Amersfoort
buitengewoon
Zomer 2015
De kerk is open!
De binnenstad van Amersfoort is rijk aan kerken. In de meeste daarvan komen op zondag gelovigen bij elkaar; een aantal is ook op andere dagen open. Een gastvrouw of -heer staat je
vriendelijk te woord, je komt van alles te weten over gebouw en geloof, in een aantal kerken is muziek. De prachtige ruimten, beelden en schilderijen, ze nodigen uit tot een moment van bezinning: het branden van een kaars of een gebed. Stap deze zomer even uit de drukte,
laat je raken in de stilte, ga verkwikt weer verder op je weg. De kerk is open!
Kaars branden
Gastvrouwen/-heren aanwezig Muziek
Documentatie Tentoonstelling
2. Sint-Joriskerk
▸ Hof 1
▸ www.verhuursintjoris-amersfoort.nl
▸ Viering: zondag 9.30 en 18.00 uur (Hervormde wijkgemeente)
▸ Open: woensdag tot zaterdag van 11.00 - 17.00 uur (entree €1, kinderen gratis), zondag van 14.30 - 17.00 uur (gratis, inclusief Momentum, zie p.7)
De oudste delen van deze monumentale kerk stammen uit de 12e eeuw. In de loop der eeuwen is de kerk uitgebouwd tot zijn huidige staat. Pronkstuk is het laatgotische doxaal (koorgalerij) uit ±1480 met prachtige gebeeldhouwde
1. Sint Francisus Xaverius
▸ ‘t Zand 29
▸ www.xaveriusamersfoort.nl
▸ Rooms-Katholieke geloofsgemeenschap
▸ Viering: zondag 10.30 uur
▸ Open: woensdag van 13.00 - 15.00 uur, zaterdag van 11.00 - 15.00 uur
In deze oudste katholieke kerk van de binnenstad is veel te zien: beelden van heiligen (o.a. Francisus Xaverius, niet te verwarren met de andere Francisus), gotische glas-in-lood- ramen, een bijzondere vloersculptuur bij de ingang en een karakteristiek altaar. Het laatmiddeleeuwse Mariabeeldje biedt een mooi contrast met de Mantelmadonna. Op zaterdag is er live muziek: om 11.30 en 13.30 uur zijn er klassieke inloopconcerten, op het twee eeuwen oude Bätz- orgel of op andere instrumenten.
versieringen. In de doop- kapel is een stiltecentrum waar je rustig kunt zitten of bidden. Het Gilde (zie p.10) verzorgt elke 1e donderdag van de maand een rond- leiding. Zij doen dat ook op aanvraag. Elke zaterdag is er om 15 uur een gratis orgel- concert, op dinsdag om 20 uur een betaald concert (€8, tot 16 jaar gratis). Elke zondag is er een open litur- gisch moment (zie p.7).
Bijzondere ontmoeting
Een oudere dame loopt op zaterdag de Francisus Xaveriuskerk binnen. Ze vraagt of ze de tuin ook mag zien, omdat ze daar heel mooie herinneringen aan heeft. De zand- wacht van die middag loopt met haar mee naar buiten. Daar vertelt de dame dat ze al meer dan vijftig Jaar in de Verenigde Staten woont. Uit haar tasje haalt ze een stapeltje zwart-wit foto’s, waar een processie met jonge meisjes gekleed als bruidje te zien is.
Ook zijzelf staat op zo’n foto. Een traantje wordt weggeveegd, terwijl ze vertelt over de goede herinneringen die zij heeft aan haar jeugd, de school en onze kerk.
Als de kerk
een tent wordt…
Pioniers zijn kampeerders. Ze genieten ervan en accepteren dat het wat minder comfortabel is. Er zijn geen stoelen, geen voorraadkasten, maar wel de sterrenhemel boven je. Als het regent (maar je weet niet van te voren precies wanneer) lekt het soms (maar je weet nooit waar). Dat vraagt om fl exibiliteit.
Als het weer droog is, maken we een kampvuur en nodigen anderen uit om in de kring te komen. Stil zitten kijken naar de vlammen. Als je wilt mag je mee eten van het brood en de
wijn die rondgaan. Anderen zingen liedjes van verlangen en geven hun mening over de goede en kwade kanten van het leven. We kennen elkaar niet, maar we delen wel iets.
“Zie, de tent van God is onder de mensen, Hij zal bij hen wonen” (Openbaringen 21:3). In die tent van de samen- komst hoopten mensen God te ontmoeten. Wij ervaren dat soms ook in de ontmoetingen en gesprekken in de Amersfoortse Zwaan: kleine God-momenten, zomaar opeens. Een knipoog van de Eeuwige.
God wil in een tent wonen om met mensen mee te kunnen trekken. Om daar te zijn waar mensen zijn. Ons leven is haastiger en vluchtiger geworden dan vijft ig jaar terug:
minder stabiel, meer nomadisch. De rotsvast gefundeerde banen, huizen en tempels komen niet meer terug.
Zaterdagmiddag, Langestraat. Er loopt een vrouw de kerk binnen, ze vertelt aan een van de gastvrouwen over haar leven waarin op dit moment ‘iets teveel regen valt’. Ze blijft bij de viering. We geven haar na afl oop de bloemen mee: teken van Gods goede schepping en van kwetsbaar en mooi leven. Ze is ontroerd: “Ik hoor er niet eens bij!”
Maar daar gaat het bij pionieren precies om: wie erbij is, hoort erbij. Er zijn geen muren, geen grenzen.
Diederiek van Loo is predikant en pionier in de Lutherse kerk.
4. Lutherse kerk
▸ Langestraat 61
▸ www.luthersekerkamersfoort.nl
▸ De Amersfoortse Zwaan is een pioniersplek van de PKN in de oude Lutherse kerk.
▸ Open: zaterdag van 11.00 - 16.00 uur
In de Lutherse kerk komt de zwaan steeds terug. De gast- vrouw/-heer kan u de legende van de zwaan vertellen. Vanaf het balkon aan de voorzijde van de kerk kun je alle torens van Amersfoort zien en kijk je uit over de Langestraat en de Krommestraat. Heel bijzonder is het Bätz-orgel, een uniek instrument en het oudste orgel van Amersfoort.
3. Sint Joris op ‘t Zand of Heilige-Georgiuskerk
▸ ‘t Zand 13
▸ amersfoort.okkn.nl
▸ Oud-Katholieke parochiekerk
▸ Viering: zondag 10 uur eucharistieviering, donderdag 19 uur oecumenisch avondgebed
▸ Open: zaterdag van 11.00 - 15.00 uur Er zijn schilderijen, beel-
den en glas-in-loodramen.
Zeer bezienswaardig is de 17e-eeuwse, eikenhouten communiebank, afk omstig uit de oude schuilkerk, die zowel aan de voorzijde als aan de achterzijde is be- werkt, wat zeldzaam is. Ook heel bijzonder zijn de restan- ten van het middeleeuwse mirakelbeeldje van Onze Lieve Vrouw van Amers- foort die hier in een speciale schrijn worden bewaard.
Pionieren, dat is vooral open staan voor het moment, openstaan voor ontmoeting.
En dat gaat des te makkelijker naarmate
je minder ‘hebt’ en minder ‘bent’. Als de
kerk op een tent gaat lijken. Er is een deur,
er is beschutting, maar het is niet uit steen
gehakt, laat staan in beton gegoten.
eeuw kwam het leger vanuit Engeland naar Nederland. ‘Onward, christian soldiers…’ Vanuit Amsterdam werd ook Amersfoort ‘be-legerd’. Dat gebeurde aanvankelijk in Amicitia en met grote evangelisatiebijeenkomsten in de open lucht, op Nimmerdor, een landgoed aan de zuidkant van de stad dat door de eigenaar - een geëngageerd christen - ter beschikking werd gesteld. Uit het hele land kwamen mensen daar per trein naar toe. Hoe reageerden de Amersfoorters? Boerenkinkels uit de stad en de omgeving sloegen er fl ink op los. Alles wat afweek van de norm, vonden ze maar gek. Kolonel Erwin Oliphant, het hoofd van de Nederlandse
tak van het Leger des Heils, moest onder politiebegeleiding
naar het station worden gebracht.’ Ondanks de
weerstand kreeg de beweging uiteinde- lijk haar ‘bruggen-
hoofd’ in de stad, aan het Havik.
De route begint bij misschien wel de mooiste gracht van de stad, het Havik. Nummer 25, met het pittoreske trapgeveltje was tot een paar jaar
geleden het thuishonk van het Leger des Heils, al zaten de geüniformeerde gelovigen eerst in een bovenhuis aan de overkant van de gracht. ‘Eind 19e
Een rondje door de
binnenstad
(en de
kerkgeschiedenis)
Het Havik
‘Het is onmogelijk om de geschiedenis van Amersfoort te schrijven zonder oog te hebben voor de rol van de kerk’, zegt Gerard Raven, conservator van Museum Flehite.
Met aanstekelijk enthousiasme en een overvloed aan parate kennis maakt hij op deze pagina’s een paar hinkstapsprongen door de binnenstad en door enkele eeuwen kerkgeschiedenis. De stadsplattegrond uit 1652 (op de achterpagina van deze uitgave) blijkt vandaag nog te voldoen. Zo ontstaat een alternatief standswandelingetje,
net even anders dan de overbekende toeristische attracties van het VVV.
Boerenkinkels uit de stad en de
omgeving sloegen
er fl ink op los
Onder de Linden
We lopen richting Muurhuizen en passeren de Papenhofstede. ‘De naam herinnert aan de kanunnikenhuisjes, de woonhuizen van de priesters die hier een luizenbaantje hadden. De huizen zijn opgetrokken in een typische baksteen-gothiek. Café Onder de Linden, vlak achter de Joriskerk, heeft nog zo’n geveltje. Maar laat je niet foppen, het is geen origineel. Allemaal terug- gerestaureerd.’
Seminarie
Even voorbij het Sluisje aan de Muur- huizen is ‘Het Seminarie’ gevestigd.
De naam van de tegenwoordige ‘zorg- residence’ herinnert aan rijke historie
die de Oud-Katholieken hier schreven.
In 1722 vestigde een pastoor hier een klein-seminarie (een middelbare school) en een groot-seminarie (een priesteropleiding). Vanaf de binnen- plaats, die ook zicht geeft op de gevel van de schuilkerk, zijn de kapel, het jongenshuis en het herenhuis goed te zien. Jongens die na de lagere school priester wilden worden, hoefden slechts over te steken.’
Via het bruggetje over de stadsgracht is het slechts twee straten lopen naar de net gerestaureerde Rochuskapel. ‘De monniken van de Heilige-Geestkapel bouwden in het midden van de 16e eeuw het hofj e Armen de Poth. Met kennelijke doodsverachting en bewon- derenswaardige trouw namen ze daar buiten de stadspoort de zorg op zich van de pestlijders. Rond de kapel liggen nog tal van graven, ook van kinderen.
Vermoedelijk zijn ze allemaal aan de pest overleden, al is dat aan de hand van de knekels niet vast te stellen.’
Glasblazers
De Kamperbinnenpoort brengt ons terug naar de Langestraat, waar we halverwege halt houden bij de Lutherse kerk. ‘Oorspronkelijk stond op deze plaats de Heilige-Geestkapel, voor zover bekend het oudste godshuis in Amersfoort, nog ouder dan de Joriskerk die in 1248 opnieuw is ingewijd. De broeders van de Heilige Geest noem- den hun kapel ook wel het ‘Wandel- huis’, omdat ze onderdak boven aan reizigers en niet te vergeten de vele pelgrims die Amersfoort aandeden (de term ‘Wandelhuis’ leeft nog voort op de gevel van de pastorie van de RK Heilig-Kruiskerk, in de wijk Kruiskamp).
De Heilige-Geestkapel heeft na de Reformatie een tijd leeg gestaan, maar kreeg nieuwe gebruikers door de immigratie van Duitse Lutheranen.
Het waren vaklui, glasblazers, die de Lutherse kerk een groeispurt gaven.’
OLV van Amersfoort
Via de Kortegracht komen we op de brug die zicht geeft op het bekende
‘huis met de paarse ruitjes’ aan de Zuidsingel, ooit eigendom van joodse tabakshandelaar en bankier Abraham Cohen. ‘In 1822 kwam het pand in handen van enkele Belgische zusters, die er een onderwijsorde stichtten. Na heibel met hun ‘moederkerk’ gingen
Rochuskapel
Kloosters
Aan het eind van de Breestraat lopen we bij Museum Flehite linksaf en staan oog in oog met de Sint-Aegtenkapel, onderdeel van het vrouwenklooster.
‘In de periode 1380 tot 1450, dus gedurende 70 jaar, is gebouwd aan de nieuwe stadsmuur, die nodig was omdat de stad groeide. Aan de afb raak van de eerste stadsmuur danken we de karak- teristieke Muurhuizen. Door de uitleg van de stad kwam oorspronkelijke landbouwgrond in een wijde cirkel binnen de nieuwe stadsmuur te liggen.
De eigenaren besloten die grond te schenken voor de stichting van kloos- ters, die actief waren in de zieken- en armenzorg, het onderwijs, etc., resulte- rend in een schil van kloosters rond de binnenstad. Zij deden dat onmisken- baar onder invloed van de Moderne Devotie, de vernieuwingsbeweging binnen de kerk van de middeleeuwen.
Geert Groote, de voorman van de beweging, was een rondreizende prediker en had ook in Amersfoort veel volgelingen. De Moderne Devotie heeft zo’n impact gehad dat de geestelijken die hun gedrag bekritiseerd zagen, terugsloegen. Zij beweerden dat de broeders en zusters een ongeregeld zooitje waren, zonder kloosterregel. Dat verklaart dat veel leefgemeenschappen uiteindelijk ook kloosters werden.’
Armeense kerk
ze hun eigen weg en noemden zich de zusters van Onze Lieve Vrouw van Amersfoort. De school werd omgevormd tot een pensionaat voor meisjes uit gegoede kringen. Het werk van de zusters breidde zich gestaag uit en dat is te zien: er werd 100 meter bijgebouwd, tot aan de Herenstraat. De zusters waren actief in de missie, onder andere in Malawi en Indonesië (daar is ook het bestuur tegenwoordig gevestigd).
Achter de gevel van de Zuidsingel wonen nog vele zusters in ruste, al dan niet van Indonesische komaf. Op de zolder van het pand, dat niet vrij toe- gankelijk is, bevindt zich een museum.’
Aan het eind van de steeg kruisen we de Langestraat weer en steken door naar het OLV-Kerkhof. Daar zijn nog in
het straatbeeld de contouren te zien van de kapel die oorspronkelijk aan de toren vastzat. ‘Het heette weliswaar een ‘kapel’, maar in werkelijkheid was het een complete kerk. De pelgrimages brachten veel geld in het laatje en daarmee werd de uitbreiding van het gebouw gefi nancierd.
Cold cases
Bij opgravingen van de fundamenten zijn skeletten gevonden, die in de zomer van 2016 worden tentoongesteld in de expositie ‘Cold cases’ van Museum Flehite en de stadsarcheologen. Ook de skeletten die elders in de binnenstad zijn gevonden, worden daar geëxposeerd, onder andere van het Observanten-
klooster en bij de Rochuskapel.
Van de geruimde graven bij de restauratie van de Joriskerk -
in de jaren zestig van de vorige eeuw - rest
slechts een knekel- put. Indertijd was men meer geïn- teresseerd in de
aanleg van de vloerverwarming dan in archeologie.
En de echte ‘cold cases’ van de binnenstad liggen nog onaangeroerd onder de Groen- markt, ooit het kerk- hof van de Joriskerk.
Maar de archeologen mogen daar pas aan het werk als er een directe aanlei- ding is, en die ontbreekt want de grond wordt niet verstoord. Helaas.’
In de Breestraat komen we langs het kantoor van de Armeense kerk.
Bijzonder, want dat zit er al sinds 1950, ver vóór de gastarbeiders naar Neder- land kwamen.
Achter deze gevel wonen vele zusters
in ruste
Een klein kwartier
bezinning
Iedereen die de kerk binnengaat, wordt uitgenodigd voor het Momentum: een liturgisch moment van live muziek, bijbel lezing, stilte en gebed. Het is klein kwartier bezinning. De onderdelen worden omlijst met muziek, door professionals en gekwalifi ceerde ama- teurs. De vrijwilligers en de musici zijn afk omstig uit allerlei kerken in de stad.
‘Ik heb het van het begin af aan een mooi initiatief gevonden,’ zegt Frans Schrijver, lid van de Martuskerk. ‘Het is een laagdrempelige activiteit. Het ongedwongen karakter spreekt me
gezin binnenliep met drie kinderen.
Het korte programma was net afgelopen, maar de zangeres wilde speciaal voor hen nog wel een lied herhalen. Ze hadden bij wijze van spreken nog nooit een kerk van binnen gezien en nu zaten ze met open ogen en oren op de eerste rij…. Prachtig.’
aan; bezoekers hoéven helemaal niets, maar als ze vragen hebben of zin hebben in een gesprek, zijn we graag beschikbaar. In de loop van een middag kun je zo heel verschillende contacten hebben: Chinezen die vragen stellen over de historie van het kerkgebouw, anderen met wie je in gesprek bent over - ik noem maar wat - waarom je in deze protestantse kerk geen kaarsje kunt branden. Het Momentum heeft een eigen karakter, als plek van stilte en bezinning, met vaak prachtige muziek. Ik herinner me nog dat er een
‘Even naar binnen…?’ vraagt het sandwichbord uitnodigend, voor de ingang van de Grote of St. Joriskerk in de Amersfoortse binnenstad.
De hele zomer door is de kerk elke zondagmiddag open. Om 15.00 uur en om 16.00 uur organiseren vrijwilligers het ‘Momentum’.
Het Momentum is een activiteit van de Raad van Kerken.
Via de site geloven033.nl kunnen bezoekers (desgewenst anoniem) in
contact komen met een predikant.
Volgens het gidsje is deze etappe - van Station Amersfoort tot Schothorst - ruim 13 kilometer lang; dat moet in een halve dag te doen zijn. Het Bergkwartier is deze zonnige zaterdagochtend nog aan het ontwaken, hier en daar wordt in de tuin gewerkt. Via onder meer de P.C.Hooft laan en de Kapelweg komen we in bosgebied Klein Zwitserland.
Waar het pad een bocht maakt, duikt een herdershond op zonder begeleiding - hm. Gelukkig blijkt de baas in de buurt.
Betonreliëf
Bij de Stichtse Rotonde zit het eerste half uur erop; eigenlijk ‘mag’ je nog niet aan pauzeren denken, maar de bankjes staan er niet voor niets en het uitzicht is fraai. Vanaf nu gaat het, via de Laan 1914, bergafwaarts richting Kamp Amersfoort. Wie hier bekend is, is geneigd daar linea recta op af te gaan. Niet doen! Gewoon de route gehoorzamen, dan kom je uit bij het indrukwekkende kunstwerk dat ooit de
voorgevel sierde van het Sinaï Centrum voor Joodse geestelijke gezondheids- zorg. Toen dit gebouw werd gesloopt, werd het metershoge betonreliëf bewaard en overgedragen aan Kamp Amersfoort. Het monument (in mei 2013 onthuld, net iets te laat om in de tweede druk van het boekje te worden opgenomen) herinnert aan de Joodse psychiatrische patiënten die werden gedeporteerd en vermoord.
Twaalf leden van de Joodse familie Pakkedrager werden vermoord in Sobibor of Auschwitz.
Ter nagedachtenis aan hen liep een telg uit deze familie, Jan Dokter, in 2008 de route die zij gingen van de Hollandse Schouwburg naar Kamp Westerbork. Een hommage die uitmondde in het Westerborkpad: 340 kilometer lang, van station naar station. Aan de hand van het boekje volgen we de 9e etappe, die voert door en langs Amersfoort.
Het betonreliëf,
dat herinnert aan het Sinaïcentrum
Wandelen in het spoor van de
Jodenvervolging
Iets verderop staat het stalen monu- ment voor de Nederlanders die onder- duikers onderdak boden: een fi guur die een deur gastvrij openhoudt. Het kunstwerk is een nationaal eerbetoon aan al die mensen die met gevaar voor eigen leven anderen trachtten te redden. In totaal hebben tijdens de Duitse bezetting honderdduizenden mensen ondergedoken gezeten. Zo’n 25.000 Joden zijn zo ontkomen aan de vernietiging.
De Joodse gevangenen in Kamp Amers- foort - enkele honderden - werden in de meeste gevallen gedeporteerd naar Westerbork en verder.
Contrast
Het volgende punt, Rusthof, heeft als zodanig geen link met het Westerbork- pad, maar past natuurlijk heel goed in deze wandeling. We laten Den Treek rechts liggen, lopen het viaduct over en komen in een ander stuk bos. Via de Kamerlingh Onnesstraat belanden we weer in de bewoonde wereld. Op de Leusderweg is het contrast met de rust van het eerdere deel wel erg groot:
winkelend publiek, moeizaam inparke- rende auto’s. De drukte houdt nog even aan: Arnhemseweg, Stadsring, Varkensmarkt, Langestraat - en dan is daar de intieme Drieringensteeg, waar de synagoge staat. Hier worden nog
Smokkelen
Het is bijna een anti-climax om nu, via woonwijken en kantoorgebouwen, naar het eindpunt van de route te lopen, Station Schothorst. Wie na drie uur nog energie heeft , kan natuurlijk de volgende etappe (Amersfoort Schot- horst - Station Nijkerk) erbij nemen.
Nog beter is het om in Amsterdam van start te gaan, bij de Hollandse Schouw- burg, en de 340 kilometer af te leggen tot Westerbork. Als eerbetoon aan de 102.000 Joodse Nederlanders die niet zijn teruggekeerd.
altijd diensten gehouden. Een relatief groot deel van de Joodse gemeenschap overleefde de oorlog door onder te duiken.
Via de Krommestraat en ’t Zand gaan we onder de Koppelpoort door naar de Schimmelpenninckstraat, waar vlak bij elkaar twee panden staan met een ver- haal. Op nummer 26a woonde Eduard Manasse, die behoorde tot een groep Joodse mannen die in een werkkamp in Drenthe terechtkwam. Hij werd via Westerbrok naar Auschwitz gedepor- teerd en keerde niet terug; zijn vrouw en zoon overleefden de Sjoa dankzij de onderduik. De geschiedenis van nr. 18 (niet in dit boekje beschreven maar een volgende druk zal daar ongetwijfeld wel bij stilstaan) kwam pas in 1990 aan het licht.
De huidige bewoners die het huis toen betrokken en het grondig moesten opknappen, de familie Hunink, stuitte bij het opruimen van een slaapkamer
‘toevallig’ op een stapel brieven in onder meer Hebreeuws. Ze volgden het spoor terug en ontdekten dat het om liefdesbrieven ging van de in Auschwitz vergaste rabbijn Van Dam aan zijn aanstaande vrouw. Contact met de dochter van het echtpaar, die in Chicago woonde, leidde zelfs tot een documentaire: ‘Het wonder van de brief.’
Schimmelpenninckstraat 18, waar in 1990 brieven werden gevonden die een zoektocht
ontketenden
De synagoge in de Drieringensteeg
Een kaartje van de route en informatie over de andere etappes is te vinden op:
www.westerborkpad.nl
zoals in 2011 de Pelgrimswandeling.
Twee jaar geleden bedachten ze de Pelgrimsvaart, een samenwerking tussen Gilde Amersfoort, de Waterlijn (de rondvaarten in de grachten) en de horeca op het Lieve Vrouwekerkhof.
De deelnemers krijgen tijdens een vaartocht, een lunch en een bezoek aan de St.-Joriskerk, de St. Franciscus Xaveriuskerk en de Oud-Katholieke kerk een levendig beeld van Amersfoort als bloeiende pelgrimsstad. ‘Veel bezoekers die ervoor inschrijven zijn hij daarvoor eerst een opleiding kreeg.
‘Daarbij werd indertijd nog een ietwat ouderwetse didactiek gevolgd. Je kreeg uitsluitend mondelinge lessen, tijdens de rondwandelingen. Met potlood maakte ik aantekeningen, want als het vriest, wil een balpen soms niet schrijven.
Na het examen, het ‘afwandelen’, kreeg je de informatie alsnog op papier. Alsof je na het eindexamen pas de boeken krijgt...’
Wim realiseert zich dat het religieuze leven van Amersfoort er aanvankelijk in zijn verhalen nogal bekaaid af kwam.
‘Natuurlijk, de geschiedenis van het mirakelbeeld passeerde wel de revue, maar verder was het toch hoofdzakelijk profane geschiedenis. Als ik met toeristen langs de Joriskerk, de St. Aegtenkapel, de synagoge of Armen de Poth kwam, vertelde toen vooral over de historie, de functie en de architectuur van de gebouwen, niet zozeer over het religieuze leven dat zich daar afspeelde.’
Pelgrimsvaart
Samen met zijn vrouw, theologe Ria Sweers, heeft Wim verschillende reli- themarondleidingen samengesteld,
Stadsgids met liefde voor reli-historie
Amersfoort heeft een rijke kerkhistorie. Geleidelijk aan is er ook binnen het aanbod van stadswandelingen van het Gilde meer aandacht voor het godsdienstig leven, zegt stadsgids Wim Sweers.
Hij is verknocht aan de binnenstad waar in vrijwel elke straat en steeg kerkgeschiedenis is geschreven. We strijken neer op het terras van de Hof, met de St. Joriskerk in de rug en vrij zicht op de Onze Lieve Vrouwetoren, waar ooit de OLV-kapel naast stond.
‘In de Middeleeuwen is er lange tijd concurrentie geweest tussen de beide kerken, want de Joris beschikte over een tak uit de doornenkroon van Christus. En de OLV-kapel had het Mariabeeldje van het beroemde
‘mirakel van Amersfoort’. De beide parochies wedijverden om de gunst - en de inkomsten - van de pelgrims…’
Wim Sweers, actief lid van de Rooms-Katholieke kerk aan ’t Zand, is een onderhoudende prater, een geboren leraar. Zijn tongval verraadt soms nog zijn Amsterdamse komaf, al woont hij vanaf zijn 29e in Amersfoort.
Regelmatig kun je hem met een groep toeristen door de stad zien trekken.
Of hij is gastheer voor bezoekers aan de Joriskerk.
Profaan
Sinds 1999 is hij gids bij het Gilde, nadat
Wim Sweers heeft zijn sporen verdiend in de wiskunde. Aanvankelijk als docent, daarna als wetenschappelijk
medewerker en projectleider bij een educatieve uitgeverij. Hij is auteur van
diverse leerboeken voor basis- en voortgezet onderwijs. Bij het Gilde is
hij zowel stadsgids als coördinator van de opleidingen.
Ik bel B. en we spreken af in de kapel van de Xaveriuskerk op ’t Zand. We zijn bijna door het Johannesevangelie heen.
Een kaars, gebed, even bijpraten en of ik shag bij me heb. Ja, hij mag er wel één draaien, maar hij krijgt niet mijn pakje mee. Even dreigt hij boos te worden, maar hij houdt zich in. Met veel vallen en opstaan, met veel eenzaamheid en frustratie, heeft hij zich een beetje leren inhouden. Soms lukt dat nu en dan vertelt hij me dat met trots. En als het niet gelukt is, proberen we samen de scherven weer op te rapen.
We gaan uiteen, hij naar één van zijn geliefde plekken op straat en ik naar iemand die ik hoop tegen te komen, op hoop van zegen, letterlijk: dat er zegen rust op een volgende ontmoeting!
Het is het begin van een junidag als ik naar de Straatadvokaten en het Klussen- bureau fiets. Het is een ontmoetings- punt: een zoete inval, een plek om hulp te vragen met papieren en instanties als je er zelf niet uitkomt. Ik spreek er mijn bekenden en soms ontstaat er een tafelgesprek met meer mensen.
Als een groepje werkers vertrekt, grappen ze dat ik vandaag met hen mee ga en uiteindelijk beloof ik dat ik hen later even op kom zoeken. ‘Bij het Gemeente- huis? Goed, tot straks!’ Maar dat mislukt:
niet vanwege de tijd, maar omdat ze kennelijk op een andere plek aan het werk zijn. Daar sta ik met mijn manda- rijnen, en ik raak aan de praat met een vrouw die daar wel op een bankje zit.
Over de verlangens die je geen plek kunt geven als je dakloos en single bent en afhankelijk van de nachtopvang.
Over liefde en lust en verantwoordelijk- heid nemen in relaties. Onze waarden liggen behoorlijk uit elkaar, daar winden we geen doekjes om, en toch belemmert haar dat niet om frank en vrij te vertellen.
We sluiten wandelend af, het vervolg van onze dag gaat in dezelfde richting.
Zo is mijn halteplaats bij het Gemeente- huis het begin van samen oplopen geworden.
Op hoop van zegen
Bernadette van Dijk is straatpastor voor dak- en thuislozen.
Voor meer informatie over haar werk:
www.straatpastor.nl
geïnteresseerd in (kerk)geschiedenis.
Al heb je er soms ook bij die denken:
een stukje varen, een eindje lopen en een hapje eten, dat lijkt me wel wat.
Dat zijn uitzonderingen, al vind ik het ook dan een uitdaging om hen mee te nemen in de rijke geschiedenis van de stad.’ Onder zijn gehoor heeft Wim zo nu en dan ook kerkelijke vrijwilligers- groepen die een dagje uit zijn. ‘Een poos geleden was er een dominee bij die me regelmatig onderbrak door zich tot de groep te richten en mijn verhaal met bijbelteksten aan te vullen. Zo’n stoorzender vind ik niet prettig...’
Wandelingen met een religieus tintje In de loop der jaren heeft het Gilde verschillende wandelingen met een godsdienstige achtergrond ontwikkeld.
Op verzoek van de openbare bibliotheken ontwikkelde het Gilde indertijd een tocht ‘Langs verborgen kerken’, langs o.a. het toenmalige Leger des Heils en de kerk van de Oud Gereformeerde Gemeente in de Muurhuizen. De Joodse gemeente stelde samen met het Gilde een wandeling samen door joods Amersfoort en Jacques Koekkoek voegde een wandeling over de Moderne Devotie toe aan het aanbod. Voor zulke thema wandelingen moeten de stadsgidsen zich eerst kwalificeren.
‘Meer dan eens heb ik geconstateerd dat een bezoek aan de synagoge en de Joodse begraafplaats ook in interreli- gieus opzicht van betekenis is. “Moet ik ook zo’n keppeltje dragen?” vroeg een Marokkaanse jongen eens. “Nee, doe jij je capuchon maar op. Je bedekt je hoofd uit eerbied voor de Allerhoogste.” We spraken onder meer over de achter- grond van de besnijdenis en over het onreine varkensvlees. Toen ze weer buiten stonden, was hen duidelijk dat ze veel meer met de joden gemeen- schappelijk hadden, dan ze vóór het bezoek beseften.’
Zie voor het actuele aanbod:
www.gildeamersfoort.nl, onder ‘rondleidingen’.
11
10
9
8
1
7 3
4
1 5
2
3
6 4
2
1 2
3 4
Colofon ‘Amersfoort buitengewoon’ is een speciale uitgave van Drieluik, het kerkblad van de Protestantse gemeente Amersfoort, in de zomer van 2015.
Reacties zijn welkom op het redactieadres:
neeltje@pkn-amersfoort.nl
Redactie Helma Maas, Koos van Noppen, Christine Raven, Neeltje Rietveld (eindredactie), Anneke Verhoeven.
Tekst Koos van Noppen (p. 4, 5, 6, 7, 10); Neeltje Rietveld (p.2, 3); Anneke Verhoeven (p.8, 9).
Fotografie coverfoto: Sjoerd Mouissie; p.2/3 St.F.X.: aangeleverd door de kerk; OKK: kerkfotografie Diana Nieuwold; p. 8/9: Anneke Verhoeven en Rita Hunink; p. 11 portret B. van Dijk: Edwin van Rijswijk.
Overige foto’s: Dick Westerveld.
Vormgeving Ivar van Loen (Ivarontwerpt)
Druk Drukkerij De Gans BV Amersfoort
www.pkn-amersfoort.nl
Open kerken
1 Sint Francisus Xaverius 2 Sint Joris op ‘t Zand 3 Sint-Joriskerk 4 Lutherse kerk
Rondje door de binnenstad 1 Het Havik
2 Papenhofstede
3 Het Oud-Katholiek Seminarie 4 Rochuskapel
5 Kamperbinnenpoort 6 Lutherse kerk
7 Het huis met de paarse ruitjes 8 Onze Lieve Vrouwe Kerkhof 9 Armeense kerk
10 Museum Flehite 11 Sint Aegtenkapel
Westerborkpad, etappe 9 1 Binnenkomst oude stad 2 Synagoge
3 Koppelpoort
4 Schimmelpenninckstraat
