Beantwoording onderzoeksvragen veldonderzoek

Voor het veldonderzoek is een aantal onderzoeksvragen opgesteld. Hieronder worden deze vragen beantwoord voor zover het veldonderzoek de daarvoor benodigde gegevens heeft opgeleverd;

 Wat is de bodemopbouw binnen het plangebied?

De aangetroffen bodemopbouw bestaat vanaf het maaiveld tot circa 30 cm -mv uit donker-bruin gekleurde, zwak humeuze, kalkrijk sterk zandige klei en betreft de huidige bouwvoor (Ap-horizont). De laag sterk zandige klei beperkt zich tot de bovengrond (bovenste 50 cm), waarbij direct onder de huidige bouwvoor in zwak vorm gleyvlekken voorkomen (Cg-horizont).

Het gaat om intacte oeverwal-/kronkelwaardafzettingen die gesedimenteerd zijn tijdens de ac-tieve fase van de meandergordel/stroomgordel van de Hollandsche IJssel. Tussen gemiddeld 50 en 150 cm -mv komen lagen voor van grijsbruin en naar onderen toe lichtgrijsbruin ge-kleurd, sterk kleiig en naar onderen toe zwak kleiig, matig siltig, kalkrijk, zeer fijn zand met zwak gleyvlekken. Dit vormt de overgang naar de hieronder liggende beddingafzettingen, be-staande uit grijs gekleurd, kalkrijk, matig siltig, zeer fijn zand. Van beneden naar boven beke-ken is duidelijke sprake van een fining upward sequentie(verfijning van de textuur), wat beke- ken-merkend is voor oeverwal-/kronkelwaardafzettingen die in de binnenbocht van een rivier-meander zijn afgezet.

De verwachte landschappelijke ligging in de zone van de meandergordel/stroomgordel van de Hollandsche IJssel wordt duidelijk bevestigd. Er komen geen sedimenten meer voor van ou-dere meandergordels stroomgordels/voorgangers van de stroomgordel van de Hollandsche IJssel (zijn geërodeerd tijdens de actieve fase van de Hollandsche IJssel). De kalkrijkheid van het bodemprofiel duidt erop dat de natuurlijke bodemopbouw een kalkrijke dan wel kalkhou-dende poldervaaggrond betreft, in overeenstemming met de gegevens van de Bodemkaart van Nederland.

 Is het bodemprofiel binnen het plangebied intact of (geheel of gedeeltelijk) verstoord en indien verstoord, tot welke diepte gaat deze verstoring?

Binnen het plangebied hebben geen diepe bodemverstorende ingrepen plaatsgevonden/heb-ben bodemverstorende ingrepen zich beperkt tot de huidige bouwvoor (Ap-horizont).

 Zijn, daar waar het bodemprofiel intact is, archeologische indicatoren aangetroffen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van een vindplaats? Zo ja, wat is de aard en diepteligging ervan?

Van elke boring is het opgeboorde materiaal versneden en verbrokkeld. Hierbij lag de focus vooral op de eerste meter van het opgeboorde materiaal, omdat archeologische resten vooral in de (top van de) oeverwal-/kronkelwaardafzettingen werden verwacht. In het versneden en verbrokkelde materiaal zijn echter geen archeologische indicatoren aangetroffen. Op basis van deze resultaten is er geen aanleiding om de aanwezigheid van een archeologische vind-plaats in het plangebied te vermoeden.

 Zijn er archeologische lagen aangetroffen (cultuur- en afvallagen cq. ophogingslagen)? Zo ja, wat is de aard, diepteligging en minimale en maximale dikte ervan?

Ook concentraties van houtskool of fosfaatvlekken, welke een aanwijzing kunnen zijn voor de aanwezigheid van een door de mens gevormde cultuurlaag, of indicatoren die kunnen wijzen op een oudere woongrond, zijn niet waargenomen.

 In welke mate stemmen de resultaten overeen met de verwachtingen?

Vanuit het bureauonderzoek was de verwachting hoog op het aantreffen van archeologische resten uit de perioden vanaf de Late-IJzertijd. Het plangebied neemt namelijk een landschap-pelijke positie in binnen de meandergordel/stroomgordel van de Hollandsche IJssel die actief gesedimenteerd heeft vanaf circa 240 voor Chr. tot 1285 na Chr. (IJzertijd t/m Late-Middeleeuwen A). De ligging op een oeverwal dan wel een kronkelwaardrug gaf de beschik-king over voldoende areaal bouwland (akkergronden) en het houden van vee, en daarmee de ontwikkeling van een nederzetting((s)complex). Het plangebied heeft altijd buitendijks gele-gen, aangezien het dijklichaam waar de weg Heeswijk overheen loopt, de winterdijk betreft.

Het plangebied is in ieder geval vanaf het begin van de 17^e eeuw in agrarisch gebruik ge-weest. De meeste archeologische onderzoeken en waarnemingen in de omgeving van het plangebied zijn gedaan binnen de historische stadskern van Montfoort die circa 800 meter ten zuidwesten van het plangebied begint. Buiten de historische stadskern zijn slechts enkele waarnemingen gedaan van voornamelijk aardewerkfragmenten uit de perioden IJzertijd-Nieuwe tijd (de perioden van het bestaan van de rivier de Hollandsche IJssel). Het aantal ar-cheologische onderzoeken buiten de historische stadskern is echter ook beperkt.

De resultaten van het booronderzoek (combinatie van verkennende en karterende fase) be-vestigen de ligging van het plangebied binnen de meandergordel/stroomgordel van de Hol-landsche IJssel. Bodemverstorende ingrepen hebben zich beperkt tot de huidige bouwvoor/er is sprake van een intacte bodemopbouw. Deze bestaat uit oeverwal-/kronkelwaardafzettingen op beddingafzettingen, waar zich in de top van nature een kalkrijke/kalkhoudende polder-vaaggrond heeft gevormd. In het opgeboorde materiaal zijn echter géén archeologisch rele-vante indicatoren aangetroffen. Op basis van deze resultaten is er geen aanleiding meer om de aanwezigheid van een (intacte/in situ liggende) archeologische vindplaats in het plange-bied te vermoeden. De op basis van het bureauonderzoek aangegeven hoge verwachting voor resten daterend vanaf de Late-IJzertijd wordt daarmee niet bevestigd. De verwachting voor deze archeologische perioden kan dan ook bijgesteld worden naar geen verwachting.

 Indien er binnen het plangebied een vindplaats aanwezig is, wat zijn dan de gevolgen van de voorgenomen bodemingrepen voor de vindplaats?

Vanwege het ontbreken van archeologisch relevante indicatoren in alle gezette boringen tot een diepte van minimaal 220 cm -mv, is er geen aanleiding om de aanwezigheid van een ar-cheologische vindplaats tot deze diepte in het plangebied te vermoeden. Er zijn dus geen ge-volgen voor de voorgenomen bodemingrepen (de nieuwbouw van een vrijstaande woning).

5 CONCLUSIE EN ADVIES 5.1 Conclusie

Op basis van het archeologisch bureauonderzoek heeft het plangebied een hoge archeologische verwachting op het aantreffen van archeologische resten uit de perioden vanaf de Late-IJzertijd. Het plangebied neemt namelijk een landschappelijke positie in binnen de meandergordel/stroomgordel van de Hollandsche IJssel die actief gesedimenteerd heeft vanaf circa 240 voor Chr. tot 1285 na Chr.

(Late-IJzertijd t/m Late-Middeleeuwen A). De ligging op een oeverwal dan wel een kronkelwaardrug gaf de beschikking over voldoende areaal bouwland (akkergronden) en het houden van vee, en daarmee de ontwikkeling van een nederzetting((s)complex). Het plangebied heeft altijd buitendijks gelegen, aangezien het dijklichaam waar de weg Heeswijk overheen loopt, de winterdijk betreft. Het plangebied is in ieder geval vanaf het begin van de 17^e eeuw in agrarisch gebruik geweest. De mees-te archeologische onderzoeken en waarnemingen in de omgeving van het plangebied zijn gedaan binnen de historische stadskern van Montfoort die circa 800 meter ten zuidwesten van het plangebied begint. Buiten de historische stadskern zijn slechts enkele waarnemingen gedaan van voornamelijk aardewerkfragmenten uit de perioden IJzertijd-Nieuwe tijd (de perioden van het bestaan van de rivier de Hollandsche IJssel). Het aantal archeologische onderzoeken buiten de historische stadskern is echter ook beperkt.

De aangetroffen bodemopbouw bestaat vanaf het maaiveld tot circa 30 cm -mv uit donkerbruin ge-kleurde, zwak humeuze, kalkrijk sterk zandige klei en betreft de huidige bouwvoor (Ap-horizont). De laag sterk zandige klei beperkt zich tot de bovengrond (bovenste 50 cm), waarbij direct onder de hui-dige bouwvoor in zwak vorm gleyvlekken voorkomen (Cg-horizont). Het gaat om intacte oeverwal-/kronkelwaardafzettingen die gesedimenteerd zijn tijdens de actieve fase van de meandergor-del/stroomgordel van de Hollandsche IJssel. Tussen gemiddeld 50 en 150 cm -mv komen lagen voor van grijsbruin en naar onderen toe lichtgrijsbruin gekleurd, sterk kleiig en naar onderen toe zwak klei-ig, matig siltklei-ig, kalkrijk, zeer fijn zand met zwak gleyvlekken. Dit vormt de overgang naar de hieronder liggende beddingafzettingen, bestaande uit grijs gekleurd, kalkrijk, matig siltig, zeer fijn zand. Van beneden naar boven bekeken is duidelijke sprake van een fining upward sequentie(verfijning van de textuur), wat kenmerkend is voor oeverwal-/kronkelwaardafzettingen die in de binnenbocht van een riviermeander zijn afgezet.

Er komen geen sedimenten meer voor van oudere meandergordels stroomgordels/voorgangers van de stroomgordel van de Hollandsche IJssel (zijn geërodeerd tijdens de actieve fase van de Holland-sche IJssel). De kalkrijkheid van het bodemprofiel duidt erop dat de natuurlijke bodemopbouw een kalkrijke dan wel kalkhoudende poldervaaggrond betreft, in overeenstemming met de gegevens van de Bodemkaart van Nederland.

In géén van de boringen zijn archeologische resten aangetroffen. Ook concentraties van houtskool of fosfaatvlekken, welke een aanwijzing kunnen zijn voor de aanwezigheid van een door de mens ge-vormde cultuurlaag, of indicatoren die kunnen wijzen op een oudere woongrond, zijn niet waargeno-men.

Op basis van het ontbreken van archeologische relevante indicatoren kan worden geconcludeerd dat archeologische waarden niet aanwezig zullen zijn. Er zijn dus geen gevolgen voor de voorgenomen bodemingrepen. De hoge archeologische verwachting voor archeologische indicatoren daterend van-af de Late-IJzertijd kan dan ook worden bijgesteld naar geen verwachting.

5.2 Advies

Op grond van het ontbreken van aanwijzingen voor de aanwezigheid van archeologische waarden adviseert Econsultancy om, ten aanzien van de geplande bodemingrepen, in het kader van de Arche-ologische Monumentenzorg (AMZ), geen vervolgonderzoek te laten plaatsvinden. Er zijn geen arche-ologische indicatoren aangetroffen tijdens het onderzoek.

Dit advies is voorgelegd aan het bevoegd gezag in kwestie, Burgemeester en Wethouders van de gemeente Montfoort en door middel van een selectiebesluit als zodanig bekrachtigd (beoordeling archeologisch rapport door mevrouw M. Dütting van de Omgevingsdienst Regio Utrecht, d.d. 16 maart 2017). Met bovenstaand advies wordt ingestemd.

Wel dient te allen tijde bij het afgeven van een omgevingsvergunning de wettelijke meldingsplicht (artikel 5.10 Erfgoedwet juli 2016) kenbaar te worden gemaakt om het documenteren van toevals-vondsten te garanderen: Degene die anders dan bij het doen van opgravingen een zaak vindt waar-van hij weet dan wel redelijkerwijs moet vermoeden dat het een monument is (in roerende of onroe-rende zin), meldt die zaak zo spoedig mogelijk bij Onze minister. Deze aangifte dient te gebeuren bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Het verdient aanbeveling ook de verantwoor-delijk ambtenaar van de gemeente Montfoort (de heer H. van Hezik) hiervan per direct in kennis te stellen.

Econsultancy

Doetinchem, 16 maart 2017

LITERATUUR

Alkemade, M., Brugman, B., Gouw, M., Klerks, K. & Visser, C., 2010: Archeologiebeleid gemeente Montfoort. Vestigia rapportnummer: V673

Alterra, 2003: Digitale Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1:25.000

Amersfoort, H. & P.H. Kamphuis, 1990: Mei 1940. De strijd op Nederlands grondgebied. ‘s- Graven-hage.

Berendsen, H.J.A., 2008: Fysische Geografie van Nederland, deel 1: De vorming van het land. Inlei-ding in de geologie en de geomorfologie. Van Gorcum, Assen.

Berendsen, H.J.A., Stouthamer, E., 2001: Palaeogeographic development of the Rhine-Meuse delta, The Netherlands. Van Gorcum, Assen.

Bosch, J.H.A., 2005: Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode, Versie 5.2. Utrecht (TNO-rapport, NITG 05-043-A).

Cohen, K.M., Stouthamer, E., Pierik, H.J. & Geurts, A.H., 2012: Digitaal basisbestand paleogeografie van de Rijn-Maas delta. Universiteit Utrecht.

Cohen, K.M., Stouthamer, E., Hoek, W.Z., Berendsen†, H.J.A. & Kempen, H.F.J., 2009: Zand in ba-nen. Zanddieptekaarten van het Rivierengebied en het IJsseldal in de provincies Gelderland en Overijssel. Provincie Gelderland.

Jong, L. de, 1969-1994: Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. ‘s- Gravenhage.

Klep C. & B. Schoenmaker, 1995: De Bevrijding Van Nederland 1944-1945 - Oorlog op de flank. Den Haag.

Locher, W.P. & Bakker, H. de, 1990: Bodemkunde van Nederland. Deel 1: Algemene bodemkunde.

Malmberg Den Bosch, 2^e druk.

Mulder, E.F.J. de, Geluk, M.C., Ritsema, I.L., Westerhoff, W.E. & Wong, T.E., 2003: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen.

Stichting voor Bodemkartering, 1970: Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad 31 Oost.

Zwanenburg G.J., 1990: En nooit was het stil - Kroniek van een luchtoorlog. Emmen.

BRONNEN

AHN; internetsite, februari 2017.

http://www.ahn.nl

Archeologisch informatiesysteem Archis3, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), Amersfoort, februari 2017.

https://zoeken.cultureelerfgoed.nl/#/cho/search

Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed; internetsite, februari 2017.

http://www.beeldbank.cultureelerfgoed.nl/

Bodemloket provincie Utrecht: internetsite, februari 2017.

http://webkaart.provincie-utrecht.nl/index.do?kaarten=683%2C684&nakaarten=679%2C681%2C682

Digitaal basisbestand paleogeografie van de Rijn-Maas delta; 2012.

http://persistent-identifier.nl/?indentifier=urn:nbn:nl:ui:13-ngjn-zl https://easy.dans.knaw.nl/ui/datasets/id/easy-dataset:52125

Dinoloket, internetsite, februari 2017.

http://www.dinoloket.nl/

Indicatieve kaart Militair Erfgoed; internetsite, februari 2017.

http://www.ikme.nl/

Kadaster Topotijdreis; internetsite, februari 2017.

http://www.topotijdreis.nl/

SIKB; internetsite, februari 2017.

http://www.sikb.nl

Figuur 1. Situering van het plangebied binnen Nederland