Amstelveen - Van idee naar praktijk

De politie maakt onderdeel uit van de uitvoerende macht en is niet bevoegd wetten tot stand te brengen of te wijzigingen. Wel kan zij dankzij haar signa-lerende en adviserende rol andere partijen hiertoe aanzetten. En dat is pre-cies wat in Amstelveen gebeurd is. Daarbij was aanvankelijk wel de vraag wie er op welk niveau bewogen moest worden om de rooftassen strafbaar te

stellen? Een aanpassing van het wetboek van strafrecht leek geen geschikt middel. Wijzigingen van landelijke wetten kosten doorgaans erg veel tijd en de situatie in Amstelveen vereiste juist een snelle aanpak. De politie zag uiteindelijk een oplossing in de aanpassing van de APV, wetgeving die door de gemeenteraad wordt vastgesteld en die uitsluitend jurisdictie heeft bin-nen de eigen gemeentegrenzen.

In eerste instantie zocht de politie contact met de Vereniging van Neder-landse Gemeenten (VNG) met de vraag of zij bereid was het verbod op roof-tassen op te nemen in haar model APV³⁵. De VNG reageerde echter terug-houdend, omdat zij vraagtekens plaatste bij de handhaafbaarheid van de bepaling en zij de vrees uitsprak dat door opname van het verbod de onder-grens (namelijk de aantasting van de persoonlijke levenssfeer) overschre-den zou kunnen woroverschre-den.

De politie klopte vervolgens aan bij de gemeente Amstelveen. Voor het overtuigen van de noodzaak van de APV-aanpassing had zij een rapportage opgesteld waarin de aard en omvang van de rooftassenproblematiek uiteen-gezet werd. Op grond hiervan waren de ambtenaren bereid het idee bij het college te introduceren, waarna een raadscommissie zich inhoudelijk boog over het voorstel. Tijdens de commissiebijeenkomst werd de politie in de gelegenheid gesteld een presentatie te houden. Ondanks alle vragen was na afloop de overgrote meerderheid van de commissie overtuigd van het nut van de APV-aanpassing. Het enige bezwaar, dat ook na afloop van de bij-eenkomst gehoord werd, was de mogelijke aantasting van de persoonlijke levenssfeer als gevolg van het staande houden van bezoekers van het win-kelcentrum.

Na goedkeuring door de commissie werd het stuk in de gemeenteraad ge-bracht. De politie was ook hier aanwezig, maar had nu geen spreekrecht. De raad stemde met ruime meerderheid in met de voorgenomen aanpassing van de APV. Op 1 juli 2003 trad deze in werking voor een proefperiode van één jaar.

Voor het aflopen van de proefperiode stelde de politie een rapportage op waaruit bleek dat het aantal aangiftes van winkeldiefstal drastisch gedaald was en er zich geen incidenten hadden voorgedaan voor wat betreft de aan-tasting van de persoonlijke levenssfeer. Dankzij deze informatie was de gemeenteraad overtuigd van het nut van het strafbaar stellen van de rooftas en werd de aanpassing van de APV, na een kleine aanpassing in de tekst definitief.

Noot 35 Gemeenten maken gebruik van het de model APV voor het opstellen van de eigen APV.

Van rooftas naar roofvoorwerp

De passage over het verbod op het voorhanden hebben van rooftassen is ondergebracht in artikel 2.2.4 dat voor de wijziging van de APV het bezit van inbrekerswerktuigen na zonson-dergang en zonsopkomst strafbaar stelde. De tekst die op 1 juli 2003 in werking trad luidde:

• Het is verboden op de weg in de nabijheid van winkels te vervoeren of bij zich te hebben een tas die er kennelijk toe is uitgerust om het plegen van winkeldiefstal te vergemakke-lijken.

Al na enige maanden bleek dat de formulering van de tekst ongelukkig gekozen was. Een geprepareerde doos, binnenzak of kinderwagen kon juridisch gezien niet beschouwd worden als een ‘tas’. Om die reden werd een jaar later, bij het definitief maken van de aangepaste APV de tekst gewijzigd in:

• Het is verboden op de weg in de nabijheid van winkels te vervoeren of bij zich te hebben een voorwerp dat er kennelijk toe is uitgerust om het plegen van winkeldiefstal te verge-makkelijken.

Het handhaven van het verbod op het voorhanden hebben van rooftassen gaat niet vanzelf. Naast de politie was er zowel voor justitie als voor het bedrijfsleven een taak weggelegd. De politie en de beleidsambtenaren van de gemeente hebben daarom tijdens het implementatieproces in een vroeg stadium contact gezocht met het OM en de hoofdofficier ingelicht over de op handen zijnde aanpassingen van de APV. Het OM zegde al snel toe bereid te zijn overtredingen inzake het bewuste artikel te vervolgen.

Ook de middenstand in het Stadshart werd betrokken bij de aanpak van de rooftasproblematiek. Uitgangspunt daarbij was dat wanneer de winkeliers bereid waren de detectiepoortjes aan te passen (zodat rooftassen al bij bin-nenkomst herkend konden worden) en het personeel geoefend werd in het herkennen ervan, het verbod veel effectiever gehandhaafd kon worden.

Verder werd het personeel van een aantal winkels getraind in het herkennen van rooftassen. De detectiepoortjes bleken uiteindelijk ongeschikt voor het herkennen van de geprepareerde voorwerpen.

Na de aanpassing van de APV heeft de gemeente de directie van het win-kelcentrum verzocht bordjes op te hangen waarop de huisregels van het Stadshart werden vermeld. Hierdoor werd het voor alle bezoekers duidelijk dat het voorhanden hebben van rooftassen tot aanhouding en vervolging kon leiden.

Communicatie wordt voor het welslagen van het project door de geïnter-viewde beschouwd als essentieel. Niet alleen interne communicatie tussen de politie en de andere belanghebbende, maar vooral ook communicatie met het publiek. Dankzij het feit dat de rooftasaanpak het NOS-journaal haalde, was er direct sprake van landelijke bekendheid. Ook de aandacht in verschillende (lokale)kranten en de Kamervragen die als gevolg van de me-dia-aandacht gesteld werden, hebben bijgedragen aan de grote bekendheid van het project. Volgens de politie is deze naamsbekendheid misschien nog wel het meest krachtige bestanddeel van de hele aanpak geweest.

3.5.5 Effectiviteit

Procesevaluatie

De politie is goed in staat gebleken door middel van haar signalerende func-tie de gemeente te bewegen het bezit van rooftassen strafbaar te stellen.

Met behulp van verschillende rapportages en voorlichtingsbijeenkomsten, zo blijkt uit de interviews, kon het gemeentelijke apparaat snel overtuigd wor-den de APV aanpassing te steunen. De resultaten van de samenwerking met winkeliers zijn bescheidener. Hoewel er bij de middenstanders duidelijk draagvlak was voor de aanpassing van de APV, is het de politie niet gelukt een deel van de handhavingstaken over te hevelen. De detectiepoortjes bleken niet goed in staat de tassen te herkennen en het aanhouden van bezoekers met geprepareerde tassen is niet door de beveiliging opgepakt ondanks de voorlichtingsavonden. Wel heeft de gemeente uiteindelijk de directie van het winkelcentrum bereid gevonden de huisregels aan te pas-sen en deze middels duidelijke informatieborden in het winkelgebied met de passanten te communiceren.

Output en outcome

Voor wat betreft de effectiviteit in termen van output en outcome, moet eerst naar de projectdoelen gekeken worden. Deze zijn echter helaas nergens omschreven. Uit de interviews blijkt dat het de politie het vooral ging om een reductie van de aangiftes van winkeldiefstal. Uit tabel 3.1 wordt duidelijk dat deze doelstelling gehaald is. Het aantal aangiftes op jaarbasis daalde na aanpassing van de APV met eenderde, terwijl de daling in dezelfde periode voor Amsterdam slechts met een vijfde afnam. Uit aanvullende interviews met de politie wordt duidelijk dat het aannemelijk is dat deze daling in ieder geval ten dele verklaard wordt door een sterke afname van het aantal da-ders dat gebruik maakt van rooftassen. De rooftas duikt nog slechts spora-disch op in Amstelveen.

Tabel 3.1 Maandelijkse aantal aangiftes winkeldiefstal winkelcentrum Stadshart Amstelveen

Totaal Amstelveen Stadshart 270 173 181

Index Amstelveen Stadshart 100 64 67

Totaal Amsterdam 5.672 4.665 4.522

Index Amsterdam 100 82 80

Het voorhanden hebben van een rooftas is lang niet overal in Nederland strafbaar. Het is daarom denkbaar dat de winkeldieven zijn uitgeweken naar andere gemeenten. Te meer omdat de betreffende groep winkeldieven niet alleen in Amstelveen opereerde, maar ook in andere gemeenten

gesigna-leerd werd. Een interne quickscan van de politie verschafte de indicatie dat de groep daders mogelijk de wijk hadden genomen naar nabijgelegen ge-meenten, maar onduidelijk was in hoeverre dit de gehele groep betrof. Een ander fenomeen dat in de beschouwing betrokken moet worden is het feit dat het aantal asielzoekers, als gevolg van het landelijke asielbeleid, dras-tisch teruggelopen is. Gelet op het feit dat de dadergroep hoofdzakelijk be-stond uit (Aziatische) asielzoekers is het niet ondenkbaar dat het asielbeleid hier invloed op gehad heeft.

Beleidscyclus

Bij de aanpak van de rooftasproblematiek is niet volledig gewerkt volgens een beleidscyclische aanpak. Toch waren de belangrijkste elementen van de cyclus wel aanwezig in Amstelveen. Voorafgaand aan het project werd een duidelijk probleem gesignaleerd en bij de aanpak ervan werd impliciet een reductie van het aantal aangiftes als projectdoel geformuleerd. Omdat het hoge niveau van aangifte gezien werd als het probleem en de rooftassen als oorzaak daarvan, lijkt er bij de keuze van het APV instrument ook sprake te zijn van een duidelijke afstemming tussen maatregel en projectdoelen.