De inrichting van ons zorgstelsel leidt tot problemen
Analyse: een omschrijving van het schema
De introductie van marktwerking heeft geleid tot een zorgstelsel die weinig oog heeft voor de mens. De financiering van onze zorg is op basis van producten waarvoor mensen een indicatie moeten krijgen. Zorgpartijen moeten aanbesteden en
verantwoorden aan de financiers. De financiers controleren de zorgpartijen. De regeldruk en administratieve handelingen in de zorg zijn hierdoor enorm
toegenomen.
De decentralisaties in de zorg, heeft deze bureaucratisering versterkt. Meer opdrachtgevers en financiers, veelal met eigen regels en voorwaarden en eigen verantwoordingssystemen. Niet alleen hulpverleners zijn hiermee meer belast; het aantal mensen in de zorg dat niet direct zorg levert, is gegroeid (controllers,
managers, accountants). Een omslag naar financiering op basis van effecten van een interventie in plaats van de kostprijs van een product blijft tot op heden uit.
Door de aanbestedingen zijn veel nieuwe zorgaanbieders op de markt gekomen.
Vernieuwing is in sommige gevallen goed. Mensen (afnemers van de zorg) én de financiers kunnen echter niet altijd het kaf van het koren scheiden. Hoe weten we dat een nieuwe zorgaanbieder de kwaliteit levert die nodig is? Ook dit heeft geleid tot een toenemende verantwoording en controlezucht. De concurrentie op de zorgmarkt heeft bovendien ertoe geleid dat zorgpartijen zichzelf in stand proberen te houden. Het aanbodgerichte denken is daarmee versterkt: beter iets meer dan iets minder behandelen, beter iets minder dan iets meer samenwerken.
Door al deze ontwikkelingen heeft de zorg minder oog voor mensen. De zorg raakt gefragmenteerd. Niemand overziet het geheel en stuurt daarop. Preventie is daarvan het kind van de rekening. De zorgkosten nemen bovendien steeds meer toe. De vergoedingen vanuit de verzekeraars nemen af. En steeds meer mensen geraken tussen wal en schip.
Definities
In 2006 werd de gereguleerde marktwerking in de zorg ingevoerd ter vervanging van het ziekenfonds. Sindsdien is de zorgmarkt geprivatiseerd en wordt er concurrentie gevoerd tussen de semipublieke zorgverzekeraars, maar ook tussen ziekenhuizen en zorginstellingen. Deze vorm van marktwerking houdt in dat de overheid nog altijd toeziet op de balans tussen vraag en aanbod in de verschillende zorgsectoren, maar dat er wel ruimte is voor concurrentie, verschil in zorgaanbod en verschillen in de prijzen van behandelingen. Het is dus geen volledig vrije markt, maar een markt die door de overheid wordt gecontroleerd en gereguleerd.
Gemeenten zijn sinds 2015 verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Een deel van deze taken hebben de gemeenten overgenomen van de Rijksoverheid. Dit heet ook wel decentralisatie.
Bureaucratie is een organisatiestructuur die gekenmerkt wordt door aan regels onderhevige procedures, verdeling van verantwoordelijkheid, hiërarchie en onpersoonlijke relaties.). Bureaucratisering is de toename van bureaucratische kenmerken in structuur en functioneren. Bureaucratisering in de context van het zorgstelsel beperkt zich niet langer alleen tot de overheid, maar trekt de gehele samenleving door. Het betreft een "bureaucratisering van de samenleving". Uit onderzoek wordt geschat dat 30-40% van het totale zorgbudget wordt besteed aan administratie.
Cijfers Zorgstelsel leidt tot problemen
Denktank [Ont]Regel de Zorg bracht in het najaar van 2017 in beeld hoeveel tijd zorgverleners besteden aan administratie. Zorgprofessionals besteden 40% van hun werktijd aan administratie.
Intrakoop: De onderzochte organisaties geven in 2016 in totaal € 87 mln. uit aan accountantsdiensten. Circa twee derde (= 64%) van de totale accountantskosten betreft kosten voor de controle van de jaarrekening. Ten opzichte van 2015 is sprake van een sterke toename van de totale accountantskosten met +12,0%. Het zijn vooral de kosten voor niet-controlediensten en de overige controlewerkzaamheden die met een stijging van respectievelijk +16,6% en +16,7% hieraan bijdragen. De zorg ziet de kosten voor controle van de jaarrekening eveneens stijgen in 2016, en wel met
+12,2%. De kosten voor fiscale advisering daarentegen zijn gedaald met -12,5%. De verklaring voor de toenemende accountantskosten in de zorg is vooral zichtbaar in de GGZ en de ouderenzorg (VVT) en is daar vooral het gevolg van hogere uitgaven aan de zgn. ‘overige controle werkzaamheden’. De toename van de kosten in de GGZ wordt verklaard door onduidelijkheid over declaraties en de ondersteuning van accountants bij het zelfonderzoek van GGZ-organisatie naar de eigen declaraties. Organisaties in de ouderenzorg hebben sinds de overgang naar de WMO en Jeugdwet te maken met een toename in het aantal contractpartijen - van enkele zorgkantoren naar tientallen, of soms zelfs meer dan honderd gemeenten - die vragen om een financiële
verantwoording. Dit heeft geleid tot een toename van de dienstverlening door accountants. De GGZ en de VVT zien de accountantskosten hierdoor stijgen met respectievelijk +15,2% en +14,9%.
Relevante bronnen, onderzoeken en publicaties
Actal (2014), brief aan staatssecretaris – Transitieplannen Langdurige Zorg en Wet Jeugd CBS (2016) Werknemers in zorg ervaren hoge werkdruk
CPB (2017), Co-payments in long-term home care: do they affect the use of care?
De Loep (2018), Expertmeeting Zorgstelsel heeft geen oog voor de mens
De Loep (2017), Bloemlezing Voorst onder de Loep. Hoe kunnen wij vaker maatschappelijke problemen voorkomen?
Ecorys (2010), Chronisch geregel(d). Vertrouwen als uitgangspunt voor minder regeldruk voor oudere chronisch zieken en hun zorgprofessionals
Ieder(in) (2017), Klem in zorgsysteem. Vooral mensen met een complexe zorgvraag lopen vast Intrakoop (2017), Jaarverslagenanalyse 2016 Accountantskosten zorgsector
Jama Psychiatry (2017), Association of Cost Sharing With Mental Health Care Use, Involuntary Commitment, and Acute Care
Nederlands Instituut van Psychologen (2017), Werken als vrijgevestigde zorgaanbieder in de ggz 2017 Ontregel de zorg (2017), Hoeveel tijd kost onzinnige administratie
Politiekcompendium (2018), Een wetenschappelijke definitie van bureaucratie
Raad voor de financiële verhoudingen (2017). Geld (om te) zorgen. Naar een toekomstbestendige bekostiging van het gemeentelijk sociaal domein
SCP (2017), Overall rapportage sociaal domein 2016. Burgers (de)centraal Zorgwijzer (2016), marktwerking in de zorg of terug naar het ziekenfonds?
