Conclusies & aanbevelingen 5
5.2 AAnbevelingen voor nAder onderzoek
Zoals hierboven wordt genoemd kan geen verband worden hardgemaakt tussen de Neder-landse waterstaatkundige kennis en de aanleg van plantages langs de benedenloop van de rivier. De aanbeveling wordt dan ook gedaan om verder onderzoek naar te doen naar de kennis op het gebied van waterhuishouding in de 17e en 18e eeuw in Suriname. De eerste mensen die zich in Suriname bezighielden met tropische landbouw waren de Joden. Aanvul-lend onderzoek kan specifiek ingaan op de kolonisatie van Joden in eerst Brazilië en later Suriname. Maar ook verdient het de aanbeveling om onderzoek te doen naar de ontwik-keling van plantages in het gehele Caribische gebied. Er waren niet alleen plantages in Suriname, maar ook in Brazilië, Brits Guyana en Curaçao. Hoe waren die plantages opge-bouwd en zijn hiertussen verbanden te vinden? En kan dit maken hebben met een bepaalde bevolkingsgroep of vond er veel kennisuitwisseling plaats?
De Nederlanders zijn zoals genoemd niet alleen in Suriname geweest maar ook in Brits-In-dië. Welke sporen daar nog van te vinden zijn is niet bekend. En of de plantages daar op een andere manier zijn aangelegd is ook onbekend. Onderzocht kan worden of de Nederlandse plantages in Brits Guyana anders waren aangelegd dan die in Suriname? De plantages uit Brits- Guyana zijn ouder maar het landschap is wel overeenkomstig. Hier kan nog veel aan-vullend onderzoek naar worden gedaan.
De vergelijking op het gebied van de waterhuishouding wordt gemaakt tussen Suriname en Nederland. Aanvullend onderzoek naar de Nederlanders die plantages kochten en de men-sen die zich bezig hielden met de droogmakerijen kan dit mogelijke verband onderbouwen. Als blijkt dat deze mensen elkaar kenden is het aannemelijker dat de kennis is meegeno-men. Of wanneer blijkt dat investeerders in droogmakerijen ook investeerden in plantages in Suriname is een verband aan te tonen.
Wat opvalt, is dat de plantages in Suriname in de 18e eeuw voor Nederlandse begrippen erg groot waren. Het is niet bekend waar vandaan de maatvoering komt. De oppervlakte maat is akkers, afgeleid van de Engelse ‘acre’. Maar wie bepaalde de grootte van de plantage. Zeker in een later stadium als de gronden worden uitgegeven wordt een standaardmaat gehan-teerd van 500 akkers, ongeveer 215 ha. Interessant om te onderzoeken is waar deze maat vandaan komt en waarom deze zo groot is vastgesteld.
Zoals als naar voren kwam is Suriname meerdere malen van nationaliteit gewisseld en zijn velen nationaliteiten naar Suriname gekomen. In eerste instantie de Joden, Engelsen, Afrikanen en Nederlanders. Maar later ook de fransen en Duitsers. Van deze verschillende bevolkingsgroepen zijn verwijzingen gevonden in de namen van de plantages. Interessant zou zijn om verder onderzoek te doen naar de naam van de plantage en de relatie met de eerste eigenaar. Op deze manier kan inzicht worden gekregen in de herkomst van de eige-naren in de tijd en kan de ontwikkeling van de plantages beter in beeld worden gebracht. Van de plantages is maar sporadisch kaartmateriaal gevonden. In de Commewijneregio zijn slechts een zevental inrichtingskaarten van plantages bekend terwijl er honderden plantages zijn geweest. Het verdient de aanbeveling om verder onderzoek te doen in fami-liearchieven en gemeentearchieven naar de inrichtingskaarten van de plantages. Dit kan misschien plaatsvinden aan de hand van gegevens over de eigenaren en uitgiftebrieven van de Sociëteit van Suriname.
Wat betreft de resten van de plantages is gebruik gemaakt van de herkenbare resten op de plantages. Deze zijn in beeld gebracht en geïnventariseerd. Om meer kennis van de inrich-ting van het emplacement te verkrijgen zou archeologisch onderzoek moeten plaatsvinden. Waarschijnlijk zijn nog veel fundamenten in de grond te vinden. Op deze manier kan meer informatie beschikbaar komen over de situering van de verschillende gebouwen en hun afmetingen. Wanneer er nog daadwerkelijke fundamenten bekend zijn kan ook de ouder-dom worden onderzocht. De archeologische vonden kunnen samen met de landschappe-lijke geschiedenis een completer beeld geven van de ruimtelandschappe-lijke opbouw en werkwijze van plantages.
Van de plantages wordt vaak alleen onderzoek gedaan naar het voormalige emplacement dichtbij de rivier. Doordat de plantages bijna altijd geheel zijn overgroeid zijn ze slecht toegankelijk. Maar interessant zou zijn om te onderzoek of op de plantages nog resten te vinden zijn van oude beddenstructuren, de akkers, trenzen, kokers en dammen achter op de plantage.
Ook verdient het de aanbeveling om onderzoek te doen naar de plantages gelegen langs de bovenloop van de Commewijnerivier. Dit is nu vrijwel onmogelijk doordat het gebied is dichtgegroeid. Maar wellicht kan hier kennis worden opgedaan van de oudere plantages en hun opbouw.
Over de ontwikkeling van de Commewijneregio worden een aantal mogelijke ontwikkelin-gen geschetst. Het verdient de aanbevelinontwikkelin-gen deze richtinontwikkelin-gen, landbouw, woningbouw en toerisme, verder te onderzoeken en de haalbaarheid te bepalen. Daarnaast wordt aanbevo-len meer onderzoek te doen naar het huidige beleid en de mogelijkheid om cultuurhistorie hier in op te nemen.
Literatuurlijst
k
AArtmAteriAAl• ARA 4. VEL 1666-1712, [F.de Wit], Caerte van de Rivieren van Suriname en Commowine [1688] (ontleend aan Bubberman & Koeman 1973).
• ARA 4. VEL 1688, A. de Lavaux, Generale Caart van de Provintie Suriname, 1737 (ontleend aan Bubberman & Koeman 1973).
• ARA 4. VEL 1666-1712, A. de Lavaux, Algemene kaart van de Colonie of Provintie van Suriname [ca. 1770] (ontleend aan Bubberman & Koeman 1973).
• ARA 4. VEL. 1679A - 1679B, H.Moseberg, Nieuwe specialkaart vande Colonie Suriname, 1801. in twee delen (ontleend aan Bubberman & Koeman 1973)
• ARA 4. VEL 1666-1712, [J. van den Bosch], kaart van het Bebouwde gedeelte van Surina men [1817] (ontleend aan Bubberman & Koeman 1973).
• ARA 4. VEL 1666-1712, M.D. Teenstra-Mabé, Generale kaart der Kolonie Suriname, 1835: A. Westelijk gedeelte; B Oostelijk gedeelte (ontleend aan Bubberman & Koeman 1973). • Geological Map of Suriname, Topography after centraal bureau luchtkartering, Reproduc tie: Topografische Dienst E 76795
l
uchtfoto’
sLuchtfoto’s, opnames 1948, Paramaribo area; Matapica, Faculty of Geo-Information Science and Earth Observation, Enschede
Luchtfoto’s, opnames 2000, Paramaribo area, SGES Paramaribo, Suriname
A
rchievenARA= Algemeen Rijksarchief, Den Haag ARA Vel 1822-1825, nummer 498
ARA 1.05.11.21 notarieel archief, inventarisnummer 209, p.45 ARA 1.05.11.21 notarieel archief, inventarisnummer 691, p.107 ARA 1.05.11.21 notarieel archief, inventarisnummer 202, p.345 ARA 1.05.11.21 notarieel archief, inventarisnummer 197, p.375 ARA 1.05.11.21 notarieel archief, inventarisnummer 215, p.395 ARA 1.05.11.21 notarieel archief, inventarisnummer 223, p.452 ARA 1.05.11.21 notarieel archief, inventarisnummer 193, p.707 ARA 2.20.28 bestandsdeel 1
ARA 4.TOPO
l
iterAtuurBaas,H.G. & W.A. Ligtendag (1994) Project 33 NBP top down : een methode voor selectie en waardering van historisch-geografische elementen en patronen in het landschap op basis van de landschapsgenese, Landview Hoorn.
Beeldsnijder, R.O & W.S.M. Hoogbergen (1994) ‘Om werk van jullie te hebben’: Plantagesla-ven in Suriname 1730-1750, Vakgroep culturele Antropologie, Universiteit Utrecht, proef-schrift Leiden.
Berkel, A. van & W.E.Roth (1948) Travels in South America: between the Berbice and Esse-quibo rivers and in Surinam by Adriaan van Berkel 1670-1689, The daily Cronicle, Georget-own, British Guiana.
Bijlsma, R. Aanwijzingen voor plantage-onderneming in Suriname 1735, Volgens de me-moire van vrouwe M.M. Van Gelre, weduwe Boxel, http://www.kitlv-journals.nl/index.php/ nwig/article/view/3874/4641 [04-10-2010].
Boselie, F. (1996) Waarnemen en waarderen van cultuurhistorisch waardevolle objecten, Nijmegen Institute for Cognition and Information Nijmegen.
Van Boxtel, M (2010) The road to planning, setting a course: an institutional analysis of spatial planning in Suriname, Wageningen Universiteit, Land use Planning Wageningen. Brommer,B. (1993) Ik ben eigennaar van… Slavenhandel en plantageleven, Pictures Publis-hers, Wijk en Aalburg.
Bubberman, F.C & C.Koeman (1973) Schakels met het verleden: de geschiedenis van de kartografie van Suriname 1500-1971, Theatrum Orbis Terranum Amsterdam.
Cohen, R. (1982) The Jewish nation in Suriname: historical essays, S. Emmering Amster-dam.
Corten, J.P.A.M & P. van Dun (2003) Het verleden van de toekomst: Het stroomgebied van de Commewijne te Suriname.
Corten, J.P.A.M & P. van Dun (2005) Gedecentraliseerd gezag: Nieuw Amsterdam als be-stuurscentrum van het district Commewijne.
Corten, J.P.A.M & P. van Dun (2006) Commewijne: Een cultuurlandschap gecultiveerd. Corten, J.P. & S. Fokké, Suikererfgoed in Suriname, Erfgoed van industrie en techniek, Vlaams Nederlands tijdschrift, jaargang 15, volume 2 juni 2006, pp42-48.
Corten, J.P. & S. Fokké, Mariënburg de suikerreus van Suriname, Erfgoed van industrie en techniek, Vlaams Nederlands tijdschrift, jaargang 15, volume 2 juni 2006, pp 49-55. Dalhuisen,L.; M.Hassankhan; F. Steegh et.al (2007) Geschiedenis van Suriname, Walburg Pers Zutphen.
Dikland, P. (2004) Het oude archief van de Dienst der Domeinen te Paramaribo: de regis-ters van grondbrieven 1743-1826, het oude kaartenarchief 1699-1850:Digitale tekenin-gendocumentatie en geschiedkundige informatie van Surinaamse monumenten en planta-ges, KDV architects, Paramaribo.
Dikland, P; C. van Hest et.al. (1999-2005) Surinaamse architectuurdocumentatie: digitale tekeningendocumentatie en geschiedkundige informatie van Surinaamse monumenten en plantages,
Eijk, J.J. van der (1954) De landschappen van Noord-Suriname, centraal bureau luchtkar-tering Paramaribo,Suriname.
Emmer, P.C.(2003) De Nederlandse slavenhandel 1500-1850, de Arbeidspers Amsterdam. Engelman, J (1820) Verhandeling over de droogmaking van de Haarlemmermeer en aan-gelegen veenplassen, doormend met landbouwkundige aanmerkingen, W.C. Wansleven Zutphen.
Fermin, P. (1769) Description générale, historique géographique et physique de la colonie de Surinam: enriche de figures, et d’une carte topografique de pais, Amsterdam, deel 1. Fermin, P. (1769) Description générale, historique géographique et physique de la colonie de Surinam: enriche de figures, et d’une carte topografique de pais, Amsterdam, deel 2. Flinkenflögel,W.N & A.Doenders (1994) Nederlandse slavenhandel (1621-1803) ,Kosmos- Z&K Uitgevers, Utrecht.
Gemmink, J. (1980) De Europeesche landbouwkolonisatie in Suriname, Zuidwolde. Gonggrijp, G.F.H. (1948) Surinaamse plantage polders en het water, landbouworgaan van de Surinaamse landbouwvereniging.
Haan, J.C.; P.J.van Winter; G.F.E. Gonggrijp (1940) Nederlanders over de zeeën: 350 jaar Nederlandsche koloniale geschiedenis, De Haan Utrecht.
Heilbron,U.W. (1992) Colonial transformations and the decomposition of dutch plantation slavery in Surinam, Caribbean culture studies 3, AWIC/ ASC- University of Amsterdam Amsterdam.
Helman, A. pseudoniem Van Lodewijk Alphonsus Maria Lichtveld (1951) De stille plantage, Nijgh & Van Ditmar Rotterdam.
Hendrikx, J.A. (1999) Cultuurhistorie van stad en land: waardering en behoud, Matrijs Utrecht.
Huygens, H. & R A.J. van Lier (1978) Suriname Omstreek 1850: 22 tekeningen en aquarel-len, Emmering Amsterdam.
Klooster, O. van der; M.M. Bakker; P. Dikland (2009) Architectuur en bouwcultuur in Suri-name, KIT publishers Amsterdam.
Klooster, O. van der: Surinaamse plantages: Als waren het deftige buitenplaatsen aan de Vecht, Monumenten, 07/8 2006, pp 6-11.
Kolen, J.C.A. (2006) Het historisch weefsel: over de vormgeving van de region en de om-gang met het verleden in de 21ste eeuw, Samenvatting inaugurele rede Universiteit van Amsterdam aan de leerstoelgroep “Erfgoed van stad en land”.
Kolfin, E.E.P. (1997) Van de slavenzweep en muze: twee eeuwen verbeelding van slavernij in Suriname, KITLV uitgeverij Leiden.
Leter, G.C.(1980) Suriname; de plantages en hun architectuur, Technische Hogeschool, Delft.
Lynden van Hemmen, F.G. van (1821) verhandeling over de droogmaking van de Haarlem-mermeer, Gebroeders Van Cleef, ‘s Gravenhage.
Luiten, E.A.J. (2006) Tot hier en nu verder..: ruimtelijk ontwerp en historisch besef, Inaugurele rede van Belvedere hoogleraar cultuurhistorie en ontwerp aan de Technische Universiteit Delft.
Oostindie, G.J. (1989) Roosenburg en Mon Bijou: twee Surinaamse plantages 1720-1870, Floris Publications Dordrecht.
Organisation of American States (Washington) Department of Regional Development & Stichting Planburau Suriname Regionale Planning en Ruimtelijke Ordening (1988) Suri-name Planatlas, Washington.
Oudschans Dentz , F.& H.D. Benjamins (1927?)De kolonisatie van Portugeesch Joodsche Natie in Suriname en de geschiedenis van de Joden Savanne, M. Hertzberger Amsterdam. Panday, R.M.N. (1959) Agriculture in Surinam 1650-1950: An enquiry into the causes of its decline, J.H. Paris Amsterdam.
Projectbureau Belvedere (2004) Belvedere, Pojectbureau Belvedere Utrecht. Raptschinsky, B.N. (1941) Kolonisatie van blanken in de tropen, Leopolds Den Haag. Reh, W.; C.M. Steenbergen; D. Aten; W. Messchaert (2005) Zee van land: de droogmakerij als atlas van de Hollandse landschapsarchitectuur, Wormer: Stichting Uitgeverij Noord-Holland; Amsterdam: Architectura & Natura.
Steenbergen, C.M. & I. Bobbink (2009) De polderatlas van Nederland: Pantheon der Lage Landen, Thoth Bussum.
Stichting Kafi (1981) Historisch overzicht van de grondregistratie in Suriname, Stichting Kafi, Paramaribo.
Stipriaan, A. van (1993) Surinaams contrast: roofbouw en overleven in een Caraïbische plantagekolonie 1750-1863, KITLV Uitgeverij Leiden.
Teenstra, M.D.(1835) De landbouw in de kolonie Suriname: voorafgegaan door eene ge-schied- en natuurkindige beschouweing dier Kolonie, Eekhoorn Groningen.
Ten Hove, O; H.E. Helstone & W.S.M.Hoogbergen (2003) Surinaamse emancipatie 1863: familienamen en plantages, Rozenberg Publishers Amsterdam.
Verkade- Cartier van Dissel, E.F. (1937) De mogelijkheid van landbouw kolonisatie door blanken in Suriname, Amsterdam.
Volders, J.L. (1966) Bouwkunst in Suriname: driehonderd jaren nationale architectuur, van Saane, Lectura Architectonica, Hilversum.
Wekker, J.B.C.H. (1966) De Kaartering van Suriname, Centraal Bureau Luchtkartering, Pa-ramaribo publicatie no.17; overdruk uit: De kartografische mededelingen van het tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap Deel LXXXIII afl.2.
Wright, J.K.& W. van Royen (1941) The Netherlands West Indies: Curacao and Surinam, American geographical society New York.
Zande, A.N. van der (2006) Landschap vol betekenissen: over het omgaan met historie in de ruimtelijke inrichting, Inaugurele rede hoogleraar Ruimtelijke Planning en Cultuurhisto-rie Wageningen Universiteit Wageningen.
Zonneveld, J.I.S (1950) Surinaamse Luchtfoto’s I, Centraal Bureau Luchtkartering, Para-maribo, publicatie no.2; overdruk uit: Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijks-kundig Genootschap Deel LXVII, afl.2.
Zonneveld, J.I.S (1950) Riviervormen in de kustvlakte van Suriname, Centraal Bureau Luchtkartering, Paramaribo, publicatie no.3; overdruk uit: Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap, deel LXVII, afl.5.
Zonneveld, J.I.S & G.J. Kruyer (1951) Nederzettings- en occupatievormen in Suriname, Centraal Bureau Luchtkartering, Paramaribo publicatie no.6; overdruk uit: Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig genootschap, Deel LXVIII, no 4, 1951.