Deel V Implementatie van analyses en aanbevelingen
Hoofdstuk 9 Scenario’s en aanbevelingen
9.2 Aanbevelingen
Op basis van de in hoofdstuk 9.1 beschreven mogelijke acties, voor- en nadelen, en de bottlenecks van de verschillende scenario's, worden in dit hoofdstuk de aanbevelingen uitgewerkt. Het doel van deze aanbevelingen is aan te geven wat de eerste stappen kunnen zijn naar een aanpak van microverontreiniging, en de rol van het UvW daarin.
Scenario 1 spreekt voor zich, want dat is een continuering van de huidige rol in het omgaan met microverontreiniging. Daarom zou goed nagedacht moeten worden of scenario 2 en/of scenario 3 geïmplementeerd kan/kunnen worden in bestaand beleid van de Unie van Waterschappen. Hieronder staan aanbevelingen die mogelijk de eerste stappen kunnen zijn naar een andere aanpak van microverontreiniging.
Aanbevelingen bij scenario 2
1. Het UvW kan samenwerkingsstructuren opzetten met andere actoren in de productketen, zoals drinkwaterbedrijven, consumentenorganisaties en NGO’s. Hierin kan informatie uitgewisseld worden over de risico’s en aanpak van microverontreinigingen, mogelijke oplossingen, beleidsvorming en publieksvoorlichting. Universiteiten zouden hier ook bij betrokken kunnen worden om kwaliteit te garanderen.
2. De UvW kan een initiërende en/of faciliterende rol spelen bij projecten waarin waterschappen met andere actoren samenwerken om emissies aan te pakken.
3. Intern worden door de UvW en de waterschappen dossiers over microverontreinigingen (geneesmiddelen, microplastics, hormoonachtige stoffen etc.) samengevoegd.
4. De UvW kan de hulp inroepen van Kamerleden om te bevorderen dat er een inschatting gemaakt wordt van het totale risico van microverontreiniging. Via moties en Kamervragen kunnen zij ervoor zorgen dat bijvoorbeeld het RIVM een opdracht krijgt om hier, samen met de UvW en andere betrokkenen, aan te gaan werken. Daarnaast kunnen Kamerleden de minister ter verantwoording roepen en controleren of er daadwerkelijk vervolgstappen genomen worden. 5. De huidige situatie rond microverontreiniging laat zien dat het gaat om een complex probleem.
Een nieuwe visie is nodig voor productie en gebruik van stoffen in producten voor dagelijks gebruik. De watersector kan proberen Kamerleden te motiveren om zich in te zetten voor vergroening van de productie en consumptie van onder andere cosmeticaproducten. Dit is niet alleen belangrijk voor het realiseren van een goede waterkwaliteit, maar bevordert ook nog eens innovatie (nieuwe technieken en methoden). Daarnaast is een belangrijk argument voor de politiek dat dergelijk bronbeleid kostenbesparend kan zijn voor het einde van de productketen. Voorgesteld kan worden aan de Kamerleden dat er een visie op duurzame productie en consumptie ontwikkeld wordt, bijvoorbeeld door het Planbureau voor de Leefomgeving. Daarnaast kunnen (Unie van) Waterschappen een belangrijke spelen bij het stimuleren van vergroening door een maatschappelijke discussie aan te wakkeren.
Aanbevelingen bij scenario 3
6. De UvW laat alle voor- en nadelen van aan rwzi’s toe te voegen zuiveringstechnieken in kaart brengen. Ook laat men analyseren welke rwzi’s in het land eventueel voor uitbreiding in aanmerking komen. Vervolgens wordt aan een breed draagvlak hiervoor binnen de waterschappen, maatschappij en politiek, gewerkt.
Begrippenlijst
Aerobe waterzuiveringAerobe waterzuivering is een proces waarin bacteriën in aanwezigheid van zuurstof organische stoffen in het water omzetten
Anaerobe waterzuivering
Anaerobe waterzuivering is een proces waarin bacteriën in afwezigheid van zuurstof organische stoffen in het water omzetten naar biogas
Bioaccummuleren
Het ophopen van chemische stoffen aanwezig in het milieu, in levende organismen. Bio-assay
Een type wetenschappelijk experiment dat gebruikt wordt om de effecten (toxiciteit, persistentheid en bioaccumuleerbaarheid) van een stof in een levend materiaal, zoals cellen en organismen te testen.
Cosmetica
Alle stoffen en preparaten die bestemd zijn om in aanraking te worden gebracht met de verschillende delen van het menselijk lichaamsoppervlak (opperhuid, beharing, haar, nagels, lippen en uitwendige geslachtsorganen) of met de tanden, kiezen en de mondslijmvliezen. Met het uitsluitende of hoofdzakelijk oogmerk deze te reinigen, te parfumeren, het uiterlijk ervan te wijzigen of lichaamsgeuren te corrigeren of voornoemde lichaamsdelen te beschermen of in goede staat te houden (Art. 1 Warenwetbesluit Cosmetische Producten).
In dit rapport vallen de volgende producten onder cosmetica: bedekken van uiterlijke kenmerken (foundation), benadrukken van uiterlijke kenmerken (oogschaduw, lippenstift, mascara) en parfums. Cosmetica-ingrediënt
Cosmetica-ingrediënten worden gebruikt voor het samenstellen van een cosmetisch product. De gebruikte ingrediënten worden op de verpakking afgedrukt. De naamgeving van de ingrediënten is volgens de INCI-indeling.
Effluent
Gezuiverd afvalwater dat van de zuiveringsrichting wordt afgevoerd naar het oppervlaktewater Endocrien system
Een complex netwerk van klieren, hormonen en receptoren. Dit systeem functioneert als een communicatie- en controle functie en is de schakel tussen het zenuwstelsel en lichaamsfuncties. Feminiserend effect
Vervrouwelijking Ftalaten
Grijswater
Een verzamelnaam voor licht verontreinigend afvalwater dat afkomstig is van huishoudelijke handeling, onder andere afkomstig van douche, wasmachine en keukenwater.
Hormoonverstorend effect
Een effect veroorzaakt door exogene stoffen die de functie van het endocriene systeem veranderen en nadelige gezondheidseffecten veroorzaken in een intact organisme, (sub)populatie of in het nageslacht. De stoffen kunnen het endocriene systeem beïnvloeden door: het nabootsen of tegenwerken van echte hormonen, het metabolisme van hormonen in het lichaam te beïnvloeden en/of door beïnvloeding van hormoonreceptoren.
Influent
Het via het riool op een rioolwaterzuiveringsinstallatie aangevoerde afvalwater Levenscyclusanalyse
Een methode om de totale milieubelasting te bepalen van een product gedurende de hele levenscyclus. Dat wil zeggen winning van de benodigde grondstoffen, productie, transport, gebruik en afvalverwerking.
Microplastics
Microplastics zijn kleine synthetische polymere deeltjes met een doorsnede tussen 1m en 5mm
(Leslie H. M., 2012) (Deltares, 2011). Met deze definitie zijn nanodeeltjes niet geïncludeerd, dit zijn plastic deeltjes kleiner dan 1m (Deltares, 2011). Microplastics zijn onder te verdelen in primaire en secundaire microplastics (Roex E. , 2013 ).
Microverontreinigingen
Een kwantitatief geringe verontreiniging, die echter vanwege de schadelijke eigenschappen ongewenst is.
Monomeer
Een enkelvoudige bouwsteen waaruit een polymeerketen is opgebouwd
Musken
Musken zijn geurstoffen (feromonen) afkomstig een klier van een musushert. Tegenwoordig worden veelal de synthetische musken gebruikt: nitromusken, polycyclische musken en macrocyclische muskverbindingen.
Oppervlaktewater
Oppervlaktewateren zijn binnenwateren met uitzondering van grondwater, overgangswater en kustwateren. Voorbeelden zijn: rivieren, kanalen, beken, sloten en meren
Persoonlijke verzorgingsproducten
Onder persoonlijke verzorgingsproducten worden in dit rapport de volgende producten verstaan: persoonlijke hygiëne (deodorant, zeep, scheerschuim), gezondheid (tandpasta), verzorgen van de
huid (bodylotion, dagcrème), ontspanning (badolie, scrubs,) en beschermen van de huid (zonnebrandcrème).
Polymeer
Groot molecuul, bestaande uit lange ketens van zich herhalende eenheden (monomeren) Primaire microplastics
Microplastics die speciaal door de chemische industrie ontwikkeld zijn en onder andere toegepast worden in cosmetica en verzorgingsproducten.
Secundaire microplastics
Microplastics die afkomstig zijn van grote stukken plastic (macroplastics) die in de gebruiks- of afvalfase door verwering of onder invloed van licht en temperatuur uiteenvallen in kleinere deeltjes. Sediment analyse
Analyse van de samenstelling van klei, zand of zilt. Stakeholders
Belanghebbenden zijn personen of organisaties die invloed ondervinden (positief of negatief) of zelf invloed kunnen uitoefenen op een specifieke organisatie, een overheidsbesluit of een nieuw product of project.
Synthetische kleding
Kunstmatige kleding gemaakt met vezels van polyester, polyacryl, polyurethaan, polyethaan, polyethen, polypropeen en aramide.
UV-filters
Een ultravioletfilter is een chemische stof met als functie de huid of het haar te beschermen tegen de schadelijke gevolgen van blootstelling aan ultravioletstralen. De filter wordt gebruikt in zonnebrandcrèmes en – lotions en andere cosmetische producten.
Referenties
Abbing, M. R. (2013, Januari 22). Visie Plastic Soup Foundation. (K. Smit, Interviewer) Ahold. (2011). Jaaroverzicht .
Art. 1 Warenwetbesluit Cosmetische Producten. (sd).
Barnes, D. F. (2009). Accumulation and fragmentation of plastic debris in global enivronments. The
Royal Society, 1985-1998.
Bentvelsen, M. (2013). Overleg met RIWA, Vewin en UvW.
Bentvelsen, M. (2013). Zuiveringsmethoden. (K. Smit, Interviewer) Berlaymont Declaration on Endocrine Disruptors. (2013, Juni). Bestuursakkoord Water (2011).
Biello, D. (2008). Plastic (Not) Fantastic: Food Containers Leach a Potentially Harmful Chemical.
Scientific American. Opgehaald van
http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=plastic-not-fantastic-with-bisphenol-a Bijl, G. (2012). Ketenaanpak in de problematiek rondom geneesmiddelen in de verschillende
watercompartimenten. Den Haag.
BJZ2009022292 - Besluit kwaliteitseisen en monitoring 2009. BJZ2010006069 - Vaststelling van een monitoringsprogramm 2010.
Bornehag, C. J.-E. (2004). The association between asthma and allergic symptoms in children and phtalates in house dust: a nested case-control study. Enviormental Health Perspectives, 1393 - 1397.
Browne, M. P. (2011). Accumulation of microplastics on shorelines worldwide: sources and sinks.
Environ. Sci. Technol., 9175-9179.
Calafat, A. Z. (2005). Urinary concentrations of Bisphenol-A and 4-nonylphenol in a human reference population. Environmental Health Perspectives, 113: 391-395.
Caliman, F. M. (2009). Pharmaceuticals, personal care products and endocrine disrupting agents in the environment. Clean, 277-303.
Carballa, M. F.-J. (2004). Behavior of pharmaceuticals, cosmetics and hormones in a sewage treatment plant. Water research, 2918-2926.
ChemSec. International Chemical Secretariat. Opgehaald van http://www.chemsec.org/ (2013)
Chemsec. Sin-list. Opgehaald van http://www.chemsec.org/what-we-do/sin-list (2013)
Cosmeticaverordening nr. 1223/2009/EG.
Cosmetics Europe. Opgehaald van Safety and Science https://www.cosmeticseurope.eu/safety-and
science-cosmetics-europe/reach-and-chemicals.html (2013) Crijns, L. (2013, Mei 07). Beleidsproces microplatics. (K. Smit, Interviewer) Dagevos, J. (2013, Maart 05). (K. Smit, Interviewer)
Deltares, I. &. (2011). Microplastic litter in the Dutch marine environment.
DG Ruimte en Water. (2012). Nationaal Kader- Handreiking bij de gebiedsprocessen voor de KRW. Dubaish, F. G. (2013). Suspended microplastics and black carbonparticles in the Jade system,
southern North Sea. Water Air Soil Pollution, 1352-1359.
EAWAG. Opgehaald van http://www.eawag.ch/forschung/eng/schwerpunkte/abwasser/index_EN
(april 2013)
Environment. Opgehaald van European Commission
http://ec.europa.eu/environment/endocrine/index_en.htm (maart 2013)
Europees Parlement 2012/2066(INI). (2012). Resolutie van het Europees Parlement over de
bescherming van de volksgezondheid tegen hormooonontregelaars.
Europese Commissie. (2013). Groenboek, over een Europese strategie voor kunststofafval in het
milieu.
Flameling, T. (2013). Standpunt waterschap de Dommel. (K. Smit, Interviewer)
Fokke, M. (2013, Maart 27). Agenderingsproces van microplastics. (K. Smit, Interviewer) Fokke/Mulder. (2013). 30872 nr. 135.
Frentz, A. (2013). Visie drinkwaterbedrijven. (K. Smit, Interviewer)
Geen micro beads meer bij Colgate-Palmolive, L’Oreal en Beiersdorf, 7 mei 2013. Nieuwsbericht Stichting de Noordzee.
Gouin, T. R. (2011). A thermodynamic approach for assessing the environmental exposure of chemicals absorbed to microplastics. Environ. Sci. Technol., 1466-1472.
Graaf, J. d. (2013, April 18). Taskforce Microplastics. (K. Smit, Interviewer) Greenpeace. (2004). Gif Bloedlink.
Greenpeace. (2006). Mooi- Gids voor schoonheid zonder gif.
Gregory, M. (1996). Plastic 'Scrubbers' in Hand Cleansers: a Further (and Minor) Source for Marine Pollution Identified. Marine Pollution Bulletin, 867-871.
Gregory, M. (1996). Plastic 'scrubbers' in hand-cleansers: a further (and minor) source for marine pollution identified. Mar. Pollut. Bull, 867-871.
Groene Gezondheid. Opgehaald van www.groenegezondheid.nl . (2013)
HEMA. (2011). Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.
Hernandez Leal, L. H. (2011). Removal of micropollutants from aerobically treated grey water via ozone and activated carbon. Water research, 2887-2896.
Hernandez Leal, L. N. (2010). Ocurrence of xenobiotics in gray water and removal in three biological treatment systems. Environ. Sci. Technol., 6835-6842.
Heugens, E. (2013, Mei 27). Inzichten van het RIVM. (K. Smit, Interviewer)
Hidalgo-Ruz, V. L. (2012). Microplastics in the Marine Environment: A Review of the Methods Used for Identification and Quantification. Environ. Sci. Technol., 3060-3075.
Hopewell, D. E. (2009). Plastics recycling: challenges and opportunities. Philosophical transactions of
the Royal Society, 2115-2126.
Hussain, N. V. (2001). Recent advances in the understanding of uptake of microplarticulates across the gastrointestinal lymphatics. Adv. Drug Delivery Reviews, 107-142.
I&M, M. (2012). Water in Beeld; Voortgangsraportage Nationaal Waterplan.
In-depth report, Plastic Waste: Ecological and Human Health Impacts . (2011). Science for Enviorment
Policy.
Jones, O. P. (2007). Questioning the excessive use of advanced treatment to remove organic mircopollutants from wastewater. Environ. Sci. Technol., 41, 5085-5089.
Juridische subwerkgroep Unie van Waterschappen. (2012). Juridische verankering doelen overige
wateren - Advies van de juridische subwerkgroep aan de werkgroep 'doelen overige wateren'.
Kaderrichtlijn Mariene Strategie. (2012). Mariene Strategie voor het Nederlandse deel van de
Noordzee 2012-2020, deel 1.
Kallenborn, R. R. (2004). Synthetic musks in ambient and indoor air. The Handbook of environmental
chemistry 3, 85-104.
Kassa. Zijn microplastics in cosmetica schadelijk? Uitgezonden op 29 januari 2013 Koot, A. (1980). Behandeling van afvalwater. Delft: Waltman.
Kümmerer, K. (2008). Strategies for reducing the input of pharmaceuticals into the environment, .
Pharmaceuticals in the environment, 411-418.
kv-tk-212Z18380. (2012). Beantwoording Kamervragen over de vervuiling van oppervlaktewater door
microplastics.
Leal, L. H. (2010). Thesis: Removal of micropollutants from grey water. Wageningen: WuR.
Leslie, H. (2013, April 03). Mening van een expert over impact van microplastics op het milieu. (K. Smit, Interviewer)
LOES. (2002). Estrogens and Xeno-estrogens in the aquatic environment of the Netherlands.
Makhteshim. Opgehaald van http://www.mauk.co.uk/include.asp?sec=434&con=434 (2013)
Mariene Strategie - artikel 9.
Mezcua, M. M.-A. (2004). Evidence of 2,7/2,8-dibenzodichloro-p-dioxin as photodegradation product of triclosan in water and wastewater samples. Analytica Cimica Acta, 241-247.
Mileuministerie Nordrhein-Westfalen (MKULNV) project. Opgehaald van Elimniation von
Arzneimittlen und organischen Spurenstoffen: www.micropollutants.net (april 2013) Motie Fokke. (November 2012). 33400 XII, nr. 26.
Motie Mulder/Fokke. (2013). 30872 nr. 143. Motie van Veldhoven. (2012). 33400 XII nr. 26, . Motie Veldhoven/Fokke, v. (2012). 33400 XII nr. 33.
NCV. (2013, April 18). Visie Nederlandse Cosmeticavereniging. (K. Smit, Interviewer)
NCV. (2013). Opgehaald van de Nederlandse Cosmetica vereniging http://www.ncv-cosmetica.nl
(april 2013)
Nederlandse Voedsel-en Warenautoriteit. Opgehaald van http://www.vwa.nl/organisatie/over-de-nvwa/geschiedenis (2013)
Nereda. Opgehaald van http://www.neredannop.nl (april & juli 2013)
Nieuwenhuijzen A., N. '.-v. (2013). De toekomst van de waterketen verkend: de Scenario Planning Waterketen 2023. H2O-online.
Nieuwsuur. Campagne wil einde aan microplastics. Uitgezonden op oktober 2012
Oekotest. Opgehaald van www.oekotest.de (2013)
Oost, R. v. (2013). Standpunt Waternet. (K. Smit, Interviewer)
Palsma, B. (2013, Juni 05). Visie van de STOWA op het probleem. (K. Smit, Interviewer)
Patrick Zwiers. (2013, Juni 11). RIVM- Veiligheid van Stoffen en Producten. (K. Smit, Interviewer)
PFW Aroma Chemicals B.V. Opgehaald van http://www.pfw.nl/ (2013)
Pills-project. Opgehaald van http://www.pills-project.eu/index.php?id=126 (2013)
Plastic Soup Foundation. (sd). Beat the Bead-APP,. Opgehaald van http://plasticsoupfoundation.org/ Puijker, L. (2013, Februari 28). (K. Smit, Interviewer)
(Rapport 194). Evaluatierapport geurstoffen. Koblenz, Duitsland: Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR).
Rees Clayton, E. M. (2011). The impact of Bisphenol A and Triclosan on immune parameters in the U.S. Population . Enivormental Health Perspectives, 390-396.
Reiner. (2007). Mass flow of polycyclic musks in two wastewater treatment plants. Arch. Environ.
Contam. Toxicol., 52: 451-457.
Richtlijn 2000/60/EG. Vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het
waterbeleid.
Richtlijn 2000/60/EG - Bijlage X.
Richtlijn 2003/200/EG. verbod op gebruik van HHCB en AHTN in wasmiddelen
Richtlijn 2003/53/EG. Beperkingen op het in de handel brengen en het gebruik van nonylfenol en
nonylfeolethoxylaat.
Richtlijn 2004/88/EG. Wijziging van richtlijn inzake cosmetische producten
Richtlijn 2005/84/EC. Voorstel tot beperkt gebruik en toepassing van gevaarlijke substanties en
preparaten zoals ftalaten
Richtlijn 2005/342/EG.Verbod op gebruik van HHCB en AHTN in handafwasmiddelen Richtlijn 2005/344/EG.Verbod op gebruik van HHCB en AHTN in schoonmaakmiddelen Richtlijn 2007/507/EG.
Richtlijn 2008/105/EG. (2008). Milieukwaliteitsnormen op het gebied van het waterbeleid.
Rijksoverheid. (2013, april 16). Mansveld pakt microplastics in cosmetica en verzorgingsproducten aan.
Rijkswaterstaat. Opgehaald van Kenniscentrum InfoMil; Afvalwater in schema:
http://www.infomil.nl/onderwerpen/klimaat-lucht/handboek-water/thema's/lozen-(-afvalwater)/afvalwater-schema/ (2013)
Rijs, G. (2013 (in uitvoering)). Stand van zaken extra zuivering op rwzi ten behoeve van verwijdering
van microverontreinigingen .
Rimkus, G. (1999). Polycyclic musk fragrances in the aquatic environment. Toxicology letters, 37-56. RIVM. (2012). Factsheet- Risico's van Ftalaten.
RIVM. (2012). Selectie van potentieel relevante stoffen voor Nederland- 601714022.
RIVM- REACH. Opgehaald van http://www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/R/REACH (juni 2013) RIWA. (2007). Oestrogene activiteit in oppervlaktewater van de Rijn.
Roex, E. (2013 ). Notitie: Risico-inventarisatie van microplastics voor regionale waterbeheerders. Roex, E. (2013, Januari 25). Deltares. (K. Smit, Interviewer)
Römgers, H. (2013). Visie RIWA-Maas. (K. Smit, Interviewer)
Schlumpf, M. S. (2008). Developmental toxicity of UV filters and environmental exposer: a review.
International Journal of andrology, 144-151.
Schreurs, R. E. (2004). Interaction of polycyclic musks and UV filters with the extrogen receptor, androgen receptor and progesteron receptor in reporter gene bioassays. Toxic Sciences, 264-272.
Schreurs, R. P. (2002). Extrogenic activity of UV filters determined by an in vitro reporter gene assay and an in vivo transgenic zebrafish assay. Arc. toxicol, 257-261.
Schultz, M. (18 april 2013). 33450 - nr. 2. Schultz, M. (2012). IENM/BSK-2012/237245.
Schultz, M. M. (2013, April 15). IENM/BSK-2013/69515.
Soriano, S. P.-M.-A. (2012). Rapid insulinotropic action of low doses of BPA on mouse and human islets of langerhans: role of estrogen receptor B.
Speksnijder, H. (2011). Ftalaten, zien we een milieuprobleem over het hoofd? Houten: Grontmij Nederland B.V.
Steeg, J. v. (2013, Februari 11). Rol van Greenpeace. (K. Smit, Interviewer)
Stichting de Noordzee. Opgehaald van http://www.noordzee.nl (2013)
Stichting de Noordzee. Etos haalt microplastics uit eingen product, 30 augustus 2012. Artikel opgehaald van http://www.noordzee.nl/blog/themas/etos-haalt-microplastics-uit-eigen-product/
Stichting Huize Aarde. Omzettingsproducten en ftalaten. Opgehaald van Groengezondheid:
http://www.groenegezondheid.nl/ (2013).
STOWA. Opgehaald van Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer: www.stowa.nl (2013) STOWA. (2005-28). Verkenningen zuiveringstechnieken en KRW.
STOWA. (2009-33).
STOWA. (2009-34). 1-STEP(R) Filter als effluentpolishingstechniek. STOWA. (2009-35). Ervaringen met hybride MBR Heenvliet.
STOWA. (2009-38). Hormoonverstoring in oppervlakte water; waargenomen en veronderstelde
effecten in de natuur.
STOWA. (2013-06). Humane geneesmiddelen in de waterketen.
Teuten, E. J. (2009). Transport and release of chemicals from plastics to the environment and to wildlife. Philosophical Transactions of The Royal Society, 2027-2045.
Teuten, E. S. (2007). Potential for plastics to transport hydrophobic contaminants. Environ. Sci.
Technol., 7759-7764.
UNEP/WHO. (2012). State of the Science of Endocrine Disrupting Chemicals. Unilever. (2013, Mei 28). Standpunt Unilever. (E. Boer, Interviewer)
UvW & STOWA. (2013). Bijeenkomst medicijnresten, gehouden op 20 juni 2013 te Amersfoort Vereniging, Nederlandse Cosmetica (2012). Jaarverslag 2012 XL.
Vereniging, Nederlandse Cosmetica (xx) Cosmetica een wetenschap op zichzelf.
Verordening (EU) nr. 344/2013. Wijziging van de verordening (EG) nr. 1233/2009 betreffende
cosmetische producten
Vewin. (2013, Mei). Mansveld wil verbod op microplastics. Waterspiegel.
Visiebrochure afvalwaterketen tot 2030. Ontwikkeld door Unie van Waterschappen (2012).
Volkskrant. (2013, Februari 14). Noordzee ernstig vervuild met microplastics. Vries, P. d. (2013). (K. Smit, Interviewer)
VWA, V. e. (2008). Muskverbindingen in cosmetische producten op alcoholbasis.
Waterforum. (2013, April 24). Brussels akkoord over prioritaire stoffenlijst. Opgehaald van http://www.waterforum.net/Nieuws/6901-Brussels-akkoord-over-prioritaire-stoffenlijst Waterschap Hollandse Delta.Rapport rwzi Heenvliet. (xxx)
Waterstaat, R. v. (10400, 2009). Kaderregeling subsidies duurzaam waterbeheer. Staatscourant.
WECF- Chemicals & Health. Opgehaald van http://www.wecf.eu/english/chemicals-health/ (2013) Wenzel, H. H.-K. (2008). Weighing environmental advantages and disadvantages of advanced
wastewater treatment of micro-pollutants. Water Sci. Technol. , 57, 27-32. Wet Milieubeheer. (1993).
Wezel, A. v. (2013, Februari 7). KWR Watercycle Research Institute. (K. Smit, Interviewer)
Wick, P. A.-A. (2010). Barrier capacity of human placenta for nanosized materials. Env. Health
perspectives, 432-436.
Winsemius. (1986). Beleidscyclus.
Woolthuis, C. (2013, April 25). Visie HEMA. (K. Smit, Interviewer)
Zuiderzeeland, W. (2012). Monitoring 'nieuwe stoffen' - monitoring van nieuwe stoffen in hemelwater