De Samenleesbijbel
Stefan van Dijk
Het NBG heeft vier kerndoelen: de Bijbel vertalen, de Bijbel beschikbaar stellen, het begrip van de Bijbel bevorderen en de relevantie van de Bijbel laten ervaren. Een belangrijke doelgroep zijn gezinnen met kinderen. Om deze doelgroep te bereiken heeft het NBG in het verleden veel uitgaven gemaakt speciaal voor kinderen. Komend najaar publiceert het NBG, in samenwerking met de jeugdorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland (JOP) en uitgeverij Royal Jongbloed, een nieuwe uitgave in deze traditie: de Samenleesbijbel. Deze gezinsbijbel bevat de complete tekst van de Bijbel in Gewone Taal en is aangevuld met ruim vijfhonderd pagina’s extra materiaal voor kinderen van 8 tot 12 jaar. In dit artikel worden de bijzondere aspecten van de Samenleesbijbel besproken en wordt deze uitgave geplaatst in het kader van de uitgeefgeschiedenis van het NBG.
Niets dan de Bijbel
Het NBG heeft zich vanaf de oprichting in 1814 gericht op het verspreiden van bijbels. Deze focus op het verspreiden van de Bijbel ging gepaard met voor- zichtigheid als het ging om het bevorderen van het gebruik van de Bijbel. Dat laatste was namelijk het domein van de kerken, en het NBG wilde zich daar niet in begeven. Deze beperking tot niets anders dan de Bijbel zelf betekende bijvoorbeeld dat er geen Bijbels met kanttekeningen werden verspreid, en dat er geaarzeld werd om een bijdrage te leveren aan het debat over de rol van de Bijbel in het lager onderwijs in de eerste helft van de negentiende eeuw. On- danks deze terughoudendheid zijn lokale afdelingen wel altijd sterk betrokken geweest bij het lokale vormingswerk.1 De vraag wat wel en wat niet tot het do- mein van het NBG behoorde, was in de negentiende eeuw vaak een punt van discussie. Er werden trouwbijbels gesubsidieerd, kerkbijbels (bijbels inclusief psalmen en formulieren) gemaakt, bijbelse leesboeken in het Javaans uitgege- ven, evenals bijbels met perikoopindelingen, inhoudsopgaven en dwarsver- wijzingen. Maar al deze projecten stonden voortdurend ter discussie.
Nieuwe wegen
Vanaf het eeuwfeest van het NBG in 1914 ontstond de traditie om speciale
boekjes uit te geven voor de jeugd.2 In deze boekjes stonden onderwerpen cen- traal als: de geschiedenis van het NBG, de invloed van Maarten Luther op het bijbellezen (met de titel: Maar één boek) en het veel vertelde verhaal over Mary Jones (met de titel: Mary Jones. Het meisje dat zoo verlangde). In de eerste helft van de twintigste eeuw dacht men dus minder strikt over het domein van het NBG. Ook het uitgeven van leeswijzers en leesroosters ving in deze tijd aan. In 1952 werd Uit het boek der boeken uitgegeven, een bloemlezing van de Bijbel, geïllustreerd met kaarten en foto’s uit Palestina. Dit boek werd vooral gebruikt op scholen en werd in de jaren zeventig vervangen door Minder uit meer. In deze laatste uitgave zijn ook inleidingen op tekstgedeelten en verkla- rende aantekeningen opgenomen. Vanaf de jaren vijftig tot in de jaren tachtig verzorgde het NBG ook speciale leesroosters en dag- en weekopeningen voor scholen. In de tweede helft van de twintigste eeuw verschenen er vervolgens allerhande uitgaven waarin achtergrondinformatie wordt gegeven over de we- reld van de Bijbel.
In het kader van de Samenleesbijbel is de Gezinsbijbel uit 1981 een uitgave die bijzondere aandacht verdient. Naar het voorbeeld van de Good News Bible Special Edition van het Brits Bijbelge- nootschap bevat de Gezinsbijbel de hele Bijbel in de vertaling van 1951, aange- vuld met inleidingen en culturele en historische informatie. Het is een bij- zondere uitgave waarin achtergrondin- formatie op een nieuwe manier wordt gecombineerd met de bijbeltekst. Vol- gens het voorwoord helpt al deze extra informatie om de Bijbel beter te ver- staan. De titel Gezinsbijbel is gekozen omdat het NBG met deze uitgave hoopt
‘een bijdrage te leveren aan de bevorde- ring van het lezen van de bijbel in huis en gezin’. De uitgave bevat ruim vijftig themapagina’s over onderwerpen als:
het ontstaan van de Bijbel, manieren waarop je de Bijbel zou kunnen lezen en bijbelse archeologie. Achter in de Bijbel is nog een aantal zaken opgeno- men: een verklarende woordenlijst en
Omslag Gezinsbijbel, Haarlem/
Brussel 1981.
Foto: NBG/Sandra Haverman
indices op thema’s, de evangeliën en bijbelse personen. De naam Gezinsbijbel wijst hierbij meer op de beoogde context waarin het boek gebruikt kon wor- den dan op een speciale focus op kinderen.
Hoewel in eerste instantie bedoeld voor mensen met een verstandelijke be- perking, werd de reeks van 28 delen Wat de bijbel ons vertelt (1966-1980), met de illustraties van Kees de Kort, een serie bijzondere bijbeluitgaven met een groot bereik onder kinderen. De gebundelde verhalen in de Kijkbijbel (1992) vormen een echte kinderbijbel. Ook verscheen in 1989 de Startbijbel voor kin- deren van 9 tot 12 jaar. De Startbijbel was geen navertelling, maar een eenvou- dige vertaling van de grondtekst van een aantal bijbelgedeelten. Tussen 1990 en 1994 verschenen er bij deze bijbeluitgave speciale werk- en puzzelboeken.
Met deze boeken konden kinderen met de verhalen uit de Startbijbel aan de slag: ze kwamen meer te weten over de wereld van de Bijbel door het bespre- ken van vragen, het maken puzzels of het doen van opdrachtjes. Aan het begin van de eenentwintigste eeuw bracht het NBG de Jongerenbijbel uit, een uitgave met de tekst van de Nieuwe Bijbelvertaling en met toelichtingen voor jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 jaar. Tevens verschenen de Prentenbijbel (2008) en de Jeugdbijbel (2014) in de lijn van de Kijkbijbel, beide bedoeld voor de iets jongere leeftijdscategorie.
De Samenleesbijbel
De publicatie van de Samenleesbijbel is een vervolg in deze uitgeeftraditie. In zekere zin is deze uitgave verwant aan de Gezinsbijbel uit 1981; het boek be- vat de complete bijbeltekst en is aangevuld met veel extra materiaal. Aan de andere kant lijkt de Samenleesbijbel sterk op uitgaven als de Kijkbijbel en de Jeugdbijbel door de duidelijke focus op kinderen. Maar deze uitgave lijkt nog het meest op een combinatie van de Startbijbel en de daarbij behorende werk- boeken.
Bijzonder aan de Samenleesbijbel is dat die de hele Bijbel bevat en dat al het extra verwerkingsmateriaal in dezelfde band is verwerkt. In de Samenleesbij- bel wordt de lezer in drie routes op verschillende niveaus door de Bijbel ge- loodst. Deze bijbeluitgave bevat tevens 32 themapagina’s, meer dan duizend gespreksvragen bij de bijbeltekst, honderden weetjes met achtergrondinfor- matie, honderden doe-opdrachtjes, puzzels en spelletjes en meer dan duizend illustraties. Ook zijn er veertig liedjes speciaal gemaakt voor deze uitgave, die bij de Samenleesbijbel gevoegd zijn met bladmuziek en cd.
De Samenleesbijbel richt zich in eerste instantie op kinderen van 8 tot 12 jaar, maar is bedoeld om samen met hun (groot)ouders te gebruiken. De Samenlees-
bijbel is ook een handreiking aan deze (groot)ouders, die graag willen bijbel- lezen met hun (klein)kinderen, maar niet weten welke verhalen geschikt zijn en hoe ze op een goede manier met hun (klein)kinderen over de tekst kunnen praten. Juist voor deze groep is de Samenleesbijbel zeer geschikt.
Stap voor stap door de Bijbel In de Samenleesbijbel zijn 425 bijbel- gedeelten uit de Bijbel in Gewone Taal uitgekozen waar extra materiaal bij ontwikkeld is. De gekozen verhalen en tekstpassages zijn divers: de routes volgen zowel bekende verhalen – zoals de verhalen van Abraham, Jona en Je- zus – als voor kinderen minder beken- de verhalen – bijvoorbeeld uit Jesaja en Openbaring. Er zijn geen losse ver- halen geselecteerd, verhalen worden zo veel mogelijk in hun narratieve context geplaatst. Zo zijn er aaneengesloten stappen die de geschiedenis van bijvoorbeeld Mozes weergeven. Elke bijbel- passage waarbij extra materiaal ontwikkeld is, wordt een ‘stap’ genoemd. De extra’s bestaan uit de genoemde gespreksvragen, weetjes, foto’s, tekeningen et cetera. Er zijn drie verschillende routes: van 50, 125 en 250 stappen. Afhan- kelijk van het niveau van het kind kan gekozen worden welke route gevolgd wordt. Vaak horen meerdere stappen bij elkaar, bijvoorbeeld over één bijbelse persoon. Zo begint de eerste route met acht stappen over Abraham.
Op de themapagina’s staat meer informatie over de tijd van de Bijbel en der- gelijke. Voorbeelden zijn ‘tenten en huizen’, ‘muziek’, ‘dopen’ en ‘kerst’. Ook staan er aan het begin van het Oude en van het Nieuwe Testament toelich- tende kaarten van de omgeving van de bijbelse landen.
Kinderen ontdekken zelf het verhaal
Het bijbelverhaal en het kind/gezin staan centraal in de Samenleesbijbel. Als vertaling is gekozen voor de Bijbel in Gewone Taal; deze vertaling is zeer toe- gankelijk, ook voor kinderen. Een hervertelling van het verhaal is daarom voor deze doelgroep niet langer noodzakelijk. Bij het maken van de Samenleesbijbel
Omslag Startbijbel, Haarlem/
Brussel 1989.
Foto: NBG/Sandra Haverman
is wel steeds de vraag gesteld welke vragen kinderen helpen het verhaal verder te ontdekken. De vragen zijn open geformuleerd en de Samenleesbijbel geeft geen kant-en-klare antwoorden. De weetjes zorgen voor de benodigde extra kennis.
De doe-opdrachten laten weer op een andere manier iets ervaren van het verhaal.
Het NBG heeft zich in het begin van zijn bestaan sterk gericht op het ver- spreiden van bijbels, en bij voorkeur op niets anders dan de bijbeltekst zelf.
Later werd er steeds meer gezocht naar wegen om naast het verspreiden van de Bijbel ook het gebruik van de Bijbel te bevorderen. Na eerst op voorzich- tige wijze materiaal te hebben ontwikkeld voor de jeugd, verschenen er in de tweede helft van de twintigste eeuw allerlei uitgaven met en rond de Bijbel speciaal voor deze doelgroep. Nu, een jaar na het jubileum van tweehonderd jaar bijbelwerk in binnen- en buitenland, zet het NBG een nieuwe stap in deze traditie. Met de Samenleesbijbel is er een uitgave beschikbaar speciaal voor gezinnen. Hierin is de hele Bijbel opgenomen, aangevuld met honderden pagina’s extra materiaal die helpen om de bijbelse verhalen beter te begrijpen.
Zo kunnen de kinderen van vandaag samen met hun (groot)ouders ontdek- ken hoe leuk en waardevol het kan zijn om samen in de Bijbel te lezen.
Noten
1 Fred van Lieburg, De wereld in. Het Nederlands Bijbelgenootschap 1814-2014, Amsterdam 2014, 187-193.
2 Idem, 211-213.
Vermelde uitgaven van het NBG 1921 Maar één boek
1929 Mary Jones. Het meisje dat zoo verlangde 1952 Uit het boek der boeken
1966-1980 Wat de bijbel ons vertelt
1972 Minder uit meer (eveneens uitgegeven – samen met Educaboek – onder de titel Woord-keus)
1981 Gezinsbijbel 1989 Startbijbel 1992 Kijkbijbel 2006 Jongerenbijbel 2008 Prentenbijbel 2014 Jeugdbijbel 2015 Samenleesbijbel
Boekgegevens Samenleesbijbel
• Gebonden, ca. 2.200 pag.
• Formaat 16x24 cm
• Inclusief cd met veertig liedjes
• Prijs € 59,95
• ISBN 978 90 8912 042 7
Bij de Samenleesbijbel is een website gemaakt waarop meer informatie over deze uitgave te vinden is. Op samenleesbijbel.nl zijn ook voorbeelden van pagina’s uit de Samenleesbijbel te vinden. Daarnaast kunnen er liedjes beluisterd en filmpjes bekeken worden.
S. van Dijk, MA MSc werkt als hoofd uitgeven bij het NBG.
