Achtergrond van de maîtresse en concubine

Het was geen ongezien fenomeen dat een heerser vrouwen had puur voor zijn plezier. In Frankrijk was het gewoon dat de koningen dankbaar gebruik maakten van bereidwillige dames. Door de samenvoeging van het hof van de koning met dat van de koningin in de vijftiende eeuw en omdat hij niet meer constant op reis was, groeiden de kansen voor de koning om een vaste relatie met zijn maîtresse op te bouwen. Tijdens de heerschappij van koning Charles VII (1403-1461) was de aanwezigheid van een maîtresse zo gewoon dat deze rol een erkend onderdeel vormde van de hofstructuur. Door de jaren heen nam het aanzien van de favoriete maîtresse toe. Anne de Pisseleu d’Heilly, de maîtresse van koning François I was de eerste voor wie grote invloed en prestige mogelijk was.83 _{Omdat het geen} geïnstitutionaliseerde positie was, verschilde de mate van invloed en prestige wel per maîtresse. Niettemin was het, door het prestige en de mogelijkheid om invloed uit te oefenen, een begerenswaardige positie in de vroegmoderne tijd.

De maîtresses waren vrouwen van adel die aan het hof kwamen als onderdeel van de hofhouding van één van de vrouwelijke familieleden van de koning, vaak die van de koningin of de koningin moeder. Via hun meesteres kwamen ze in contact met de koning.84 _{Anne de} Pisseleu is hier een goed voorbeeld van. Ze was de dochter van Guillaume de Pisseleu d’Heilly, een edelman aan het hof van koning Louis XII (1462-1515). Rond 1525 kreeg Anne de Pisseleu een positie binnen de hofhouding van Marie de Luxembourg, een hoge edelvrouw, waarna ze opklom tot de hofhouding van Louise de Savoie (1476-1531), de moeder van koning François I.85

83_{G. Chaussinand-Nogaret, La vie quotidienne des femmes du Roi : d'Agnès Sorel à Marie-Antoinette (Parijs,}

1990) 11.

84_{Campbell Orr, Queenship in Europe 1660-1815, 7.} 85_{R.J. Knecht, Francis I (Cambridge, 1982) 195.}

Als een meisje vanwege haar uiterlijke kenmerken een potentiële maîtresse was, deden haar vrienden en familie er alles aan om haar in de kijker te spelen bij de koning.86 _{Vrienden en} familieleden van de maîtresse hoopten dat ze via hun relatie met deze vrouw gebruik konden maken van haar invloed en macht aan het hof. Hierbij speelde het patronagesysteem van het Franse hof een grote rol. Zo gebruikten haar kennissen en familie hun macht en invloed om voor haar een positie in de huishouding van de koningin of koningin moeder te regelen. Om maîtresse te worden was het niet altijd nodig om een positie in de hofhouding van een vrouwelijk familielid van de koning te hebben. In het geval van Madame de Maintenon (1635-1719) ontstond haar relatie met koning Louis XIV doordat zij voor zijn bastaarden zorgde.87

Hoewel een koning vaak meerdere maîtresse tegelijkertijd had, was er in de zestiende en zeventiende eeuw vaak duidelijk één favoriete maîtresse aan te wijzen.88 _{Een favoriet} behield deze positie tot de koning zijn oog op iemand anders liet vallen. Zo werd Anne de Pisseleu in 1526 een maîtresse van koning François I, terwijl op dat moment Françoise de Foix (ca. 1495-1537) nog zijn favoriete maîtresse was. Langzaamaan begon de affectie van de koning voor Anne de Pisseleu te groeien, totdat ze in 1527 Françoise de Foix had vervangen.89 Het moment dat de maîtresse ook de favoriet van de koning werd, was een belangrijke ommekeer in haar leven. Hiermee veranderde haar positie en werd het mogelijk om een van de machtigste personen van het rijk te worden. Als maîtresse bleef een vrouw haar functie binnen het paleis, bijvoorbeeld als hofdame van de koningin, overigens gewoon uitoefenen. Voor Ottomaanse vrouwen betekende de promotie tot concubine een groei van hun status binnen de harem. In zijn werk schets Britse diplomaat Paul Rycaut (1629-1700) een duidelijk beeld van de Ottomaanse harem:

86

O. Chaline, 'The Kingdoms of France and Navarre: The Valois and Bourbon Courts c.1515 - 1750' in J. Adamson (ed.) The Princely Courts of Europe: Ritual, Politics and Culture under the Ancient Regime 1500 –

1750 (Londen, 1999) 76.

87_{M. Bryant, ‘Partner, matriarch, and minister; Mme de Maintenon of France, clandestine consort, 1680-1715’}

in C. Campbell Orr (ed.), Queenship in Europe 1660-1815 : the role of the consort (Cambridge, 2004) 80.

88_{Chaussinand-Nogaret, La vie quotidienne des femmes du Roi,13.}

“Here an army of virgins make it the only study and business to their life to obtain the single nod of invitation to the bed of their great master.’90

Hoewel Rycaut nooit zelf binnen de harem is geweest en dat zijn gegevens gebaseerd zijn op mondelinge overleveringen, klopt zijn reconstructie in essentie wel. Het statement van Rycaut is enigszins overdreven wat betreft het leger van maagden, maar voor een slaaf was een uitnodiging van de sultan levensveranderend. Het was een belangrijke stap richting rijkdom, vrijheid, invloed en macht. In het boek van Peirce wordt dit beeld ook bevestigd. Zij verklaart dat seks met de sultan met name kansen bood als het resulteerde in een zwangerschap.91

Op het moment dat een slaaf gekozen was door de sultan werd ze door haar medeslaven gereedgemaakt voor de avond. Ze werd gewassen, gekleed, geparfumeerd en mooi gemaakt. Vervolgens werd ze naar de kamer van de sultan geleid. Naast de bevrediging van de sultan, dienden sommige concubines ook een ander doel. Concubines werden vaak als een politiek geschenk aan de sultan gegeven.92_{Het gebruik van concubines had dus op twee} fronten voordelen voor een sultan. Het was goed voor zijn politieke relaties en positief voor zijn privéleven.