Dan maar koolzaad
H e t k a b i n e t k a n w e i n i g a n d e r s d a n i n e f f i c i ë n t e b i o b r a n d s t o f f e n s t e u n e n
Biobrandstoffen zijn nu vijf keer duurder dan benzine en diesel
Het kabinet gaat het tan- ken van biobrandstoffen met belastingmaatrege- len stimuleren. Moet er wel zoveel geld naartoe?
Wetenschappers zijn ver- deeld.
Marcel aan de BrughU
W AUTO LATEN RIJDEN op kool- zaadolie, of op alcohol uit tarwe en sui- kerbieten. Het klinkt mooi en verant- woord. Het kabinet maakt volgende week tijdens prinsjesdag bekend de in- troductie van deze biobrandstoffen met tenminste honderd miljoen euro te steunen. Oliemaatschappijen moeten ze door benzine en diesel gaan mengen. Zo wordt Nederland minder afhankelijk van de import van fossiele brandstoffen.En het past in het Kyoto-verdrag dat de uitstoot van broeikasgassen wil vermin- deren. Maar zijn de huidige biobrand- stoffen eigenlijk wel zoveel beter voor het milieu dan de fossiele brandstoffen?
En als dat niet zo is, waarom stopt het kabinet er dan toch zoveel geld in?
‘‘De milieuvoordelen vallen erg tegen. Je kunt het geld beter investeren in de ont- wikkeling van nieuwe, schonere techno- logie’’, zegt prof.dr. Wim Turkenburg, wetenschappelijk directeur van het Co- pernicus Instituut voor Duurzame Energie en Innovatie van de Universiteit Utrecht. Maar er is ook een andere me- ning. ‘‘Er ligt altijd wel een betere tech- nologie in het verschiet waarop je kunt gaan zitten wachten’’, zegt dr.ir. Wolter Elbersen, onderzoeker bij Agrotechno- logy & Food Innovations, een onderdeel van Wageningen Universiteit en Re- searchcentrum. ‘‘Je zult ergens moeten beginnen. En het is nu het goede mo- ment om dat te doen.’’
Het kabinet kan weinig anders. Het moet doelen halen die de Europese Unie oplegt. Twee jaar geleden zijn de EU-lid- staten overeengekomen om het aandeel van biobrandstoffen in benzine en die- sel op te voeren tot 2 procent in 2005, en tot 5,75 procent in 2010. Er is ook breder beleid: in 2010 moet 12 procent van de energie uit wind, zon, waterkracht en biomassa komen.
s t r o e n a f v a l h o u tNederland gaat het doel voor 2005 niet halen, en is daarvoor door Brussel op de vingers ge- tikt. Nederland is lang niet het enige land dat achterblijft. Met uitzondering van Duitsland, Frankrijk, Spanje en Zweden doen de meeste EU-landen wei- nig tot niks aan biobrandstoffen – afwij- ken van de richtlijn mag, mits een land daarvoor goede argumenten kan geven.
Denemarken vindt ze niet effectief ge- noeg bij het verminderen van de uit- stoot van broeikasgassen. Finland wacht liever op de brandstofgeneratie na kool- zaadolie en bietenalcohol. Daarbij wordt zowel alcohol als diesel gemaakt
uit houtige gewassen. Stro bijvoorbeeld, of afvalhout, of de stengels van maïs, so- ja en tarwe. Die beloven grotere milieu- en kostenvoordelen.
Binnen de EU heeft Duitsland, met de
milieu-georiënteerde Grünen in het ka- binet, het meest geïnvesteerd in bio- brandstoffen. Vooral de productie van biodiesel, gemaakt uit koolzaadolie, krijgt steun. Het land maakt ruim 60
procent van alle in Europa geproduceer- de biodiesel. Maar wat levert het op?
Weinig, aldus Turkenburg. Er is vaak gesuggereerd dat biodiesel zo goed is voor het milieu. Je teelt planten, die tij-
dens hun groei het broeikasgas CO2op- nemen. Vervolgens haal je de olie uit de zaden, en maak je er diesel van. Die ver- brand je in de automotor. Daarbij komt weliswaar CO2vrij, maar die wordt el- ders weer opgenomen bij de nieuwe teelt van koolzaad. Kortom, een CO2- neutrale oplossing. Maar de teelt, het oogsten en het verwerken van koolzaad vraagt dermate veel energie (zie onder- staand artikel) dat het CO2-voordeel maar 30 procent is. Ook wat betreft de uitstoot van andere deeltjes – roet, stik- stofoxiden – presteren de huidige bio- brandstoffen niet veel beter dan benzine en diesel. ‘‘De studies daarover leveren tegenstrijdige resultaten op’’, zegt dr.ir.
Michiel Makkee, die aan de TU Delft on- derzoek doet aan onder meer biobrand- stoffen.
l a n d b o u w l o b b yDat het kabi- net de biobrandstoffen nu steunt is vol- gens Makkee te danken aan ‘‘een enor- me landbouwlobby’’. Turkenburg denkt er hetzelfde over. Europese boe- ren hebben het moeilijker door de lang- zaam teruglopende subsidies uit Brus- sel, en grijpen alternatieve bronnen van inkomsten graag aan. Makkee vreest dat de steun negatieve gevolgen kan heb- ben. De burger kan het beeld krijgen dat biobrandstoffen per definitie geen voor- deel opleveren. Ook Turkenburg heeft die angst. ‘‘Je verpest het voor de volgen- de generatie biobrandstoffen’’, zegt hij.
Daar komt bij dat de productie van de huidige biobrandstoffen ongeveer vijf keer zo duur is vergeleken met de pro- ductie van conventionele benzine en diesel. ‘‘Er zal nog jarenlang veel subsi- die bij moeten wil je ze concurrerend houden’’, zegt Turkenburg. Dat schreef hij eind vorig jaar ook in een studie, die de basis vormde voor een advies dat de VROM-raad en de Algemene Energie- raad bij minister Brinkhorst van Econo- mische Zaken neerlegden. In zijn studie noemt Turkenburg – die acht jaar lid is geweest van de VROM-raad, tot afgelo- pen januari – de huidige generatie bio- brandstoffen ‘‘weinig kansrijk’’. Hij pleit ervoor nieuwe, schonere technolo- gie te stimuleren. De beide raden namen zijn standpunt over.
In Duitsland is het niet anders, ondanks alle steun voor de huidige biobrandstof- fen. In een advies aan de regering schreef de Duitse Adviesraad voor het Milieu vo- rige maand dat de biobrandstoffen mo- menteel een ‘‘beperkt potentieel’’ heb- ben. De raad vindt het zinniger om meer prioriteit te leggen bij het verder verbe- teren van conventionele automotoren, via aanpassingen aan de versnellingsbak en brede invoering van hybride-techno-
foto dijkstra
logie – dat zijn motoren die zowel op elektriciteit als op gas kunnen rijden.
Ook het verkleinen en lichter maken van auto’s zet meer zoden aan de dijk.
Elbersen vindt de steun voor biobrand- stoffen wél goed. Hij wijst op de geleide- lijke ontwikkeling in Brazilië, dat we- reldwijd veruit de meeste bio-ethanol produceert. De productie ervan, uit sui- kerriet, is in 30 jaar tijd zover ontwik- keld en geoptimaliseerd dat het qua prijs inmiddels kan concurreren met benzine en diesel. Elbersen: ‘‘Er wordt vaak verondersteld dat je een product op de markt kunt zetten als de technologie klaar is. Maar de ervaringen in de markt en introductie van grote en kleine inno- vaties zijn cruciaal. Je hebt dus een markt nodig waarin voldoende zekerhe- den zijn om innovaties (grote en kleine) te ontwikkelen en in te voeren. Dat is een belangrijke reden om nu te beginnen en niet te wachten op de tweede generatie biobrandstoffen.’’
De eerste generatie biobrandstoffen komt met name uit tarwezaden, of sui- kerbieten. Het zetmeel in de zaden, of het suiker in de bieten, wordt door gist omgezet in ethanol. Maar de huidige in- dustriële gisten hebben beperkte ver- mogens. Ze zetten vooral de zogeheten C6-suikers, zoals glucose, om. Deze sui- kers zijn opgebouwd uit zes koolstof- atomen. Maar planten, met name de stengels, bevatten ook veel C5-suikers, die uit vijf koolstofatomen zijn opge- bouwd.
Sinds kort bestaat er een genetisch ge- manipuleerde gist die ook de C5-suikers kan afbreken. Deze gist bevat een extra gen, dat is ontdekt in een schimmel die leeft in de darm van de Indische olifant.
Het gen bevat de code voor een enzym dat het houtsuiker xylose kan omzetten in alcohol. Het octrooi op het enzym is in handen van de Nederlandse alcoholfa- brikant Nedalco. Dat bouwt, samen met de Amerikaanse multinational Cargill, in Sas van Gent een proeffabriek voor de
productie van bio-ethanol uit houtige gewasresten uit de landbouw.
Het duurt nog minstens vijf jaar voordat deze technologie marktrijp is. Zo is er nog veel onderzoek nodig naar de af- braak van plantenstengels en houtafval in de afzonderlijke suikers glucose en xylose. Kortom, het Nederlandse kabi- net kàn op dit moment ook weinig an- ders steunen dan koolzaadolie en bietenalcohol.
Als de Europese richtlijn er niet was, zou de Nederlandse overheid hebben ge- wacht met zijn steun. Denkt drs.ing. Re- né van Ree van het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) in Petten. Hij doet onderzoek naar de technologie die de VROM-raad en de Algemene Energie- raad als kansrijk zien voor de toekomst:
het grootschalig vergassen van biomas- sa. Daarbij wordt biomassa, zoals hout- snippers en afval uit de landbouw, bij een temperatuur van 1.300 °C omgezet in een gas dat voornamelijk bestaat uit de moleculen koolmonoxide (CO) en wa- terstof (H2). Het gas wordt eerst gerei- nigd en vervolgens kan er een scala aan producten mee worden gemaakt. Super- schone diesel, mengsels van alcoholen en waterstof. Het biedt ook de mogelijk- heid om er elektriciteit mee te genere- ren. En om het vrijkomende CO2weg te vangen, en ondergronds op te slaan.
Maar ook in dit geval zal het nog zeker vijf jaar duren voordat dit product de markt op kan. Van Ree onderzoekt on- der andere hoe je de biomassa het beste in kleine stukjes in de vergasser kunt krijgen, hoe het gas goed te reinigen is, en hoe je de as die als restproduct eruit komt kunt gebruiken voor commerciële doeleinden. Bijvoorbeeld als vulmiddel in de wegenbouw.
v o o r s p e l l e nAls Nederland over- stapt op grootschalig gebruik van bio- massa, zal het dat moeten gaan importe- ren. De angst bestaat dat de zogenaamde energieteelt gaat concurreren met het verbouwen van voedselgewassen, of na- tuurgebieden opeist. Of dat gebeurt is moeilijk te voorspellen, zo blijkt uit een twee jaar geleden gepubliceerde studie van het RIVM in Bilthoven. Het hangt sterk af van onder meer de bevolkings- groei en het dieet van de gemiddelde we- reldburger. Die twee dingen laten zich moeilijk voorspellen. Het RIVM komt wel tot de conclusie dat biomassa alleen niet voldoende potentie heeft om de CO2-uitstoot wereldwijd met 80 procent te verminderen ten opzichte van 1990, een doel dat in 2050 bereikt moet zijn.
Daarvoor zal de wereld veel meer opties moeten aangrijpen: opslag van CO2in onderaardse olie- en gasvelden, het bou- wen van windparken op zee en zonne- collectoren in woestijnen.
Volgens Turkenburg realiseert het Ne- derlandse kabinet zich niet voor welke uitdaging de mensheid staat: de risico’s van klimaatverandering door het huidi- ge energiegebruik moeten beperkt. Het ontbreekt het kabinet op dit gebied aan ambitie, vindt hij. ‘‘Sinds Pim Fortuyn heeft het thema veel te weinig aandacht gekregen van de politiek.’’
foto sake elzinga
