KNNV kamp
ZWARTE WOUD ZWARTE WOUD ZWARTE WOUD
ZWARTE WOUD - Memmingen
25 april - 3 mei 2009
Voorwoord
Het verslag van het mooie, interessante, verrassende en gezellige kamp in het Zwarte Woud ligt hier voor u. Een heel dik verslag, gevolg van het feit dat veel deelnemers een bijdrage hebben willen leveren, om zo hun herinnering te de- len met anderen. Want naast de gebruikelijke lijsten van planten, vogels, vlinders, zoogdieren en insecten zijn er veel excursieverslagen ingeleverd. Zo kunt u lezen over de onovertroffen bijdrage van onze jeugdige deelnemers die ons een hele dag met originele maar ook oerhollandse opdrachten aan de gang hielden, de soms wat waterige excursies in
"zwarte wouden", de orchideën dijken in de Sauere Matten, voor wie er niet geweest is: de Sauere Matten zijn de Duitse variant van de Rijnstrangen. Voor het verhaal van de Gele hommelorchis & BRomsnor vragen wij uw speciale aandacht: mocht u ooit (weer) naar dit prachtige gebied willen gaan ,dan weet u na lezing hoe u een parkwachter in uniform te woord moet staan. En uiteraard ontbrak ook in dit kamp de
de traditionele pannenkoekenbakwedstrijd niet. U leest wat wij er van gebakken hebben. Maar we open met een woord van de voorzitter.
Aan het eind treft een korte impressie van de geschiedenis, flora& fauna en landschappelijke beschrijving van het Zwarte Woud aan.
Rest mij het kampbestuur, bestaande uit Wytze Boersma (vrz.), de excursie- regelaars Jan Cees Nauta en Ronald Sprokkerreef en admin Adri Hartefeld-Bol te bedanken voor hun leiding- gevende,
organisatorische en financiële deskundigheid. Chapeau!!
Leersum, juli 2009, Maria Lauran
P.S. Het grote voordeel van het redigeren van een kampverslag is dat je in het
Het kampbestuurin het zonnetje.bezit komt van (een deel van) de collectie foto's van mede kampdeelnemers.
Er zitten prachtige plaatjes bij! Een selectie treft u hierin aan. Dank aan: Wytze & Anneke, Herman & Klaske, Frans Roza, Sytse & Marlies, Frans & Yolanda en Ellen & Ruud voor het afstaan van hun collectie.
Een (stille) hint, voor als u de volgende keer twijfelt om u aan te melden voor het maken van het verslag!
Van de voorzitter
We kunnen terugkijken op een heel goed voorjaarskamp in het Zwarte woud. De oude barokstad Ettenheim, is een zeer goede plek voor een KNNV kamp. Het ligt tussen de Rijn en aan de rand van het Zwarte woud. Ideale plaats voor afwisseling in het excursie programma. In het stroomgebied van de Rijn liggen de natuurgebieden, Taubergiessen en Kaiserstuhl met verschillende soorten orchideeën en het Zwarte woud met zijn bossen en heuvels. En dat alles op korte afstand van de camping. Ettenheim zelf ligt in een open landbouw gebied met wijnranken en akkers. Hier en daar zijn ook een aantal vis(kwekerij)vijvers dat voor vogelaars interessant is. Daar werd, als toppers de Visarend en de Bijeneter gezien. Voor de afwisseling konden we een bezoek brengen aan de barokstad Ettenheim met zijn mooie straatjes, huizen en kerk.
Van het Zwarte woud hebben vele Nederlanders een negatief beeld. Treurige bossen en het regent er veel. Wij heb- ben goed weer gehad. Veel zon en wat regen. Op de twee regenachtige dagen werd het in de middag weer droog, daardoor kreeg je het gevoel, dat je geen verloren dag had gehad.
De excursieregelaars hadden een afwisselend programma opgesteld zodat iedereen aan zijn trekken is gekomen.
Wat uniek was voor een KNNV kamp was de dag-puzzeltocht die geheel door de jeugd was georganiseerd. Bijna het gehele kamp heeft hieraan deelgenomen. Deze dag werd dan ook passend afgesloten met het gezamenlijk bakken van pannenkoeken.
Jammer dat Loes en Henk door ziekte niet konden komen.
Met een gezamenlijke maaltijd werd het kamp op een passende en gezellige manier afgesloten.
Een ieder hartelijke dank voor een mooie week in het Zwarte woud.
Wytze Boersma
mei 2009
Deelnemerslijst
Wytze Boersma Delden
Anneke Boersma-Last "
Jan Dijk Tynaarlo
Auke Dijk "
Koen Dijk "
Frank Dorèl Zoetermeer
Herman ten Grotenhuis Laren
Klaske ten Grotenhuis-Pols "
Adri Harteveld-Bol Moordrecht
Gerard Harteveld "
Ruud Kuipers Losser
Maria Lauran Leersum
Els Löhr-Licht Voorschoten
Hans Löhr "
Ellen Luttmer Nieuewegein
Ruud Luttmer "
Jan Cees Nauta Drachten
Annie Nauta-van Dijk "
Frans Roozen Hellevoetsluis
Yolanda Thije "
Frans Roza Breda
Wendy Schutte Eelde
Jan Groenewolt "
Matthias Groenwolt "
Ronja Groenewolt "
Ronald Sprokkereef Hoofddorp
Renate Sprokkereef "
Jasper Sprokkereef "
Martijn Sprokkereef "
Sytse Tjallingii Zwolle
Marlies Tjallingii-vd Werf "
Fons Vos Tinallinge
Joke Vos-Danne Bolier "
Jan Westhuis Rockanje
Wim van Zuilen Uithoorn
Rieke van Zuilen "
Alle deelnemers aan het KNNV kamp te Ettenheim,
uitgezonderd Jan, Auke en Koen van Dijk die al waren afgereisd naar huis
Excursieprogramma
Zondag 26/04/09 (zon, 20 –23 graden) Zondag 26/04/09 (zon, 20 –23 graden) Zondag 26/04/09 (zon, 20 –23 graden) Zondag 26/04/09 (zon, 20 –23 graden)
Excr Wandelingen vanuit camping Oase Ettenheim:
1 Visvijvers Ettenheim & NSG Saure Matten (10 km); zie foto 2 Holle wegen onder Ettenheim (7 km)
3 Terrassen Marbach, Limbach & Kahlenberg, Bijeneterweg (12 km) Maandag 27/04/09 (bewolkt, 16 – 18 graden)
Maandag 27/04/09 (bewolkt, 16 – 18 graden) Maandag 27/04/09 (bewolkt, 16 – 18 graden) Maandag 27/04/09 (bewolkt, 16 – 18 graden)
Wandelen Fietsen Ettenheim & Taubergiessen (NSG aan de Rijn vanuit Kappel- Grafenhausen).
4 Vanuit camping Oase naar Ofenberg: 8 km
5 Fietstochten vanaf camping naar NSG Taubergiessen : 30/35 km
6 Fietstocht vanaf NSG Taubergiessen parkeerplaats bij veer (10-15 km). Ettenheim – parkeerplaats 13 km (met auto). Zie foto
7 Wandeltocht door NSG Taubergiessen (8-10 km). Ettenheim – parkeerplaats 13 km (met auto).
Dinsdag 28/04/09 (regen, 11- 13 graden) Dinsdag 28/04/09 (regen, 11- 13 graden) Dinsdag 28/04/09 (regen, 11- 13 graden) Dinsdag 28/04/09 (regen, 11- 13 graden) Herhaling Ofenberg.
Herhaling Visvijvers Ettenheim & NSG Saure Matten
8 NSG Munstergraben & Dorlinbacher grund (8 km). Met auto/fiets van camping 8 NSG Munstergraben & Dorlinbacher grund (8 km). Met auto/fiets van camping
Ettenheim – Ettenheimmunster: 8 km rijden.
Woensdag 29/04/09 (regen, 11-13 graden vanaf 15.30 zon) Woensdag 29/04/09 (regen, 11-13 graden vanaf 15.30 zon) Woensdag 29/04/09 (regen, 11-13 graden vanaf 15.30 zon) Woensdag 29/04/09 (regen, 11-13 graden vanaf 15.30 zon)
9 Schwarzwald: Geissberg (705 m). Rondwandeling van 8 – 10 km met ong. 150 m hoogte verschil). 25 km vanuit camping.
10 Schwarzwald: Bollenbach/Haslach. Aan secundaire weg op 321 m bij parkeer- plaats voormalig “bergwerk”. Wandeling van ruim 16 km naar iets boven 700 m. en lange tijd rondom 600 meter.
Vrijdag 01/05/09 (18 – 23 graden, zonnige, mooie dag) Vrijdag 01/05/09 (18 – 23 graden, zonnige, mooie dag) Vrijdag 01/05/09 (18 – 23 graden, zonnige, mooie dag) Vrijdag 01/05/09 (18 – 23 graden, zonnige, mooie dag)
Route Kaiserstuhl: Ettenheim – Liliental (vlak voor Ihringen): 35 km vanaf cam- ping. Zie de kaart
11 Kaiserstuhl: vanuit Liliental gasthof rondwandeling door Arboretum (4-5 km) 12 Kaiserstuhl: idem en dan rondwandeling 3 van 5,5 km
13 Kaiserstuhl: idem deels door Arboretum en daarna door de bossen naar hoogste top van 565 meter (Toteskopf/Neun Linden)
Zaterdag 02/05/09 (18 – 22 graden, zonnige, mooie dag) Zaterdag 02/05/09 (18 – 22 graden, zonnige, mooie dag) Zaterdag 02/05/09 (18 – 22 graden, zonnige, mooie dag) Zaterdag 02/05/09 (18 – 22 graden, zonnige, mooie dag)
14 Fietstocht Saure Matten (NSG) & NSG Munstergraben (Ettenheimmunster). Cir- ca 20 km fietsen vanaf camping.
15 Rondwandeling NSG Taubergiessen zuidelijke (bosrijke) deel vanaf Niederhausen (circa 14 km rijden vanuit camping Ettenheim.
16 Vleermuizen rondom camping Ettenheim (avondexcursie).
17 Als excursie 7
En we hebben héél wat waargenomen tijdens al die excursies. Met name de Saure Matten boden veel fraais.
Sfeerverslagen
Inleiding Inleiding Inleiding Inleiding
De volgende pagina's worden gevuld met bijdragen over de excursies. Doorgaans zijn dat er maar een paar. Nou, in dit kampver- slag had ik daar wel 20 bladzijden mee kunnen vullen. Omwille van de leesbaarheid heb ik moeten besluiten om uit alle inge- stuurde bijdragen een selectie te maken, door van elke dag één of maximaal twee verslagen op te nemen. Voor wie alsnog alles wil lezen, kan bij de samensteller een CD-tje bestellen.
Zondag 26 april Zondag 26 april Zondag 26 april
Zondag 26 april. Marbach, Limbach en Kahlenberg Wandeling 4-5-7 uit het boekje. Zonnig weer, ca 16 gr.
Door Els Löhr We delen ons op voor de 3 excursies. Hans kiest voor wandeling nr.6 Hohlwege im Löss van 6km en ik ga voor de gecombineerde tour 4-5-7, Kleinterrassen im Marbach, Limbach und Kahlenberg en de
Bienenfresserweg van 3, 3.8 en 2.8 km. Onze start is bij de Prinzengarten in Oud Ettenheim. We fietsen het hele dorp op en neer, tot op de bult waar de imposante Barokkerk staat,
voordat we eindelijk de tuin vinden. Op de oude muur staan Steenbreekvarentjes en Muurleeuwebek. Lopend door een mooie holle weg met warmte blievende planten en een zandhagedis komen we bij de wijnbergen. De wijnstokken staan op smalle terrassen aangeplant en zijn alleen over smalle voetpaden te bereiken. Het is nog wat vroeg voor orchideeën, toch vinden we er een aantal Soldaatjes, Grote keverorchis en Witte bosvogeltjes. In de bermen bloeien smetteloos witte anemonen, de Kaiserstuhlanemone (zie foto). Als we de uitzichtstoren
(Heubergturm) naderen zien we de Hohlweggruppe er al bovenop staan. Maar beneden is een mooi grasveldje met een café en toilet. We genieten van koffie en een Koninginnepage (zie foto) voordat we omhoogklimmen en het uitzicht bewonderen. In de verte de Bovenrijnse Laagvlakte, de Elzas en de Vogezen met op een bult de Hochköningsburg. In het ZW de Kaiserstuhl, hier gaan we zeker een dag naar toe. Ook de camping met erachter Ettenheim is goed te zien. Na de lunch wandelen we richting Kahlenberg, hier is een voormalige ertsgroeve. In de leemwanden broeden Bijeneters, maar we zijn te vroeg, de fraaie vogels zijn nog niet terug uit hun
overwintering gebied. De berg is niet echt kaal meer, op de top is een bos opgeschoten.
Orkaan Lothar heeft hier wel huisgehouden. Temidden van linden staat een kapel en verderop gaat het pad door een romantische Lindenallee. We kijken naar de planten in de berm, de insecten (een prachtige Gouden tor - zie foto) en de hagedissen. Het is prachtig
weer we haasten ons niet.
Excursie 2, Zondag 26 april “Rund um E Excursie 2, Zondag 26 april “Rund um E Excursie 2, Zondag 26 april “Rund um E
Excursie 2, Zondag 26 april “Rund um Etttttenheim” wandeling nr. 6tenheim” wandeling nr. 6tenheim” wandeling nr. 6tenheim” wandeling nr. 6 Door : Marlies Tjallingii
We zien de zandwallen met vogelgaten van bijeneters er in en veel bijennesten daarnaast in holletjes.
Op de uitkijktoren is ene mogelijkheid om koffie te drinken en er zijn wc’s, We vonden de start in het dorp , maar dat was niet duidelijk. Uiteindelijk hebben we de
wandeling omgekeerd gelopen. Het was prachtig om door de holle wegen te lopen en ook om het stadje te bekijken op deze eerste wandeldag. Dat was dus helemaal prima. Een mooie wandeling voor een eerste dag waarop de benen nog moeten wennen aan omhoog en
omlaag wandelen. Als groepje hebben Zandwal met vogelgaten van bijeneters
we vooral ook kennis met elkaar gemaakt en genoten van de omgeving. Dat was prachtig.
We bekeken ook de appelboomgaarden, waar de appelbomen in volle bloei stonden.
Speciale waarneming: Een alarmerende jonge bonte specht, die later een draaihals bleek te zijn!!
Draaihals
Excursie 7, Maandag 27 april "
Excursie 7, Maandag 27 april "
Excursie 7, Maandag 27 april "
Excursie 7, Maandag 27 april " Gele hommelorchis en Bromsnor" een wel heel speciale ontmoeting in de Taubergieszen.Gele hommelorchis en Bromsnor" een wel heel speciale ontmoeting in de Taubergieszen.Gele hommelorchis en Bromsnor" een wel heel speciale ontmoeting in de Taubergieszen.Gele hommelorchis en Bromsnor" een wel heel speciale ontmoeting in de Taubergieszen.
Uw verslaggever ter plekke: Fons Vos
Op maandag 27 april was het dan zover; we gingen naar de grote Hartholzauerwälder (hardhout-ooibossen) van de Taubergieszen.
Daar had ik al over gelezen in het boek “Urwälder Deutschlands”,waarin alle interessante bossen in Duitsland beschreven worden.
Nee, natuurlijk zijn het geen oerbossen, want die heb je daar niet meer. Maar zo’n titel wekt nou eenmaal de nieuwsgierigheid van de aspirant koper en zo kon ik mij thuis al wat inlezen voordat ik op kamp ging. En ook al is het sterk door de mens beïnvloed, deze ooibossen hebben zeker de potentie om een echte groene jungle te worden. De dikke lianen van de Clematis geven daarvan al een voorproefje.
Een klein deel -75 ha- in het zuiden (Weisweiler Rheinwald) heeft het predikaat “Bannwald” gekregen, waardoor ze niet meer bosbouwkundig
beheerd worden en er ook niet meer gejaagd mag worden.
Jammer dat we bij een latere excursie in het noorddeel weer moesten constateren, dat ook in Duitsland het idee “natuurbouw” wordt
aangehangen, wat toch weer een forse ingreep is in bodem en bos. In dit geval was een lange strook jong beukenbos gekapt en was hier en daar een “dras-natmilieu” uitgegraven.
Uiteindelijk moet het ook een Eiken-Iepen-ooibos worden met Kornoelje, Pimpernoot (Staphylea pinnata) en andere lianen als Spekwortel (Tamus communis), Klimop en Wilde wingerd (Pathenocissus) en de hier
ingeburgerde Walnoot.
De bodemtypen gaan van slikbodem met droge kiezelruggen tot magere zandbodems.
Met die rivierkiezels werden vroeger hele dijken gebouwd. Afgedekt met wat lichte klei blijken zij de ideale standplaats te vormen voor een grote groep orchideeën. Nou en daar lusten veel KNNV-ers wel pap van!
We begonnen die wandeling vanuit het veer over de Rijn (Rhinau) juist op zo’n kiezeldijk.
Nou ja, ik was wat verlaat en wist niet waar de loopgroep heen was gegaan. Dus eerst maar even bij het “informatiecentrum” langs om een kaart, een folder of liefst een gedegen boek over dit toch bekende gebied te vinden. Maar dat viel behoorlijk tegen. De assistente nam mij mee weer naar buiten om mij een overzichtskaart geschroefd aan de voorgevel van het voormalige glazen Zol- lamt te tonen. Behalve dit was er dus helemaal niets om de vreemdeling wegwijs te maken of gedragsregels duidelijk te maken. . . .
Zonder schroevendraaier kwam ik dus niet verder. Gelukkig kwam de baas –in de vorm van een in camouflagepak gestoken volron- de, besnorde veldwachter- er net aan. Die kon mij vertellen dat een groep over de dijk direct langs de
rivier vertrokken was. Niet veel later kon ik mij aansluiten en stuiten we na korte tijd op een orgie aan orchideeën. Die stonden te bloeien op de vrij steile, kalkrijke en zonnige binnenhelling van die lange dijk.
De Aangebrande (een heel treffende naam), het Soldaatje (met die geamputeerde beentjes),, de Hommel en de Spin. Bewapend met de digitale geweren werden ze allemaal geschoten. Daartoe kon men het beste dichtop de plant op de knieën gaan. Dus dwaalden velen over de groene dijkhelling om ze allemaal
in de Kijker te krijgen. Juist toen de euforie op z’n hoogtepunt was, naderde met flinke snelheid Een van de groepsledenmet
een klein wit bestelautootje. Bromsnor + assistente hadden vanuit hun hoge kantoortje ons gedrag "digitaal geweer" bij een wit
in de smiezen gekregen. De beer wrong zich bars brommend uit zijn dienstvoertuig. Of we al die borden bosvogelrje
niet gezien hadden, waarop stond dat we absoluut niet van de weg af mochten!!!
Nee, die hadden we echt niet gezien, want we liepen met onze neus bijkans op de grond om toch echt geen or- chidee te missen. Maar of meneer de beheerder ons niet kon vertellen waarom er toch zoveel orchideeën hier voorkwamen, en welke soorten we nog meer konden verwachten. Nou die pure botanische belangstelling deed zijn humeur al gauw verbeteren. En hij begon zich steeds belangrijker te voelen omringd door zoveel natuurlief- hebbers.
Ja, vroeger – voor de kanalisatie- kwamen er maar weinig orchideeën voor en dan vnl. op kiezeleilandjes in de rivier. Maar die eilandjes zijn dus verschwunden. Gelukkig blijkt door de bouw van die kiezeldijken hetzelfde milieu geschapen te zijn!
Soldaatje Onderhand probeerde ondergetekende weer verder met de assistente aan te pappen door haar bomenkennis (er stonden Vederesdoorns verderop) te peilen. Dat wist ze, maar toen ik over de kruidachtigen begon gaf
ze minder thuis.
Voordat de aandacht teveel naar zijn ondergeschikte zou gaan, begon de veldwachter onmiddellijk te vertellen dat zij al aardig aan het bijleren was. En hij begon meteen zijn ultieme opschepverhaal af te draaien.
Of dat wij wel van de Gelbe Hummel gehoord hadden? Ik dacht nog even, dat hij nu op de insectenwereld was overgestapt, maar hij bedoelde echt een super-zeldzame orchidee. Die had
hier in 2008 staan te bloeien! Eén exemplaar wel te verstaan, maar wel zó uniek, dat alle bekende botaniekers uit de westerse wereld kwamen kijken. De laatste keer dat hij te bewonderen was ,was dan ook een tijdje geleden: 1908!
Het sterkste verhaal bewaarde hij voor het laatst. Op een gegeven moment kwam er een mannetje aan, die Aangebrande orchis
beslist de orchidee van dichtbij wilde zien. Dat was moeilijk want er stond een cordon van bewakers geposteerd rond de Gele Hommel. En dat was echt wel nodig, want er was op internet al een miljoen euro geboden door iemand, die zo’n exemplaar in zijn eigen tuin wilde hebben! Dus wat wil meneer nou eigenlijk?
Uit de getoonde papieren bleek het echter om een echte professor uit Zuid Korea te gaan, die kersvers uit het vliegtuig was ge- komen speciaal om de orchidee te zien.
Nou hij kreeg dus toestemming om hem te zien. Hij bleef de hele dag om in aanbidding zo’n 1400- foto’s van het arme schaap te maken. Bromsnor was zo goed om hem water en brood te geven. Hij was er namelijk niet van weg te slaan!
Dit was het verhaal van de professor uit Seoel, die verliefd was op de Gele Hommelorchidee.
Excursie 8, Dinsdag 28 april "Munstergraben"
Excursie 8, Dinsdag 28 april "Munstergraben"
Excursie 8, Dinsdag 28 april "Munstergraben"
Excursie 8, Dinsdag 28 april "Munstergraben" "Gewone" hommelorchis Door Marlies Tjallingii
Zou ik ook zo’n smeuïg verhaal kunnen doen, zoals Fons? Nou ja het hoeft niet hetzelfde te zijn! Ik vond het gisteren heel leuk om naar te luisteren en vandaag is vandaag!!! We gingen vanmorgen met een groepje van 6 fietsers op weg naar het punt waar we zou- den wandelen. Een uitgezette Nordic Walkinf route. Langs de Westkant omhoog en langs de Oostkant naar beneden. Ongeveer 6
kilometer. Het is vandaag een regenachtige dag. De fietstocht heen is al zo mooi. Fijn dat er fietspaden zijn. Door het bos, langs de beek de Ettenbach, door Mûnchweier, door
Ettenheimmûnster. De snelle fietsers zien een waterspreeuw een een gele kwikstaart. Ook voor de achterkomers laat de waterspreeuw zich nog even zien. We laten de fietsen achter bij de auto’s op de pakeerplaats en voegen ons bij de mensen die met auto naar deze plek zijn gekomen. Met de hele groep gaan we op pad: een snelle groep (vogelaars) en een langzame groep (plantenzoekers) en iets er tussen in van alles meepakkend! Het regent, we worden koud of warm al naar gelang onze kleding onder de regenjassen. Een veld met orchideeën: hebben ze wel of geen vlekken? Wel vind
Waterspreeuw ik, nee zegt Jan, beter kijkend hebben ze wel vlekken. Ze staan hier in grote aantallen!
Om kwart voor twaalf komen we bij een hut (Ringheimerhûtte) met banken ervoor. Als we aan de deur voelen, blijkt die open te zijn. Een mooie ploek voor de koffielunch. Gezellig met elkaar om de kachel die we niet laten branden, luisterend naar de verhalen van Klaske over de school waar ze werkte. We gaan weer verder, steken de beek over, ons keerpunt op de terugweg.
We zien een bijzonder evenement: slakken die smullen van de vossenpoep, duidelijke diarree. Het zijn twee naaktslakken, grote oranje, en twee huisjes slakken. Sytse vertelt dat dit gedeelte van de voedselketen vaak vergeten wordt door zijn studenten. Op de terugweg zien we een stevige vossenkeutel met een naaktslak er helemaal tegenaan.
We zien de orchideeën op de terugweg van de andere kant. Sytse springt over de beek om ze van dichtbij te bekijken. Wytze roept dekenmerken: “heeft hij vlekken? Zijn de vlekken dicht? Is het schutblad langer dan de bloem?
De bospaardestaart laat ons terugkeren naar 200 miljoen jaar geleden toen deze bospaardestaarten metershoge dichte bossen vormden. Waren er toen al mensen? Liep toen de dinosuarus hier rond?
Nu zijn het fijne sierlijke planten met ragfijne druppels water er op.
We zien ook nog de dominee op de preekstoel, of de gevlekte aronskelk. Als we terug fietsen zien we langs de beek de gele kwik- staart met insecten in zijn snavel. We zien beide ouders in de weer. Frank hoort later de jonge kwikken in het nest onder de brug.
We genieten in Ettenheimmûnster van Schwarzwalderkirschtorte en andere lekkernijen bij de koffie.
We gaan nog de barokke kerk in waar we ons afvragen hoe het zit met debiechtstoel met twee biechtelingen aan iedere kant van de priester een, zou dat voor een echtpaar zijn? En hoe zit dat met de zwaarden die bij de heiligen beelden afgebeeld zijn?
Bij onze tent terug hebben we tafelmuziek van de Europese kanarie. We kijken terug op een
Europese kanarie geslaagde dag!
Excursie 10 woensdag 29 april Excursie 10 woensdag 29 april Excursie 10 woensdag 29 april
Excursie 10 woensdag 29 april "Bollenbach"Bollenbach"Bollenbach"Bollenbach"
Door Ronald Sprokkereef
In de regen door een zeer bosrijk gebied gewandeld. Het zag er echt uit als Zwarte Woud, met hier en daar tussen de bomen door lichte plekken, doordat er laaghangende bewolking hing. We liepen onder, tussen en boven de wolken over soms smalle paden stijgend van 300 naar 700 me- ter. We hebben gewandeld tot een restaurant/hotel op bijna 700 meter in een klein dorp. En zijn daar weer op temperatuur gekomen met warme choc, koffie en Schwarzwalder Kirschtorte, Appelrahmkuchen of Erdberentorte. Na de pauze begon het steeds minder te regenen en liepen we langs een beek, waar de jeugd zich vooral bezig hield met het zoeken naar stenen. Op platen aan de kant van de weg stond ook tekst en uitleg van de te vinden stenen. Tegen een uur of 3 begon de zon te schijnen en werd het zelfs warm! Het was een mooie tocht, ondanks de regen en jong (5 jaar) en oud heeft zich hier prima vermaakt.
Donderdag 30 april - Excursie special "Kinderspeurtocht en pannenkoeken bakken"
Donderdag 30 april - Excursie special "Kinderspeurtocht en pannenkoeken bakken"Donderdag 30 april - Excursie special "Kinderspeurtocht en pannenkoeken bakken"
Donderdag 30 april - Excursie special "Kinderspeurtocht en pannenkoeken bakken"
Door Auke & Koen van Dijk, Matthias & Ronja Groenwolt en Jasper & Martijn Sprokkereef....
Wij als jeugd hadden het idee om een hike/speurtocht te maken. We hebben een route gekozen in de buurt, door veel holle wegen, door een dorpje en langs visvijvers. Wij vonden het leuk om dit te organiseren.
De route begon vanuit de camping met uitleg over de routetechnieken die bij de tocht gebruikt zouden worden. Vanuit de camping begon de route met gradenschieten naar de eerste post. Op de eerste post deden we hints, met woorden zoals struisvogel en luchtgitaar.
Vanuit de eerste post liepen we met de kruispunten routetechniek door het dorpje Ettenheimweiler heen. In het dorpje stonden waterbakken, waarbij de post was waarbij je zover mogelijk met water moest spuiten. Vanuit die post liepen jullie over een holle weg, met een stukje verderop een KNNV-pijl van gras en steentjes. Daarna ging de tocht verder tussen de visvijvers door naar het “Duits koekhappen”. Met ronde koekjes die lekker makkelijk van het touwtje afvielen. Hierna kwam de ontcijferroute,
Jasper, de regisseur waarbij je goed moest opletten. Matthias zat op een post waarbij je letters moest zoeken en
speurend of wij daarvan een woord moest maken (het woord was planttocht). Als laatste post bij één van de
wel de juiste weg watermolens hadden we het semafooralfabet, een manier om met vlaggetjes letters uit te
bewandelde. beelden. Er zijn ook veel foto’s gemaakt, nog een paar insecten onderweg gevangen en nog waarnemingen gedaan (het was immers een KNNV-excursie).
Wij vonden het hartstikke leuk om de tocht te organiseren.
‘s Avonds veel heerlijke pannenkoeken. Heel veel verschillende soorten van sambal/groente-pannenkoeken en pannenkoeken met
tamme kastanjesaus tot briepannenkoeken.
Ronja en Koen aan het meten bijde
De juryleden in debat welke pannenKoek schoenenbergopdracht
de ideale samenstelling bevat Jan, de bakker, Wendy en Ronja al keurend
Excursie vrijdag 1 mei Kaiserstuhl Excursie vrijdag 1 mei KaiserstuhlExcursie vrijdag 1 mei Kaiserstuhl Excursie vrijdag 1 mei Kaiserstuhl Door Els-Löhr
Vandaag 1 excursie, de hele groep gaat naar de Totenkopf in het Kaiserstuhlgebied. Het warmste deel van het Zwarte Woud en bomvol orchideeën. Langs de weg zagen we grote aspergevelden. Het is volop oogsttijd en op deze Dag van de Arbeid werden grote groepen plukkers (stekers) met autobussen aangevoerd.
De start was bij het Arboretum, een prachtig en royaal aangelegd gebied met bijzondere bomen. In de berm Soldaatjes, maar er werd langdurig ‘getwist’ of deze grote planten zuiver op de graat waren, en of er Aapjesbloed in zat. In de helling wezen smalle platgetreden paadjes ons de weg naar de daar in bloei staande orchissen. Sehr bequem. Daarna ging het niet helemaal goed met de route, we deden er 5 uur over om de top te bereiken terwijl de terugweg naar de auto niet meer dan ¾ uur vergde.
Het was 1 Mei en erg druk. Bomvolle terrassen en overal picknicks in het
gras. Maar de sfeer was gemoedelijk. De orchideeën begonnen in bloei te raken en we noteerden al snel Wit bosvogeltje, Soldaatje, Kever-, Purper- en Aangebrande orchis. Alle Soldaatjes hadden volgens ons een flinke scheut Aapjesorchisbloed. Hun armpjes en beentjes waren veel te lang. Bovenop de Totenkopf (het laatste stuk was een uitputtende klim) was het een drukte van belang. Alle banken waren bezet en de koek-en- zopies bijna uitverkocht en ik slaagde erin om de laatste 3 consumpties te bemachtigen. Ellen en ik deelden een fles appelsap. Taartjes waren er nog wel.
De uitrij weg tevens de enige toegangsweg voor drommen mensen op weg naar de feestelijkheden en derhalve volkomen verstopt. Ze konden niet verder omdat de smalle weg vol stond met geparkeerde auto’s half in de berm, terwijl wij probeerden eruit te rijden. Het was een enorme chaos.
Excursie zaterdag 2 mei - Munstergraben, Saure Matten en Fischteichweg Excursie zaterdag 2 mei - Munstergraben, Saure Matten en FischteichwegExcursie zaterdag 2 mei - Munstergraben, Saure Matten en Fischteichweg Excursie zaterdag 2 mei - Munstergraben, Saure Matten en Fischteichweg Door Wytze Boersma
Vandaag de laatste excursie van dit kamp. Om nog even te genieten van de omgeving hebben we twee gebiedjes op de fiets bezocht.
Het eerste gebiedje was de Munstergraben. Vanaf de camping hebben we dit riviertje gevold tot aan de Kaplerhutte. Onderweg zagen we de Waterspreeuw en de Grote gele kwikstaart. Hierna ging het omhoog. Bij
de hut koffie gedronken en het weitje bekeken. Daar stonden twee Brede orchissen in bloei. Ondertussen werd er ook driftig gevlinderd. Hierna terug voor een wandelingetje van 3 km om een helling weide
(Gretelsbach). Onderweg weer gevlinderd en naar planten gekeken. We vonden o.a. Kruipbrem en Geschubde mannetjesvaren. Het pad door het bos was niet goed aangegeven, maar met wat kruip en
sluipwerk kwam het goed. Op het weitje hebben ze een aantal proefvlakken, van +/- 10 m.
breed gemaakt voor verschillende beheermethoden. Zo wordt er o.a. gecontroleerd afgebrand, gemaaid en geklepeld. Dat alles werd verduidelijkt op een informatiebord.
Na de lunch naar het tweede gebied, Saure Matten en Fischteichweg.
Onderweg zagen we nog een Sperwer. Op de fiets door de wijngaarden was
Dactylorhiza majalis niet zo handig, maar wel leuk en interessant. Hier en daar moesten we, met de fiets aan de hand lopen tegen de steile helling. Gelukkig zagen we in de berm Walstrobremraap. Bij de Saure Matten in
een kleine boomgaard zagen we wel 116 Brede orchissen, op een stuk Walstrobremraap
van +/- 100 m2 volop in bloei staan.
Maar het hoogtepunt was een tropische verrassing. Bij de visvijvers, zagen en hoorden
we 3 à 4 Bijeneters boven het water vliegen. Deze dronken even en vlogen weer verder.
Dit was een mooie afsluiting van de laatste excursie.
Bijeneter
VLINDERLIJST VLINDERLIJST VLINDERLIJST
VLINDERLIJST (lepidoptera) & LIJST VAN ANDERE INSECTEN & LIJST VAN ANDERE INSECTEN & LIJST VAN ANDERE INSECTEN & LIJST VAN ANDERE INSECTEN
door Yolanda ten Thije en Klaske ten GrotenhuisDikkopjes DikkopjesDikkopjes
Dikkopjes Hesperiidae Hesperiidae Hesperiidae Hesperiidae Bruin dikkopje
Aardbeivlinder Bont dikkopje Grote pages Grote pagesGrote pages
Grote pages Aardbeivlinder Koninginnepage
Erynnis tages Pyrgus malvae
Carterocephalus palaemon Pailionidae
Pailionidae Pailionidae Pailionidae Papilio machaon
Witjes WitjesWitjes Witjes
Groot koolwitje Klein koolwitje Klein geaderd witje Oranjetipje
Pieridae Pieridae Pieridae Pieridae
Pieris brassicae Pieris rapae
Pieris napi Oranjetipje-vrouwtje Anthocharis cardamines
Citroenvlinder Boswitje
Vuurvlinders, Kleine pages en Vuurvlinders, Kleine pages enVuurvlinders, Kleine pages en Vuurvlinders, Kleine pages en Blauwtjes
BlauwtjesBlauwtjes Blauwtjes
Gonepteryx rhamni Leptidea sinapis
Lycaenidae Lycaenidae Lycaenidae Lycaenidae
Kleine vuurvlinder Groentje
Boomblauwtje Staartblauwtje Dwergblauwtje
Staartblauwtje
Lycaena phlaeas Callophrys rubi Celastrina argiolus Cupido argiades Cupido minimus
Landkaartje
Weerschijnvlinders, Vossen en Weerschijnvlinders, Vossen en Weerschijnvlinders, Vossen en Weerschijnvlinders, Vossen en Parelmoervlinders
Parelmoervlinders Parelmoervlinders Parelmoervlinders Dagpauwoog Distelvlinder Rouwmantel
Lymphalidae Lymphalidae Lymphalidae Lymphalidae
Inachis io Vanessa cardui Nymphalis antiopa Gehakkelde aurelia
Landkaartje
Zandoogjes Zandoogjes Zandoogjes Zandoogjes Hooibeestje Bont zandoogje
Polygonia c-album Araschnia levana
Nocturna Nocturna Nocturna Nocturna
Coenonympha pamphilus Pararge aegeria
Argusvlinder
Argusvlinder Nachtvlinders
Nachtvlinders Nachtvlinders Nachtvlinders Tauvlinder Bruine daguil Dwerghuismoeder Gerande spanner Klaverspanner Hagedoornvlinder Boterbloempje Gewone heispanner Lindepijlstaart Rietvink
Rupsen Rupsen Rupsen Rupsen Rietvink
Lasiommata megera
Aglia tau
Euclidia glyphica Panemeria tenebrata Lomaspilis marginata Chiasmia clathrata Opisthograptis luteolata Pseudopanthera macularia Ematurga atomaria
Mimas tiliae
Gewone heispanner Euthrix potatoria
Overige insecten Overige insectenOverige insecten Overige insecten
Libellen LibellenLibellen Libellen
Weidebeekjuffer Blauwe glazenmaker Viervlek
Platbuik (zie foto
Wantsen WantsenWantsen Wantsen Vuurwants
Bombyliidae BombyliidaeBombyliidae Bombyliidae Wolzwever
Sociale wespen Sociale wespenSociale wespen Sociale wespen Hoornaar
Hommels HommelsHommels Hommels Akkerhommel
Kevers KeversKevers Kevers
Paardemestkever (zie foto Gewone meikever (zie foto Gouden tor
een kniptor
Gewone oliekever (zie foto
Odonata Odonata Odonata Odonata
Calopteryx splendens Aeshna cyanea
Libellula quadrimaculata Libellula depressa
Hemiptera Hemiptera Hemiptera Hemiptera
Pyrrhocoris apterus
Wolzwevers Wolzwevers Wolzwevers Wolzwevers Bombylius major
Vespidae Vespidae Vespidae Vespidae Vespa crabro
Bombus Bombus Bombus Bombus
Megabombus pascuorum
Coleoptera Coleoptera Coleoptera Coleoptera
Geotrupes stercorarius Melolontha melolontha Cetonia aurata
Ampedus cinnabarinus Meloë proscarabaeus Geraadpleegde literatuur
Geraadpleegde literatuur Geraadpleegde literatuur Geraadpleegde literatuur
- Bos F., Veldgids Libellen; Stichting Uitgeverij KNNV, Utrecht 1997.
- Chinerty M., Thieme Nieuwe insectengids, Thieme, Baarn 1986.
- Dam I. van, Dagactieve nachtvlinders; Stichting Uitgeverij Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging/ De Vlinderstichting, Wageningen, 1995.
- Waring P., Nachtvlinders, Tirion Uitgevers BV, Baarn 2006.
- Wynhoff, I., Veldgids Dagvlinders; Stichting Uitgeverij Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging/ De Vlinderstichting , Wageningen, 1999.
LIJST PADDENSTOELEN LIJST PADDENSTOELEN LIJST PADDENSTOELEN LIJST PADDENSTOELEN
Taubergiesen 27 aprilTaubergiesen 27 april Taubergiesen 27 april Taubergiesen 27 april : Zwerminktzwam Peksteel
Echte tonderzwam Witte bultzwam
Zadelzwam Zadelzwam Peksteel
Op de Hohe Geisberg 29 april:
Op de Hohe Geisberg 29 april:
Op de Hohe Geisberg 29 april:
Op de Hohe Geisberg 29 april:
Fopelfenbankje Roodporiehoutzwam Waaiertje
Winterhoutzwam Ruig elfenbankje
Waaierkorstzwam ?
Oranje druppelzwam Schorsbrekertje Zwarte trilzwam Gewoon elfenbankje Gemeld zijn nog Gemeld zijn nog Gemeld zijn nog Gemeld zijn nog:
Morielje door Renate en Ronald van de visvijvers
En tijdens de speurtocht van de jeugd. Gewone morielje
Fraaisteelmycena door Els Lohr op 1 mei.
Zoals uit bovenstaande vondsten blijkt, zijn er vooral houtzwammen gezien. Een echte voorjaarszwam is de Morielje, een grondpaddenstoel.
ORCHIDEEËNWAARNEMINGEN ORCHIDEEËNWAARNEMINGEN ORCHIDEEËNWAARNEMINGEN
ORCHIDEEËNWAARNEMINGEN --KNNV kamp ettenheim 25/04/09 - 3/05/09 --KNNV kamp ettenheim 25/04/09 - 3/05/09 --KNNV kamp ettenheim 25/04/09 - 3/05/09 --KNNV kamp ettenheim 25/04/09 - 3/05/09
Datum Datum Datum
Datum 26-426-426-426-4 27-427-427-427-4 28-428-4 29-428-428-429-429-429-4 1-51-51-51-5 2-52-52-52-5 Exc. Nummer
Exc. Nummer Exc. Nummer
Exc. Nummer 1111 2222 3333 4444 5555 6666 7777 8888 9999 10101010 11111111 12121212 13131313 14141414 15151515 17171717
Wetenschappelijke naam Wetenschappelijke naam Wetenschappelijke naam
Wetenschappelijke naam NL-naamNL-naamNL-naamNL-naam
1Anacamptis morio Harlekijnorchis xxxx xxxx xxxx xxxx
2Cephalanthera longifolia Wit bosvogeltje xxxx xxxx xxxx
3Dactylorhiza incarnata Vleeskleurige orchis xxxx
4Dactylorhiza majalis Brede orchis xxxx xxxx xxxx
5Epipactis heleborine Brede wespenorchis xxxx
6Himantoglossum hircinum Bokkenorchis xxxx
7Neotinea ustulata Aangebrande orchis xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx
8Neottia nidus-avis Vogelnestje xxxx
9Neottia ovata Grote keverorchis xxxx xxxx xxxx xxxx
10Ophrys holoserica Hommelorchis xxxx xxxx xxxx 11Ophrys sphegodes Spinnenorchis xxxx xxxx xxxx 12Ophrys sphegodes ssp
araneola
Vroege spinnenorchis xxxx xxxx
13Orchis mascula Mannetjesorchis xxxx xxxx
14Orchis militaris Soldaatje xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx xxxx
15Orchis purpurea Purperorchis xxxx xxxx xxxx
16Orchis simia Aapjesorchis xxxx
Hybriden:
Hybriden:
Hybriden:
Hybriden:
17Ophrys insectifera x Ophrys spheghodes xxxx xxxx
18Ophrys sphegodes x Ophrys sphegodes ssp araneola xxxx
19Orchis purpurea x Orchis militaris xxxx xxxx xxxx
20Orchis militaris x Orchis simia xxxx xxxx xxxx
PLANTENLIJST, Ettenheim, Zwarte woud, (D), van 25 april t/m 3 mei, 2009 PLANTENLIJST, Ettenheim, Zwarte woud, (D), van 25 april t/m 3 mei, 2009 PLANTENLIJST, Ettenheim, Zwarte woud, (D), van 25 april t/m 3 mei, 2009 PLANTENLIJST, Ettenheim, Zwarte woud, (D), van 25 april t/m 3 mei, 2009
Kolom: E:E:E:E: 29 april, exc 9, Geisberg
A:A:
A:A: 26 april, exc 1, Riegger Fischteiche / Saure matten F:F:F:F: 29 april, exc 10. Bollenbach B:B:
B:B: 26 april, exc 3, Marbach, Kahlenberg, Bienenfresserweg G:G:G: 30 april, Speurtocht, vanaf de campingG:
C:
C:
C:
C: 27 april, Tauber-giessen (totaal) H:H:H:H: 1 mei, Kaiserstuhl (totaal) D:
D:
D:
D: 28 april, exc 8, Dörlinbacher Grund I: I: I: 2 mei, exc 14, MunstergrabenI:
Wetenschappelijke naam Wetenschappelijke naam Wetenschappelijke naam
Wetenschappelijke naam Nederlandse naamNederlandse naamNederlandse naamNederlandse naam AAAA BBBB CC DCC DDD EEEE FFFF GG HGG HHH IIII tottottottot Equisetaceae
Equisetaceae Equisetaceae
Equisetaceae PaardenstaartfamiliePaardenstaartfamiliePaardenstaartfamiliePaardenstaartfamilie
Equisetum arvense Heermoes X X X 3
Equisetum fluviatile Holpijp X 1
Equisetum hyemale Schaafstro s.s. X 1
Equisetum palustre Lidrus X 1
Equisetum sylvaticum Bospaardenstaart X X 2
Polypodiaceae Polypodiaceae Polypodiaceae
Polypodiaceae EikvarenfamilieEikvarenfamilieEikvarenfamilieEikvarenfamilie
Polypodium vulgare Gewone eikvaren X X 2
Dryopteridaceae Dryopteridaceae Dryopteridaceae
Dryopteridaceae NiervarenfamilieNiervarenfamilieNiervarenfamilieNiervarenfamilie
Dryopteris affinis Geschubde mannetjesvaren X 1
Dryopteris filix-mas Mannetjesvaren X 1
Blechnaceae Blechnaceae Blechnaceae
Blechnaceae DubbellooffamilieDubbellooffamilieDubbellooffamilieDubbellooffamilie
Blechnum spicant Dubbelloof X 1
Aspleniaceae Aspleniaceae Aspleniaceae
Aspleniaceae StreepvarenfamilieStreepvarenfamilieStreepvarenfamilieStreepvarenfamilie
Asplenium ruta-muraria Muurvaren X 1
Asplenium trichomanes Steenbreekvaren X X X 3
Athyriaceae Athyriaceae Athyriaceae
Athyriaceae WijfjesvarenfamilieWijfjesvarenfamilieWijfjesvarenfamilieWijfjesvarenfamilie
Athyrium filix-femina Wijfjesvaren X X 2
Pinaceae Pinaceae Pinaceae
Pinaceae DennenfamilieDennenfamilieDennenfamilieDennenfamilie
Abies alba Gewone zilverspar X 1
Picea abies Fijnspar X X 2
Pseudotsuga menziesii Douglasspar X 1
Taxaceae Taxaceae Taxaceae
Taxaceae TaxusfamilieTaxusfamilieTaxusfamilieTaxusfamilie
Taxus baccata Taxus X 1
Araceae Araceae Araceae
Araceae AronskelkfamilieAronskelkfamilieAronskelkfamilieAronskelkfamilie
Arum italicum Italiaanse aronskelk X 1
Arum maculatum Gevlekte aronskelk X 1
Melanthiaceae Melanthiaceae Melanthiaceae
Melanthiaceae EenbesfamilieEenbesfamilieEenbesfamilieEenbesfamilie
Paris quadrifolia Eenbes X X 2
Colchicaceae Colchicaceae Colchicaceae
Colchicaceae HerfsttijloosfamilieHerfsttijloosfamilieHerfsttijloosfamilieHerfsttijloosfamilie
Colchicum autumnale Wilde herfsttijloos X X X X 4
Dioscorceae Dioscorceae Dioscorceae
Dioscorceae YamswortelfamilieYamswortelfamilieYamswortelfamilieYamswortelfamilie
Tamus communis Spekwortel X 1
Orchidaceae Orchidaceae Orchidaceae
Orchidaceae OrchideeënfamilieOrchideeënfamilieOrchideeënfamilieOrchideeënfamilie Zie detail overzichtZie detail overzichtZie detail overzichtZie detail overzicht Vorige pagina Vorige pagina Vorige pagina Vorige pagina Asparagaceae
Asparagaceae Asparagaceae
Asparagaceae AspergefamilieAspergefamilieAspergefamilieAspergefamilie
Convallaria majalis Lelietje-van-dalen X X X 3
Muscari botryoides Blauwe druifjes X 1
Muscari comosum (Leopoldis comosum)
Kuifhyacint X 1
Ornithogalum umbellatum Gewone vogelmelk X X X 3
Polygonatum multiflorum Gewone salomonszegel X X X 3
Polygonatum odoratum Welriekende salomonszegel X 1
Narcissus poeticus Witte narcis X 1
Alliaceae Alliaceae Alliaceae
Alliaceae LookfamilieLookfamilieLookfamilieLookfamilie
Allium ursinum Daslook X X 2
Allium vineale Kraailook X 1
Typhaceae Typhaceae Typhaceae
Typhaceae LisdoddefamilieLisdoddefamilieLisdoddefamilieLisdoddefamilie
Typha latifolia Grote lisdodde X 1
Juncaceae Juncaceae Juncaceae
Juncaceae RussenfamilieRussenfamilieRussenfamilieRussenfamilie
Luzula campestris Gewone veldbies X 1
Luzula luzuloides Witte veldbies X 1
Luzula multiflora Veelbloemige veldbies s.l. X X 2
Luzula sylvatica Grote veldbies X 1
Cyperaceae Cyperaceae Cyperaceae
Cyperaceae CypergrassenfamilieCypergrassenfamilieCypergrassenfamilieCypergrassenfamilie
Carex acuta Scherpe zegge X 1
Carex acutiformis Moeraszegge X X 2
Carex caryophyllea Voorjaarszegge X X 2
Carex digitata Vingerzegge X 1
Carex divulsa Groene bermzegge X 1
Carex flacca Zeegroene zegge X X 2
Carex hostiana Blonde zegge X 1
Carex nigra Zwarte zegge X 1
Carex panicea Blauwe zegge X 1
Carex pendula Hangende zegge X 1
Carex praecox Vroege zegge X 1
Carex sylvatica Boszegge X X 2
Scirpus sylvaticus Bosbies X 1
Poaceae Poaceae Poaceae
Poaceae GrassenfamilieGrassenfamilieGrassenfamilieGrassenfamilie
Agrostis canina Moerasstruisgras X 1
Alopecurus pratensis Grote vossenstaart X 1
Anisantha sterilis IJle dravik X X X 3
Anisantha tectorum Zwenkdravik X 1
Anthoxanthum odoratum Gewoon reukgras X X 2
Arrhenatherum elatius Glanshaver X 1
Festuca pratensis Beemdlangbloem X 1
Lolium multiflorum Italiaans raaigras X 1
Melica uniflora Eenbloemig parelgras X 1
Phleum pratense ssp.pratense Timoteegras s.s. X X 2
Phragmites australis Riet X 1
Poa pratensis Veldbeemdgras X 1
Berberidaceae Berberidaceae Berberidaceae
Berberidaceae BerberisfamilieBerberisfamilieBerberisfamilieBerberisfamilie
Berberis vulgaris Zuurbes X 1
Ranunculaceae Ranunculaceae Ranunculaceae
Ranunculaceae RanonkelfamilieRanonkelfamilieRanonkelfamilieRanonkelfamilie
Actaea spicata Christoffelkruid X 1
Anemone nemorosa Bosanemoon X X X X 4
Caltha palustris ssp.palustris Gewone dotterbloem X X X X X 5
Clematis vitalba Bosrank X X X 3
Pulsatilla alpina ssp. Alpina Alpenanemoon "Witte bloem"
X X X 3
Pulsatilla alpina ssp. apiifolia Alpenanemoon "Gele bloem" X 1
Ranunculus aconitifolius Witte boterbloem X X 2
Ranunculus acris Scherpe boterbloem X X X 3
Ranunculus auricomus Gulden boterbloem X 1
Ranunculus bulbosus Knolboterbloem X X 2
Ranunculus ficaria ssp.bulbilifer
Gewoon speenkruid X 1
Ranunculus repens Kruipende boterbloem X X 2
Papaveraceae Papaveraceae Papaveraceae
Papaveraceae PapaverfamiliePapaverfamiliePapaverfamiliePapaverfamilie
Chelidonium majus Stinkende gouwe X X 2
Polygonaceae Polygonaceae Polygonaceae
Polygonaceae DuizendknoopfamilieDuizendknoopfamilieDuizendknoopfamilieDuizendknoopfamilie
Persicaria bistorta Adderwortel X 1
Rumex acetosa Veldzuring X 1
Caryophyllaceae Caryophyllaceae Caryophyllaceae
Caryophyllaceae AnjerfamilieAnjerfamilieAnjerfamilieAnjerfamilie
Arenaria serpyllifolia s.s. Gewone zandmuur X 1
Dianthus carthusianorum Kartuizer anjer X 1
Moehringia trinervia Drienerfmuur X X 2
Saponaria officinalis Zeepkruid X X 2
Silene dioica Dagkoekoeksbloem X X X 3
Silene latifolia Avondkoekoeksbloem X X X 3
Silene nutans Nachtsilene X X 2
Stellaria holostea Grote muur X 1
Stellaria media Vogelmuur X 1
Stellaria nemorum Bosmuur X 1
Stellaria uliginosa Moerasmuur X 1
Santalaceae Santalaceae Santalaceae
Santalaceae SandelhoutfamilieSandelhoutfamilieSandelhoutfamilieSandelhoutfamilie
Viscum album Maretak X 1
Grossulariaceae Grossulariaceae Grossulariaceae
Grossulariaceae RibesfamilieRibesfamilieRibesfamilieRibesfamilie
Ribes rubrum Aalbes X 1
Saxifragaceae Saxifragaceae Saxifragaceae
Saxifragaceae SteenbreekfamilieSteenbreekfamilieSteenbreekfamilieSteenbreekfamilie
Chrysosplenium alternifolium Verspreidbladig goudveil X X 2 Chrysosplenium
oppositifolium
Paarbladig goudveil X 1
Crassulaceae Crassulaceae Crassulaceae
Crassulaceae VetplantenfamilieVetplantenfamilieVetplantenfamilieVetplantenfamilie
Sedum acre Muurpeper X X 2
Sedum album Wit vetkruid X 1
Sedum telephium Hemelsleutel X X 2
Vitaceae Vitaceae Vitaceae
Vitaceae WijnstokfamilieWijnstokfamilieWijnstokfamilieWijnstokfamilie
Vitis vinifera Wijnstok (Druif) X 1
Geraniaceae Geraniaceae Geraniaceae
Geraniaceae OoievaarsbekfamilieOoievaarsbekfamilieOoievaarsbekfamilieOoievaarsbekfamilie Erodium cicutarium
ssp.cicutarium
Gewone reigersbek s.s. X 1
Geranium dissectum Slipbladige ooievaarsbek X X 2
Geranium molle Zachte ooievaarsbek X 1
Geranium pratense Beemdooievaarsbek X 1
Geranium pusillum Kleine ooievaarsbek X 1
Geranium pyrenaicum Bermooievaarsbek X X X 3
Geranium robertianum Robertskruid X X X 3
Geranium rotundifolium Ronde ooievaarsbek X X 2
Celastraceae Celastraceae Celastraceae
Celastraceae KardinaalsmutsfamilieKardinaalsmutsfamilieKardinaalsmutsfamilieKardinaalsmutsfamilie
Euonymus europaeus Wilde kardinaalsmuts X X 2
Salicaceae Salicaceae Salicaceae
Salicaceae WilgenfamilieWilgenfamilieWilgenfamilieWilgenfamilie
Populus * canescens Grauwe abeel X 1
Populus alba Witte abeel X 1
Populus tremula Ratelpopulier X 1
Salix caprea Boswilg X 1
Violaceae Violaceae Violaceae
Violaceae ViooltjesfamilieViooltjesfamilieViooltjesfamilieViooltjesfamilie
Viola odorata Maarts viooltje X 1
Viola reichenbachiana Donkersporig bosviooltje X X 2
Viola riviniana Bleeksporig bosviooltje X 1
Euphorbiaceae Euphorbiaceae Euphorbiaceae
Euphorbiaceae WolfsmelkfamilieWolfsmelkfamilieWolfsmelkfamilieWolfsmelkfamilie
Euphorbia amygdaloides Amandel wolfsmelk X X 2
Euphorbia cyparissias Cipreswolfsmelk X X X X X 5
Euphorbia dulcis ssp.
purpurata
Zoete wolfsmelk X 1
Euphorbia esula Heksenmelk s.l. X 1
Euphorbia helioscopia Kroontjeskruid X X 2
Oxalidaceae Oxalidaceae Oxalidaceae
Oxalidaceae KlaverzuringfamilieKlaverzuringfamilieKlaverzuringfamilieKlaverzuringfamilie
Oxalis acetosella Witte klaverzuring X X X X 4
Fabaceae Fabaceae Fabaceae
Fabaceae VlinderbloemenfamilieVlinderbloemenfamilieVlinderbloemenfamilieVlinderbloemenfamilie
Anthyllis vulneraria Wondklaver X X 2
Astragalus glycyphyllos Wilde hokjespeul X 1
Cytisus scoparius Brem X X 2
Genista pilosa Kruipbrem X 1
Hippocrepis comosa Paardenhoef klaver X 1
Hippocrepis emerus Struikpaardenhoefklaver X X 2
Lathyrus linifolius Knollathyrus X 1
Lathyrus pratensis Veldlathyrus X X 2
Lotus corniculatus Gewone rolklaver s.s. X X 2
Medicago arabica Gevlekte rupsklaver X 1
