vir ter

DIE SONNET AS DIGVORM IN NOORD-SOTHO

deur

CHRISTOFFEL BERNARDUS SWANEPOEL

Verhandeling ingedien ter gedeeltelike nakoming van die vereistes vir die graad

MAGISTER ARTIUM

in die

Fakulteit Lettere en Wysbegeerte

aan die

POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT VIR

CHRISTELIKE HOER ONDERWYS

Leier: Mnr. S.A. Swanepoel Potchefstroom

Djt is •n voorreg om dank te betuig aan: Die Skepper aan Wie alle eer en dank toekom.

My ouers en skoonouers vir hul volgehoue belangstelling en aanmoediging.

My vrou en twee dogters, Lelanie en Jacolene, vir hulle onbaatsugtige opofferings en inspirasie.

My broer, Mnr. S.A. Swanepoel, wat my studieleier was. Dit was •n besondere voorreg om te kon put uit sy vakkennis, inspirasie en verantwoordelike leiding. Mnr. G.A. Landsberg vir besondere hulp, bystand en aanbevelings.

Mnr. J.A. Mashao wat behulpsaam was met die vertaling van die Noord-Sotho gedigte. Dit het beslis aanleiding gegee tot •n beter begrip en insig.

Al my gewaardeerde kollegas van die Departement Bantoetale aan die PU vir CHO wat indirek •n inspirerende hulp was.

Mev. Nellie du Toit wat verantwoordelik was vir die voorlopige en finale tik van my verhandeling.

INHOUDSOPGAWE

HOOFSTUK 1

1.0 PROBLEEMSTELLING

1.1.0 ENKELE KRITIESE BESKOUINGE OOR DIE SONNETVORM IN NOORD-SOTHO 1.1.1 Combrinck

1.1.2 Kern 1.1.3 Roux

1.1.4 Groenewald 1.1.5 Samevatting

1.2.0 HANTERING VAN DIE STOF

1.3.0 DIE VERTALING VAN DIE SONNETTE HOOFSTUK 2

2.0 DIE NOORD-SOTHOPOESIE MET BESONOERE VERWYSING NA DIE SONNETVORM

2.1.0 DIE BE1NVLOEDING IN DIE VERSKUNS TUSSEN BLANKE EN BANTOE 2.1.1 Beinvloeding op godsdienstige vlak

2.1.2 Be1nvloeding op opvoedkundige vlak 2.1.3 Be1nvloeding op literere vlak 2.1.3.1 Rym as 'n nuwe verstegniek

A. Die mondelinge poesie

a. Herhaling in Noord-Sotho i. Ongebonde herhaling ii. Parallelle herhaling iii. Gekruiste herhaling b. Skakeling in Noord-Sotho

i. Skakeling deur middel van 'n woordgroep ii. Skakeling deur middel van 'n woord

iii. Skakeling deur middel van 'n woordstam of -kern

Bladsy 1 2 2 3 3 4 7 7 11 13 13 14 15 15 15 15 16 17 17 18 18 19 19 19

B. Die geskrewe poesie

a. Enkele beskouinge oor rym in die Bantoetale van Suid-Afrika

c

.

i. Lestrade ii. Ramashoana iii. Vilakazi

iii. a Bilabiale konsonante iii. b Dentilabiale konsonante iii • c Alveolere konsonante i i; . d Prepalatale konsonante ; ; ; . e Velere konsonante ; i i . f Glottale konsonante i; i . g Suigklanke i v. Groenewald iv.a Membrumrym iv.aa Kruisrym

iv.ab Opeenvolgende rym iv.ac Ge lyk 1 open de rym i v. ad Volgehoue rym iv.ae Onderbroke rym iv.af Halwe rym iv.b Versreelrym i v. ba Beurtelingse rym iv.bb Paarrym iv.bc Omarmingsrym i v. bd Aaneenskakelende Gevolgtrekking rym

2.1.3.2 Harmonieuse ewewig binne die gedig: Innerlike en Uiterlike vormgewing

2.1.3.3 Eksperimentering met digvorme A. f~amogobo B. t~atlala 20 20 20 21 21 22 22 22 23 23 24 24 25 25 25 26 26 26 27 27 27 28 29 29 30 30 31 39 40 42

c.

2. 2. 0 -, N HOOFDELIKE INDELING VAN 0 IE NOORD-SOTHOPOESIE

2.2.1 Enkele indelings van die Noord-Sothopoesie met besondere verwysing na die terminologiese verwarring

2. 2 . 1. 1 Breed 2.2.1.2 Combrinck

2.2.1.3 Roux

2.2.1.4 Groenewald 2.2.1.5 Gevolgtrekking

2.2.2 'n Hoofdelike indeling van die Noord-Sothopoesie - literer-teoreties gemotiveer

2.2.2.1 Die poesie as hoofgenre: algemeen-fundamentele kenmerke

2.2.2.2 'n Mondelinge en 'n Geskrewe Noord-Sothopoesie

2.2.2.3 Die sonnet as sub-genre binne die raamwerk van die geskrewe Noord-Sothopoesie

HOOFSTUK 3

3.0 DIE SONNETVORM: SY ONTSTAAN EN ONTWIKKELING MET BESONDERE VERWYSING

NA DIE VERSKILLENDE SONNETVORME

3.1 ENKELE BESKOUINGE OOR DIE WESE VAN DIE SONNETVORM 3.1.1 Monch 3.1. 2 Roose 3. 1. 3 Grove 3.1.4 Fussell 3 . 1. 5 Ka l 1 i c h 3.1.6 Belcher 3.1.6.1 Die prosodiese 3.1.6.2 Die teks ture 1 e

3.1.6.3 Die inhoudsvorm

vorm

vormlaag

3.1.6.4 Die innerlike bewegingsvorm

; ; i Bladsy 43 48 49 49 49 50 51 51 52 53 54 57 59 59 59 59 60 60 61 62 63 65 65 65

3. 1. 7 Berman

3.1.8 Gevolgtrekking

3.2.0 DIE ONTSTAAN EN ONTWIKKELING VAN DIE SONNEIVORM 3.2.1 Die invloed van die Bybelpsalm

3.2.2 Die invloed van die Griekse koor 3.2.3 Provencaalse invloed

3.2.4 Die twee dele (oktaaf en sekstet) het onafhanklik van mekaar ontstaan

3.2.5 Gevolgtrekking

3.3.0 DIE VERSKILLENDE SONNETVORME 3.3.1 Die Petrarkaanse sonnet

3.3.1.1 Die algemene bou van die Petrarkaanse sonnet

3.3.1.2 Die algemene prosodiese vorm van die Petrarkaanse sonnet 3.3.1.3 Verdere algemene kenmerke van die Petrarkaanse sonnet 3.3.1.4 Afwykings van die Petrarkaanse sonnet

A. Metriese-en rymskema-afwykings van die Petrarkaanse sonnet B. Afwykings van die wendingaanvang

a. Die oktaafinhoud loop oor na die sekstet b. Vroee aanvang van die sekstetinhoud c. Gevolgtrekking

d. Voorbeelde en bespreking van sonnette met afwykings van die wendingaanvang

3.3.2 Die Miltoniaanse sonnet

3.3.2.1 Die algemene kenmerke van die miltoniaanse sonnet 3.3.2.2 •n Voorbeeld van •n Miltoniaanse sonnet

3.3.3 Die Shakespeariaanse sonnet

3.3.3.1 Die algemene bou van die Shakespeariaanse sonnet 3.3.3.2 Die algemene kenmerke van die Shakespeariaanse sonnet 3.3.3.3 Gevolgtrekking

3.3.4 Die Spenseriaanse sonnet

66 67 67 67 67 68 69 69 71 71 72 72 73 74 74 76 76 76 77 77 79 79 80 81 82 83 86 86

3.3.4.1 Die algemene bou van die Spenseriaanse sonnet 3.3.4.2 Die algemene kenmerke van die Spenseriaanse sonnet 3.3.4.3 Voorbeeld van 'n Spenseriaanse sonnet

3.3.5 Die koepletsonnet

3.3.5.1 Die algemene bou van die koepletsonnet 3.3.5.2 Voorbeelde van koepletsonnette

3.3.5.3 Gevolgtrekking

3.3.6 Sonnette met innerlike vormafwykings 3.3. 7 Samevatting

HOOFSTUK 4

4.0 DIE SONNET IN NOORD-SOTHO - 'N TEORETIES-TOEPASLIKE EVAULERING 4.1. 0 INLEIDING

4.1.1 'n Teoretiese raamwerk

4.1.1.1 Die vormlik waarneembare kenmerke A. Die kwantitatiewe boustene

a. Die sillabe b. Die woord c. Die versreel d. Die strofe

B. Die kwalitatiewe boustene a. Die klankgebruik

i. Ritme ii. Metrum iii . Rym

b. Die beeldgebruik

i. 'n Intensiewe, konstante beeldsfeer as grondslag vir vormgebondenheid Bladsy v 86 87 88 89 89 90 92 92 95 97 97 97 97 97 97 97 97 97 97 97 97 97 97 98 98

4.1.1.2 Die inhoudelike kenmerke

4.2.0 DIE VORMLIK WAARNEEMBARE KENMERKE

4.2.1 Die kwantitatiewe boustene

4.2.1.1 Die sillabe

A. Die sillabe as draer van die klankaspek

B. Die aantal sillabes per versre~l

4.2.1.2 Die woord

4.2.1.3

A. Verhoogde potensie verkry deur die evokatiewe waarde van die woord

B. Verhoogde potensie verkry deur die implementering van

vormtegniese patrone

a. Herhaling

i. Vertikale kruisverwysing

ii. Horisontale kruisverwysing

iii. Kontra~teri ng

iv. Anafora

v. Skakeling

b. Inversie

c. Elisie

C. Verlaging van potensie deur die gebruik van argaismes . Die versreel

A. Die vers ree 1 in die sonnetvorm a. Die lengte van die versre~l

b. Veertien verse •n noodwendige verei s te

B. Die versreel in Noord-Sotho

c.

4.2.1.4 Die strofe 98 100 100 100 100 101 105 106 108 108 108 110 112 113 114 115 116 117 118 118 118 119 120 121 130

A.

B.

Die strofe in die sonnetvorm a. Die Italiaanse sonnet

i. Die oktaafsamestelling

i i . Die sekstetsamestelling

b. Die Shakespeariaanse sonnet

Die strofe in die Noord-Sothosonnet

Bladsy 130 130 131 131 132 133 a. Tipografiese onderskeiding 133

b. Strofe-indeling op grond van die inhoud alleen 136

c. Strofe-indeling op grond van die rymskema en die inhoud 137

C. Gevolgtrekking 143

4.2.2 Die kwalitatiewe boustene

4.2.2.1 Die klankgebruik

A. Rym

a. Die funksies en die aard van die rymelement in die

sonnetvorm

i. Die afbakenings-, skeidings-, afsluitings- en

bindingsfunksie van rym

144 144 144

145

145

ii. Die klankfunksie van rym 148

iii. Die spanningsfunksie van rym 148

iv. Die bevordering van assosiasievorming tussen inhoude 149

v. Die genetiese vermoe van rym 149

vi. Rym as fokuspunte vir die aandag 150

vii. Alliterasie en assonansie 150

b. Enjambement

c. Rym in die Noord-Sothosonnet

i. Sonnette met 'n konvensionele rymskema

ii. Sonnette met 'n afwyking van die konvensionele

rymskikking ii.a aabbccddeeff gg vi i 150 151 151 157 157

i i . b abbacddceffe gg i i . c abccbadeffed gg

ii.d aaaabbbbcccc dd

ii.e aaabcccdeeef gg iii • Sonnette met geen rymskema

B. Ritme en metrum

a. Die belangrikste verstipes i. Die metriese vers

ii. Die heffingsvers

iii. Die vrye vers

b. Ritme en metrum in die sonnetvorm

i. Die metriese struktuur van die sonnetvorm

ii. Die vyfvoetige jambiese maat van die sonnetvorm

159 161 163 165 166 167 167 167 169 170 171 171 173

ii.a Die jambiese maatval 173

ii.aa Die beginsel van styging en daling 173

ii.ab Die eenheidsbeginsel in die sonnetvorm 174

ii.ac Die genererende vermoe van die vyfvoetige

jambiese vers 174

ii.ad Inversie as •n natuurlike gevolg van die

vyfvoetige jambiese vers 174

ii.ae Verhoogde spanning verkry deur afwykings

van die vyfvoetige jambiese vers 174

ii.b Die vyfvoetige versreel 175

ii.ba Die beginsel van geleidelike voortstuwende beweging in die sonnetvorm

ii.bb Psigologies gemotiveer

c. Die ritmiese en metriese struktuur van die Noord-Sotho= sonnet

i. Inleiding

ii. Die ritmies-metriese struktuur van Noord-Sotho

175

175

176

176

ii.a •n Gelyke aantal sillabes per versreel as skematiseringsbasis

ii.b Skematisering op toonsillabiese grondslag

i i. ba I ~ _' I i i. bb I '

-

-

ii .c Skematisering met •n gelyke aantal heffinge

per versreel Bladsy 179 180 180 180 181 181 181 182 182

iii. Die Noord-Sothosonnet: ritmies-metries geskematiseer 185

C. Die beeldgebruik

a. Intensiteit en •n konstante beeldsfeer as vormdeterminante

in die sonnet

b. Die beeldgebruik in die Noord-Sothosonnet

4.2.0 DIE INHOUDELIKE KENMERKE

4.2. 1 •n Bepaalde inhoudsvorm

4.2.2 •n Bepaalde innerlike bewegingsvorm

4.2.3 Toepassing HOOFSTUK 5 5.0 SAMEVATTING 5.1 HOOFSTUK 1 5.2 HOOFSTUK 2 5.3 HOOFSTUK 3 i X 189 190 191 196 197 197 197 201 201 201 204

5.4 HOOFSTUK 4 205 6.0 SUMMARY 211 6. 1 AIM 211 6.2 METHOD 211 6.3 CONCLUSION 211 BIBLIOGRAFIE 212