D e aanpassing van het gezondheidssysteem vergt een gelijktijdige ontw ikkeling op twee vlakken :

de ratio n a lisa tie van de sp ecifiek e aktiviteiten en de «anim atie» van de betrokken bevolking

4.1. Sa m e n h a n g t u s s e n r a t io n a l i s a t i ee n a n i m a t i e.

De elementen die belangrijk zijn voor de aktie op de twee vlakken, rationalisatie en animatie, en de onderlinge samenhang tussen die elementen zijn weergegeven in bijgevoegd schema.

De schaarste van de middelen waarover de gezondheidsdiensten in ontwikke­

lingslanden beschikken hetzij via budgetten, hetzij via betaling van diensten, leggen de verplichting op die middelen zo aan te wenden dat ze zoveel mogelijk «ge­

zondheid» produceren. Dit betreft zowel de oordeelkundige verdeling der middelen tussen eerste echelon, verwijsniveau en ondersteuningsniveau, als de keuze van de aktiviteiten. De verbetering van de gezondheid die hieruit voortvloeit is de recht­

streekse bijdrage van de gezondheidsdienst aan de algemeen menselijke ontplooiing.

Vermits die verbetering van de gezondheid zeer beperkt zal blijven zonder verbetering van het levensniveau, vermits de socio-ekonomische ontwikkeling, die de basis vormt van dit niveau, bevorderd kan worden door de inzet van de betrokken bevolking, vermits het konfronteren van de rationaliteit van de gezondheidszorg met de rationaliteit van de bevolking een gelegenheid is om het fatalisme van de bevolking te doorbreken en vermits een bewustere zelfbeschikking en een betere

Moeilijkheden Methodes Objectieven op lange termijn

Globaal doel

Talrijke en grote gezondheidsproblemen (ondervoeding, over­

draagbare ziekten, ...)

Beperkte m iddelen . (geschoold personeel, -geld, uitrusting, ...)

G unstige m om en ten voor vermindering v. d. problemen zijn - zeldzaam (resultaat : fatalisme)

M A N A G E M E N T Optimaal gebruik van - beschikbare middelen

Schept bijkomende

«menselijke middelen»

MEDICO-SANITAIRE - ANIMATIE

G E Z O N D H E I D

-Verbetering van het - levensniveau INTEGRALE SOCIALE -

tJ

ANIMATIE

► &

SOCIO-ECONOMISCHE ONTWIKKELING

______ I

ALGEMEEN MENSELUKE . ONTPLOOING

1 Objectief van de Gezondheidsdienst ; rechtstreekse bijdrage van de G.D. aan de ontwikkeling.

1 heeft niet veel zin indien 2 niet volgt o f gelijktijdig verloopt 3 Niet-specifieke bijdrage van de Gezondheidsdienst aan de ontwikkeling.

4 Verantwoordelijkheid van een geheel van diensten waarin de Gezondheidsdienst zich m oet integreren.

zelfredzaamheid op zich een bijdrage zijn tot de menselijke ontplooiing, hebben we redenen te over om het rationeel beheer van de beschikbare middelen van de gezondheidsdienst, gepaard te doen gaan met «medico-sanitaire animatie». We verstaan hierdoor een dialoog, een interactie, waardoor de betrokken bevolking ertoe gebracht wordt haar eigen gezondheid te willen verbeteren.

Indien de bevolking haar eigen gezondheid wil verbeteren kan zij de schaarste aan middelen in de gezondheidsdienst compenseren door zelfredzaamheid.

Naarmate de bevolking erin slaagt haar socio-ekonomische ontwikkeling te verbeteren zullen, ook voor de gezondheidsdienst, nieuwe middelen vrijkomen.

4.2. Ee nh a a l b a a re na d e k w a a te e r s t ee c h e l o n ina r m eo n t w i k k e l i n g s l a n d e n.

In de meeste omstandigheden blijkt een goed werkend eerste echelon dus het essentiële aangrijpingspunt te zijn voor adekwate primaire zorg voor de gezondheid.

Uit het voorgaande moge blijken dat een eerstelijnsdienst om zijn rol te kunnen spelen, gepaste kuratieve zorg moet verlenen, risiko-groepen (met inbegrip van chronisch zieken) moet beschermen tegen verwikkelingen en de bevolking moet helpen om zelf gezondheidsbevorderende maatregelen te nemen.

Het oordeelkundig aanwenden van de schaarse middelen wordt vergemakkelijkt door de uitwerking van rationele beslissingsschema’s voor de kuratieve en preven­

tieve aktiviteiten.

De animatie vereist dat het personeel tijd vrijmaakt, zowel tijdens de individuele raadpleging als tijdens de raadpleging voor risiko-groepen om gezondheidsproble­

men te analyseren, om de genomen maatregelen uit te leggen en om aan de betrokken personen de elementen te verschaffen om in verband met meer fundamen­

tele maatregelen te oordelen «of het sop de kool waard is». De inschakeling in de algemene ontwikkeling vereist dat er ook tijd wordt vrijgemaakt om, buiten de klassieke raadplegingen, huisbezoeken en dorpsbezoeken te doen, en ontmoetingen te hebben met vertegenwoordigers van de betrokken bevolking, desgevallend samen met personeel van andere ontwikkelingssektoren.

Het Kasongo project heeft aangetoond dat dergelijke aktie mogelijk is met een kleine polyvalente ploeg eerstelijnswerkers, die instaat voor niet meer dan 10 000 inwoners. Het team bestaat uit : een verpleger met een drietal jaren technische opleiding ; een medico-sociale werkster en een klerk die ter plaatse geselekteerd worden, en in enkele maanden opgeleid worden voor de taken die ze in ploegver- band zullen uitvoeren ; en uiteindelijk een ongeschoolde hulp verantwoordelijk voor het onderhoud en andere klusjes (Équipe du Projet Kasongo 1981). Hier en daar wordt aktieve medewerking bekomen van secouristen, traditionele vroedvrouwen of vrijwillige medewerkers.

Op het einde van de zeventiger jaren bedroegen de werkingskosten er ongeveer 0,7 US dollar per inwoner en per jaar (Kasongo Project Team 1984). Er zijn thans 16 dergelijke gezondheidscentra fimktioneel. Het is misschien het noteren waard dat de gebouwen in plaatselijke stijl en met lokale bouwmaterialen opgericht werden door de bevolking zelf. Hierdoor was de bouwprijs geen belemmering voor de vlotte

uitbouw van het netwerk van eerstelijnsdiensten. Er werd geen afschrijving van het gebouw verrekend in de kosten van de centra. Het onderhoud van gebouw en meubels is eveneens ten laste van de lokale bevolking en niet van het budget van het gezondheidscentrum. Mits deze restricties kan dergelijke struktuur in de lage loonlanden funktioneren voor 1 tot 2 US dollar per inwoner en per jaar.

Ongeveer de helft van het budget is afkomstig van de lokale gemeenschap. De financiering gebeurt er via een forfaitaire betaling per ziekte-episode. De evolutie van het projekt leert dat een haalbare vorm van co-financiering, gekombineerd met een regelmatige analyse van inkomsten en uitgaven door het gezondheidscomitè een zeer vruchtbare grond vormt voor medico-sanitaire animatie.

Het spreekt vanzelf dat die gezondheidscentra niet op zichzelf draaien. Een ploeg van vier of vijf geneesheren, verbonden aan het gerationaliseerde verwijsniveau staan in voor supervisie, logistieke steun en bijsturing in funktie van de veranderende toestand. De totale kosten van dergelijke tweede lijn moet in lage loonlanden niet meer dan 2 tot 5 US dollar per inwoner en per jaar kosten.

Het is eveneens evident dat het systeem maar kan blijven funktioneren in de mate dat de verantwoordelijken op het eerste en op het tweede niveau achter de opties van de «primaire zorg voor gezondheid» staan. Dit houdt in dat ze bereid zijn de geneeskunde te demystifieren, dat ze de eerstelijnszorg uitbouwen ten dienste van en in medewerking met de bevolking en dat ze zich niet laten meeslepen in de spiraal van medische technologie, met andere woorden dat de tweede lijn georganiseerd wordt als een complement van de eerste lijn en niet omgekeerd.

BIBLIOGRAFIE

Belloncle, G. & Fournier, G. 1975. Santé et développement en milieu rural africain. — Edit.

«Économie et Humanisme», Les Éditions ouvrières, Paris.

Kasongo, Équipe du Projet. 1981. Le projet Kasongo. — Ann. Soc. belge Méd. trop., 60, Foundation and World Health Organization, Karachi.

Mercenier, P. 1984. L ’agent de santé communautaire. — IM T Working Paper (Antwerpen),

CLASSE D E S SC IENC ES TECH NIQ UES