GGZ
Brede jeugd-
hulp
Een mensenrechtelijk en wetenschappelijk onderbouwde richtlijn voor de preventie en toepassing van afzondering en fixatie in de
geestelijke gezondheidszorg
Dr. Kathleen De Cuyper
LUCAS KU Leuven, Centrum voor Zorgonderzoek en Consultancy Coördinator Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
Prof. dr. Tim Opgenhaffen
Instituut voor Sociaal Recht, KU Leuven Centrum voor Overheid en Recht, UHasselt
(Forensische) kinder- en jeugd-
psychiatrie
VAPH-
voorzieningen minderjarigen
Brede jeugdhulp:
OOOC’s, proeftuinen, GI’s
GGZ
Brede jeugd-
hulp
Thematische inspectie vrijheidsbeperkende
maatregelen (2016-2018)
Algemene conclusie
▪
Grote verschillen tussen voorzieningen in de preventie en toepassing van afzondering en fixatie
– Toepassingen zijn niet altijd in overeenstemming met de internationale standaard “Zo min mogelijk, zo kort mogelijk en altijd veilig”
– Maar ook goede praktijken
▪
Onvoldoende en onjuiste registratie
– Toen nog geen uniform en intersectoraal begrippenkader beschikbaar
▪
Nood aan vorming en ondersteuning voor de voorzieningen
▪
Belangrijke randvoorwaarden: o.a. infrastructuur
GGZ
Brede jeugd-
hulp
Thematische inspectie vrijheidsbeperkende
maatregelen (2016-2018)
Probleem
▪ Het recht: onduidelijk
GGZ▪ Veel aanwijzingen dat afzondering en fixatie “bestaan”
KB VERPLEEGKUNDIGE VERSTREKKINGEN
ERKENNINGSNORMEN OMZENDBRIEF WECKX
RECHTSPRAAK OVER
AANSPRAKELIJKHEID …
Brede jeugd-
hulp
Probleem
▪ Het recht: onduidelijk
GGZ▪ Veel aanwijzingen dat afzondering en fixatie “bestaan”
▪ Weinig duidelijkheid over wanneer ze mogen
UITGANGSPUNT:
AUTONOMIE
UITZONDERING:
NOODTOESTAND
Brede jeugd-
hulp
GGZ Principieel
dwangverbod
Probleem
Brede jeugd-
hulp
GGZ Principieel
dwangverbod
Verhoogd risico op nefaste gevolgen
– Voor de zorggebruiker, waaronder (her)traumatisering – Voor de hulpverlener
– Voor de werkrelatie tussen beiden
Probleem
Brede jeugd-
hulp
GGZ
– De weinige interventiestudies suggereren dat afzondering en fixatie geen betere technieken zijn om agressieve incidenten te verminderen
– Enkel bepaalde vormen van medicamenteuze fixatie verminderen agitatie bij volwassenen
– Kwalitatieve studies naar visies van zorggebruikers:
– agressief gedrag daalt, agressieve of gespannen gevoelens niet
– een minderheid ervaart gevoel van veiligheid en zelf- controle
Therapeutische nut niet aangetoond
Principieel dwangverbod
Verhoogd risico op nefaste gevolgen
Probleem
Brede jeugd-
hulp
GGZ
Therapeutische nut niet aangetoond
Principieel dwangverbod
Verhoogd risico op nefaste gevolgen
Nood aan een richtlijn voor de residentiële GGZ
Onrustwekkendepraktijken
Doelstellingen van de richtlijn:
➢ Preventie van afzondering en fixatie centraal
➢ Zo min en zo kort mogelijke toepassing
➢ Aanbevelingen die lijn zijn met het
➢ Klinisch-wetenschappelijke perspectief
➢ Juridische perspectief
➢ Kwaliteitsverbetering ondersteunen:
aanbevelingen ontwikkelen met zicht op de toekomst
Brede jeugd-
hulp
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief Klinisch perspectief
– Literatuurstudie
– Preventie van afzondering en fixatie
– zonder dat de veiligheid in het gedrang komt – zodat de therapeutische relatie niet onder druk
komt te staan – Hoe toepassen?
– Impact op zorggebruikers en hulpverleners
De ontwikkeling
Brede jeugd-
hulp
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZKlinisch perspectief
De ontwikkeling
– Literatuuroverzicht
– Bestaande (inter-)nationale richtlijnen
– Het advies nr. 9193 van de Hoge Gezondheidsraad (HGR, 2016)
– Klinische richtlijnen van het NICE-instituut in het Verenigd Koninkrijk (NICE, 2015)
– Nederlandse richtlijn ‘Dwang en Drang in de GGZ’ (van der Hoeven, de Hoop, de Haan, & Bikker, 2016)
– Richtlijn van de American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (Masters et al., 2002)
Brede jeugd-
hulp Juridisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZKlinisch perspectief
De ontwikkeling
– Literatuuroverzicht
– Bestaande (inter-)nationale richtlijnen
– Expertise van stakeholders uit de Vlaamse GGZ
– GGZ voorzieningen met best practices – Patiëntenorganisaties
– Beroepsverenigingen – Onderzoekers/ethici – Koepelorganisaties
– Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
Brede jeugd-
hulp Juridisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief Klinisch perspectief
De ontwikkeling
• Fundamentele rechten die …
• ieder mens heeft omdat hij mens is
• door iedereen gerespecteerd moeten worden
• geconcretiseerd worden in verklaringen en verdragen waarin…
• de overheid belooft de mensenrechten te respecteren en realiseren
• de overheid belooft erop toe te zien dat ook anderen deze rechten respecteren
Brede jeugd-
hulp
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief
De ontwikkeling
PRINCIPES
Brede jeugd-
hulp Klinisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief
De ontwikkeling
PRINCIPES
Brede jeugd-
hulp Klinisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief
De ontwikkeling
PRINCIPES
Brede jeugd-
hulp Klinisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief
De ontwikkeling
INVULLING
Brede jeugd-
hulp Klinisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief
De ontwikkeling
PRINCIPES INVULLING
TOETSINGSKADER
Brede jeugd-
hulp Klinisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief
De ontwikkeling
TOETSINGSKADER
Brede jeugd-
hulp Klinisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief
De ontwikkeling
TOETSINGSKADER
Brede jeugd-
hulp Klinisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief
De ontwikkeling
TOETSINGSKADER
RICHTLIJN Brede
jeugd- hulp Klinisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief
De ontwikkeling
TOETSINGSKADER
RICHTLIJN Brede
jeugd- hulp Klinisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief
De ontwikkeling
TOETSINGSKADER
RICHTLIJN Brede
jeugd- hulp Klinisch perspectief
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief Klinisch perspectief
De ontwikkeling
TOETSINGSKADER
RICHTLIJN Brede
jeugd- hulp
Twee perspectieven op afzondering en fixatie worden gecombineerd:
GGZJuridisch perspectief Klinisch perspectief
De ontwikkeling
Brede jeugd-
hulp
Aanbevelingen over
• Preventie
• Toepassing
• Praktische uitvoering In het kader van agressie en escalatie
GGZ
Resultaat voor de residentiële GGZ
Preventie in het kader van agressie en
escalatie
• Directie en
beleidsmedewerkers
• Behandelteams
• Directe zorg voor zorggebruikers
Toepassing als dwangmaatregel bij ernstige en acuut gevaar
• Directie en
beleidsmedewerkers
• Directe zorg voor zorggebruikers
Praktische
uitvoering bij ernstig en acuut gevaar
• Fysieke interventie
• Mechanische fixatie
• Afzondering
• Impact van leeftijd
Ook ontwikkeld voor (forensische) jeugdhulp en VAPH-voorzieningen
voor kinderen en jongeren
Randvoorwaarden voor implementatie van de richtlijn
Brede jeugd-
hulp
In ontwikkeling voor de brede residentiële jeugdhulp
GGZ
Brede jeugd-
hulp
Preventie
• Directie en
beleidsmedewerkers
• Behandelteams
• Directe zorg voor zorggebruikers
Toepassing
• Directie en
beleidsmedewerkers
• Directe zorg voor zorggebruikers
Praktische uitvoering
• Fysieke interventie
• Mechanische fixatie
• Afzondering
• Impact van leeftijd
Randvoorwaarden voor implementatie van de richtlijn
Residentiële voorzieningen:
(forensische) jeugdhulp ▪ VAPH-voorzieningen voor minderjarigen ▪ kinder- en jeugd-GGZ
Studie van (preventie van) afzondering en fixatie
▪ als dwangmaatregel in het kader van agressie en escalatie
▪ op vraag van jongere, ouders, zorgverleners én met
(terugkerende) expliciete toestemming van de jongere of zijn wettelijke vertegenwoordiger → nooit als
dwangmaatregel!
Nooit afzondering als sanctie!
In ontwikkeling voor de brede residentiële jeugdhulp
Brede jeugd-
hulp GGZ richtlijn
Richtlijn brede jeugd-
hulp
Richtlijn brede jeugd-
hulp
GGZ
GGZ
– het management
▪ Leiderschap voor verandering in de organisatie
▪ Gebruik van data: registratie → lerende organisatie
▪ Aanpassing van de fysieke omgeving
▪ Visie op zorg/begeleiding ondersteunen: herstelgericht, trauma-informed, zorg op maat
– het team
▪ Werken aan leefklimaat
▪ Actief betrekken van de zorggebruikers
▪ Transparantie over de leefregels en een flexibele toepassing ervan
Een gecombineerde aanpak van verschillende preventie-strategieën op het niveau van
Key-aanbevelingen voor afzondering en fixatie als dwangmaatregel
Juridisch perspectief Klinisch perspectief
Brede jeugd-
hulp
GGZ
– de directe zorg voor de zorggebruikers
▪ Belang van de samenwerkingsrelatie
▪ Vb. van preventieve maatregelen: signaleringsplan, risico- assessment, trauma bevraging, de-escalatie training, comfort rooms
▪ Nabespreking met de zorggebruikers en de hulpverleners
Een gecombineerde aanpak van verschillende preventie-strategieën op het niveau van
Key-aanbevelingen voor afzondering en fixatie als dwangmaatregel
Juridisch perspectief Klinisch perspectief
Brede jeugd-
hulp
GGZ
De toepassing van afzondering en fixatie
– Enkel als een zeer uitzonderlijke veiligheidsmaatregel – Enkel bij ernstig en acuut gevaar voor de fysieke of
psychische integriteit
– Geen mechanische fixatie tot 12 jaar – Welk type maatregel toepassen?
▪ Kwetsbaarheidsfactoren en voorkeuren van de zorggebruiker
▪ Vermijd gecombineerde toepassing
– Voer de maatregel zo humaan mogelijk uit
→ voorbeelden: informeren, communicatiemiddelen, geen camerabeelden van hygiënische handelingen, niet standaard omkleden
Brede jeugd-
hulp
Key-aanbevelingen voor afzondering en fixatie als dwangmaatregel
Juridisch perspectief Klinisch perspectief
GGZ
– Afzondering: streef naar voortdurend wederzijds visueel contact
– Mechanische fixatie: streef naar continue fysieke aanwezigheid
– Minuten eerder dan uren
– Nabespreking met de zorggebruikers en de hulpverleners
De toepassing van afzondering en fixatie
Brede jeugd-
hulp
Key-aanbevelingen voor afzondering en fixatie als dwangmaatregel
Juridisch perspectief Klinisch perspectief
