Omdat uit de onderzoeksresultaten blijkt dat 81,5 % van de respondenten het belangrijk vindt dat er in het behandelaanbod aandacht is voor het thema zingeving, en bijna de helft van de respondenten aangeeft dat zingeving nog niet voldoende aan de orde komt binnen het behandelaanbod van Tactus, betreft de eerste suggestie voor vervolgonderzoek het verder in
kaart brengen van de specifieke wensen van cliënten ten behoeve van de thema‟s zingeving,
spiritualiteit, levensbeschouwing en religie binnen het behandelaanbod. Respondenten deden aan de hand van de vragenlijst suggesties ten behoeve van het behandelaanbod, dit kan
worden uitgediept. Verder onderzoek bij cliënten kan gebeuren aan de hand van eeninterview
of aan de hand van een meer toegespitste vragenlijst.
Een tweede suggestie voor vervolgonderzoek is onderzoek naar wat hulpverleners nodig hebben om zingeving in hun contacten met cliënten en in het behandelaanbod te integreren. Uit de literatuur blijkt dat de persoonlijke interesse en de houding van behandelaren en werkers een belangrijke rol spelen bij het integreren van de thema‟s zingeving, spiritualiteit, levensbeschouwing en religie in het behandelaanbod (Zock & Glas, 2002). Het is daarom belangrijk dat er aandacht wordt geschonken aan de persoonlijke wensen en behoeften van hulpverleners, ten aanzien van het op zingevingsniveau hulpverlenen aan cliënten.
Een derde aanbeveling betreft deskundigheidsbevorderingmet betrekking tot zingeving,
spiritualiteit, levensbeschouwing en religie. Bij deskundigheidsbevordering wordt enerzijds verwezen naar het aannemen van gespecialiseerd personeel en anderzijds naar het scholen van hulpverleners van Tactus. Bij eerdere inventarisatie van het behandelaanbod van Tactus, is gebleken dat er geen geïntegreerd aanbod was ten aanzien van zingeving. Destijds werd op één afdeling een module verzorgd maar die is inmiddels gestopt. Momenteel is er, in de vorm van een pilot, voor acht uur één geestelijk verzorger werkzaam bij Tactus. Verder verschilt het per afdeling en per individuele medewerker wat cliënten wordt geboden. In het verleden is er op verschillende plekken getracht iets met betrekking tot het thema zingeving op te starten, dit is echter nooit goed gelukt. Meer specialisme zou uitkomst kunnen bieden in een degelijke inbedding van de thema‟s in het behandelaanbod. Dit specialisme zou enerzijds verzorgd kunnen worden door psychologen, die zich richten op zingeving en anderzijds door geestelijk verzorgers die zich richten op de meer levensbeschouwelijke en religieuze zorg. Daarnaast moet gekeken worden naar zowel interne als externe mogelijkheden voor scholing van
personeel. Hierbij kan ook gedacht worden aan uitwisseling en samenwerkingsverbanden met andere instellingen.
C. Stoeten | Masterthese Psychologie | Universiteit Twente & Tactus Verslavingszorg 49 Een volgende aanbeveling betreft het verduidelijken van het profiel voor de verschillende functies van hulpverleners met betrekking tot zingeving en spiritualiteit. Indien nodig, moeten competentie-eisen en verwachtingen worden toegespitst en aangevuld. Hierbij zou eventueel gebruik gemaakt kunnen worden van de competenties ten aanzien van het bieden van
spiritualiteit in de zorg zoals opgesteld door van Leeuwen en Cusveller (2004).
Het is belangrijk dat medewerkers op de hoogte worden gebracht en op de hoogte blijven van het belang van het thema zingeving in het behandelaanbod. Het is belangrijk dat het thema regelmatig geagendeerd blijft binnen alle bestuurslagen en binnen alle verschillende
circuits. Door hoofdenbedrijfsvoering en hoofdenbehandeling zou tijd moeten worden
gereserveerd en aandacht worden geschonken aan de thema‟szingeving, spiritualiteit,
levensbeschouwing en religie. Dit zou in de praktijk bijvoorbeeld kunnen door het
organiseren van een voorlichting van een expert tijdens teamvergaderingen en het uitwisselen ervaringen van hulpverleners tijdens intervisiebijeenkomsten.
Met betrekking tot het leveren van zorg op maat, zoals Tactus dat beoogt, wordt aanbevolen reeds bij de voordeur hulpvragen met betrekking tot de thema‟s zingeving, levensbeschouwing, spiritualiteit en religie te inventariseren. Dit kan gerealiseerd worden door het aanvullen van de MATE.
Als een cliënt al in behandeling is, kan gebruik worden gemaakt van de screenende instrumenten die zijn gebruikt in dit onderzoek (de MHC-SF, de LRI en de SAIL), om te onderzoeken of er sprake is van minder welbevinden, zingeving en spiritualiteit.
Bij de vorige twee aanbevelingen kan in ogenschouw worden genomen dat het niet gehuwd zijn, het ervaren van meer verlangen naar het hoofdmiddel en het ervaren van minder
welbevinden voorpellers kunnen zijn voor een hulpvraag ten aanzien van zingeving. Een laatste aanbeveling betreft het integreren van, op de afdeling en de cliënt toegespitst,
aanbod met betrekking tot de thema‟szingeving, spiritualiteit, levensbeschouwing en religie
in de behandeling. Naast het integreren van het thema zingeving in de reguliere modulen en hulpverlenersgesprekken, zouden alle cliënten desgewenst gebruik moeten kunnen maken van gesprekken met een psycholoog of een geestelijk verzorger en zouden (keuze)modulen
moeten worden aangeboden met betrekking tot de thema‟s. Hierbij valt te denken aan
themablokken over zingeving en bijvoorbeeld modulen gericht op meditatie of mindfullness. Het is dus belangrijk dat er aanbod wordt ontwikkeld, wat vervolgens wordt uitgevoerd in de vorm van een pilot en dit alles te volgen met onderzoek, om zodoende te komen tot een goede integratie van de thema‟s zingeving en spiritualiteit in het behandelaanbod.
C. Stoeten | Masterthese Psychologie | Universiteit Twente & Tactus Verslavingszorg 50
Referenties
Alcoholics Anonymous, (1976). Alcoholics Anonymous: The story of how many thousands of men and women have recovered from alcoholism (3rd ed.), A.A. World Services, New York.
Amaro, H., Magno-Gatmaytan, C., Melendez, M. , Cortes, D.E., Arevalo, S., Margolin, A. (2010). Addiction Treatment Intervention: An Uncontrolled Prospective Pilot Study of Spiritual Self-Schema Therapy with Latina Women [Elektronische versie]. Substance Abuse 31 (2): 117-125
American Psychiatric Association- APA (1994) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, fourth edition: DSM-IV Washington, DC.
Battista, J., & Almond, R. (1973). The development of meaning in life [Elektronische versie]. Psychiatry, 36 (4), 409- 427.
Boer, T. H.A., De moderne geestelijke verzorger als ethicus: Een toevalstreffer? in Bolt,
L.L.E., Verweij, M.F., van Delden,J.J.M (2003). Ethiek in praktijk (pp143-150). Assen:
Van Gorcum bv.
Burrell, M.J., & Jaffe, A.J. (1999). Personal meaning, drug use and addiction: an
evolutionairy constructivist perspective [Elektronische versie]. Journal of Constructivist Psychology 12 (1), 41-
63.
Chaundry, (2008). Psychiatric care in Asia: Spirtuality and religious connotations [Elektronische versie]. International Review of Psychiatry, 20(5), 477–483. Christelijke Hogeschool Windesheim (2007). De wijsheid op
straat…Levensbeschouwing en hermeneutische communicatie van professionals in een plurale context. Ganzevoort, R.R.
Debats, D.L., van der Lubbe, P.M., & Wezeman, F.R. (1993). On the psychometric
properties of the life regard index (LRI) A measure of meaningfull life: An evaluation in three independent samples based on the dutch version. Personality and Individual
Differences, 14 (2), 337-345.
Debats, D.L. (1996) Meaning in life psychometric, clinical and phenomenological aspects Rijksuniversiteit Groningen.
Debats, D.L. (2000). An Inquiry into Existential Meaning: Theoretical, Clinical, and Personal Perspectives. In: G.T. Reker & K. Chamberlain (eds.), Exploring Existential Meaning.
Optimizing Human Development Across the Life Span (pp. 93-106). London: Sage Publications.
C. Stoeten | Masterthese Psychologie | Universiteit Twente & Tactus Verslavingszorg 51 de Klerk, J.J., Boshoff, A.B., van Wyk, R., (2009). Measuring meaning in life in South Africa: validation of an instrument developed in the USA [Elektronische
versie]. South African Journal of Psychology, 39(3), 314-325.
De Vellis,R.F. (2003). Scale Development: Theory and Applications (tweede editie). Thousand Oaks: Sage.
Dermatis, H., James, T., Galanter, M., Bunt, G. (2010). An exploratory study of spiritual orientation and adaptation to therapeutic community treatment. Journal of Addictive Diseases, 29 (3), 306–313.
Dooley, D.D. (2001). Social Research Methods (fourth edition). New Yersey: Prentice Hall. Frankl, V.E. (1963). Man’s search for meaning: An introduction to logotherapy. New York: Washington Square Press.
Helen Dowling Instituut, Garssen B, Dierendonck D.v., & Tromp S. (2001). Meten van spirituele ervaringen. Aspecten van en vragenlijsten over spiritualiteit [Elektronische versie]. Gedrag en Gezondheid, 29, 211-227.
Hill, P.C., Pargament, K.I., Hood, Jr., R.W., McCullough, M.E., Swyers, J.P., Larson, D.B. & Zinnbauer, B.J. (2000). Conceptualizing religion and spirituality: Points of commonality, points of departure [Elektronische versie]. Journal for the Theory of Social Behavior, 30, 51–77.
Galanter, M.D. (2006). Spirituality in alcoholics anonymous: A valuable adjunt to psychiatric services. Psychiatric Services, 57(3), 307-309.
Galanter, M., Dermatis, H., Bunt, G., Williams, C., Trujillo, M., & Steinke, P. (2007). Assessment of spirituality and its relevance to addiction treatment [Elektronische versie]. Journal of Substance Abuse Treatment 33(3), 257-264
Jellinek (z.d.) Verkregen op 18-02-2011 via
http://www.jellinek.nl/informatie_en_advies/vraag_en_antwoord/vraag/604/Hoeveel- mensen-zijn-er-in-Nederland-verslaafd-en-hoeveel-zijn-er-in-behandeling
Kersten, G.C.M. (2006). Handboek Klinische Psychologie.
Keyes C.L.M., (1998). Social well-being. Social Psychology Quarterly, 61, 121-140.
Keyes, C.L.M. (2002). The mental health continuum: From languishing to flourishing in life. Journal of Health and Social Behaviour, 43, 207-222.
Keyes, C. L. M. (2005). Mental illness and/or mental health? Investigating axioms of
the complete state model of health. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 73, 539- 548.
C. Stoeten | Masterthese Psychologie | Universiteit Twente & Tactus Verslavingszorg 52 Psychologist, 62 (2), 95-108.
Krause, N. (2003). "Religious meaning and subjective well-Being in late life" [Elektronische versie]. Journal of Gerontology: Social Sciences, 58(3), 160-170.
Lamers, M.A., Westerhof, G.J., Bohlmeijer, E.T., Klooster, P.M., & Keyes, C.L.M. (2011).
Evaluating the psychometric properties of the Mental Health Continuum-Short Form
(MHC-SF)[Elektronische versie].Journal of Clinical Psychology, 67 (1), 99-110.
Landelijk Informatiesysteem Alcohol en Drugs, kerncijfers 2000. Verkregen op 18-02-2011 via
http://www.sivz.nl/images/documenten/kerncijfers/kerncijfers%20verslavingszorg%20200 9.pdf
Leijssen, M. (2004) Zingeving en zingevingsproblemen vanuit psychologisch perspectief. In wetenschappelijk denken: een laboratorium voor morgen? Lessen voor de eenentwintigste eeuw (pp. 241-268). Leuven Universitaire Pers Leuven.
Leshner, A.I. (1997). Addiciton is a brain disease and it matters [Elektronische versie]. Science 278 (5335), 45-47.
Margolin, A., Schuman-Olivier, Z., Beitel, M., Arnold, R.M., Fulwiler, C.E., & Avants, S.K. (2007). A preliminary study of spiritual self-schema (3-S+) therapy for reducing impulsivity in HIV- positive drug users [Elektronische versie]. Journal of clinical psychology 63 (10), 979-999.
Mason, S.J. , Deane, F.P., Kelly, P.J., Crowe, T.P.(2009). Do spirituality and religiosity help in the management of cravings in substance abuse treatment [Elektronische versie].
Substance Use & Misuse 44 (13), 1926-1940.
Mc Mahan, E.A. & Estes, D. (2011).Age-related differences in lay conceptions of well-
being and experienced well-being [Elektronische versie].Journal of Happiness Studies
12(2),267-287.
Nationale Drugsmonitor, Jaarbericht 2009.Verkregen op 18-02-2011 via
http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2010/05/27/nationale- drugmonitor-2009.html ).
O‟Connor, K Chamberlain, K. (2000). Dimensions and discourses of meaning in life: approaching meaning from qualitative perspectives. In: G.T. Reker & K. Chamberlain (eds.), Exploring Existential Meaning. Optimizing Human Development Across the Life Span (pp. 75-92). London: Sage Publications.
C. Stoeten | Masterthese Psychologie | Universiteit Twente & Tactus Verslavingszorg 53 Pardini, D.A., Plante, T.G., Sherman, A. & Stump, J.E. (2000). Religious faith and spirituality in substance abuse recovery Determining the mental health benefits [Elektronische versie]. Journal of Substance Abuse Treatment 19(4), 347-354.
Petry, N.M., Lewis, M.W., Østvik-White, E.M. (2008). Participation in religious activities during contingency management interventions is associated with substance use treatment outcomes [Elektronische versie]. American Journal on Addictions 17(5), 408-413.
Piderman, K.M., Schneekloth, T.D., Pankratz, V.S., Maloney, S.D., & Altchuler, S.I. (2007). Spirituality in alcoholics during treatment [Elektronische versie]. American Journal on Addictions 16(3), 232-237.
Plante, T.G. (2008). What Do the Spiritual and Religious Traditions Offer the Practicing Psychologist? [Elektronische versie] Pastoral Psycholy 56 (4), 429–444.
Trimbos Instituut (2004) Rigter, van Gageldonk, Ketelaars & van Laar in VanderEycken, Hoogduin & Emmelkamp Bohn Strafleu van Loghum.
Rutten, R., Loth, C., & Hulshoff, H. (2009). Verslaving, handboek voor zorg, begeleiding en preventie. Maarssen Elsevier Gezondheidszorg.
begeleiding en preventie.
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2001). To be happy or to be self‐fulfilled: A review of research on hedonic and eudaimonic well‐being [Elektronische versie]. Annual Review of Psychology 52(7), 141-166.
Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological wellbeing [Elektronische versie]. Journal of Personality and Social Psychology 57(6), 1069–1081.
Ryff, C. D. & Keyes,C.L. (1995). „The structure of psychological well-being revisited‟ [Elektronische versie], Journal of Personality and Social Psychology 69(4), 719–727. Schippers, G.M., Broekman, T.G., Buchholz A. (2007). MATE 2.0. Handleiding & Protocol [MATE 2.0. Manual & Protocol]. Nijmegen: Bêta Boeken; 2007.
Steger, M.F., Frazier, P., Oishi, S., & Kaler, M. (2006). The meaning in life questionnaire: assessing the presence of and search for meaning in life [Elektronische versie]. Journal of Counseling Psychology, 53(1), 8093.
Tactus, Powerpointpresentatie Zorg (z.d.). Verkregen op 31-06-2010 via http://intranet.tactus.nl/?pid=652
Vereniging voor Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen (2000). Beroepsstandaard voor de geestelijk verzorger in zorginstellingen [Elektronische versie]. Verkregen op 22-02-2011,
C. Stoeten | Masterthese Psychologie | Universiteit Twente & Tactus Verslavingszorg 54 Van der Stel, J. (2005). Religie en spiritualiteit. Het verband met geestelijke en lichamelijke gezondheid [Elektronische versie]. Psychologie & Gezondheid, 33 (3), 74-86.
Van der Stel, J. (2007). Spiritualiteit, religie en verslavingszorg [Elektronische versie]. Verslaving 3 (3), 19-22.
Van Leeuwen, R. & Cusveller, B. (2004).Nursing competencies for spiritual care
[Elektronische versie]. Journal of Advanced Nursing 48(3), 234–246.
Waterman, A.S. ( 1993). Two conceptions of happiness: Contrasts of personal expressiveness (eudaimonia) and hedonic enjoyment [Elektronische versie]. Journal of Personality and Social Psychology, 64(4), 678-691.
Westerhof, G. J., & Bode, C. (1999). Handleiding en beknopt codeschema voor het SELE- instrument. Report Department of Psychogerontology, University Nijmegen, The Netherlands.
Westerhof, G.J., & Dittman-Kohli F. (2004). De paradox van het ouder worden: welbevinden,zingeving en aanpassing [Elektronische versie]. Uit: Ontwikkeling en levensloop: Liber Amoricum
Alfons Marcoen (pp. 375-396) Leuven: Leuven University Press.
Westerhof, G. J., & Keyes L.M. (2008). Geestelijke gezondheid is meer dan de afwezigheid van geestelijke ziekte. Maandblad Geestelijke volksgezondheid (MGv) 63(10), 808-820. Wiklund , R.N. (2008). Existential aspects of living with addiction- Part 1: meeting Challenges [Elektronische versie]. Journal of Clinical Nursing17 (18), 2426-2434. Wiklund ,R.,N. (2008). Existential aspects of living with addiction- Part 2: A hermeneutic expansion of qualitative findings [Elektronische versie]. Journal of Clinical Nursing, 17(18), 2435-2443.
Wong,P. T. P., & Fry, P. S. (1998). The human quest for meaning [Elektronische
C. Stoeten | Masterthese Psychologie | Universiteit Twente & Tactus Verslavingszorg 55