheemse soorten zijn een belangrijk onderwerp in de onderzoeksactiviteiten van het INBO.

De IAS-expertise van INBO bestrijkt een breed scala aan activiteiten zoals horizon scanning voor nieuwe exoten, risicobeoordeling en risicobeheer, kosten-batenanalyse, impactonderzoek, onderzoek naar beheer, surveillance en monitoring, opmaak van codes goede praktijken, opmaak van beheerregelingen, onderzoek naar bestrijding (invasieve amfibieën, vogels, aquatische en terrestrische planten), registratie van invasieve soorten door middel van burgerwetenschap, enz.Het gros van deze activiteiten wordt gecoördineerd en uitgevoerd in het team Faunabeheer en Invasieve Soorten (FIS). De onderzoeksgroep FIS voert onderzoek uit naar het duurzame gebruik van wilde dieren in het wild, wildbeheer en het beheer van conflictsoorten. Deze onderzoekgroep is zeer actief in de praktijkgemeenschap invasiebeheer en draagt veel bij aan outreach-activiteiten en de verspreiding van relevante informatie aan beleidsmakers en vakmensen door de organisatie van evenementen, workshops en conferenties.

28 Citaat: https://www.inbo.be/nl/over-inbo , geraadpleegd op 13/09/2018

29 Citaat: https://www.inbo.be/nl/missie-en-visie-van-het-inbo , geraadpleegd op 13/09/2018

30 Hoffmann M., Janssens L., De Charleroy D., De Landtsheer I., Louette G., Milbau A., Peymen J., Pollet M., Van Thienen S., Van Waeyenberge S. (2019). INBO position paper. Onderzoeksagenda voor 2020-2024. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2019 (2). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel. doi.org/10.21436/inbom.16435716

OVL16SW07 Pagina 20 In 2015 bracht INBO o.a. een basisdocument uit om een code goede praktijk uit te werken.

Tim Adriaens is aanspreekpunt rond invasieve exoten en tevens de onderzoeker die meest betrokken is rond de EU Verordening. Hij trekt ook diverse initiatieven rond het thema digitalisering, open data en datastromen rond exoten. Tim maakt ook deel uit van de redactie van de nieuwsbrief ExotenNet. Daarnaast vertegenwoordigt hij het INBO ook in werkgroepen, zoals INVASIVESNET, de EU werkgroep IUS, de Belgische Wetenschappelijke Raad IUS, het Belgische Comité IUS en op allerlei infosessies rond exotenbeheer.

In het kader van onderzoek, waarnemingen en beheer heeft INBO een data-overeenkomst met Natuurpunt Studie vzw voor het aanleveren van biodiversiteitsgegevens van waarnemingen.be. Daarnaast heeft INBO een specifieke overeenkomst voor onderhoud en coördinatie van het portaal waarnemingen.be/exoten, dat de citizen science poot van de exotensurveillance vertegenwoordigt. Daarnaast werkt INBO ook regelmatig samen in het kader van dataverzameling en onderzoek met terreinbeheerders, zoals het ANB, de VMM en/of RATO vzw. In Oost-Vlaanderen werkte INBO nauw samen met de provincie en RATO vzw tijdens de Interreg-projecten Invexo (Invasieve soorten in Vlaanderen en Zuid-Nederland) en RINSE (Vermindering van de impact van invasieve uitheemse soorten in Europa). Deze samenwerking is nog steeds actueel, bijvoorbeeld voor de evaluatie van het ganzenbeheer, advisering rond bestrijding van invasieve plantensoorten enz.

3.5 VLM

De Vlaamse Landmaatschappij maakt als Extern Verzelfstandigd Agentschap (EVA) deel uit van het beleidsdomein Omgeving³¹. Platteland en Mestbeleid, Mestbank en Landinrichting en Grondbank zijn de kernafdelingen van de VLM op Vlaamse niveau. VLM coördineert heel wat plattelandsprojecten, onder andere in waterbekkens, zoals de Schelde-Leie, ter versterking van de biodiversiteit en een levenskrachtig platteland met een visie op duurzame open ruimte.

De focus van hun projecten ligt voornamelijk op versnippering van open ruimte en verontreiniging van de bodem door meststoffen. Ze worden onderverdeeld in natuurinrichting, landinrichting en ruilverkaveling. Beheer van invasieve, uitheemse soorten op landbouwgebied en bosgebied ter bescherming van de bodemkwaliteit, natuurbehoud, het integraal waterbeleid en algemene landschapszorg, maakt deel uit van hun opdracht. Ze treden op als bruggenbouwer tussen verschillende belanghebbende partijen en begeleiden de uitvoering en financiële aspecten van projecten.

31 Citaat: https://www.vlm.be/nl/themas/over_VLM/Paginas/default.aspx , geraadpleegd 13/09/2018

OVL16SW07 Pagina 21 Ze trachten dan ook een neutrale vertegenwoordiger te zijn van de Vlaamse Overheid³² . Tevens beschikken ze ook over het recht om gronden te verwerven door zelf gronden aan te kopen of te ruilen³³. Ze oefenen echter geen eigendomsrechten uit, maar stoten de gronden na uitvoering van hun projecten af naar particulieren, polderbesturen of naar het ANB. Die afstoting gaat soms gepaard met een beheersovereenkomst, waarbij VLM zich ertoe verbindt om de terreinen te beheren in het kader van behoud of verbetering van de kwaliteit van het milieu, natuur of landschap. In de provincie Oost-Vlaanderen hebben ze een aantal lopende projecten, waaronder in het gebied Schelde-Leie, ExotenNet etc.

3.6 VMM

De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) valt onder de koepel van het Vlaamse gewest. De VMM draagt bij aan het opvolgen en verbeteren van de waterkwaliteit in Vlaanderen. Als beheerder van de onbevaarbare waterlopen van 1^e categorie is exotenbeheer één van de maatregelen die de VMM neemt om de waterhuishouding én de ecologische kwaliteit van oppervlaktewatersystemen in stand te houden of te verbeteren.

Wat betreft het thema invasieve, uitheemse soorten is de VMM bevoegd om het beheer uit te voeren van exoten in en langs haar waterlopen. VMM is ook verantwoordelijk om het beheer van en het beleid rond de muskusrat in Vlaanderen vorm te geven.

Het team rattenbestrijding van VMM legt zich hoofdzakelijk toe op aquatische exoten. In eerste instantie gaat dat over muskusratten, maar de expertise van VMM strekt zich verder uit over de Chinese wolhandkrab en invasieve waterplanten als grote waternavel en waterteunisbloem.

De VMM zet gebiedsgericht ook in op de bestrijding van exotische oeverplanten (reuzenbereklauw, reuzenbalsemien, …). De VMM werkt samen met onder meer INBO en ANB voor de wetenschappelijke onderbouwing van beleid en bestrijding van exoten.

VMM maakt in Oost-Vlaanderen ook deel uit van de Regionale Comités en op Vlaams niveau zijn ze ook een partner in de Werkgroep IUS. Daarnaast zijn ze ook partners in projecten rond exoten, zoals het Ecosystem project waar ze samen met de Provincie West-Vlaanderen, RATO vzw en enkele Franse partners, een digitale tool ontwikkelen om invasieve, uitheemse soorten te registreren in het kader van beheer. In 2019 stappen VMM en INBO samen met partners uit Nederland en Duitsland mee in het Life project “MICA” waarin innovatieve opsporing- en vangstmethoden van muskus- en beverrat centraal staan.

32 Van Compernolle (M.). Water beheerst en begeerd. Analyse van de relatie tussen actoren in een uitvoeringscontext. Hogeschool Gent, Gent, 2012, P.54

33 Decreet houdende oprichting van de Vlaamse Landmaatschappij, art.4

OVL16SW07 Pagina 22 3.7De Vlaamse Waterweg NV

De Vlaamse Waterweg NV, het vroegere Waterwegen & Zeekanalen (W&Z), beheert en exploiteert de waterwegen als een krachtig netwerk dat bijdraagt aan de economie, de welvaart en de leefbaarheid van Vlaanderen. De Vlaamse Waterweg nv versterkt het vervoer via de binnenvaart, zorgt voor waterbeheersing en vergroot de aantrekkelijkheid van de waterwegen voor recreatie, toerisme en natuurbeleving.

De Vlaamse Waterweg NV kadert haar werking rond invasieve, uitheemse soorten in haar taak rond het beheer en de veiligheid van de bevaarbare waterlopen. De bestrijding van invasieve exoten situeert zich voornamelijk op soorten zoals Grote Waternavel, Waterteunisbloem, Reuzenberenklauw en Japanse Duizendknoop.

Piet Thys, Stafmedewerker milieu en GIS-Afdelingsondersteuning, maakt deel uit van de redactie van de nieuwsflash ExotenNet en is ook vertegenwoordiger van de Vlaamse Waterweg nvin de werkgroep IUS.

3.8 Werkgroep Invasieve, Uitheemse Soorten

De werkgroep IUS is een informele werkgroep die terreinbeheerders van verschillende achtergronden binnen Vlaanderen wil samenbrengen en wil fungeren als adviesorgaan. Leden zijn onder andere het ANB, VMM, INBO, de provincies (die zich vanuit de verschillende diensten buigen over exotenbeheer), Infrabel, de Vlaamse Waterweg, het Wetenschappelijk secretariaat, Ecopedia etc. Zij komt voort uit de oorspronkelijke ronde tafel die jaarlijks werd georganiseerd rond de rattenbestrijding. Op vraag van de Provincie Oost-Vlaanderen en RATO vzw nam de Provincie Limburg eind 2017 initiatief tot de oprichting. De gastheer of gastvrouw wisselt tussen de leden van de werkgroep. De werkgroep komt twee maal per jaar samen om enkele thema’s te bespreken die op de agenda worden geplaatst door de gastorganisatie, die de thema’s kiest vanuit de eigen expertise. Ze willen vooral ervaringen uitwisselen rond het beheer, elkaar informeren over nieuwe technieken en projecten, wijzigingen in de wetgeving, dataverzamelingen en digitalisering.

3.9 Provinciaal Comité ratten- en exotenbeheersing

Het provinciaal comité in de provincie Oost-Vlaanderen komt jaarlijks samen om de meest prangende thema’s betreffende het beheer van invasieve, uitheemse soorten, rattenbestrijding en overige overlastbezorgers te bespreken binnen de provincie Oost-Vlaanderen. RATO vzw maakt de agenda van de vergadering op en bespreekt hier ook de cijfers en conclusies van de regionale comités. De leden zijn de 5 regiovoorzitters, een vertegenwoordiger van VMM en

OVL16SW07 Pagina 23 de gedeputeerde voor Landbouw & Platteland. Het betreft het een adviesorgaan dat ondersteuning wil bieden aan gemeenten bij het beheer van invasieve uitheemse soorten, andere overlastbezorgers en rattenbestrijding.

3.10 Regionaal Comité ratten- en exotenbeheersing

De provincie Oost-Vlaanderen werd opgedeeld in 5 regio’s: Waasland, Meetjesland, Dendervallei, Bovenschelde-Leie en Vlaamse Ardennen. RATO vzw heeft vanuit de dienst Landbouw en Platteland de bevoegdheid gekregen om het Regionaal Comité jaarlijks samen te roepen om de rattenbestrijding en het exotenbeheer in de gemeenten van de provincie Oost-Vlaanderen te bespreken. RATO vzw verzamelt daartoe cijfers per regio om een analyse te maken van het verloop van het beheer in de gehele provincie. Hier worden ook toelichtingen gegeven bij wijzigingen in de wetgeving, methodieken en technieken als ook lopende exotenprojecten binnen de provincie. Een belangrijke doelstelling, naast informeren, sensibiliseren en adviseren, is ook de gemeentelijke actoren binnen de regio’s dichter bij elkaar brengen en kennis laten maken met elkaar werking. Ook VMM is op elk Regionaal Comité aanwezig om toelichting te geven bij de beheercijfers op locaties waar zij bevoegd zijn.

3.11 Dienst Integraal Waterbeleid en dienst landbouw en platteland van Provincie Oost-Vlaanderen:

Binnen de provincie Oost-Vlaanderen is het beheer rond invasieve, uitheemse soorten feitelijk ingebed in twee diensten: de dienst landbouw en platteland en de dienst Integraal Waterbeleid.

De diensten zijn bevoegd voor alle openbare domeinen en waterwegen met een bovengemeentelijk karakter, waar er provinciaal belang speelt, waaronder ook de provinciale domeinen zoals Puyenbroeck. Voor de waterwegen houdt dat alle waterlopen 2^de categorie in niet-poldergebied in. Ze zijn bevoegd voor zowel beheer van plantaardige als dierlijke exoten.

Onder de dienst landbouw en platteland werd RATO vzw ondergebracht als uitvoerder van het beheer. RATO vzw staat in voor de uitvoering van de rattenbestrijding op waterlopen 2^de categorie en openbaar terrein waarvoor de provincie bevoegd is. Daarnaast doet de dienst Integraal Waterbeleid ook beroep op RATO vzw voor het beheer van plantaardige exoten in en langs de waterlopen 2^de categorie. De financiële middelen van de provincie zijn de belangrijkste hulpbronnen voor polderbesturen, RATO vzw en gemeentebesturen die geconfronteerd worden met de exotenproblematiek. Zo ondersteunt de dienst Integraal Waterbeleid gemeenten financieel en inhoudelijk bij de mechanische ruiming van plantaardige exoten en nemen ze de manuele opvolging voor zich tijdens het natraject. Dit laatste in samenwerking met RATO vzw.

OVL16SW07 Pagina 24 3.12 PCM

Het Provinciaal centrum voor milieuonderzoek ondersteunt eigen diensten en andere openbare besturen bij het streven naar een kwalitatieve leefomgeving. Ze beschikt over een team van milieudeskundigen en labo-medewerkers die studie en onderzoek uitvoeren om zo op maat ondersteuning te kunnen bieden aan overheidsdiensten, zowel bij de behandeling van hinder en klachten als bij andere milieuvragen. Ze voorzien ook infosessies en praktijkgerichte opleidingen over verschillende milieuaspecten, dit in samenwerking met PAULO-bestuursopleidingen. Hun laboratorium heeft verschillende officiële erkenningen om onderzoeken uit te voeren naar water, bodem, waterbodem, geluid en lucht en is BELAC-geaccrediteerd.

Het PCM geeft mee vorm aan het Interprovinciaal Kenniscentrum (IPKC). Dit IPKC vormt een netwerk van provinciale medewerkers die elkaar kunnen versterken met hun specifieke ervaring en kennis rond milieu, natuur, klimaat en aanverwante thema’s. Door de handen in elkaar te slaan, kunnen ze een ruimere dienstverlening aanbieden, over de provinciegrenzen heen.

RATO vzw voert in opdracht van het PCM, onder leiding van aquatisch ecoloog Pieter Boets en in samenwerking met de dienst Integraal Waterbeleid, regelmatig monitoring –projecten uit rond het beheer van watergebonden exoten zoals rivierkreeften, schildpadden, etc . In provinciale of gemeentelijke waterlichamen. In naam van het PCM is Pieter Boets lid van de redactie van de nieuwsflash ExotenNet en de werkgroep invasieve uitheemse soorten (IUS).

3.13 Gemeenten

De provincie Oost-Vlaanderen bestaat uit 60 gemeenten. Een gemeente is bevoegd als lokale waterbeheerder voor de waterlopen 3^de categorie, straatgrachten en voor het openbaar terrein met een gemeentelijk karakter. Daar waar een polder of watering zich binnen gemeentelijk gebied bevindt, is de gemeente bevoegd voor de goedkeuring en het toezicht op de werken die de polder of watering uitvoert. Op privaat terrein zijn de eigenaars of huurders verantwoordelijk voor het ratten- en exotenbeheer.

3.14 RATO vzw

Rattenbestrijding Oost-Vlaanderen is een vzw die door de provincie Oost-Vlaanderen werd opgericht om Oost-Vlaamse gemeenten te ondersteunen in de rattenbestrijding, die bij wet verplicht werd. RATO vzw beoogt in eerste instantie een systematische en gecoördineerde uitvoering van rattenbestrijding in de gemeenten waar RATO werkzaam is. Naast

OVL16SW07 Pagina 25 rattenbestrijding kan de vereniging allerlei handelingen stellen en diensten aanbieden met betrekking tot de bestrijding van schadelijke dieren en planten ten gunste van de verbetering van het leefmilieu.

Daarnaast werpt RATO vzw zich op als een overlegorgaan tussen de Oost-Vlaamse gemeenten en de provincie Oost-Vlaanderen waarbij er gewerkt wordt aan de uitvoering van een gemeentegrensoverschrijdende rattenbestrijding door professionele bestrijders.

Alle Oost-Vlaamse leden en organisaties, zoals Natuurpunt vzw en ANB, kunnen kosteloos lid worden van RATO vzw. Wanneer RATO vzw in opdracht van haar leden echter aan beheer of bestrijdingsuitvoering gaat doen, wordt wel een bijdrage aangerekend. In de gemeenten die beroep doen op hun diensten nemen zij de rattenbestrijding op de waterlopen derde categorie en straatgrachten, die niet in poldergebied liggen, op zich. In opdracht van de provincie Oost-Vlaanderen nemen zij in de gehele provincie de rattenbestrijding op waterlopen tweede categorie op zich.

Naast muskus- en bruine ratbestrijding profileert de vzw zich steeds meer naar een dienstverlener voor openbare besturen inzake bestrijding van diverse overlastbezorgers, zoals niet-handtamme huiskatten, duiven, kippen en zomerganzen. Ze bouwen elke dag aan hun expertise rond exoten.

In opdracht van de dienst Integraal Waterbeleid van de provincie Oost-Vlaanderen verzorgen zij de manuele nazorg van de plantaardige exoten (na machinale ruiming), zoals bij reuzenbalsemien en reuzenberenklauw etc.

In opdracht van het ANB en in samenwerking met INBO werken ze ook een ganzenbeheer uit voor heel Vlaanderen en organiseren ze in ruiperiodes ganzenafvangsten. Ze voeren ook verschillende monitoringsprojecten uit in opdracht van het INBO en PCM rond verschillende exoten.

RATO vzw zit de regionale comités voor, zet zich in voor de organisatie en het verzamelen van cijfermateriaal in dat kader. Ze roept het provinciale comité jaarlijks samen. En zet in op het opzetten van overlegorganen, die grensoverschrijdend samengesteld zijn, zoals de redactie van de Nieuwsflash ExotenNet en de werkgroep IUS.

OVL16SW07 Pagina 26 4.12.1 RATO-gemeenten

Reeds 36 gemeenten zijn aangesloten bij RATO vzw voor de uitvoering van de rattenbestrijding en/of voor de uitvoering van de extra diensten. In de meeste gemeenten voorziet RATO vzw de rattenbestrijding, maar verleent ze ook extra diensten rond andere

Reeds 36 gemeenten zijn aangesloten bij RATO vzw voor de uitvoering van de rattenbestrijding en/of voor de uitvoering van de extra diensten. In de meeste gemeenten voorziet RATO vzw de rattenbestrijding, maar verleent ze ook extra diensten rond andere

In document Netwerkanalyse van de actoren die betrokken zijn bij de Exotenproblematiek in Vlaanderen en meer bepaald in de Provincie Oost- Vlaanderen: (pagina 17-0)