Uitgegeven tijdens de aanvaarding van de lesopdracht 'Nederlandse kunstgeschiedenis in internationale context' aan de Universiteit Utrecht op dinsdag 11 september 2018. Met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd dit optimisme voor het eerst in de 20e eeuw de grond in geboord.
Vaderlandslievende kunst
Klakkeloze nabootsing van de natuur zou, aldus dergelijke romantisch-idealistische kunstopvattingen, slechts leiden tot loze materie, vorm zonder inhoud, stof zonder geest. Daar waar zijn vader rond 1900 nog als grondlegger van de Hollandse 19e-eeuwse schilderkunst gold, werd zoon Nicolaas’ streven.
Op zoek naar een Gouden Eeuw
Koekkoek had zich hier in 1834, na een reis door zijn geboorteland Italië, gevestigd en woonde en werkte er tot zijn dood in 1862. Als hout- en bladschilder was hij volgens Marius een 'echte Nederlander' omdat hij gedetailleerd was.
Eigentijdse motieven en vormentaal
Taine's concept van 'ras, omgeving, moment' en Darwins evolutietheorie, waarin de ontwikkeling van de natuur wordt bepaald door oorsprong, omgeving, strijd om (over)leven en noodzakelijke aanpassing, leverden evaluatieschema's op waarmee kon worden aangenomen nationale schilderscholen en respectabele traditie. Zo wordt gezegd dat de geest van het Noorden ‘romantisch-impulsief-melancholisch’ is, terwijl de geest van het Zuiden ‘verfijnd’ is. Van Santen Kolff vatte de ontwikkeling van de schilderkunst op als een universeel en evolutionair proces waarin elk tijdperk en elke nationale schilderstraditie een dominante 'mindset' kent.
Negentiende en zeventiende-eeuwse schilderkunst als een kwestie van oud en modern. Dit werd het best vertegenwoordigd door de hedendaagse schilders van de Haagse School en hun realisme werd omschreven als sterk en gezond [Fig. Toen Van Santen Kolff de drang naar de natuur en het verlangen naar eenvoud en waarheid als de geest van zijn tijd constateerde, en de schilders van de Haagse School hun ideaal van 'Holland' in een realistische vormentaal presenteerden, werd Holland tot maat getransformeerd. communicatie, massamobiliteit en de massaproductie en -consumptie van energie creëerden in snel tempo een nieuwe wereld.21 Het was echter deze realistisch weergegeven sfeer die meer dan een halve eeuw lang vaste voet aan de grond kreeg op internationaal grondgebied en het internationale imago domineerde. onszelf. beeld van Nederland [Fig.
Internationale betekenis
Hoewel ze in een tamelijk welkom modern en sterk gezond realisme zijn geschilderd, zou hun doel te veel gebaseerd zijn op de inmiddels achterhaalde Nederlandse glorie. Ze beeldden uitsluitend de natuur af: een koe die zich in de zon koesterde, een paar eenden in de schaduw, een paar schapen in de heide. Bovendien was hun kunst niet vrij van de typische burgerlijke vlekken van de 19e eeuw, aangezien ze ook in comfortabele huizen woonden.
De toekomst van de beeldende kunst ligt voortaan niet langer in het geïdealiseerde nationale verleden, in de realistisch-idealistische representatie van het Nederlandse heden, in de representatie van persoonlijke emoties, maar in een verre en transcendentale afstand, die allerminst in dit. het was mogelijk een klein Nederland te vinden met zijn krappe artistieke klimaat. Een dergelijk klimaat zou bestaan in Frankrijk en Duitsland, waar, zoals hij schrijft, de beeldende kunst een ‘onverwacht belangrijke rol’ kreeg, die zij zou moeten vervullen ‘als realisatie van het nieuwe verlangen om de mens en de wereld te verenigen, als een openbaring van de diepste diepte van de werkelijkheid door de mens.’ De reden hiervoor zou volgens haar onze nationale natuur moeten zijn, die eenvoudigweg weerstand zou bieden aan ‘deze zeer fantastische interpretatie van de krachten die inherent zijn aan de menselijke geest en vooral aan die in de wereld van de natuur. . Volgens haar was het dankzij enkele jongere pioniers die over de dijken durfden te kijken dat ‘de grote beweging van het begin van de twintigste eeuw’ niet aan ons land voorbijging.
Eigenheid, identiteit en traditie
Dat is althans de boodschap van de eerder dit jaar gelanceerde reclamecampagne Open Your World van een bekende, van oorsprong Amsterdamse, internationale brouwer, van naar eigen zeggen heerlijk, helder bier uit Hollandse bron [Afb. Hierin zien wij de bekende architect Gustave Eiffel al wandelend over de Parijse Wereldtentoonstelling van 1889 zijn weinig vleiende oordeel geven over de inzendingen van andere landen.
Een uitdijende horizon
Tussen de droom om in het buitenland te zijn en het reizen waren er wetten en bezwaren die werden opgeworpen door de moeilijke en soms gevaarlijke omstandigheden van de reis, een beschermheer of cliënt met zijn eigen opvattingen, of een kunsthandelaar wiens zakelijke belangen niet overeenkwamen met de wensen en artistieke bedoelingen van de ondersteunde kunstenaars. Kunsthandel Goupil, de Franse werkgever van Jacob Maris en Frederik Kaemmerer, faciliteerde hun reis naar de lichtstad, maar met de taak om verkoopstukken te creëren die passen bij hun eigen school en passen bij de smaak van een internationale klantenkring. , waarin werd gevraagd naar pittoreske taferelen uit verre oorden en/of vervlogen tijden. Hij slaagde erin vele jaren van verzamelde indrukken te combineren tot één enkel en ondeelbaar geheel; en deze compositie was een creatie, de creatie van Jacob Maris en van hem alleen.”28.
Deze ‘lieveling van de kunstmarkt’ vierde er vanaf de vroege jaren 1870 tot in de jaren 1890 internationale successen. Bij zijn dood in 1902 werd deze ‘Parijschen Hollander’ zeker niet tot de Hollandse traditie gerekend; zijn werk zou daar zelfs pijnlijk hard tegen vloeken. Niet alleen wat de onderwerpen aangaat, maar ook in de wijze van uitvoering, die zuiver Fransch was geworden.’29.
Internationale kunstwereld
Deze strijd concentreerde zich rond paradoxale concepten als: de betekenis van een nationale versus een universele kunst; de verhouding tussen een nationale traditie versus internationale moderniteit; en realistische kunstopvattingen, geworteld in persoonlijke observatie en ervaring van de natuur en de eigen tijd, versus een meer symbolistische opvatting. Zijn werk maakte geen deel uit van de Hollandse afdeling van deze indrukwekkende tentoonstelling, waar talrijke naties zich in vol ornaat met hun specifieke bijdrage aan kunst, wetenschap, techniek en nijverheid aan de wereld presenteerden. Wel exposeerde Van Gogh, die als peintre Hollandais stond ingeschreven, tien recente werken, ontstaan in Zuid-Frankrijk, op de eerder gehouden, veel intiemere tentoonstelling van de Indépendants;.
De Hollandse afdeling straalde, volgens Franse critici, een ‘geest van kalmte en zekerheid (…)’ uit, zonder ‘teekenen van eerzucht.’ Ook waren de inzendingen met hun ‘dampige atmosfeer van Holland, waar alles zich in een sterk zilverlicht baadt’ te verkiezen boven die van de ‘stoutheid (…) en de radicale oprechtheid’ van de eigentijdse schilderkunst van de Impressionisten en van diegenen die eerder bij de Indépendants hadden geëxposeerd. En zij zou dat hebben bereikt door goed naar de natuur te blijven kijken, voort te bouwen op een roemrijke traditie, en niet te breken ‘met den smaak van een publiek (…), dat nog steeds de werken uit vroeger eeuwen vereert.’34 Ook Jongkind, een andere peintre Hollandais die wordt gezien als vernieuwer van de 19e-eeuwse landschapschilderkunst, was niet op de Wereldtentoonstelling, noch bij de Indépendants vertegenwoordigd. Dat werken naar de natuur deed Jongkind ook in Normandïe, getuige zijn Rotskust bij Saint-Adresse uit 1862.
De schoonheden van ons land
En werd een van de pioniers van het Franse impressionisme en een van de grondleggers van de meer internationale moderne kunst.
Hollands heerlijkheid en internationale moderniteit
Zwolle: Waanders, 1996 [Oratie Vrije Universiteit Amsterdam 20 november 1995], en over de receptie van moderne kunst in Nederland in de 20e eeuw: Adrichem, Jan van. Van Dongen, die in Parijs bleef, zou in de jaren twintig en dertig gewaardeerd worden als een van de leiders van de hedendaagse Franse avant-garde vanwege zijn combinatie van 'Hollandse kwaliteiten en Frans elan', terwijl Sluijters 'Franse' werken opnieuw in aanmerking kwamen. is. als opmaat voor de rol die hem wordt toebedeeld als ‘pionier van het modernisme in Nederland’42. Als erfgenaam van de grootste bloeitijd van de cultuur van een van de grondleggers zijn er nu ook echte, democratische waarden aan toegekend, namelijk een combinatie van.
Te koop werk van de Haagse School in de VS: Dekkers, Dieuwertje. De Oude Hollandse Meesters en de Moderne Hollandse School, zoals blijkt uit de verkoopboeken van de kunsthandelaren Goupil en Knoedler in New York, vonden in groten getale hun weg naar de wereld tijdens de zogenaamde Gilded Age van massale immigratie, verstedelijking en economische ontwikkeling. uitbreiding en nieuwe rijkdom. Kasten van de rijke Amerikaanse verzamelaars. Gedurende deze jaren verschenen de werken van Van Gogh, die in 1890 stierf, in de Verenigde Staten als een van de grondleggers van de moderne kunst, die als oprechter wordt beschouwd, en Mondriaan als haar hedendaagse vertegenwoordiger. .
Moderne kunst: Van Gogh en Mondriaan
Gedurende deze jaren kocht een nieuwe generatie Amerikaanse verzamelaars, mede via Knoedler, werken van zijn hand, nu gecombineerd met werken van de hedendaagse Franse school, namelijk de impressionisten en hun opvolgers. In 1929 werd Van Gogh exclusiever en definitiefer gepresenteerd tijdens de eerste bruikleententoonstelling: Cézanne, Gauguin, Seurat, Van Gogh in het nieuw opgerichte Museum voor Moderne Kunst [fig. Eén van de eerste eigenaren van de cipressen was de jong gestorven Franse symbolistische auteur en kunstverzamelaar Julien Leclercq, die ook korte tijd eigenaar was van de beroemde Sterrennacht.
Dreier benoemde Mondriaan tot een van de leiders van de universele moderne kunst, door haar nadrukkelijk als Modern Art betiteld, om deze te onderscheiden van ‘contemporary art [eigentijdse kunst]. Victory Boogiewoogie heeft de reputatie gekregen als visionair en universeel beeld van de overwinning van levensvreugde en vrijheid na de verschrikkingen van de Tweede. In 1997 werd het doek, na aankoop door de Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit, op Nederlandse bodem door de toenmalige staatsecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen onthaald als De Nachtwacht van de 20e eeuw.
Dankwoord
Chris Stolwijk (1966) studeerde Politicologie en Kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit en de Universiteit Utrecht, waar hij in 1997 promoveerde op een onderzoek naar de positie van kunst en kunstenaars in Nederland, ca. Hij werkte als universitair docent bij de Universiteit Utrecht en als Hoofd Collecties, Presentatie en Onderzoek bij het Van Gogh Museum. Chris Stolwijk leidde verschillende onderzoeksprojecten en werkte mee aan tal van internationale tentoonstellingen, zoals Theo van Gogh (1999), Vincents keuze (2003), Van Gogh en de kleuren van de nacht Paul Gauguin: de doorbraak naar moderniteit en Van Gogh &.
Naast de beeldende kunst van de lange 19e eeuw ligt zijn belangstelling bij de kunstgeschiedenis, verzamelgeschiedenis, sociaal-economische aspecten van kunst en kunstenaarschap en digitale kunstgeschiedenis. Hij bekleedt diverse bestuurlijke functies, waaronder het voorzitterschap van de Onderzoekschool Kunstgeschiedenis (OSK) en de Vereniging van Onderzoekinstituten in de Kunstgeschiedenis (RIHA).
