Voor altijd ‘out of office’

Tilburg University

Voor altijd ‘out of office’

Wilthagen, Ton

Published in:

Het Financieele Dagblad

Publication date:

2020

Document Version

Publisher's PDF, also known as Version of record

Link to publication in Tilburg University Research Portal

Citation for published version (APA):

Wilthagen, T. (2020). Voor altijd ‘out of office’. Het Financieele Dagblad, 16-18.

General rights

Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain

• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal Take down policy

If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.

HetFinancieeleDagblad

Zaterdag1augustus2020

17

Voor altijd

‘Outofoffice’

Het is een van die zaken die we normaliter afvinken op het

mo-ment dat we met vakantie gaan. Het aanzetten van de autoreply-functie in onze e-mail. Daarmee worden degenen die een e-mail sturen automatisch geïnformeerd dat we er even niet zijn. We zijn ‘out of office’.

De betekenis van deze boodschap is in het coronatijdperk radicaal veranderd. Veel mensen zijn thuis gaan werken. En volgens de resultaten van enquêtes wil een derde tot wel de helft dat deels of voltijds blijven doen. Op mijn universiteit, Tilburg University, was maar liefst 62 procent van het personeel hier voorstander van.

Deze krant berichtte zelfs over bedrijven die na raadpleging van de medewerkers hadden besloten om het kantoor helemaal ‘de deur uit te doen’. Meetings kunnen ook om de paar weken in een hippe accommodatie worden gehouden. Iedereen tevre-den en de baas spaart gigantisch veel geld uit. De vraag is hoe de Zuidas er over tien jaar uitziet.

Het anders gaan werken en de versmelting van werk met de privésfeer beloven blijvende en grote gevolgen van de coronacri-sis te worden. Deze ontwikkeling wordt namelijk niet alleen ver-oorzaakt door de lockdown en de anderhalvemetereconomie, maar is ook een versterking van andere drijvende krachten die ons werk beïnvloeden. En als veel zaken dezelfde kant op wij-zen, ontstaan er structurele veranderingen.

Om te beginnen is technologie van grote invloed op de ar-beidsorganisatie, de arbeidsinhoud, de arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden. Voor Karl Marx als econoom was het duidelijk. Als de technologie zich verder ontwikkelt – denk aan stoommachines en aan, in onze tijd, digitalisering en robotise-ring – gaan de productieverhoudingen remmend werken op de productiekrachten. Daardoor ontstaan er nieuwe productiewij-zen en ook andere arbeidsrelaties en -organisaties.

Nederland was al koploper in Europa wat betreft het werken op andere locaties. Dat komt door de vroege opkomst en ver-spreiding van breedbandinternet, de grote dienstensector, het aantal zzp’ers en onze informele werkcultuur. Al eind jaren ne-gentig spraken wij over ‘het nieuwe werken’.

Onlangs had ik de Duitse tv-omroep WDR op bezoek. De Duitsers keken met verbazing naar de situatie hier. Waar in Nederland op het hoogtepunt van de lockdown 60% van de wer-kenden thuis achter de computer zat, waren in Duitsland de cij-fers gestegen van 12% tot 25%.

Ook verandert onze werkwijze door de milieu- en fileproble-matiek. Bij de aanpak van beide problemen hebben we in ons dichtbevolkte land nog te weinig vooruitgang geboekt. Ook om die reden staat het werken vanuit huis of verzamelgebou-wen in de belangstelling. Die trend wordt verder in de hand gewerkt doordat er door corona een behoorlijke groep

ov-mij-Thuiswerken en de daarmee samenhangende

versmelting van werk- en privé beloven blijvende

gevolgen van de coronacrisis te worden, schrijft

hoogleraar Arbeidsmarkt Ton Wilthagen.

H

E S S A Y

TON WILTHAGEN

Ton Wilthagen is hoogleraar Arbeidsmarkt aan Tilburg University. Hij levert als expert regelmatig bijdragen aan de opiniepagina’s van Het Financieele Dagblad.

a

18

16

HetFinancieeleDagblad

Zaterdag1augustus2020

IL LU ST RA TI ES :R HON AL DB LO MME ST IJ NV OO RH ET FD

HetFinancieeleDagblad

Zaterdag1augustus2020

19

broodje of je bestelt het online. Er zal een nieuwe tweedeling ont-staan. Mensen in cruciale beroepen, zoals in de zorg, lijken in eerste in-stantie altijd nodig op de traditionele werkvloer. Maar de cardioloog bekijkt nu al thuis de resultaten van een scan. E-health gaat een grote vlucht nemen, ook in het licht van het terugdringen van zorgkosten. Ook de medewerker van de autofabriek zal soms thuis aan e-learning doen.

Wat overblijft, zijn de werkers in het primair en secundair onderwijs, de landbouw, bouw, installatie- en maak-industrie, een afnemend stuk transport, detailhandel, horeca, zorg en politie, brandweer en ambulancediensten. Voor hun ‘ouderwets’ zware arbeidsomstan-digheden, die deels samenhangen met het opleidingsniveau, dient aandacht te blijven.

De conclusie van dit verhaal is ver-strekkend: we zullen voor altijd én tege-lijkertijd nooit meer ‘out of office’ zijn.

MEER THUISWERKEN

H

et was 2007, de Zuidas. We wer-den bijeenge-roepen, de baas had een aankon-diging. Nerveus schuifelden we naar de kantine, waar we leunden op lege warmhoudbakken. Het was goed nieuws: ‘Kerst zou vroeg komen dit jaar.’ Onder onze neus werd een glimmend apparaat onthuld, de Ferrari onder de es-pressoapparaten. We staarden, we klapten, onze monden vielen open, er gingen geruchten dat ‘deze jongen vijf cijfers had ge-kost’. We kregen barista-les, en in groepjes leerden we over kof-fiebonen en de piston en hoe je je collega kon verrassen met een hartje van cacao op een bedje van cappuccinoschuim.

Even koffie halen bleek Het Perfecte Vergadermoment. Rond het ijzeren apparaat ontstond

een minivergaderzaal: even iets bespreken onder een espresso-tje. Een klantenmeeting voorbe-reiden, een training evalueren; tussen het schuimen en zetten door gebeurde er iets magisch. Espresso drinken werd het nieu-we roken: vergaderen, lachen en roddelen, onder een overdosis cafeïne. Natuurlijk werd het van tijd tot tijd een klaagmuur, voor collega’s die stoom wilden afbla-zen na eenzijdige of oneerlijke kwartaalbeoordelingen.

Maar bovenal zorgde het kof-fiezetapparaat voor theater: de lach klonk, ontspanning

heers-Sanne Kanis

De magie van

het

koffiezet-apparaat

d

Sanne Kanis is schrijver en adviseert techstart-ups. Zij werkte op strategische posities bij Google, Spotify en Booking.com.

ESPRESSO

DRINKENWAS

VERGADEREN,

LACHENEN

RODDELEN.HOE

MOETHETNUMET

DEZEESSENTIËLE

KANTOORFUNCTIE?

te en complimentjes vulden de lucht. Hoe moet het nu met deze essentiële kantoorfunctie, nu Co-vid-19 medewerkers thuishoudt? Lachen op het werk verbindt, re-lativeert, doorbreekt de sleur en transformeert muurbloempjes tot kantoorclowns. Waarbij vaak wordt bevestigd dat de baas zijn baan niet moet opgeven voor een carrière als stand-upcomedian.

Wat als de kantoorhumor al-leen online plaatsvindt? Bestond dit soort humor twintig jaar gele-den nog alleen offline — tussen de bureaus —, het afgelopen decennium heeft deze een hybri-de weg gevonhybri-den. Grapjes gaan heen en weer over de chat, met de support van fysieke commu-nicatie, zoals een opgetrokken mondhoek of fronsende wenk-brauw. De verbale, zichtbare lichaamscommunicatie zet de grap extra kracht bij. Een grap wordt online opgebouwd, als een geplande aanval op het voetbal-veld. Scoren doe je face to face, waarbij respect, aanmoediging en herkenning worden uitgewis-seld. Dat chatten ging in de be-ginjaren natuurlijk weleens fout, als de grappen niet naar elkaar werden gestuurd, maar naar de persoon in kwestie. De grap van de perfecte schoonzoon die in het weekend toch echt zeehondjes zou doodknuppelen was aanzien-lijk minder leuk toen de perfecte schoonzoon het chatvenster open zag staan bij zijn buurvrouw.

In het komende decennium zullen we het waarschijnlijk deels zonder het theater van het koffie-zetapparaat moeten doen. We be-geven ons in een nieuw tijdperk van online-onlykantoorhumor. Maar ook dit kunnen we aan. Zo-als we hardop lachen om scherpe grappen op WhatsApp — met gifs, emoji’s, links en foto’s met spitsvondige captions — kunnen we dat ook in de chatvensters van Zoom, Teams of BlueJeans. En als dat echt niet lukt, doen we een collectief beroep op de Ronald McDonald-clowns om collega’s achter hun laptop een lach op het gezicht te toveren. Alles tegen een humorloos bestaan.

De productiviteit gaat omhoog, maar de werkdruk ook, in ieder geval op dit moment. De ergonomie van het thuis-werken is niet altijd goed, waardoor be-roepsziekten kunnen gaan opspelen.

Collegiale en arbeidsverhoudingen zullen ingrijpend veranderen en een sterker online- en virtueel karakter krij-gen. Wat houdt inwerken, onboarding, precies in? Blijf je als afgestudeerde gewoon op je studentenkamertje zitten werken? Is dat inspirerend? Staken, ac-ties voor de bedrijfspoort, hoe werkt dat? Werk- en privérelaties zullen elkaar meer dan ooit over en weer gaan beïnvloeden. Je partner wordt feitelijk ook je collega, of je het wilt of niet.

Het zoeken van dure woonruimte in een stad als Amsterdam is niet meer no-dig als je voor een Amsterdams bedrijf gaat werken. Dat werk kun je ook ge-woon vanuit een voormalige krimp-regio doen. Cateringbedrijven worden het slachtoffer van het ‘nieuwste wer-ken’. Tussen de middag bak je je eigen

Een barista-moment als perfecte vergadering. ILLUSTRATIE: ISTOCK lVan Kooten en De Bie

wisten in 1986 al waar thuis-werk toe leidt. ‘Dit is een bom onder het kantoorgebeuren.’

lAl een oudje, deze ver-taling van Work Naked van Cynthia C. Froggatt. Bevat acht ‘essentiële’ adviezen.

lIets om naar uit te kijken: de producers van de reeks

The Office US komen met

een serie over thuiswerken.

18

HetFinancieeleDagblad

Zaterdag1augustus2020

ders lijkt te zijn ontstaan. Bovendien zien we in dat we meer lokaal moeten gaan produceren. Niet alleen vanwege duurzaamheid, maar ook om minder af-hankelijk te zijn van het buitenland.

We lijken terug te gaan naar het tijd-perk van voor de industriële revolutie, maar dan in een ongekende hightechver-sie. In mijn woonplaats Tilburg werkten voor de industrialisatie grote groepen mensen thuis als wever. Ze hadden zelf de productiemiddelen, de weefgetou-wen, waren niet in loondienst, maar ver-kochten hun producten aan fabrikanten of rechtstreeks op de lokale markt. Ze maakten lange dagen, de arbeidsom-standigheden waren verre van ideaal en in die grote gezinnen liepen ook de kin-deren over de werkvloer.

De gevolgen van wat we nu aan veran-deringen in het werk meemaken zijn im-mens en nog niet te overzien. Computers en smartphones zijn de nieuwe weefge-touwen in de netwerkeconomie. Anders dan voor de industriële revolutie, hebben we ook in de thuisomgeving uiterst slim-me collega’s, in de vorm van algoritslim-mes, apps en andere toepassingen van kunst-matige intelligentie, waarvan we steeds meer afhankelijk zijn. Veel mensen heb-ben al geen echte baas meer, doordat ze voor eigen risico en rekening werken of door hun professionele status autonoom functioneren. En voor zover we een baas hebben, kan die ons niet altijd meer zien.

Voor de coronacrisis maakten we ons druk over de werk-privébalans, zoals we dat noemden. Ging het werk niet te veel eisen van ‘thuis’? Bleven we niet te lang op de zaak hangen, waardoor de kin-deren niet op tijd van school of van de opvang konden worden opgehaald, ook gezien de fileproblemen? Zouden orga-nisaties niet moeten stoppen met het sturen van e-mails na zes uur ’s avonds? Er was een bedrijf waar om zes uur de bu-reaus automatisch werden opgehesen.

Deze zorgen waren nog deels geba-seerd op een fysieke scheiding tussen thuis en de werkplek. En juist die schei-ding is nu razendsnel aan het vervagen. Maar er zijn nog veel meer effecten.

‘

‘WEGAANTERUGNAARDETIJDVANVOORDEINDUS-TRIËLEREVOLUTIE.INMIJNWOONPLAATSTILBURG

WERKTENTOENVEELZELFSTANDIGEWEVERS.

COMPUTERSENSMARTPHONESZIJNDENIEUWE

WEEFGETOUWENINDENETWERKECONOMIE’

‘Door de vroege opkomst en verspreiding van breed-bandinternet was Nederland al koploper in Europa wat betreft het werken op andere locaties.’

c

17

Tips

1.

2.

3.

Deel je werk-ervaringen met anderen Vraag om een bijdrage in de kosten

Tips voor thuis-werken van een wetenschapper

Met hulp van de HowAmI-app doet TNO onderzoek naar het welbevinden van werkend Ne-derland tijdens de coronacri-sis. Via wekelijkse blogs deelt het instituut de resultaten, ini-tiatieven en adviezen van ex-perts. En wie wil, kan ook zelf aan het onderzoek meedoen. monitorarbeid.tno.nl/ coronacrisis

‘Wie betaalt wat? In oktober gaat de kachel weer aan. Als de thuiswerker op kantoor had gezeten, dan was de verwarming wellicht uit ge-bleven. Een tegemoetkoming voor die kosten zou dus op zijn plaats zijn’, suggereerde CNV-woordvoerder Wou-ter de Jong onlangs in een Volkskrant-artikel.

In een video van de Univer-siteit van Nederland legt hoogleraar organisatiepsy-chologie Aukje Nauta uit waarom thuiswerken goed is voor onze productiviteit en innovativiteit. En ze geeft tips voor hoe je thuis leuk houdt. Juist door een beetje aflei-ding krijg je nieuwe invallen.