6.1 Historisch-geografische elementen en structuren
6.1.3 Akkers en woeste gronden
Het agrarische systeem kende akkers en woeste gronden. In Oosterhout bestonden de woeste gronden uit heidegebied op de hoger gelegen delen en Het Broek in het lager gelegen gebied. In de woeste gronden werden later nog nieuwe akkerbouwgronden ontgonnen, zoals de akkers van Seters en Steenoven en de agrarische ontginningen van Het Broek. Op de overige heidegronden werd later bos ingeplant. Ook werden hier andere activiteiten ontwikkeld, zoals het winnen van leem en zand. In Oosterhout ontbreken de typische beekdalen, die weide- en hooiland kenden.
tabel 3: Akkers, polders en woeste gronden
nr. toponiem beschrijving waardering
12 Houtse Akkers De Houtse Akkers vormen het akkercomplex dat behoorde bij Den Hout (en Vrachelen). Het gebied is nog altijd een open akker gebied. De afscherming aan de randen, bijvoorbeeld in de vorm van een houtwal ontbreekt. Hierdoor gaat het meer lijken op de open landbouwgebieden in de laaggelegen gebieden. De verkaveling was op grote akkercomplexen vaak niet direct zichtbaar. Deze verkaveling is in de loop der tijd vergroot en gewijzigd
redelijk hoog
13 Heuvel Den Hout De Heuvel van Den Hout is groot van omvang. Dit plein, dat in (Noord-)Brabant ook wel aangeduid wordt als plaatse, had een agrarische functie. Het werd gebruikt als opstelplaats voor het vee, dat overdag werd geweid op de woeste gronden (Het Broek/de heide). De waterplaats is nog aanwezig.
hoog
14 Akker Dorst De akker van Dorst is tot op heden een open akkergebied. De afscherming aan de randen bijvoorbeeld in de vorm van een houtwal ontbreekt.
Wel begrenst de Akkerweg de akker aan de westzijde.
De verkaveling was op grote akkercomplexen vaak niet direct zichtbaar. Deze verkaveling is in de loop der tijd vergroot en gewijzigd.
redelijk hoog
15 Kapelserf (Dorst) Het Kapelserf van Dorst is een relict dat over is van het oude centrum van Dorst. De provinciale weg loopt midden door Dorst en heeft een gedeelte van het oude driehoekige plein (heuvel) laten verdwijnen. Het Kapelserf is nog redelijk herkenbaar, het is echter afgesneden van een groot deel van de nederzetting en van de kerk ('kapel') die vroeger aan dit plein stond.
redelijk hoog
16 Akker Seters De akker van Seters is een latere ontginning dan de Houtse en de Dorstse Akker. Deze latere ontginning op de woeste gronden is echter wel kenmerkend voor het
hoog
Brabantse zandlandschap. De verkaveling is vrij grootschalig, maar door de ligging in het bos zijn de randen van de akker zeer duidelijk. Langs de Hoevestraat is nog een akkerrandwal herkenbaar (m.n. de
begroeiing).
17 Akker Steenoven De akker van Seters is een latere ontginning dan de Houtse en de Dorstse Akker. Deze latere ontginning op de woeste gronden is echter wel kenmerkend voor het Brabantse zandlandschap. De verkaveling is vrij grootschalig, maar door de ligging in het bos zijn de randen van de akker zeer duidelijk. Het Moerken, waar eerder turf werd gegraven maakt nu ook onderdeel uit van de akker. Er is geen duidelijk onderscheid
herkenbaar met de rest van de akker, zodat geen aparte aanduiding voor turfwinning wordt gegeven.
hoog
18 Gecombineerde
Willemspolder Een klein deel van de Gecombineerde Willemspolder kent nog de verkavelingsrichting van de oudere
verkaveling. Hier hebben de kavels nog een langgerekte vorm en strekken zij zich haaks op het bebouwingslint van Oosteind uit naar het noordnoordwesten. Het overige gedeelte van de polder is zodanig ruilverkaveld dat er blokvormige percelen zijn gemaakt. De openheid van de polder is kenmerkend voor dit lager gelegen gedeelte van de gemeente.
redelijk hoog
19 Dongendijkse polder De Dongendijksepolder kent nog de verkavelingsrichting die teruggaat op de oudere verkaveling. De verkaveling is wat grootschaliger geworden.
redelijk hoog
20 Oranjepolder of De
Blokken In dit noordelijke gedeelte van de gemeente is het onregelmatige kleinschalige karakter kenmerkend. Deze gronden hebben na de St. Elisabethsvloed lange tijd onder water gestaan en zijn in kleine poldertjes op het water teruggewonnen. Dit heeft geresulteerd in onregelmatige verkavelingen en poldertjes, die (deels) nog in het landschap zichtbaar zijn.
hoog
21 Zandverstuivingen bij
Seters De hogere zandgronden werden in de middeleeuwen gebruikt als woeste gronden: gronden waar vee op werd geweid en diverse grondstoffen werden gehaald.
Intensief gebruik van deze gronden leidde tot zandverstuivingen. Bij Seters zijn nog twee kleine restanten daarvan zichtbaar. Daarmee is een
kenmerkende fase in de ontwikkelingsgeschiedenis van het gebied zeldzaam geworden.
zeer hoog
22 Boswachterij Dongen De hogere zandgronden werden in de middeleeuwen gebruikt als woeste gronden: gronden waar vee op werd geweid en diverse grondstoffen werden gehaald.
Intensief gebruik van deze gronden leidde tot zandverstuivingen. Het stuivende zand werd in eerste instantie tegen gehouden door akkerrandwallen. Vanaf de 17e eeuw werden echter ook steeds meer
heidegebieden en zandverstuivingen beplant met bos.
hoog
Infrastructuur is over het algemeen het meest vaste landschapselement. Wegen en waterlopen worden niet gemakkelijk gewijzigd of verlegd. Veel van de bestaande wegen in het plangebied - met name in het
buitengebied - hebben dan ook een oude oorsprong. In de loop van de tijd zijn de wegen wel veranderd in uiterlijk. Wegen zijn verhard en in een aantal gevallen verbreed. Hoewel het uiterlijk van de wegen gewijzigd is, vertelt de loop ervan nog veel over de ontwikkeling van het landschap.
De Cultuurhistorische Waardenkaart van de Provincie Noord-Brabant geeft een groot aantal wegen als
waardevol aan. De belangrijkste wegen voor het grondgebied van Oosterhout zijn de doorgaande verbindingen.
Dit waren verbindingen naar de omliggende nederzettingen, zoals Dongen, 's-Gravenmoer, Breda en Gilze.
Verder bestonden er veel lokale wegen die van belang waren voor het dagelijkse leven in het gebied.
tabel 4: Infrastructuur
nr. toponiem beschrijving waardering
27 Dongense Baan Deze weg dateert waarschijnlijk uit de 18e eeuw en was
een nieuwe weg tussen Dongen en Breda. hoog 28 (Oude)
Tilburgsebaan - Rijksweg
De Oude Tilburgsebaan en Rijksweg vormden de oude verbinding tussen Breda en Tilburg. Dorst ligt aan deze doorgaande verbinding. De Oude Tilburgsebaan is opgenomen in het stratenpatroon van Dorst . Het westelijke deel van de weg is opgenomen in de Rijksweg, de huidige doorgaande verbinding tussen Breda en Tilburg. Deze weg is verbreed en aangepast ten behoeve van het hedendaagse verkeer.
redelijk hoog
29 Vijf Eikenweg De Vijf Eikenweg vormt de verbinding tussen Oosterhout en Gilze. Deze functie heeft de weg nog steeds, waardoor de weg een breder verloop heeft gekregen en een inrichting gericht op het hedendaagse verkeer. Daarmee is het karakter van de weg enigszins aangepast. De weg is in de 18e eeuw rechtgetrokken.
redelijk hoog
30 Ekelstraat Aan deze verbinding ligt het gehucht Heistraat, vermoedelijk een oude heikant nederzetting. Deze straat heeft nog altijd de functie van verbinding tussen Oosterhout en Dongen en heeft daardoor een breder verloop gekregen en een inrichting gericht op het hedendaagse verkeer. Daarmee is het karakter van de weg enigszins aangepast, maar het verloop volgt nog altijd het oude spoor.
redelijk hoog
31 Ruiterspoor Meest westelijke bundel sporen over / langs de Houtse Akker die onderdeel uitmaakte van de verbinding tussen Geertruidenberg en Breda. Deze sporen bundel was al rond de middeleeuwen aanwezig.
hoog
32 Herstraat Meest oostelijke bundel sporen over de Houtse en Vrachelse Akker. Deze sporen bundel was al rond de middeleeuwen aanwezig.
hoog
33 Koningsdijk
(restanten) De Koningsdijk was een van de oudste verbindingen in de gemeente Oosterhout. Deze verbinding is in het begin van de 20e eeuw versnipperd door de aanleg van het Wilhelminakanaal en het Markkanaal. De
verbinding heeft nu het uiterlijk van de vele andere woonstraten in Oosterhout.
redelijk hoog
34 Groenendijkse straat De Groenendijksestraat liep langs het havenkanaal van Groenendijk. Het havenkanaal is inmiddels verdwenen.
Daarmee geeft de straat nog als enige de loop van het vroegere havenkanaal aan. Het is een belangrijke structuur in deze noordelijke polder.
hoog
35 Markkanaal Aan het begin van de 20e eeuw werd het Markkanaal gegraven (1912-1915). Dit kanaal vormde de verbinding tussen de Mark en het Wilhelminakanaal. Het kanaal ligt ter hoogte van de Houtse Akkers en de Vrachelse Heide duidelijk laag ten opzichte van het omringende
landschap.
hoog
37 Wilhelminakanaal Vanaf 1905 werd het Wilhelminakanaal aangelegd. Dit kanaal vormde de verbinding tussen de
Zuid-Willemsvaart en de Amer. In 1915 was het gedeelte in Oosterhout klaar.
hoog
46 Molenstraat /
Heistraat Dit is (vermoedelijk) de oudste verbinding vanuit Oosterhout naar Breda. De Molenstraat is nu
opgenomen in het stratenpatroon van Oosterhout en door de aanleg van het Wilhelminakanaal afgesneden van de Vrachelse Heide. Op de Vrachelse Heide loopt de Heistraat, die het aansluitende deel van de verbinding vormde.
hoog
47 Stelvense weg De Stelvense weg maakte met het Ruiterspoor
onderdeel uit van de verbinding tussen Geertruidenberg en Breda over Ter Aalst. De weg liep langs de heuvel van Den Hout.
redelijk hoog
48 Provinciale weg Langs deze weg is al in de 13e eeuw het gehucht Oosteind ontstaan door bewoning van de ontginners van de Willemspolder. De weg vormt de verbinding tussen Oosterhout en 's-Gravenmoer. Het kronkelige verloop duidt op de ligging op een natuurlijke rug of rand.
hoog
49 Oude Dongense
Baan Deze Oude Dongensebaan is - naar de naam doet vermoeden - een voorganger van de huidige Ekelstraat / Heistraat. Het vormde de verbinding tussen Oosterhout en Dongen. De aanleg van de A27 heeft deze oude structuur doorsneden. Behalve deze doorsnijding kent de weg nog altijd het oude verloop.
zeer hoog
50 stegen Den Hout Deze stegen geven een beeld van de wijze waarop lokale verbindingen in het verleden bestonden. Deze stegen vormden een belangrijk onderdeel van de
"informele" infrastructuur van Den Hout.
hoog
overige wegen De overige wegen in Oosterhout vertellen een deel van de geschiedenis van het gebied
redelijk hoog