De steden waar stedelijke erfpacht kan voorkomen kunnen wat betreft het actuele beleid in 2 groepen verdeeld worden.
90
De eerste groep betreft gemeenten die onverminderd grond in de regel in erfpacht uitgeven; deze hebben hun beleid niet gewijzigd. Het gaat in deze groep om Amsterdam, Den Haag en Utrecht. In Amsterdam staat het erfpachtstelsel met enige regelmatig aan kritiek bloot, hetzij binnen de gemeenteraad91danwel van belangengroepen daarbuiten92. In de regelingen van het stelsel worden
nog weleens wijzigingen aangebracht93. Onveranderd blijft, dat alle grond in erfpacht wordt
uitgegeven. In Den Haag is in 1986 de overstap van een voortdurend stelsel naar een eeuwigdurend stelsel gemaakt. Momenteel onderzoekt deze gemeente of het erfpachtstelsel, gezien de ontwikkelingen in het wettelijke instrumentarium van de overheid op het gebied van ruimtelijke ordening, grondpolitiek en aanverwante beleidsterreinen, eventueel hervormd of wellicht afgeschaft zou kunnen worden94. In Utrecht werd aanvankelijk ook een stelsel van
voortdurende erfpacht gehanteerd, de overstap naar een eeuwigdurend stelsel werd in 1989 gemaakt. In 2003 kregen erfpachters onder het oude (voortdurende) stelsel de mogelijkheid hun recht naar het nieuwe, eeuwigdurende stelsel te converteren95.
In de tweede groep gemeenten wordt niet langer actief een stelsel van stedelijke erfpacht gehanteerd. Het gaat in deze groep om de gemeenten Rotterdam, Tilburg, Groningen, Haarlem, Arnhem, Zaanstad, Den Bosch, Maastricht, Dordrecht, Leiden, Zoetermeer, Delft, Leeuwarden, Deventer, Purmerend, Schiedam, Spijkenisse, Vlaardingen, Lelystad, Hoorn en Den Helder. In de meeste van deze gemeenten kunnen erfpachters het (blote) eigendom van de grond verwerven. Er bestaan in deze groep op punten wel onderlinge nuances en verschillen in het gevoerde beleid. De meest in het oog springende beleidswijziging van de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden in Rotterdam. Deze gemeente heeft per 1 januari 2003 het erfpachtstelsel afgeschaft. Binnen een periode van 3 jaar krijgen alle bestaande erfpachters een aanbod om de grond onder hun (koop)woning in eigendom te verwerven. Over de methodiek voor de grondprijsberekening, waarop dit aanbod is gebaseerd, is uitvoerig gediscussieerd96. Deze discussie heeft niet kunnen
verhinderen dat de conversie van erfpacht naar eigendom in Rotterdam gestaag voortschrijdt. Andere gemeenten hebben soortgelijke besluiten als in Rotterdam genomen. Zo stelt de gemeente Vlaardingen, dat “het sinds 1997 mogelijk is de grond, waarop uw huis of appartement
91“Nota van het raadslid Hooijmaijers, getiteld: Modernisering erfpacht: eigen grond versus erfpacht van of-of
naar en-en”, Gemeenteblad, afd. 1, nr. 195 (Amsterdam 1994) p. 993-997
92Zie hiervoor o.a. Geen misbruik machtspositie gemeente Amsterdam, persbericht, Nederlandse
Mededingingsautoriteit (Den Haag 12 september 2002), alsmede Het Amsterdamse erfpachtstelsel: van monopolie tot misbruik. Een zwartboek, VAE (Vereniging van Amsterdamse Erfpachters) en SOLO (de Stichting Observatie Lokale Overheid) (Amsterdam 2004)
93Vereenvoudiging erfpachtbeleid voor particuliere woonbestemmingen, gemeente Amsterdam (Amsterdam 2005)
94Projectvoorstel Onderzoek Erfpacht, nota B&W, gemeente Den Haag (Den Haag 1 november 2005). 95Termijn erfpachtregeling verlengd, persbericht, gemeente Utrecht (Utrecht 8 januari 2004).
96R. de Wildt en T. Seijkens, Van erfpacht naar eigendom in Rotterdam, contra-expertise afkoop erfpacht
is gebouwd, in eigendom te verwerven. Voor die tijd waren kopers van woningen meestal aangewezen op erfpacht. Het omzetten van de erfpacht in eigendom is overigens niet verplicht, want het huidige erfpachtsysteem blijft gewoon bestaan”97. Ook in Leeuwarden98en Spijkenisse99
kunnen erfpachters al enige jaren op verzoek de blote eigendom van hun erfpachtperceel verwerven. In Leeuwarden worden erfpachters daarvoor, tegelijk met de verzending van de aanslagen van de erfpachtcanons, elk jaar uitdrukkelijk gewezen op de mogelijkheid tot aankoop en ook geïnformeerd waar alle gewenste gegevens kunnen worden verkregen; verder wijzen makelaardij en notariaat de (nieuwe) erfpachters op de koopmogelijkheid. In de periode 1993- 2001 maakten jaarlijks enkele tientallen erfpachters van deze mogelijkheid gebruik100. In de
gemeente Hoorn heeft de gemeenteraad dit jaar, 2007, het besluit genomen om het erfpachtstelsel los te laten en in het kader van het gronduitgiftebeleid verkoop van grond als generieke uitgiftevorm te hanteren. Tevens zullen nadere voorwaarden worden vastgesteld voor de verkoop van de blote eigendommen aan de zittende erfpachters101.
Een aanmoediging om de blote eigendom te verwerven kan ook de vorm van een korting op de verwervingsprijs van de grond aannemen. In Haarlem werd het in 1989 beleid om het aantal erfpachtrechten af te bouwen. Om dit te stimuleren werd erfpachters een korting van 30% op de grondprijs in het vooruitzicht gesteld, indien zij vóór een bepaalde datum aan de omzetting meewerkte. Tot 1 januari 2000 heeft 85 à 90% van de aangeschreven erfpachters gebruik gemaakt van deze gelegenheid. Met ingang van deze datum werd overgestapt op een andere systematiek om de grondprijs vast te stellen en verviel tevens de kortingsregeling. Als gevolg hiervan liep het aantal omzettingen drastisch terug. In de periode 2000 tot 2004 werden slechts 2 erfpachtrechten omgezet. Dit vormde mede aanleiding om de methodiek van waardebepaling opnieuw te herzien en wederom een kortingsregeling in te voeren, ditmaal van 10%102. Een ervaring in dezelfde
categorie is door de gemeente Schiedam opgedaan. Na de afschaffing van erfpacht als uitgiftevorm eind 2003, werd vanaf begin 2004 een begin gemaakt met het verzenden van aanbiedingsbrieven voor de grondeigendom aan de zittende erfpachters. Slechts 6% van de aangeschreven erfpachters had tot oktober 2005 gebruik gemaakt van de mogelijkheid de grond onder hun woning of bedrijf te kopen. De belangrijkste reden hiervoor was naar verluidt het hoge niveau van de aanbiedingsprijzen, en daarnaast het onbegrip bij erfpachters over de
97
www.vlaardingen.nl, “van erfpacht naar eigendom”.
98Nota Grondbeleid, gemeente Leeuwarden (Leeuwarden 2005).
99“Erfpachters kunnen ‘blote eigendom’ verkrijgen, Gemeentelijke voorlichtingskrant 27 (Spijkenisse 2004) p. 5
100
Het voor de duur van 2002 bepalen van de waarden waartegen erfpachters de blote eigendom van erfpachtpercelen kunnen aankopen, ambtelijke notitie, gemeente Leeuwarden (Leeuwarden 2002).
101“Voorstel inzake het vaststellen van het erfpachtbeleid van de gemeente Hoorn”, notulen raadsvergadering
gemeente Hoorn d.d. 8 mei 2007 (Hoorn 2007) p. 3 102
totstandkoming van de conversieprijzen103. Wellicht dat deze ervaringen ertoe hebben
bijgedragen dat in Leiden, waar eind 2004 de stedelijke erfpacht werd afgeschaft, een eventuele kortingsregeling als voorwaarde voor een succesvol conversiebeleid wordt gezien104.
Sommige gemeenten, zoals Dordrecht105, Maastricht106 en Tilburg107, hebben over de overdracht
van het blote eigendom speciale afspraken met de woningbouwcorporaties gemaakt. Niet zelden is er een lange periode van onderhandeling aan deze afspraken vooraf gegaan. De opbrengst die met de verkoop gemoeid is, wordt dan weer ingezet voor de volkshuisvesting.
In weer andere gemeenten wordt weliswaar de omzetting van erfpacht naar eigendom mogelijk gemaakt of zelfs gestimuleerd, maar wordt erfpacht als uitgiftevorm niet in z’n geheel overboord gezet. In Groningen blijft het imperatief gebruik van het erfpachtrecht binnen het Globaal Bestemmingsplan Binnenstad gehandhaafd. Verkoop van het blote eigendom is hier beslist niet aan de orde. Daarentegen zal een actief beleid tot verkoop van het blote eigendom aan de erfpachters elders, in de Korrewegwijk, worden opgestart108. In Delft wordt voorgesteld om
percelen met een bedrijfsbestemming in principe in erfpacht uit te geven, tenzij een bedrijf niet in een gevoelig gebied ligt en er geen bijzondere beheersbepalingen vereist zijn. Voor percelen met een woon- of kantoorbestemming wordt het omgekeerde uitgangspunt voorgesteld: uitgifte in eigendom, tenzij sprake is van een gevoelige ligging of bijzondere beheersbepalingen vereist zijn109. In Zoetermeer wordt erfpacht alleen nog gehanteerd als er bijzondere voorwaarden voor
het toekomstig gebruik moeten worden vastgelegd. In principe wordt overigens de grond in deze gemeente door middel van verkoop uitgegeven110.
In Zaanstad wordt de keuze tussen eigendom en erfpacht aan de afnemer overgelaten111. Van de
overige gemeenten, Den Bosch, Deventer, Purmerend, Lelystad en Den Helder, is alleen bekend dat erfpacht een ondergeschikte rol in het gronduitgiftebeleid speelt.