Bijlagen Bij Sturing en zelfsturing
Groeiproblemen van Hebo Engineering bij de verschuiving van het accent naar de ontwikkeling van machines en het streven naar een hogere omzet
Eindscriptie J.M. Gils, student Technische Bedrijfswetenschappen, november 2003
Bijlage A Probleemkluwen
Vooraf kan niet alles goed worden ingeschat
Steeds meer, kleinere projecten
Gelijktijdig werken
Grotere onzekerheid in primair proces
Ontbrekende Informatie bij werknemers Wens om
eigen expertise in te brengen en projecten direct te overzien
Steeds grotere behoefte om te sturen (meer &
intensiever)
De heer Boer is bottleneck
Klein bedrijf
Leveranciers onbetrouwbaar
Stilstand personeel Machines worden
niet gelijk helemaal uitgewerkt Techneuten
cultuur
Veel onderdelen
Complexe machines
Weinig macht bij leveranciers Weinig
alternatieven voor onderdelen
Onderdelen te laat
Geen planning
Spoedorders
Klanten wijzigen specs (op laatste moment)
Machines zijn engineered to order
Ontwikkeling is duur Ontwikkeling is risicovol
Veel improvisatie
Geen aandacht voor interne bedrijfsprocessen / organisatie
Geen meting Veel projecten onder handen
Weinig macht bij afnemers
Men raakt overzicht kwijt
Klanten geen fouten aanrekenen
Weinig personeel Unieke machines
Kleine orders tussendoor
Oprichter is echte techneut
Wens om sneller te werken
Arbeidsintensief
Veel onder handen werk (OHW)
Lange en onbeheersbare doorlooptijden
Onbetrouwbare leverdata
Ontevreden klanten Orders te laat
Geen inzicht in capaciteiten
Slechte orderpromising Angst om geen werk te hebben
Te veel werk in pijplijn
Slechte naam in markt
Klanten gaan steeds kortere levertijden afdwingen
‘Brandjes blussen’
Werk gelijk vrijgeven naar vloer
Veel tijd steken in binnenhalen orders
Geen herhalings- aankopen Geen project
aanpak die parallel werken ondersteund
Geen tijd om werknemers in te lichten
Bijlage B Uitkomsten sectoronderzoek pkm.nl
Sector: Machinebouw, Besloten Vennootschap, peiljaar 2001, gegevens Hebo Engineering onttrokken aan het jaarverslag over 2001, tenzij anders aangegeven, financiële waarden in duizenden euro’s.
Onderzoek uitgevoerd in het voorjaar van 2003.
Categorie / Ratio Hebo Eng. Laagst Gem. Hoogst
Management
Rendement op omzet 3,94% -33.33% 3.55% 20.71%
Kostprijs per direct uur € 40,99 € 33.73 € 48.38 € 69.79
Middelen
Betalingstermijn debiteuren (dagen)
59,74 20.54 56.83 107.92
Vastgelegd in gebouwen * 0% 22.01% 62.49%
Processen
Omzet per medewerker/FTE (X € 1000)
€ 81,99 € 54 € 88.22 € 126 Toegevoegde waarde per FTE € 46,58 € 40 € 64.08 € 98
Vernieuwing
Investeringsratio machines/inventaris
1,44% 0% 10.86% 67.82%
Ontwikkelingskosten * 0% 0.51% 2.46%
Medewerkers
Percentage direct productieven
75% 62.22% 88.48% 100%
Ziekteverzuim percentage 0,7% 0% 3.64% 11%
Klanten
Gemiddeld orderbedrag * € 1.58 € 205.06 € 1613
Offerte rendement * 12.5% 59.89% 100%
Leveranciers
Inkoop factor * 14.58% 27.14% 43.48%
Omzet per leverancier * € 0.22 € 11.75 € 91.8
Resultaat
Rentabiliteit totale vermogen 3,48% -33.96% 4.15% 26.96%
Solvabiliteit -57,61% -89.62% 23.47% 66.95%
Opmerkingen:
1. de met * gemarkeerde velden zijn niet gegeven voor Hebo Engineering, omdat de vereiste gegevens niet bekend waren
2. definitie toegevoegde waarde: gefactureerde omzet + verandering onderhanden werk – materiaalinkopen – uitbestedingen - voorraadmutatie
Bijlage C Contingentiefactor 1 Omgeving
C.1 Inleiding
In Bijlage C wordt een start gemaakt met de ontwerpfase van de onderzoeksmethodologie van de Leeuw, ofwel het van verzamelen van gegevens. Hierbij wordt de contingentietheorie gebruikt, omdat deze het mogelijk maakt op weloverwogen en samenhangende wijze de bedrijfscontext te
inventariseren. De contingentietheorie stelt dat vijf factoren het ontwerp van de organisatie
beïnvloeden. Achtereenvolgens zijn dit; de omgeving van het bedrijf, strategie, gebruikte technologie van het primaire proces, omvang en levensfase van het bedrijf en de bedrijfscultuur
1. In deze bijlage wordt een analyse opgesteld van de omgeving van het bedrijf. Het doel daarvan is het vaststellen van de belangrijkste omgevingsinvloeden die bepalend zijn voor de besturing en inrichting van het bedrijf.
Het is zinvol om onderscheid te maken tussen de algemene omgeving van het bedrijf en de taakomgeving waarin het bedrijf actief is
2. Paragraaf C.2 geeft een beschouwing van de algemene omgeving van Hebo Engineering. Hierbij worden globale ontwikkelingen vastgesteld vanuit een zestal aandachtsgebieden.
Nadat de invloeden die vanuit de algemene omgeving zijn vastgesteld, wordt ingegaan op de taakomgeving van het bedrijf. De taakomgeving is van directe invloed op het bedrijf. Daarom is het belangrijk om nauwkeurig vast te stellen hoe deze is samengesteld. Dit gebeurt aan de hand van een zestal criteria. Hebo Engineering richt zich op de markt voor bouw en ontwikkeling van algemene machines. In paragraaf C.3. zal daarom deze markt worden beschouwd. Kenmerken die hierbij beschouwd worden zijn;
−
definitie van de markt; groei & winstgevendheid, omvang en ‘life cycle
3’−
marktpartijen en concurrentie
−
toe- en uittredingsbarrières
−
trends,technologie en innovatie
−
fundamentele dimensies
−
belangrijke succesfactoren
Vervolgens wordt in paragraaf C.4 bepaald welke stakeholders actief zijn in de interne omgeving van het bedrijf en welke organisatorische capaciteiten en belemmeringen bestaan. Stakeholders worden hierbijgedefinieerd als groepen van belanghebbenden die direct of indirect aan de bedrijfsactiviteiten verbonden zijn en die beïnvloed worden door de doelen van het bedrijf
4. Hierbij wordt vastgesteld welke doelen en invloed de verschillende groepen van stakeholders hebben. Een belangrijk begrip hierbij is macht. Niet iedere groep van belanghebbenden zal een evenredig grote macht uitoefenen op de bedrijfssituatie en doelstellingen van het bedrijf. Bovendien kunnen de belangen van verschillende groepen stakeholders onderling en in relatie tot het bedrijf conflicteren.
In paragraaf C.5 wordt afsluitend een samenvatting van de belangrijkste conclusies van de beschouwing van de omgeving als contingentiefactor opgesteld.
1 Daft, 2001
2 Hunger,, Wheelen, 1998
3 Life cycle van de markt beschouwt de levensfase waarin de markt verkeerd. Drie fasen worden onderscheiden; mature stage, growth stage en mature stage (bron: Hitt, Ireland, Hoskisson, 2001)
4 Hunger, Wheelen, 1998
C.2 Algemene omgeving
Duidelijk waarneembare factoren in de algemene omgeving van Hebo Engineering zijn de
toenemende internationalisering en de toenemende invloed van technologie
5. Ondanks dat iedereen aan de gevolgen onderhevig is, is geen enkel individueel land of bedrijf in staat op deze mondiale bewegingen macht uit te oefenen.
Momenteel is wereldwijd sprake van verslechterende economische omstandigheden die zeker in een open economie als die van Nederland waarneembaar zijn. Dit uit zich in een afname van het Bruto Binnenlands Product in het afgelopen kwartaal met 0,3% ten opzichte van het vorige kwartaal
6. Het Centraal Plan Bureau prognosticeert dat het BBP gemeten over 2003 zal stijgen met 0,75%. Voor 2004 wordt een groei van het BBP voorspeld van 1,75%. Hiermee zijn de vooruitzichten voor de Nederlandse economie slechter dan de gemiddelde prognose voor de Europese Gemeenschap (respectievelijk 1,25 % in 2003 en 2, 75% in 2004)
7. Een belangrijke factor zijn in dit verband de hoge loonkosten in Nederland, hetgeen een relatief slechte exportpositie tot gevolg heeft. Door de
economische vooruitzichten, beperkte groei consumenten hun bestedingen. Ook de nationale overheid beperkt haar uitgaven om aan de ‘Maastricht-norm’
8te kunnen voldoen. Daarnaast verkeert de Duitse economie als belangrijke importeur van Nederlandse goederen in een recessie (bron www.cbs.nl, voorjaar 2003).
De Europese Bank tracht de economische groei in Europa te stimuleren door de rente te verlagen tot 2%
9. Echter, het zal enige tijd duren voordat dit een positief effect heeft op de investeringsbereidheid van bedrijven. Het is zelfs niet ondenkbaar dat de renteverlaging geen enkel positief effect sorteert, aangezien bij de banken de bereidheid tot lenen niet noodzakelijkerwijs hoeft toe te nemen
10. Een positieve impuls is voor de markt van ontwikkeling en bouw van machines van belang, omdat het hier kapitaalintensieve goederen betreft. Gesteld kan worden dat vanuit de economische factoren een sterk negatieve invloed uit gaat.
De economische omstandigheden leidden tot een sterke stijging van de werkloosheid, van 3,9% in 2002, tot 5,3% in maart 2003
11. Ironisch genoeg wordt dit gedeeltelijk veroorzaakt door de relatief hoge loonkosten in Nederland die voort zijn gekomen uit de krappe arbeidsmarkt van eind jaren negentig. Nu de arbeidsmarkt ruimer is geworden, zullen de loonkosten naar verwachting kunnen worden gematigd. Mede hierdoor zal de export naar verwachting stijgen. Het CBS verwacht voor 2004 een afzetgroei voor het MKB van 2,25%. Naar verwachting zal de winst in dit jaar stijgen met 4,25%
12. Een sterke sociale factor is de flexibilisering van de beroepsbevolking. Steeds vaker ziet men de grens tussen vrije tijd en werk vervagen. Hierin liggen zowel kansen als bedreigingen verborgen.
Daarnaast is er een verharding van de maatschappij waarneembaar. Met name de laatste jaren is de neiging om conflicten op juridische wijze op te lossen, toegenomen. Hierdoor zijn transactiekosten en risico’s van het zakendoen toegenomen. Met name voor kleinere bedrijven heeft dit negatieve gevolgen, omdat deze over relatief beperkte middelen beschikken.
Een positieve invloed heeft het toenemende gebruik van internet en communicatietechnologie. Deze technologie draagt in grote mate bij aan de efficiëntie van bedrijven doordat communicatie sneller en goedkoper kan verlopen. Dit effect wordt versterkt wanneer rekening houdt met de opkomst van technologieën als CAD
13en digitale machineautomatisering.
5 Hitt, Ireland, Hoskisson, 2001
6 bron: www.cbs.nl, het betreft hier cijfers over het eerste kwartaal van 2003
7 bron: www.cpb.nl, persbericht 11, d.d. 27 maart 2003
8 In 1994 werd in het verdrag van Maastricht vastgelegd dat het overheidstekort niet meer dan 3% van het Nationaal Product mag bedragen.
9 De inschrijvingsrente voor de basis-herfinancieringstransacties wordt met 0,5% werd verlaagd tot 2,00%, met ingang van de transactie die zal worden verrekend op 9 juni 2003 (bron: persbericht De Nederlandse Bank N.V. d.d. 5 juni 2003)
10Fairlamb, D., 16 juni 2003
11 bron: www.cbs.nl, cijfers over de periode februari 2003 – april 2003 12Minirapportage CBS: Ontwikkelingen in het MKB in de periode 2002- 2004
13 CAD staat voor Computer Aided Design; het ontwerpen en vervaardigen van tekeningen met behulp van een computer en software (bron: Gemerden, J. van, 1997)
De overheid verplicht bedrijven te voldoen aan steeds strengere milieuvoorschriften. Dit is een factor die met name meespeelt in een industriële sector als de machinebouw. Ook op het gebied van veiligheid van arbeid stelt de overheid steeds strengere eisen. Op korte termijn hebben de
voorschriften negatieve gevolgen. Immers, men moet blijven investeren om aan de voorschriften te kunnen blijven voldoen en bovendien wordt men opgezadeld met een toenemend aantal regels.
Een combinatie van de strengere regels met een trend naar het verlagen van loonkosten, leidt ertoe dat steeds meer serieproductie wordt uitgevoerd in landen waar de lonen significant lager liggen dan in Nederland. Daarom wordt het steeds belangrijker om in Nederland producten met een hoge toegevoegde waarde te creëren. Kennis wordt in toenemende mate van belang om te kunnen blijven concurreren, waardoor bescherming van kennis een grote rol van betekenis gaat spelen. De overheid tracht innovatie van producten en processen te stimuleren door het verstrekken van Speur- en onderzoek (S & O) subsidies. Dit heeft een beperkt gunstig effect op de markt voor ontwikkeling en bouw van machines aangezien deze markt traditioneel gericht is op innovatie. Voor de
concurrentiekracht van Nederlandse machinebouwers is het belangrijk dat de sector voortdurend blijft innoveren en investeren in nieuwe technologieën.
De invloed die uitgaat van de algemene omgeving op de taakomgeving van Hebo Engineering, is overwegend negatief. Met name van de hoge loonkosten en lage economische groei gaat een negatieve invloed uit.
C.3 Markt voor ontwikkeling en bouw van machines
Bij Hebo Engineering is veel kennis aanwezig van de fabricage kunststof en voedingsmiddelen.
Desondanks richt Hebo Engineering zich niet specifiek op deze markten, maar hoofdzakelijk op de markt voor bouw en ontwikkeling voor algemene machines. Een kleiner deel van de omzet komt voort uit besturingskasten en kleinere projecten als reparaties voor particulieren. Omdat dit echter niet de hoofdactiviteit van Hebo Engineering vormt, wordt deze activiteit niet nader uiteengezet. De
Nederlandse markt voor ontwikkeling en bouw van machines kent een grote variëteit aan aanbieders, afnemers en producten. De verscheidenheid aan producten is groot en de markt is door specialisatie en een kleine thuismarkt, sterk internationaal gericht. De producten zijn vaak complex van aard en daardoor kennis- en arbeidsintensief. Hierdoor bestaat er behoefte aan hoog gekwalificeerd personeel met jarenlange ervaring. Bij de productie wordt gebruik gemaakt van een groot aantal onderdelen en componenten. Met name metaal (staal) is een belangrijke component, maar kunststof en elektronica zijn worden steeds vaker toegepast in steeds meer producten.
C.3.1 Markt voor ontwikkeling en bouw van machines in cijfers
Zoals gesteld zijn machines vaak kennis- en arbeidsintensief. De Nederlandse concurrentiepositie wordt hierdoor ondermijnd door de zeer hoge personeelskosten. Paradoxaal genoeg ligt de
arbeidsproductiviteit betrekkelijk laag in vergelijking met andere landen binnen de Europese Unie. De Nederlandse machinebouw is daarom slechts 3,1% van de totale Europese output (peiljaar 1994). Dit is vergelijkbaar met de productie van landen als Spanje en Oostenrijk
14.
Het sterk internationaal gerichte karakter blijkt uit het feit dat meer een groot deel van de jaarlijkse productie wordt geëxporteerd
i. Dit wordt versterkt door het feit dat veel Nederlandse bedrijven in de markt voor algemene machinebouw onderdeel uit maken van buitenlandse concerns. In 2002 bedroeg de totale jaarproductie 17,3 miljard euro. In dat jaar werd voor 8,5 miljard euro aan machines
uitgevoerd. De prognose voor 2003 is dat de omzet van bedrijven in de machinebouw zal stijgen tot 18,2 miljard euro. Naar verwachting zal de waarde van de export stijgen naar 9,1 miljard euro
15. De Nederlandse machinebouw speelt daarmee een bescheiden rol binnen Europa.
De kracht van de Nederlandse machinebouw ligt op het gebied van de engineering en het ontwikkelen en bouwen van machines voor de voedings-en genotsmiddelenindustrie. Ook op het gebied van verpakkingsmachines is Nederland sterk.
14 Bron: Monitoring the evolution in competitiveness of the EU mechanical Engineering industry
15 Bron: www.eim.net/ KO_D_Int/Dataview.asp, website geraadpleegd op 27 augustus 2003.
De sector is sterk gefragmenteerd. In 2001 waren meer dan 11 000 bedrijven actief in de apparaten- en transportmiddelenindustrie. Slechts 1% van dit aantal bestaat uit bedrijven met 100 of meer medewerkers. Dit komt doordat producten vaak op de wensen van de klant worden toegesneden, waardoor er weinig sprake is van schaalvoordelen. Bovendien moeten bedrijven flexibel blijven om op de conjunctuurschommelingen te kunnen reageren. Doordat de industrie in steeds grotere mate afhankelijk is van goede leveranciers van componenten en halffabrikaten, is de metaalindustrie niet snel geneigd de productie te verplaatsen. Dit wordt versterkt door de grote afstemming die tussen ontwikkeling en productie moet plaatsvinden.
Grote bedrijven nemen binnen de sector meer dan 75% van de totale werkgelegenheid voor hun rekening en meer dan 85% van de toegevoegde waarde
16. Ook voor de totale jaarlijkse afzet zijn de grote bedrijven voor een groot deel verantwoordelijk. In 2002 werd slechts 1,2 miljard euro van de totale productie van 17,3 miljard geproduceerd door bedrijven in het MKB. Bedrijven in het MKB zijn ook minder internationaal gericht. Hun producten zijn vaak universeler van aard.
De markt voor algemene machinebouw (SBI ’93 categorie 29) is sterk conjunctuurgevoelig. Dit komt omdat de vraag naar machines afhankelijk is van de investeringsbereidheid van consumenten en andere producten. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) prognosticeert dat de investeringen van de Nederlandse industrie 8,3 miljard euro zal bedragen. Dit is vergelijkbaar met het niveau van 2000. Deze investeringen zijn grotendeels het gevolg van enkele jaren waarin investeringen werden uitgesteld (CBS Persbericht, 13 juni 2003). Tabel C1 geeft schematisch de investeringsbereidheid van de Nederlandse industriële sectoren weer. Opvallend is dat met name bedrijven in de metaal en voedingsmiddelenindustrie een grote investeringsbereidheid kennen. Zorgwekkend is de voorspelde investeringsverwachting van de industrie voor 2004 (-19%).
Realisatie Mutatie t.o.v. voorgaand jaar (prognose)
2001 2002 2003 2004
mln. euro %
Delfstofwinning 841 1346 -8 -17
Industrie: 7340 7723 8 -19
w.v.
Voedings- en genotmiddelenindustrie 1514 1464 22 - Aardolie- en steenkoolverwerkende industrie 130 352 -18 -
Chemische industrie 1207 1839 5 -
Metaal* en elektrotechnische industrie 2370 1961 24 -
Overige industrie 2119 2108 -11 -
Nutsbedrijven 1270 1410 22 4
Tabel C1. Investeringsbereidheid Nederlandse Industrie* inclusief machines voor bewerking van kunststoffen (Bron: CBS Persbericht PB03-110)
De markt voor algemene machinebouw bestaat sinds de mens behoefte heeft aan machines. In zijn levenscyclus is de markt voor ontwikkeling en bouw van machines voor algemeen gebruik afhankelijk van de vraag van consumenten en industriële afnemers. Het is daarom moeilijk om een beeld te vormen van de levenscyclus van de markt. Wel is het nuttig om een beeld te vormen van algemene trends die waarneembaar zijn, alsmede de kennis van marktpartijen.
C.3.2 Marktpartijen en concurrentie
In paragraaf C.3.1 is gebleken dat de markt voor de ontwikkeling en bouw van machines sterk
versnipperd is en dat er een groot aantal kleine bedrijven actief is. Veel bedrijven hebben en bepaalde specialisatie, maar produceren daarnaast een grote verscheidenheid aan machines. Bovendien wordt het door het internationale karakter van de bedrijfstak moeilijk om een markt te beschouwen. In deze paragraaf wordt de algemene Nederlandse markt voor de bouw en ontwikkeling van machines beschouwd. De motivering hiervoor is dat Hebo Engineering met name regionaal actief is, bovendien valt een uitvoerige beschouwing van de internationale markt buiten de onderzoeksgrenzen.
16 Bron: Sectorscoop EIM, Ondernemen industrie 2003. In 2002 waren 93495 mensen werkzaam in sector machinebouw, hiervan waren 7830 mensen werkzaam in het MKB.
Volgens het alom bekende Vijf krachten model van Porter, wordt de potentiële concurrentie in een bedrijfstak bepaald door een vijftal factoren. In figuur C.1 is dit schematisch weergegeven.
Figuur C.1 Het Vijf Krachten model van Porter (bron: Porter, M., 1998)
Leveranciers kennen een beperkte onderhandelingsmacht ten opzichte van Hebo Engineering. Veel van de componenten die Hebo Engineering gebruikt zijn universeel en bij meerdere leveranciers te verkrijgen. Met de huidige economische omstandigheden is de onderhandelingsmacht van
leveranciers nog verder gedaald. Om redenen van efficiency en kosten besparing heeft Hebo Engineering vaste relaties ontwikkeld met een beperkte groep leveranciers. Met deze leveranciers wordt samengewerkt bij de verwerving van nieuwe opdrachten. De kans dat leveranciers voorwaarts integreren is uitermate klein. Het ontbreekt hen aan kennis, ervaring en benodigde productiemiddelen.
De huidige markt is een ‘kopers’ markt, ondanks het feit dat machines veelal gezien kunnen worden als strategische producten. Deze kennen een hoog risico en een grote invloed op de winst van de afnemer
17. Binnen de markt voor machinebouw bestaat een grote behoefte aan opdrachten doordat veel productiecapaciteit onbenut blijft. Vaak heeft men veel geld geïnvesteerd in apparatuur en gebouwen. Hierdoor zijn de vaste kosten relatief hoog. Dit heeft tot gevolg dat er een grote onderlinge concurrentie bestaat. Doordat Hebo Engineering bekend staat om haar competenties in kunststof, heeft men op dit gebied een goede naam opgebouwd. Daarnaast is Hebo Engineering van een aantal productiebedrijven de vaste leverancier van productiemiddelen. Dit beperkt de concurrentie met andere machinebouwers.
Afnemers van machines hebben momenteel een sterke onderhandelingspositie. Veel machinebouwers zitten met een lege orderportefeuille. Door de laagconjunctuur hebben ook producenten van eindproducten geen behoefte aan nieuwe productiemiddelen. De weinige
opdrachten in de markt bestaan daardoor voornamelijk uit vervangingsinvesteringen. Opdrachtgevers kunnen zich daarom zeer kritisch opstellen en veel concessies verwachten. Dit wordt versterkt doordat veel machinebouwers lokaal georiënteerd zijn. Hierdoor is het aantal potentiële opdrachtgevers beperkt.
Op korte termijn is de kans dat nieuwe bedrijven de markt voor de bouw en ontwikkeling zullen toetreden klein. Het omgekeerde is het geval; steeds meer bedrijven gaan failliet waardoor het aantal concurrenten afneemt. Door de slechte marktomstandigheden is het voor potentiële toetreders niet interessant om de markt te betreden.
Wanneer de economie zich op langere termijn herstelt, is de kans groter dat nieuwe partijen toetreding zullen zoek en tot de markt voor machinebouw. Grote toetredingsbarrières zijn niet aanwezig. De belangrijkste barrières zijn de specialistische kennis en ervaring die nodig zijn voor het bouwen van machines.
17Kors, 19 september 2003
Substituten
Bedreiging van nieuwe bedrijven
Mogelijke toetreders
Kopers Leveranciers Bedrijfsconcurrenten
Onderhandelingspositie kopers Bedreiging
van substituten Onderhandelingspositie
leveranciers
Hebo Engineering levert haar producten uitsluitend aan bedrijven. In de bedrijfskolom heeft het bedrijf vaak de functie van systeemintegrator en Original Equipment Manufacturer (O.E.M. er). Hebo
Engineering ontwikkelt machines, bewerkt materialen en stelt daarbij subsystemen samen tot machines.
Figuur C.2. De positie van Hebo Engineering binnen de bedrijfskolom
Ten slotte is de druk van substituten te verwaarlozen. Voor het bouwen en ontwikkelen van machines zijn weinig andere oplossingen voor handen. De enige alternatieven voor opdrachtgevers, bestaan uit het zelf gaan vervaardigen van machines en handmatige arbeid. Hiertoe zal echter niet snel worden besloten, omdat men niet de gewenste ervaring heeft. Maar bovendien wenst men zich steeds meer terug te trekken op kernactiviteiten.
C.3.3 Toe- en uittredingsbarrieres
De concurrentie binnen in een bedrijfstak wordt beïnvloedt door de aanwezigheid van toe- en uittredingsbarrieres. Omdat Hebo Engineering een klein bedrijf is, is de potentiële invloed die uitgaat van barrières relatief groot
18.
De voornaamste toetredingsbarrière wordt gevormd door het vereiste kennisniveau en ervaring.
Ondanks de huidige conjunctuur is het nog steeds niet eenvoudig om gekwalificeerd personeel te krijgen. Bovendien duurt het jaren voordat men de beschikking heeft over een gedegen ervaring en kennis van zaken. Een ander obstakel wordt gevormd door de relatief hoge lonen binnen de sector.
Samenhangend met de voorgaande toetredingsbarrière is de barrière die wordt gevormd door producttechnologie die men in het bezit heeft. Vaak is er een lang proces van leren aan vooraf gegaan. Een aanvullende toetredingsbarrière is de naam die goede bedrijven hebben opgebouwd.
Het duurt jaren om een goede naam en betrouwbare reputatie op te bouwen. Wanneer men echter binnen en bepaalde niche een naam heeft opgebouwd dan kan men rekenen op mond tot mond reclame.
De belangrijkste uittredingsbarriere binnen de markt voor ontwikkeling en bouw van machines zijn de hoge kosten voor apparatuur, mensen en R & D. Om eigen kennis en technologie te ontwikkelen, zijn investeringen vereist. Bij het verlaten van de markt kunnen investeringen moeilijk worden
teruggewonnen.
C.3.4 Markttrends
Trends als mondialisering en toenemend gebruik van informatie en communicatietechnologie laten hun invloed gelden op de algemene economie en daarmee op de markt voor bouw en ontwikkeling
18 Blees et al (2003) stellen dat toe en uittredingsbarrières een grotere invloed hebben op kleine en middelgrote bedrijven fan op grote bedrijven.
Grondstoffen producent
Fabrikant van componenten
Groothandel in componenten
Hebo Engineering
Producent eindgoederen
Consument
Goederenstroom Geldstroom
van machines. Daarnaast kunnen een aantal trends worden onderscheiden die specifiek van toepassing zijn op de markt voor machinebouw
19.
Vraagsturing van de markt
Klanten worden steeds mondiger en geven steeds meer aan welke eisen ze hebben. Daarom verwachten zij in toenemende mate dat producten op maat worden gemaakt en dat men meer verwacht dan het product alleen, bijvoorbeeld aanvullende diensten.
Mondialisering
De wereldmarkten worden steeds international gericht. Afstanden worden kleiner. Dit schept grotere afzetmarkten, maar tevens meer concurrentie. Hierdoor wordt de kwaliteit van een product steeds meer een minimale vereiste in plaats van een onderscheidende factor.
Toenemende dynamiek
De ontwikkelingen gaan steeds sneller, producten krijgen steeds kortere levenscycli. Het belang van het vermogen om snel en doelgericht te innoveren groeit.
Toenemende complexiteit en kennisintensiteit
Zowel producten als processen worden steeds complexer. Hierdoor worden kennis en opleiding voor veel bedrijven steeds belangrijker.
Noodzaak tot samenwerking
Om mee te kunnen in de mondiale concurrentiestrijd, worden bedrijven gedwongen tot steeds verder gaande samenwerking met klanten, leveranciers, concurrenten, overheid en kennisinstellingen. Deze samenwerkingsverbanden kunnen tijdelijk of permanent zijn.
Load shedding
OEM ers schuiven steeds meer taken en risico’s naar toeleveranciers. Afnemers stellen steeds hogere eisen aan toeleveranciers. Zij doen dit zowel op het terrein van productontwikkeling en organisatie van bedrijfsprocessen, als ook op het gebied van financiële performance en -kracht.
Uitbesteders verleggen een deel van hun activiteiten en competenties naar hun toeleveranciers. Voor hen wordt de financiële standing (als waarborg voor continuïteit) van deze toeleveranciers van groter belang. (Rabobank Cijfers & Trends, editie 2002)
Rol van ICT
ICT wordt steeds meer van invloed. In de machinebouw zijn concepten als CAD/ CAM reeds bekend.
In de toekomst zal in toenemende mate gebruik worden gemaakt van supply chain software en e- commerce.
Concurrentie tussen ketens
Doordat bedrijven steeds meer gaan samenwerken, wordt concurrentie tussen ketens belangrijk (Toekomstwijzer, Syntens)
Toeleveren en uitbesteden
Bedrijven gaan zich steeds verder toeleggen op hun kernactiviteiten, daardoor wordt meer uitbesteed.
Intergratie van technologieën
Technologieën worden geïntegreerd tot nieuwe producten en processen. Vooral in de machinebouw wordt dit steeds belangrijker, omdat machines steeds intelligenter worden.
Rol als dienstleverancier
Afnemers kopen niet een machine, maar probleemloze productiecapaciteit. Het concrete product vormt hierdoor slechts een deel van het pakket dat aan afnemers wordt aangeboden.
19 Tenzij anders vermeld, zijn de vermelde trends ontleend aan het rapport Inzicht in innovatie- Trends en ontwikkelingen in de machine- en apparatenbouw, uitgaven van het Minsiterie van Economische Zaken, 2000
Parallellisatie
Om risico’s te spreiden worden andere afzetmarkten gezocht (Sectorstudie Metalectro Industrie). 46%
van ondervraagde ondernemers geeft aan dit als belangrijke verandering in de bedrijfskolom te zien.
Dit wordt veroorzaakt doordat OEM’ers steeds meer taken en producten betrekken van enkele toeleveranciers.
Terugtrekken op kerncompetenties
Bedrijven willen alleen nog doen waar ze goed in zijn of waar zij strategisch concurrentievoordeel mee behalen.
Flexibele productiestructuren
Door de grilliger wordende afnemer moet een bedrijf zich sneller aan eisen kunnen aanpassen. Ook moet de organisatie ingericht worden op de steeds grotere dynamiek.
Bovenstaande succesfactoren zullen de structuur van de markt voor machinebouw gaan bepalen, waardoor zij steeds belangrijker worden. Zij zullen daarmee een grote invloed uitoefenen op de fundamentele dimensies van de taakomgeving die in paragraaf C.3.5 worden beschouwd.
C.3.5 Fundamentele dimensies van de taakomgeving
Elke organisatie gebruikt productiefactoren als kapitaal, arbeid en natuur uit haar omgeving. Om optimaal te functioneren moet elke organisatie daarnaast informatie krijgen om onzekerheid over haar omgeving te kunnen reduceren. Dit is nodig om adequaat te kunnen reageren op veranderingen in de taakomgeving. De taakomgeving kan geanalyseerd worden aan de hand van een viertal analyse categorieën (Mintzberg, 1983).
De eerste analyse categorie wordt het best omschreven als een continuüm van een simpele naar een complexe omgeving. De omgeving van Hebo Engineering kent weinig externe elementen die relevant zijn voor het functioneren van het bedrijf. Het aantal belanghebbenden is beperkt tot eigenaars, klanten en personeel. De belangen van deze partijen kunnen botsen, maar alle partijen hebben belang bij het voortbestaan van het bedrijf. Hierdoor vormen de elementen in de omgeving een homogeen geheel die zorgdragen voor een betrekkelijk stabiele omgeving. Door toenemende inmenging van de overheid en toenemende eisen van de klant, wordt de markt steeds complexer.
Ten tweede kan het onderscheid gemaakt worden tussen een stabiele en een dynamische omgeving.
Deze twee uitersten liggen op een continuüm. De mate van de voorspelbaarheid is hierbij de norm
20De omgeving van Hebo Engineering kan als overwegend dynamisch worden bestempeld. Dit blijkt uit het grote aantal trends die in paragraaf 8.3.4 werden onderscheiden. Belangrijk hierbij zijn de trends naar steeds kortere cyclustijden en het huidige economische klimaat. Het blijkt moeilijk om in te schatten hoe de economie zich ontwikkeld. Daarnaast moet het management steeds blijven zoeken naar opdrachten waarvan de technische invulling niet te voorspellen is. De markt voor de ontwikkeling en bouw van machines is sterk innovatief en internationaal gericht. Men zal dus steeds opnieuw moeten leren omgaan met nieuwe producten, onderdelen en productiemethoden om aan de markteisen te kunnen blijven voldoen.
De markt voor bouw en ontwikkeling van machines is een gevarieerde markt. Immers, de actieve marktpartijen zetten hun producten (machines) af op een grote verscheidenheid aan markten. Met name voor regionaal georiënteerd bedrijf als Hebo Engineering geldt dat de markt sterk gevarieerd is.
Het laatste onderscheid dat gemaakt kan worden is de categorie die varieert van een milde omgeving tot een vijandige omgeving. Ondanks het huidige slechte conjunctuur, is de omgeving van Hebo Engineering is niet extreem vijandig te noemen. Door de stijgende werkloosheid is het aanbod aan gekwalificeerd personeel steeds groter. Op deze dimensie ontwikkelt de taakomgeving van het bedrijf zich dus naar een mildere omgeving. Een overwegend negatieve factor is de wens om steeds
goedkoper te produceren. Hierdoor zijn landen waar tegen een laag loon geproduceerd kan worden in opkomst. Deze trend zal in de toekomst zich steeds duidelijker aftekenen.
20 Bax, 2003
In concreto komt het erop neer dat het steeds moeilijker wordt voor Hebo Engineering om een ontwikkelpad uit te zetten. De vraag naar producten van het bedrijf is afhankelijk van de
onvoorspelbare vraag naar eindproducten van de klanten van Hebo Engineering. Bovendien is het moeilijk om een inschatting te maken naar de aard van de gevraagde producten.
C.3.6 Spelregels en belangrijke succesfactoren op de markt
Hamel en Prahalad stellen in hun boek ‘De Strijd om de Toekomst’ dat bedrijven de gebaande wegen moeten verlaten om de toekomst van het bedrijf veilig te stellen (Hamel en Prahalad, 1994). Een beschouwing van de belangrijkste spelregels binnen een bedrijfstak mag daarom niet buiten beschouwing worden gelaten bij het opstellen van omgevingsanalyse.
Algemeen wordt aangenomen dat er veel kennis en ervaring benodigd is om machines te ontwikkelen en bouwen. Het personeel dat hiervoor benodigd is, moet hoogopgeleid en duurbetaald zijn.
Daarnaast worden machines vanaf het begin afgestemd op de wensen van de klant. De series moeten zijn daarom klein blijven. Het productieproces is daarom arbeidsintensief en moeilijk te automatiseren. Concurrentie vindt binnen de bedrijfstak plaats op prijs en functionaliteit.
Machinebouwers verdienen hun geld hoofdzakelijk door de verkoop van machines. Vaak zijn bedrijven gespecialiseerd in een enkel facet van het wordingsproces; ofwel het bouwen ofwel het ontwikkelen van machines.
C.4 Interne bedrijfsomgeving
De interne bedrijfsomgeving wordt beoordeeld aan de hand van de inventarisatie van stakeholders en een analyse van de factoren van het McKinsey 7s model. Organisaties zijn in hun bestaan afhankelijk van het vinden van een balans tussen de wensen van stakeholders. In paragraaf C.4.1 wordt een beschouwing gemaakt van de stakeholders die bij Hebo Engineering betrokken zijn. Hierbij is het belangrijk om te bepalen om vast te stellen welke partijen betrokken zijn bij het bedrijf, welke belangen zij hebben en welke invloed zijn willen en kunnen uitoefenen.
C.4.1 Inventarisatie van stakeholders
De Engelse term stakeholder kan in het Nederlands vertaald worden als ‘belanghebbende’. Het inventariseren van de belangen van stakeholders behelst zowel het beschouwen van elementen in de externe omgeving, als in de interne omgeving van het bedrijf. Aangezien Hebo Engineering een privaat gehouden bedrijf is, nemen de interne stakeholders een voorname plaats in. Onder deze groep vallen eigenaren van het bedrijf en werknemers. In figuur C.3 is een schematisch overzicht
opgenomen van de stakeholders van Hebo Engineering. De groepen bevinden zich naar toenemend belang, steeds meer naar het centrum van het figuur.
Figuur C.3. Stakeholders van Hebo Engineering
Omdat bovengenoemde stakeholders een belangrijke plaats innemen bij het verwezenlijken van de bedrijfsdoelstellingen, wordt van deze groep vastgesteld welke doelen zij hebben en welke invloed zij kunnen en willen uitoefenen op de organisatie.
Leveranciers
Eigenaren / management
Werknemers
Afnemers Omwonenden
Financiers
Belanghebbende partij Belangen Belang voor bedrijf Macht Werknemers Gunstige primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden Groot Matig
Voortbestaan van het bedrijf Veiligheid Waardering
Prettige werksfeer
Eigenaren / management Voortbestaan van het bedrijf Groot Zeer groot Winst
Waardering
Afnemers Gunstige prijs / terugverdientijd Groot Groot
Betrouwbare levertijden
Service
Betrouwbare producten
Leveranciers Op tijd betaald worden Matig tot groot Matig
Continuering van relatie
Tabel C2. Overzicht van belanghebbenden bij het besturingsbeleid van Hebo Engineering.
Werknemers zijn van groot belang voor het bedrijf. Echter deze groep heeft aangegeven zeer ontevreden over het personeelsbeleid van het bedrijf. Dit heeft een sterk negatief effect op de arbeidsmotivatie en de productiviteit van het personeel. Bovendien lijdt dit tot een hoog
personeelsverloop en belemmert het de implementatie van een nieuw besturingsbeleid. Eigenaren zijn ontevreden over de hoogte van de omzet, hetgeen de aanleiding is tot het afstudeeronderzoek. Zij hebben echter een uiterst grote invloed op de gang van zaken binnen het bedrijf.
C.4.2 Analyse van organisatorische capaciteiten en belemmeringen
Per functioneel gebied wordt een beschouwing gemaakt van capaciteiten en belemmeringen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de indeling volgens Hunger en Wheelen (1998). Het beoordelen van de capaciteiten en belemmeringen van een organisatie draagt bij aan een inzicht in de mogelijkheden en belemmeringen die er zijn binnen de huidige organisatie. Tevens ontstaat een duidelijk beeld van aandachtspunten die in ogenschouw moeten worden bij de formulering van een nieuw
besturingsbeleid en de implementatie van het nieuwe beleid.
Op het gebied van de marketing en verkoop zijn de goede relaties met partnerbedrijven een belangrijke organisatorische hulpbron. Deze partnerbedrijven fungeren als tussenpersoon tussen Hebo Engineering en bedrijven die op zoek zijn naar een fabrikant van machines voor kunststof verwerking. Door de goede naam die Hebo Engineering op dit gebied heeft opgebouwd en de grote kennis van kunststoffen, worden veel potentiële klanten geworven. Daarnaast heeft het bedrijf goede relaties met een aantal vaste klanten. Hierdoor heeft het bedrijf in mindere mate last van concurrentie.
Het bedrijf biedt haar afnemers ‘klantproductiviteit’ en een enkel aanspreekpunt tegen redelijke prijs.
Met deze positionering in de markt levert het bedrijf meer dan een machine.
Een belangrijke strategische hiaat is het gebrek aan doelstellingen en een duidelijke visie voor het bedrijf. Weliswaar is er een doelstelling geformuleerd om de omzet te verhogen, maar deze was tot voor kort niet geconcretiseerd. Hebo Engineering is goed gepositioneerd om te profiteren naar een vernieuwde vraag naar kapitaalgoederen. Men kan zich hierbij richten op de meest winstgevende kennisintensieve toepassingen, die voor Hebo Engineering lijken te liggen op het gebied van
kunststofmachines. Echter, om dit te kunnen bereiken is het noodzakelijk om het besturingsbeleid van het bedrijf beter aan te laten sluiten op de eisen van het management en de contingentiefactoren die van invloed zijn op Hebo Engineering. In slechte tijden drijft het bedrijf op kleinere, regionale
opdrachten.
In financieel opzicht kent het bedrijf een goot aantal nadelen. Door financiële tegenslagen in het
recente verleden van het bedrijf, zijn de reserves van het bedrijf verdwenen. Nu het economisch
slechter gaat, zoeken steeds meer afnemers naar mogelijkheden om niet te betalen. De liquiditeit van
Hebo Engineering wordt hierdoor ernstig belemmerd en men heeft geen antwoord gevonden om deze
problemen te verhelpen. Er is momenteel geen geld om te investeren. De eerste doelstelling van het
management van Hebo Engineering is daarmee momenteel de overleving van het bedrijf.
De operationele sterke punten van het bedrijf zijn gelegen in de vakbekwame medewerkers die universeel zijn opgeleid en daardoor breed inzetbaar zijn. De kwaliteit van machines is over het algemeen goed. Soms blijft de leverbetrouwbaarheid echter achter, waardoor de naam van het bedrijf in gevaar komt. Dit wordt voor een groot deel veroorzaakt doordat de heer Boer zijn bedrijfsactiviteiten overziet door directe supervisie. Doordat de heer Boer steeds meer taken heeft en daarmee een bottleneck is, heeft hij steeds minder tijd voor het overzien van de productie. Ook bestaat er geen gedegen projectvoorbereiding, waardoor de project- en organisatiebeheersing een probleem wordt.
Binnen het bedrijf zijn weinig tot geen informatiesystemen aanwezig die het nemen van beslissingen ondersteunen of die de productiviteit verhogen. Het belangrijkste systeem is de boekhouding. Echter, deze wordt bijgehouden op een stand alone computer, evenals alle andere computers binnen het bedrijf. Op losstaande werkstations is Autocad geïnstalleerd. Echter, niet iedere medewerker kan en mag hier gebruik van maken. Informatie binnen het bedrijf is gefragmenteerd opgeslagen en de beveiliging van informatie laat te wensen over.
Ten slotte vormt ook het personeelsbeleid een grote belemmering. Dit vormt binnen het bedrijf een ondergeschoven kindje. Enerzijds omdat hiervoor de tijd ontbreekt bij het management, anderzijds doordat er binnen het bedrijf geen specialistische kennis op dit gebied aanwezig is. Het personeel geeft aan dat zij ontevreden zijn over het feit dat de nieuwe CAO lonen nog steeds niet zijn
doorgevoerd. Ook bestaat er veel onduidelijkheid over vakantiedagen en overuren. In de ogen van het personeel blijft het bij loze beloftes van het management, zonder dat er concreet iets gebeurt. Het moraal van het personeel is hierdoor verslechterd. Met de huidige bedrijfsproblemen vormt dit een zeer grote bedreiging voor de continuïteit van het bedrijf. De medewerkers van het bedrijf zijn goed opgeleid voor hun huidige functies. Het is belangrijk dat in de toekomst het niveau van het personeel blijft aansluiten op de aard van de werkzaamheden en hun kennis te vergroten.
C.5 Conclusies omgevingsanalyse
De omgevingsanalyse van Hebo Engineering is van belang, omdat van kleine bedrijven vaak wordt gezegd dat hun flexibiliteit een belangrijk voordeel ten opzichte van grote bedrijven is
21. De
belangrijkste bevinding van de omgevingsanalyse van Hebo Engineering is dat de slechte
economische omstandigheden en de toenemende hang naar internationalisatie een sterk ongunstig effect op het bedrijf hebben. Om winstgevend te blijven, wordt men gedwongen zich te richten op kennisintensieve producten, kleine series en korte levertijden. Een belangrijke maatregel is hierbij de integratie van bouwen en samenstellen van machines. De omgeving van het bedrijf die hiermee ontstaat kan worden gekenmerkt als dynamisch en toenemend complex. Er zijn namelijk een groot aantal invloeden waarneembaar in de omgeving van het bedrijf die niet voorspelbaar zijn. De
complexiteit van de omgeving komt voort uit het toenemend aantal en moeilijk inschatbare elementen in de omgeving waar rekening mee moet worden gehouden. Bovendien bestaat er weinig verband tussen deze variabelen. Dit houdt verband met de variabiliteit van de markt. Hebo Engineering is een bouwer en ontwikkelaar van machines voor een grote verscheidenheid aan toepassingen. Iedere toepassing heeft zijn eigen kenmerken.
Door de slechte tijden waarin de Nederlandse economie verkeert, is de vraag naar kapitaalgoederen gering. Hierdoor hebben afnemers van kapitaalgoederen een sterke onderhandelingspositie. Ook voor het jaar 2004 is de investeringsprognose negatief getint. Doordat het bouwen en ontwikkelen van machines een kennisintensieve en arbeidsintensieve activiteit is, zijn goedbetaalde en hoogopgeleide medewerkers van groot belang. Echter, door de mondialisering neemt de druk van lage loonlanden toe. De omgeving van het bedrijf wordt daarom als relatief vijandig bestempeld. Een efficiënte en flexibele werkwijze wordt hierdoor steeds belangrijker. Door het huidige besturingsbeleid wordt het voeren van een efficiënte werkwijze ernstig bemoeilijkt. Door de vele taken en verantwoordelijkheden die het management heeft, wordt het primaire proces ernstig vertraagd. Daarnaast blijven veel andere taken liggen. Het personeel geeft aan dat zij zeer ontevreden zijn met het huidige personeelsbeleid.
Dit versterkt het negatieve effect op de efficiëntie van het bedrijf.
21 Dean, Brown en Bamford, 1998
Bijlage D Contingentiefactor 2 Marketing, Strategie en managementdoelstellingen
De contingentietheorie stelt dat het ontwerp en de structuur van een bedrijf gedicteerd worden door contingentiefactoren. Child (1972) echter beschrijft dat het management een vrije keus kan maken voor de structuur van een bedrijf en dat deze keus afhankelijk is van de doelstellingen die het management heeft. Daarom wordt in dit hoofdstuk een beschouwing gemaakt van de doelstellingen die het management nastreeft en de strategie en marketinginspanningen die hierin gebruikt worden.
D.1 Doelstellingen van het management
Steeds vaker hoort en leest men over bedrijven die failliet gaan of een doorstart moeten maken.
Vooral in Noord Nederland heeft de metaalsector het moeilijk (zie Bijlage J. Artikel DVHN d.d. 2 september 2003). De eerste en belangrijkste doelstelling van het management voor Hebo Engineering is dan ook het voortbestaan van het bedrijf garanderen. Met het wegvallen van een aantal regionale concurrenten ontstaan nieuwe kansen voor Hebo Engineering. Wanneer de economische
bedrijvigheid aantrekt zal de markt voor kapitaalgoederen (waar Hebo Engineering actief op is) als eerste aantrekken. Dit is voor Hebo Engineering een mogelijkheid om de gewenste groei te realiseren.
Echter, hiervoor zullen een aantal organisatorische belemmeringen moeten worden opgelost.
De tweede doelstelling ligt ten grondslag aan dit afstudeeronderzoek; het verhogen van de omzet. Met het verhogen van de omzet wordt een bredere basis gelegd, waardoor de afhankelijkheid van een beperkt aantal afnemers gereduceerd wordt. De tweede reden die ten grondslag ligt aan de
doelstelling de omzet te het verhogen is de kans op een hogere winst. Uiteindelijk zal de winst van het bedrijf op een niveau worden getild waarop het voor de familie Boer het mogelijk is om zich terug te trekken uit de dagelijkse gang van zaken in het bedrijf. Naast de benodigde bedrijfsinvesteringen, zal dan ook het inkomen van de heer Boer voortkomen uit de bedrijfswinst.
Ten slotte stelt het management van Hebo Engineering zich ten doel om organisatierisico’s zo veel mogelijk te beperken. Dit betekent dat er niet te veel geïnvesteerd wordt en dat men de vaste kosten zo laag mogelijk wil houden. Daarom is het aan te bevelen de risico’s die samenhangen met grote projecten te beperken en een stabielere inkomstenstroom te zoeken. Het personeelsbestand mag niet al te sterk groeien. Reden te meer om de aandacht te vestigen op het verhogen van de omzet per werknemer (zie hoofdstuk 4). Ook moet de afhankelijkheid van een beperkt aantal afnemers en toeleveranciers worden beperkt. De continuïteit van het bedrijf hangt sterk samen met het welzijn van de heer Boer. Als de heer Boer wegvalt, dan komt de voortgang van het bedrijf ernstig in gevaar.
D.2 Strategie en marketinginspanningen
De strategie die Hebo Engineering gebruikt om zijn doelstellingen te behalen zijn niet expliciet beschreven. De belangrijkste strategische keuze die in het verleden gemaakt is, om zich te gaan toeleggen op producten met een hogere toegevoegde waarde. Omdat de heer Boer veel kennis en ervaring had van machinebouw en elektrotechniek, was het een logische stap om zich in toenemende mate te gaan focussen op het bouwen en ontwikkelen van machines. Voorheen werden min of meer alleen constructies gebouwd. Naast een toenemend aantal machines, levert Hebo Engineering tevens relatief eenvoudige constructies aan bedrijven uit de regio. Hiermee wordt een stabiele
inkomstenstroom gerealiseerd. Door de diversificatie en de verschuivende aandacht naar het bieden
van steeds meer toegevoegde waarde, wordt het voortbestaan van het bedrijf beter gewaarborgd. De
risico’s worden daarbij beperkt doordat men niet afhankelijk is van een gering aantal afnemers.Tevens
wordt een aanzet gegeven tot een potentieel hogere omzet. Het nadeel hiervan is dat het bedrijf
ingericht moet zijn op het beiden van meerdere soorten projecten, zonder dat deze elkaar
beïnvloeden.
Miles and Snow (1978) stellen dat organisaties streven naar een afstemming tussen de interne organisatie, de externe organisatie en de bedrijfsstrategie. Dit resulteert in een viertal typologieën;
prospector, defender, analyzer and reactor (Daft, 2001). Hebo Engineering kan worden gekenschetst
als een prospector. Het bedrijf wil zich namelijk onderscheiden door het leveren van toegevoegde waarde door het ontwikkelen en bouwen van innovatieve machines.
Hebo Engineering beschikt over unieke competenties waarmee het bedrijf zich op de markt weet te onderscheiden van ‘gewone’ machinefabrieken. Doordat de heer Boer werkzaam is geweest in de kunststofsector, heeft hij veel kennis over kunststof opgedaan. Deze kennis wordt aangewend om machines te vervaardigen van de kunststofindustrie. Omdat kunststof een steeds bredere toepassing vindt, groeit de vraag naar machines om kunststoffen mee te verwerken. Inmiddels heeft Hebo Engineering op dit gebied een reputatie opgebouwd. Een tweede belangrijke aspect is dat Hebo Engineering geïntegreerde machines aanbiedt. Hebo Engineering is daarbij meer dan een
machinefabriek, want de ontwikkeling, het ontwerp de constructie en de besturing van de machine worden door Hebo Engineering verzorgd. Hierbij is geen enkele externe partij betrokken. Klanten hebben hierdoor één aanspreekpunt en de intergratie van technologieën wordt eenvoudiger. Lokaal speelt de ligging van het bedrijf een rol. Omdat veel van de producten van Hebo Engineering lokaal worden afgezet, is het voor veel klanten logisch om naar Hebo Engineering te gaan voor een opdracht.
Op tactisch niveau is het uitbesteden van onderdelen een belangrijke trend. Doordat Hebo
Engineering zich wil gaan toeleggen op producten met een hogere toegevoegde waarde, besteedt het bedrijf de vervaardiging van een toenemend aantal onderdelen uit. Het gaat hierbij om de fabricage van onderdelen, die later bij Hebo Engineering worden samengesteld tot producten. Door de geringe omvang van het personeelsbestand en de daarmee gepaard gaande korte communicatielijnen, is het bedrijf in staat flexibel te reageren wanneer een kans zich voordoet. Dit in overeenstemming met de bevindingen van Mintzberg. Deze stelde dat ondernemersorganisaties als Hebo Engineering vaak een strategieproces kennen waarbij men zich spontaan en flexibel opstelt om niches in de markt te kunnen bedienen (Mintzberg, 1989).
Doordat bij Hebo Engineering weinig mensen werkzaam zijn en doordat het bedrijf relatief weinig overhead heeft, is het bedrijf in staat om te werken tegen een relatief lage kostprijs. Daarnaast heeft het bedrijf relatief goedkope krachten ingehuurd voor kennisintensieve werk. Dit heeft een gunstig effect op de kostprijs. De ontwikkeling en bouw van machines heeft hieronder te lijden doordat medewerkers taken moeten uitvoeren die wellicht boven hun opleidingsniveau liggen.
D.2.1 Marketinginspanningen
De marketinginspanningen van Hebo Engineering richt zich op andere bedrijven, vaak fabrikanten van eindproducten. Deze hebben behoefte aan applicaties en machines waarmee de hoge loonkosten binnen Nederland omzeild kunnen worden. Het gaat hierbij vaak om grote en dure installaties. Hebo Engineering profileert zichzelf als aanbieder van oplossingen voor klantproductiviteit. Bij elk voorstel dat voor een klant wordt uitgevoerd, wordt aangeven wat het voordeel voor een klant is. Dit wordt vertaald in terugverdientijd voor de klant. Een zwak punt hierbij is de service van machines. Door de kleine omvang van het bedrijf is Hebo Engineering moeilijk in staat om service als onderdeel van een totaalpakket aan te bieden.
Hebo Engineering voert geen bewust marketingbeleid. Hebo Engineering heeft partnerships opgebouwd met een aantal bedrijven als DSM en Polem. Hebo Engineering krijgt veel klanten door doorverwijzing van deze vaste partnerbedrijven. Hebo Engineering wordt gewaardeerd om het feit dat ontwikkeling, besturing en constructie van de machine als geïntegreerd pakket worden afgeleverd. Het voordeel voor de klant is dat één bedrijf als aanspreekpunt dient in het geval van problemen.
Daar staat tegenover dat levertijden weliswaar kort kunnen zijn, maar dat deze ook aan sterke
fluctuatie onderhevig kunnen zijn. De leverbetrouwbaarheid van het bedrijf is hierdoor matig. Dit heeft
een negatief effect op het imago van Hebo Engineering. Dit wordt versterkt door de gebrekkige interne
besturing van het bedrijf. Hierdoor worden afspraken niet nagekomen.
Bijlage E Contingentiefactor 3 Technologie
Woodward concludeerde aan de hand van de uitkomsten van haar onderzoek dat verschillende technologieën, verschillende eisen stellen aan individuen en de organisaties waarin zij werkzaam zijn.
Daarmee heeft de technologie een belangrijke invloed op de structuur van een organisatie
22. Om te beoordelen welke implicaties de gebruikte technologie van Hebo Engineering heeft op de structuur en het ontwerp van de organisatie, wordt in dit hoofdstuk nader ingegaan op de aard van de gebruikte organisatietechnologieën. Technologie wordt daarbij gedefinieerd als;
‘..de gereedschappen, technieken, machines en acties die gebruikt worden om organisatorische input (materiaal, informatie en ideeën) om te zetten in output (producten en diensten). Technologie is het productieproces van een organisatie en omvat werkprocedures en machines.. (vertaald uit Daft,
2003)’
Omdat Hebo Engineering een betrekkelijk klein bedrijf is, vindt de beoordeling plaats op organisatieniveau. Bij het beoordelen van de technologie van Hebo Engineering, wordt een onderverdeling gemaakt in (Buitendam, 1974);
1. Technologie als eigenschap van de producten
2. Technologie als eigenschap van de verrichte verwerkingen 3. Technologie als eigenschap van het productieproces
E.1 Technologie van de producten
Klanten van Hebo Engineering doen een beroep op het bedrijf om er machines te laten ontwikkelen en bouwen. Het eindresultaat van deze inspanning is een concreet product. De dienstencomponent is minder ontwikkeld en momenteel van secundair belang binnen het belang.
De producten die Hebo Engineering ontwikkelt en bouwt, kennen een groot aantal uiteenlopende toepassingen. Hierbij moet aan steeds wisselende klanteisen worden voldaan. Elk product bestaat uit een groot aantal componenten die samengesteld moeten worden tot een werkend geheeld. Een machine bevat doorgaans zowel mechanische als elektronische componenten. Staal is een veelvuldig toegepast materiaal, maar kunststof is aan een duidelijke opmars bezig. Hebo Engineering vervaardigt zelf onderdelen van staal. Maar ook worden een groot aantal standaardonderdelen ingekocht.
Daarnaast is een trend te bespeuren naar het steeds vaker uitbesteden van maakdelen.
Ondanks dat ieder product uniek is, bevatten de geleverde producten doorgaans onderdelen die in iedere machine worden toegepast. Voorbeelden hiervan zijn besturing, motor en
bevestigingsmiddelen. Wel verschillen projecten van relatief klein (enkele uren) tot groot (weken).
E.2 Technologie van de verrichte verwerkingen
Bij het samenstellen en vervaardigen van de onderdelen worden de volgende toepassingstechnologieën geïntegreerd;
1. metaalbewerking, zowel verspanend als niet-verspanend 2. elektrotechniek
3. besturingstechniek 4. CAD
In principe zijn alle productiemedewerkers van Hebo Engineering multidisciplinair. Dit houdt in dat iedereen in meer of mindere mate deze technologieën kan toepassen. Alleen op het gebied van elektrotechniek en CAD vindt enige specialisatie plaats.
22 Paul, 1999
E.3 Technologie van het productieproces
De Leeuw onderkent het belang van het primaire proces bij het ontwerpen van organisaties (De Leeuw, Bedrijfskundig Management, 2000). In paragraaf 4.2.1 (Figuur 4.2 Schematische weergave van het huidige primaire proces van Hebo Engineering) wordt het huidige primaire proces van Hebo Engineering beschreven als het gelijktijdig en parallel ontwikkelen en bouwen van machines.
Analoog aan indeling van Woodward, kan de technologie van het primaire productieproces van Hebo Engineering worden aangeduid als enkelstuksfabricage (Woodward, 1950). Alle door Hebo
Engineering ontwikkelde producten zijn uniek, omdat deze klantspecifiek worden geproduceerd.
Hierdoor is er minder sprake van routine en voorspelbaarheid. Het productieproces is hierdoor moeilijk te mechaniseren en automatiseren.
Perrow gaat uit van twee kerndimensies om de routine van het productieproces te beoordelen;
taakvariabiliteit en analyseerbaarheid. Bij Hebo Engineering is sprake van een hoge taakvariabiliteit.
Dit komt doordat de producten allemaal klantspecifiek gemaakt worden, terwijl niet alle
werkingsprincipes uitgebreid op tekening worden gezet. Ook de aard van de producten verschilt. Hebo Engineering houdt zich bezig met allerlei soorten problemen van uiteenlopende klanten. Hierdoor zal men zich steeds in nieuwe problemen moeten verdiepen, alvorens een oplossing te kunnen
formuleren. Hierbij moet men vaak wisselen tussen meerdere projecten. Op de werkvloer liggen meerdere projecten, waaraan gelijktijdig gewerkt wordt. Opvallend genoeg benoemt men opdrachten als projecten, terwijl Hebo Engineering niet als projectorganisatie is ingericht. Doorgaans werken er meerdere personen aan een project, maar het kan zijn dat men alleen verantwoordelijk is voor een andere, kleinere klus.
Daarnaast onderscheidt Perrow de analyseerbaarheid van het primaire proces. Het ontwikkelen en bouwen van machines is doorgaans een vastomlijnd proces. Sterk vereenvoudigd komt het erop neer dat als eerste een inventarisatie van de wensen van de klant wordt opgesteld. Aansluitend worden werkingsprincipes en een oplossingsrichting bedacht. Deze wordt vervolgens meer gedetailleerd en aansluitend doorgeschoven naar de werkvloer. De laatste twee stappen overlappen elkaar in het huidige productieproces van Hebo Engineering. Dit heeft gevolgen voor de taakafhankelijkheid van het productieproces. Binnen het productieproces van Hebo Engineering is het goed mogelijk om een onderscheid te maken in deelprocessen. Ook het werk zelf leent zich voor onderverdeling in stappen.
Het ontwikkelen en bouwen van machines is een opgave die goed analyseerbaar is. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van ervaring, een veelheid aan technische theorie en vaste regels en procedures.
Thompson maakt een onderscheid in technologie van het productieproces naar de taakafhankelijkheid binnen het productieproces. Omdat binnen Hebo Engineering het ontwikkelen en bouwen van
machines parallel wordt uitgevoerd, zijn er relatief veel iteraties tussen de ontwikkelen en de bouwen van machines. Dit wordt veroorzaakt door de beperkte uitwerking van machines, onzekerheid en het werken op basis van voorinformatie. Bovendien zijn vele personen betrokken bij een project en heeft de heer Boer een beslissende stem. Het huidige productieproces van Hebo Engineering wordt daarom getypeerd als reciproque, ofwel wederzijds afhankelijk (Boddy, D., Buchanan, D., 1992).
Figuur E.1 Schematisch overzicht van reciproque relaties binnen een bedrijf.
De analyseerbaarheid binnen het productieproces van Hebo Engineering is hoog, omdat er een bepaalde fasering van taken is te onderkennen.Daarnaast er sprake is van een relatief hoge taakvariabiliteit en zijn taken minder goed opsplitsbaar. De ontwikkeling van machines is kennisintensief, waarbij ervaring een belangrijke rol speelt. Door de kleine series, afhankelijke
werkzaamheden en uiteenlopende producten is het productieproces moeilijk voorspelbaar en leent het productieproces zich minder goed voor automatisering en mechanisering.
Wens klant Ontwikkelen werkingsprincipes Bouwen van machines
Bijlage F Contingentiefactor 4 Levensfase en bedrijfsomvang
“Nu we steeds meer projecten krijgen, merk ik dat ik steeds minder greep heb op mijn bedrijf.
Vroeger kon ik alles ‘uit het hoofd’ bijhouden, maar dat wordt nu steeds moeilijker….”
