Dexamethason
- corticosteroïden in de palliatieve zorg -
M.M.P.M. Jansen, ziekenhuisapotheker – klinisch farmacoloog Elisabeth Tweesteden Ziekenhuis
Corticosteroïden
• Veel voorgeschreven in palliatieve fase – 35-60% van alle patiënten
• Dexamethason vs prednisolon
– Dexa 7x potenter dan prednisolon
– Dexa minder mineralocorticosteroïde werking
• Veel verschillende indicaties
• Bijwerkingen
Effecten
• Fysiologisch – Metabool
• Glucose sparend
• Eiwitcatabool
• Lipolytisch
– Stress resistentie
• Farmacologisch
– Ontstekingsremmend – Immunosuppressief
Metabole effecten
• Koolhydraatstofwisseling, glucosesparend door:
– Activering gluconeogenese lever
– Insulineresistentie spier en vetcellen (‘steroid diabetes’ bij overmaat)
• Eiwitstofwisseling, eiwitcatabolisme door:
– Verhoogde proteolytische activiteit – Verminderde eiwitsynthese
– Gevoelig zijn: skeletspier, huid, bindweefsel, bot (matrix)
• Vetstofwisseling, lipolytisch door:
– Verhoogde gevoeligheid voor adrenaline, glucagon, GH – Insulineresistentie
– Vetredistributie bij overmaat (Cushingsyndroom)
Bijnierschors onderdrukking Verhoogde gevoeligheid infecties
Diabetes Spierafbraak Groeiachterstand Osteoporose Psychose / wanen Maag / darm ulcera Na+ en water retentie Hypokaliëmie
Hypertensie Spierzwakte
Mechanisme
Indicaties
• Compressie ruggenmerg – Dreigende dwarsleasie
• Verhoogde intracraniële druk
• Superior vena cava syndroom
• (Dreigende) ileus
• Lymfangitis carcinomatosa
• Pijn (verhoogde leverkapselspanning)
• Vermoeidheid
• Misselijkheid
• Tumorkoorts
Toediening
• Beschikbaar
– Dexamethason: tablet 0,5 en 1,5 mg (4 mg)
– Dexamethason: ampul 4 mg = 1 ml ; 20 mg = 1 ml
• Dosering tussen 2 – 16 mg per dag
• Eénmaal daags in de ochtend
• Mengen met andere geneesmiddelen in een spuit / cassette problematisch
– Mogelijk alleen met morfine
• Voorkeur voor 1 dosis s.c. per dag
Wanneer effect?
• Verschillende inzichten – 2-3 dagen
– 2-7 dagen – 7-10 dagen
– soms al binnen een dag
• Indien effect elke week met 25% verlagen tot minimaal effectieve concentratie
Werkingsduur
• Farmacokinetische halfwaardetijd – Dexamethason: 3-6u
– Predniso(lo)n: 2-4u
• Biologische halfwaardetijd – Dexamethason: 36-72u – Predniso(lo)n: 12-36u
Staken ?!
• Indien niet langer dan één week in gebruik dan kan in één keer gestaakt worden
• Indien ≤ 4mg/dag en < 3 wkn gebruikt acuut stoppen mogelijk
• Anders afbouwen met 50% per week tot 1 mg/dag waarna volledig stop.
• Onderdrukking bijnierschors
Dosering per indicatie
Indicatie Dosering
Verhoogde hersendruk 4 mg – 8 mg vs. 12-16 mg
(Dreigende) Ileus 8 mg
Dreigende dwarslaesie 10 mg iv + 2 dd 8 mg po (1 week) + RT
Lymfangitis carcinomatosa (4-) 8 mg
VCS-syndroom 8-16 mg in begin behandeling i.c.m.
RT/CT
Vermoeidheid 2-4 mg
Anorexie 4-8 mg (max. enkele weken)
Misselijkheid 2-4 mg (icm antiemetica)
Tumorkoorts 1-2 mg (startdosering)
Verhoogde leverkapselspanning 4-8 mg i.c.m. diclofenac
Bijwerkingen
• Orale candidiasis
• Hyperglycemie
• Proximale spierzwakte (al na enkele weken)
• Cushing (o.a. vollemaansgelaat)
• Huidatrofie
• Vochtretentie (oedeem, hypertensie, DC)
• Slapeloosheid
• Psychische problemen (angst, delier, psychose, dysforie)
• Maagklachten / -ulcus
• Toegenomen eetlust (eetbuien)
• Osteoporose
• Glaucoom
• Cataract
Interacties
• Enzym inducerende middelen (carbamazepine, rifampicine)
Mogelijk hogere dosering dexamethason nodig
• NSAID
Maagschade
Take home message
• Corticosteroïden worden veel gebruikt in palliatieve fase, bewijs voor werking niet altijd voorhanden.
• Dexamethason het meest gebruikt in palliatieve setting
• Kunnen klachten sterk verminderen
• Kunnen bij langdurig gebruik in hoge doses ernstige bijwerkingen geven
• Starten met hoge dosis en stapsgewijs verlagen tot laagst werkzame dosering
• Indien na één week geen effect dan kan in één keer gestaakt worden
• Indien nodig kan het tot aan het sterven gecontinueerd worden.
Vragen
Discussie
mjansen@tsz.nl
