In Vitro
Fertilisatie (IVF) en ICSI
Informatie over In Vitro Fertilisatie (IVF) en Intra Cytoplasmatische Sperma Injectie (ICSI).
In Vitro Fertilisatie (IVF) en ICSI
In Virtro Fertilisatie (IVF) houdt in dat we eicellen bevruchten buiten het lichaam.
‘Fertilisatie’ betekent bevruchting en ‘in vitro’ betekent in een glazen schaaltje, dus In Vitro Fertilisatie betekent letterlijk: bevruchting in een glazen schaaltje.
Bij een UVF-behandeling injecteren we hormonen in de eiblaasjes in de eierstokken om meerdere eicellen te laten rijpen. In deze microscopisch kleine eiblaasjes (follikels) ontstaan eicellen. Dit stimuleren van de eicellen noemen we follikelstimulatie. Deze eicellen zuigen we daarna uit de eierstokken. Dit doen we door een follikelpunctie. In het IVF-laboratorium brengen we de eicellen en zaadcellen bijeen voor bevruchting.
ICSI-procedure
Soms kiezen we voor een ICSI-procedure. Dan injecteren we één zaadcel in het plasma van de eicel. De behandeling is dezelfde als bij IVF. Alleen de procedure in het laboratorium om de bevruchting van de eicel te bereiken is anders. ICSI staat voor Intra
Cytoplasmatische Sperma Injectie.
Als embryo’s zijn ontstaan, plaatsen we 3 dagen na de punctie een embryo terug in de baarmoeder. Dit noemen we embyotransfer (ET). Al deze stappen horen bij een IVF-
behandeling.
Bekijk digitale presentatie over IVF
In bovenstaande presentatie geven fertititeitsarts Carolien Tiemessen en
fertiliteitsverpleegkundige Monica van Alphen-Loggen u informatie over de IVF behandeling. In helder taal, voorzien van illustraties en filmbeelden, bespreken zij de voorbehandeling met de anticonceptiepil, het remmen van de hypofyse, het stimuleren van de eierstokken, het rijpen van de eicellen en de punctie van de follikels. Ook staan ze
uitgebreid stil bij de laboratoriumfase. Daarnaast bespreken zij de transfer van het embryo in de baarmoeder en de periode na de embryotransfer. Ook de samenwerking met het Amsterdam UMC komt aan bod. Ten slotte geven Carolien Tiemessen en Monica van Alphen-Loggen antwoord op veelgestelde vragen.
Waarom IVF-behandeling?
De IVF-behandeling was oorspronkelijk bedoeld voor paren bij wie bij de vrouw de
eileiders niet goed functioneerden. De eileider transporteert zaadcellen en de eicel zodat in de eileider bevruchting kan plaatsvinden. Daarna nestelt het vruchtje zich in de
baarmoeder (zie figuur). IVF passen we nu ook toe als de vruchtbaarheid door andere oorzaken verminderd is (= subfertiliteit).
Waarom ICSI-behandeling?
ICSI-behandeling passen we toe bij paren als de man verminderd vruchtbaar is. Dit kan komen door een slechte spermakwaliteit, bijvoorbeeld omdat er te weinig zaadcellen zijn of ze te weinig bewegen. Ook kan de man veel antistoffen in zijn sperma hebben
(immunologische infertiliteit). Een andere reden voor een ICSI-behandeling kan zijn als er wél voldoende zaadcellen zijn maar bij een IVF-behandeling onvoldoende of geen
bevruchting is opgetreden.
Transportziekenhuis
Tergooi locatie Blaricum is een transportziekenhuis voor IVF-en ICSI-behandelingen. De
behandelingen voeren we uit in samenwerking met het IVF-laboratorium van het Amsterdam UMC locatie VUmc. Het grootste deel van de behandeling – tot en met de punctie – doen we in Tergooi. Het produceren van sperma en het plaatsen van het embryo gebeurt in het VUmc. U moet zich daarom beiden vóór uw eerste afspraak met de
verpleegkundige in Tergooi inschrijven bij het VUmc. U kunt dit doen bij de centrale inschrijfbalie in de polikliniek VUmc. Neem hiervoor een geldig ID-bewijs en uw zorgpas mee. Routebeschrijving en inschrijftijden krijgt u via Tergooi.
Kansen op zwangerschap
Een IVF/ICSI-behandeling starten, garandeert niet dat u aan het einde van de behandeling zwanger bent. De kans dat het niet lukt is zelfs groter dan dat het wel lukt. De behandeling is te beschouwen als een soort van afvalrace: een enkele keer slaagt de follikelstimulatie niet, dan kan er geen punctie plaatsvinden. Soms kunnen we wel een punctie doen, maar lukt het niet om eicellen op te zuigen. Van alle eicellen die we verkrijgen, laat ongeveer een derde zich niet bevruchten. Een bevruchte eicel die gaat delen noemen we een embryo. In principe plaatsen we één embryo per keer in de baarmoeder. In sommige gevallen kiezen we, na overleg, voor twee embryo’s. Als dit tot zwangerschap leidt, is de kans op een tweeling groter.
Na een embryoplaatsing is de kans dat u daadwerkelijk zwanger raakt, ongeveer één op drie. Pas na een positieve zwangerschapstest spreken we van zwangerschap. Als we bij een zwangerschapsduur van ongeveer zeven weken met de echo het hartje zien bewgen,
spreken we van een vitale zwangerschap: een zwangerschap die een goede kans biedt op de geboorte van een kind.
De kans op een geslaagde IVF/ICSI-behandeling wordt vooral bepaald door de leeftijd van de vrouw. Hoe ouder de vrouw des te minder kans van slagen. Om die reden zijn er
landelijk leeftijdsgrenzen afgesproken. De IVF/ICSI-behandelingen kunnen we toepassen tot en met het 42e levensjaar van de vrouw.
Lichamelijke en psychische belasting
De stimulatiefase, dus injecties, controlebezoeken met vaginale echo’s en bloedafnames, betreft vooral de vrouw. Juist zij zal deze fase van de behandeling intensief beleven.
Vrouwen zien vaak op tegen de follikelpunctie. Door kort vóór de punctie pijnstillers te geven, hoeft de ingreep niet heel pijnlijk te zijn. De dagen tussen de follikelpunctie en de mogelijke embryoplaatsing is vooral afwachten: treedt er bevruchting, wat is de kwaliteit van de embryo’s?
De periode na embryoplaatsing wordt vooraf nogal eens onderschat. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen die dit hebben meegemaakt, deze periode vaak zwaar vinden. De
embryoplaatsing is uitgevoerd en vrijwel iedere vrouw is dan bezig met de gedachte dat zij zwanger kan zijn. Zij speurt onafgebroken naar signalen van haar lichaam die hoopvol stemmen (gespannen borsten) of juist negatief worden ervaren (pijnlijke buik, alsof de menstruatie begint). Geen van deze signalen geeft echter zekerheid, ze kunnen zelfs
verwarrend werken. Ook is het op dit moment voor de vrouw en man onmogelijk nog iets bij te dragen aan de behandeling. Ook dit kan de spanning verhogen. De teleurstelling als toch de menstruatie optreedt, is dan ook groot.
Als een behandeling leidt tot een blijvende zwangerschap, zijn de spanningen snel
vergeten. Helaas kan het ook zo zijn dat na diverse pogingen geen zwangerschap optreedt.
Enkele adviezen
Verander uw patroon van bezigheden niet.
Blijf, zover mogelijk, gewoon werken.
Zorg voor voldoende afleiding. Te veel tijd om na te denken leidt vaak tot gepieker.
Beperk de gesprekken over de behandeling. Als veel mensen op de hoogte zijn van uw behandeling zullen ze er ook vaak naar informeren. Heeft u daar moeite mee,
beperk dan het aantal ‘ingewijden’.
NB: Wanneer de psychische belasting te groot wordt, kan het zinvol zijn een aantal gesprekken bij een psycholoog te plannen. Laat het ons weten als u daar behoefte aan heeft.
Complicaties
Ovarieel Hyper Stimulatie Syndroom (OHSS)
Als gevolg van het stimuleren van de eierstokken met hormonen kan een ernstig
ziektebeeld ontstaan. Symptomen zijn buikpijn, een fors opgezette buik, gewichtstoename en soms benauwdheid. Dit komt door ophoping van vocht in de buikholte en soms ook in de borstholte. Ernstige OHSS komt zelden voor (minder dan één procent van de
stimulaties). Door de controles tijdens de stimulatie proberen we deze vorm van
‘overstimulatie’ te voorkomen. Als het ziektebeeld toch optreedt, zien we de eerste
symptomen vaak na embryoplaatsing, vooral bij vrouwen die zwanger zijn. We kunnen dan besluiten tot een ziekenhuisopname. Voor een gunstig beloop van deze complicatie is het belangrijk dat we de symptomen op tijd herkennen. We kunnen dan op tijd aanvullend onderzoek doen en een eventuele behandeling van OHSS op tijd starten.
Inwendige bloeding
Bij de follikelpunctie kunnen we een bloedvat raken. Hierdoor kan een inwendige bloeding ontstaan. Deze complicatie doet zich zelden voor.
Ontsteking na de follikelpunctie
Bij het aanprikken van de eiblaasjes (follikels) bestaat er een klein risico dat we bacteriën met de naald in de buik brengen. Dit kan een ontsteking van de eierstok tot gevolg hebben.
Ontstaat in de week na punctie toenemende buikpijn en koorts? Meld dit dan zo spoedig mogelijk. Gelukkig komt ook deze complicatie zeer zelden voor.
Onderzoek naar complicaties op lange termijn
IVF wordt sinds 1978 toegepast. De literatuur bevat geen aanwijzingen dat de kans op een ziekte als kanker door een IVF/ICSI-behandelingen hoger is. Dit is onderzocht voor eierstok-, baarmoeder- en borstkanker. Uit een andere studie is mogelijk een iets verhoogde kans vermeld op Borderline ovarium tumoren na IVF. Het gaat om een zeer kleine kans op een tumor die niet agressief is. Er is verder onderzoek nodig om hier meer duidelijkheid over te krijgen.
Vergoeding
Heeft u een basisverzekering, dan worden de eerste drie IVF- of ICSI-behandelingen vergoed, inclusief het plaatsen van ontdooide embryo’s (cryocycli). Vergoedingen kunnen per jaar wijzigen. Lees daarom altijd uw zorgverzekeringspolis na.
Praktische informatie over de behandeling
Wanneer begint uw behandeling?
De arts heeft u aangemeld voor de IVF/ICSI-behandeling. Vervolgens wordt er een planning voor uw behandeling gemaakt. Deze planning inclusief het behandelschema wordt naar uw huisadres gestuurd. De medicijnen die voor uw behandeling nodig zijn, worden voor u aangevraagd bij de polikliniek apotheek van Tergooi. U kunt uw medicijnen daar afhalen. Hierna volgt u het afgesproken schema. Bij ieder bezoek nemen we met u de volgende stap door, afhankelijk van echo en evt. bloeduitslagen.
Voor de echo meldt u zich bij het loket en neemt u plaats in de wachtkamer van de polikliniek Fertiliteit, Tergooi Blaricum (poli 22, 2e etage in de A-vleugel).
Voor een eventuele bloedafname meldt u zich bij het laboratorium op de begane grond.
Kort overzicht van het behandelschema
Zoals al eerder uiteengezet, verschillen de IVF- en ICSI-behandeling alléén in de wijze waarop in het laboratorium de bevruchting van de eicellen wordt verkregen. Het voorafgaande traject voor IVF en ICSI is hetzelfde en kan chronologisch worden onderverdeeld in de volgende fases.
De fase van voorbehandeling.
De stimulatiefase.
Het moment van de rijpingsinjectie.
De follikelpunctie.
Transport van de eicellen naar het VUmc.
De laboratoriumfase (VUmc).
De terugplaatsing (VUmc).
De periode of fase na de terugplaatsing.
Cryo embryo’s.
NB: Patiënten die nog niet kunnen injecteren, krijgen een uitnodiging voor prikinstructie zodat we het u of uw partner kunnen leren. U krijgt een schema mee zodat u precies weet wanneer en welke dosering u moet gaan gebruiken.
De fase van voorbehandeling
In de maand voorafgaand aan de stimulatie verzoeken we u de pil (anticonceptiepil) te slikken gedurende enkele weken. Dit is nodig om de vorming van cyste’s te voorkomen en om de stimulatiefase nauwkeurig te plannen. Vanaf de eerste dag van de
onttrekkingsbloeding na het stoppen van de pil (ongeveer 4 dagen na de laatste pil- inname) begint u met de hypofyseremmer Decapeptyl® (1 injectie per avond tot nader order).
De stimulatiefase
Vanaf de derde dag van de onttrekkingsbloeding begint u naast de Decapeptyl® ook met de follikelstimulatie door het injecteren van Gonal F® of Menopur® (ook 1 injectie per avond). Gemiddeld duurt de hele injectieperiode 2 weken. Op afspraak bezoekt u de polikliniek voor een echo-onderzoek en eventueel bloedafname om het effect van de medicijnen te kunnen vervolgen. Zijn we tevreden over het resultaat, dan krijgt u te horen wanneer u het stimulatiemiddel en de hypofyseremmer voor het laatst moet gebruiken.
Het moment van de rijpingsinjectie
Nadat de follikels zijn gestimuleerd volgt éénmalig een injectie om de inmiddels gegroeide follikels te doen ‘rijpen’. Deze injectie met Pregnyl® of Ovitrelle® (hCG) wordt meestal ’s avonds gegeven. Het is belangrijk dat deze injectie precies op het afgesproken tijdstip wordt gegeven. Bij uitzondering kan deze injectie ook op de afdeling Spoedeisende Hulp van ons ziekenhuis worden gegeven. Na 35 of 36 uur verrichten we de follikelpunctie.
Hiernaast ziet u een schematische weergave hoe de behandelperiode er uitziet.
Maand 1: voorhandeling met de anticonceptie pil en prikinstructie Maand 2: injecties, punctie en embryoplaatsing
De follikelpunctie
Op de ochtend van de follikelpunctie krijgt de partner een afspraak in het VUmc ten behoeve van spermaproductie (meestal rond 08:00 – 08:30 uur). De follikelpunctie is een poliklinische ingreep onder sedatie (= toediening van kalmerende en pijnstillende
medicijnen). We verwachten u samen ruim een half uur vóór de punctie op de polikliniek Fertiliteit van Tergooi. U heeft dan zelf al een tablet valium ingenomen. Een half uur vóór de punctie krijgt u een pijnstillende injectie. Het aanprikken van de follikels gebeurt met een dunne naald via de vagina, met behulp van de vaginale echo. Tijdens de punctie kunt u op het beeldscherm volgen hoe we de follikels één voor één leegzuigen. De meeste vrouwen ervaren de punctie niet als bijzonder pijnlijk. De hele ingreep duurt ongeveer twintig minuten en uw partner mag erbij aanwezig zijn.
Transport van de eicellen naar het VUmc
Zoals gezegd, vragen we uw partner op de ochtend van de punctie sperma te produceren in het IVF-centrum van het VUmc te Amsterdam. Na de punctie (in Tergooi) gaat uw partner met het follikelvocht in een transportbox, opnieuw naar het IVF-centrum van het VUmc om het follikelvocht in te leveren. Het is noodzakelijk dat u een 12 volt aansluiting in uw auto heeft om de transportbox aan te sluiten en daarmee op temperatuur te houden. Uw partner brengt daarna de transportbox weer terug naar Tergooi en dan kunt u gezamelijk weer naar huis. In verband met de gebruikte medicatie mag u zelf niet autorijden. In de loop van de dag werkt de medicatie uit. U kunt die dag nog buikpijn en bloedverlies hebben. Zo nodig is paracetamol toegestaan.
De laboratoriumfase (VUmc)
Het doel van deze fase van de behandeling is over één of meer bevruchte eicellen
(embryo’s) te beschikken die zich normaal ontwikkelen. Van belang is het aantal eicellen van goede kwaliteit dat bij de punctie is verkregen. Het aantal eicellen wisselt per persoon maar ook per poging. Van even groot belang is de kwaliteit van het sperma. Met kwaliteit wordt het aantal zaadcellen en de beweeglijkheid van de zaadcellen bedoeld.
Spoed ICSI
Het kan gebeuren dat op de dag van de follikelpunctie te weinig zaadcellen worden
gevonden voor een ‘gewone’ IVF-behandeling. Het IVF-laboratorium van het VUmc kan op dat moment nog adviseren een (spoed) ICSI-procedure uit te voeren. U moet vóór het starten van de behandeling laten weten of, als een spoed-ICSI nodig is, u daarmee akkoord gaat. Heeft u nog vragen over het bovenstaande of behoefte aan meer informatie over de ICSI-procedure dan horen we dat graag van u.
De embryoplaatsing (VUmc)
U belt twee dagen na de follikelpunctie om 09:45 uur naar de Polikliniek Fertiliteit van Tergooi, T 088 753 21 07 om te vragen of er een embryoplaatsing zal zijn. In het weekend moet u zelf contact opnemen met het VUmc, instructies hierover ontvangt u van ons.
Meestal is de embryoplaatsing 3 dagen na de punctie, in de middag. U meldt zich op de afgesproken dag en tijd met een half volle blaas in het IVF-centrum van het VUmc.
Via een echo op de buik wordt de baarmoeder in beeld gebracht. De arts brengt een
speculum in en via een dun slangetje zal 1 embryo in de baarmoeder worden geplaatst. Na het verwijderen van het slangetje en speculum kunt u direct weer opstaan en naar huis gaan.
De periode na de embryoplaatsing
Medicijnen
Na de follikelpunctie begint u met de Utrogestan® capsules (vaginaal) volgens het schema dat u van ons op de dag van de punctie heeft gekregen (3 keer per dag 1 capsule (à 200 mg) diep in de vagina brengen). De Utrogestan® kan witte afscheiding veroorzaken, waarvoor dagelijks een inlegkruisje nodig kan zijn.
Pijn
De eerste dagen na de follikelpunctie kunt u nog buikpijn hebben (napijn). Dit neemt geleidelijk af.
De ‘Als’-vraag
Aangezien het zo vaak gebeurt dat bij het niet lukken van de behandeling de vraag rijst:
‘Als ik dit of dat nou niet zou hebben gedaan, zou ik dan wel zwanger zijn geworden?’
adviseren we die activiteiten achterwege te laten die een dergelijke gedachte zou kunnen doen ontstaan (denk aan extreem sporten, weinig rust). Bedenk wel dat er ook vrouwen zijn, die ondanks heel veel inspanning en stress, zwanger blijken te zijn.
Gewicht
We vragen u na de follikelpunctie dagelijks uw gewicht op uw Utrogestan-schema te noteren. Bij een gewichttoename van meer dan anderhalve kilogram per dag en/of toenemende buikpijn, moet u altijd contact met ons opnemen. Uiteraard neemt u ook contact met ons op bij andere klachten zoals bijvoorbeeld koorts. We verrichten dan een echo-onderzoek om na te gaan of er sprake is van overstimulatie. Bij overstimulatie ontstaat vochtophoping in het lichaam, cystevorming in de eierstokken en daardoor buikpijn. Overstimulatie geneest vanzelf maar vergt wel medische begeleiding en (zelden) observatie en behandeling in het ziekenhuis.
Voortijdig staken behandeling
Een enkele keer moeten we de behandeling voortijdig staken. We kunnen een behandeling bijvoorbeeld voortijdig staken, omdat:
er sprake is van een te groot risico op overstimulatie een cyste in de eierstok aanwezig is
we geen goede reactie zien op de stimulatie in het bloed of op de echo de bevruchting niet geslaagd is
Cryo-embryo’s
Er kunnen bij een IVF-of ICSI-behandeling embryo’s overblijven die van goede kwaliteit zijn en kunnen worden ingevroren. Wanneer dit bij u het geval is, krijgt u binnen enkele weken na de embryoplaatsing schriftelijk bericht vanuit het VUmc.
Het invriezen gebeurt in de dagen na de embryoplaatsing, en alleen als blijkt dat de embryo’s goed zijn doorgedeeld. Het is op de dag van de transfer nog niet 100 procent zeker dat er wordt ingevroren. Paren bij wie embryo’s zijn ingevroren, kunnen het embryo in een latere fase laten ontdooien. Er zijn twee mogelijkheden:
De IVF/ICSI-behandeling heeft niet geresulteerd in een zwangerschap. Na ten minste 1.
één rustmaand kan in principe worden gestart met een cryocyclus.
De IVF/ICSI-behandeling heeft geresulteerd in een zwangerschap. De embryo’s 2.
worden dan bewaard tot het paar zich meldt met een hernieuwde kinderwens. Cryo- embryo’s kunnen jaren worden bewaard.
Starten met een cryo-cyclus
Om een cryo-cyclus te starten, meldt u zich aan op de eerste dag van uw menstruatie. Dit doet u via het ‘aanmeldformulier menstruatie’ op onze website www.tergooi.nl/fertiliteit.
Daarna bellen wij u voor het maken van een afspraak voor een echo om de spontane follikelgroei te volgen.
Wanneer de follikel de juiste diameter heeft, moet u éénmalig een rijpingsinjectie (Pregnyl® of Ovitrelle®) toedienen op een afgesproken tijdstip. Zeven dagen later is in principe de embryoplaatsing in het VUmc, alsde ontdooiing goed is gegaan.
Wanneer een vrouw geen regelmatige cyclus heeft, reguleren we de cyclus door middel van tabletten.
Zwanger?
Ongeveer 15 dagen na de embryoplaatsing bezoekt u het laboratorium voor een
bloedafname (zwangerschapstest). Pas op die dag kunnen we nagaan of zwangerschap is opgetreden. Diezelfde dag kunt u over de uitslag van deze test bellen en ontvangt u verdere instructies.
Extra informatie
www.tergooi.nl/fertiliteit, hier vindt u ook prikinstructievideo’s www.freya.nl (Freya, de patiëntenvereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen)
Telefonische bereikbaarheid
Maandag t/m vrijdag 08:00 -12:00.Voor dringende zaken zijn wij tussen 14:00 en 17:00 uur wel bereikbaar.
Voor spoedgevallen buiten kantoortijden en in het weekend kunt u contact opnemen met de dienstdoende gynaecoloog bereikbaar via
T 088 753 17 53.
Openingstijden
Maandag t/m vrijdag 08:00 – 17:00 uur.
Zaterdag 09:00 – 13:00 uur.
Vragen?
Tijdens het ondergaan van een IVF/ICSI-behandeling wordt er veel van u gevraagd. We beseffen dit heel goed en willen, u bij problemen graag helpen. Bij vragen kunt u ons bereiken via de mail (pivf@tergooi.nl) of telefonisch.
We wensen u een succesvolle behandeling toe!
Fertiliteitsteam Tergooi.
Afdeling A22, A-vleugel, 2e verdieping T 088 753 21 07
F 088 753 20 19 pivf@tergooi.nl
www.tergooi.nl/fertiliteit
Contact
Fertiliteitpoli T 088 753 21 07 of
E pivf@tergooi.nl Ma t/m vr van 8:00 – 12:00 uur. Voor dringende zaken zijn wij tussen 14:00 en 17:00 uur wel bereikbaar.
Gynaecologie en Verloskunde - Polikliniek T 088 753 11 30
klantcontactcentrum@tergooi.nl Ma t/m vr 08:30 - 16:30 uur
