De gevolgen van de zorgverzekeringswet
voor de technische voorzieningen van
zorgverzekeraars
Een verkennend onderzoek
J.J. Weima
Afstudeerscriptie
Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Economie
De gevolgen van de zorgverzekeringswet
voor de technische voorzieningen van
zorgverzekeraars
Een verkennend onderzoek
J.J. Weima
Afstudeerscriptie
Rijksuniversiteit Groningen
Faculteit Economie
Variant Accountancy
Onder begeleiding van mw. drs. A.R. Valkman RA
Januari 2006
De gevolgen van de zorgverzekeringswet voor de technische voorzieningen van zorgverzekeraars
3
Voorwoord
Voor u ligt de afstudeerscriptie waarmee ik mijn studie Economie, variant Accountancy aan de Rijksuniversiteit Groningen afsluit.
In dit voorwoord wil ik graag een aantal mensen bedanken die hebben bijgedragen aan de totstandkoming van deze scriptie.
In de eerste plaats de deskundigen die ik in het kader van dit onderzoek heb mogen interviewen. Dit zijn Herbert Keppels, Arjen Hussem, Herman Nieuwenhuis, Harry Teeuwen en Bert Jager. De gesprekken met hen hebben mij vele nieuwe inzichten opgeleverd.
Daarnaast een woord van dank voor de mensen van Ernst & Young Leeuwarden voor de mogelijkheid om daar gedurende dit onderzoek werkzaam te zijn als scriptiestagiair. Naast de ervaringen met de praktijk van het accountantsberoep die ik heb opgedaan, heb ik daar met veel plezier aan deze scriptie kunnen werken.
Tot slot, maar zeker niet in de minste plaats wil ik Anne-Ruth Valkman bedanken voor haar betrokken begeleiding. Door haar kritiek op eerdere versies heeft deze scriptie enorm aan kwaliteit, precisie en helderheid gewonnen.
Jan Weima
Groningen, 10 januari 2006
4
Inhoudsopgave
Voorwoord 3 1. Probleemstelling en onderzoeksopzet 6 1.1. Inleiding 6 1.2. Probleemstelling 7 1.3. Onderzoeksvragen 8 1.4. Methodologische verantwoording 102. Zorgverzekeraars en het stelsel van zorgverzekeringen 12
2.1. Inleiding 12
2.2. Het stelsel van zorgverzekeringen 12
2.3. Zorgverzekeraars 13
2.4. Veranderingen in het stelsel van zorgverzekeringen door de ZVW 13
2.5. Samenvatting & conclusie 15
3. Technische Voorzieningen van zorgverzekeraars 17
3.1. Inleiding 17
3.2. Technische voorzieningen 17
3.3. Het evenementsbeginsel 18
3.4. Voorziening voor te betalen schaden en lopende uitkeringen (schadevoorziening) 18 3.5. Voorziening voor niet-verdiende premies en lopende risico’s (premievoorziening) 20
3.5.1. Voorziening voor vergrijzing 21
3.5.2. Actuariële voorziening ziektekostenverzekering 22
3.5.3. Voorziening voor collectieve contracten met een niet-dekkende premiestelling 23 3.5.4. Voorziening voor niet onder de WTZ-omslagregeling vallende 65-plussers 23
3.6. Samenvatting & conclusie 24
4. Technische Voorzieningen en de ZVW 25
4.1. Inleiding 25
4.2. Technische voorzieningen in het oude stelsel van zorgverzekeringen 25
4.3. Nieuwe technische voorzieningen onder de ZVW 26
4.3.1. Voorziening voor no-claimteruggave 26
4.3.2. Voorziening voor ongedifferentiëerde premiekorting voor eigen risico 28
4.3.3. Voorziening voor structureel onvoldoende verevening 30
4.3.4. Voorziening voor niet-dekkende premiestelling 33
De gevolgen van de zorgverzekeringswet voor de technische voorzieningen van zorgverzekeraars
5
5. Technische Voorzieningen en Fair Value Accounting 40
5.1. Ìnleiding 40
5.2. Deferral & matching versus asset & liability 40
5.2.1. Deferral & matching benadering 40
5.2.2. Asset & liability benadering 41
5.2.3. Overeenkomsten en verschillen in de behandeling van verzekeringsverplichtingen 42
5.3. Fair value-bepaling 43
5.3.1. Fair value begrip 43
5.3.2. Fair value van verzekeringscontracten 44
5.3.3. Verwachte contante waarde van de kasstromen 44
5.3.4. Risico-opslag 46
5.4. Samenvatting & conclusie 49
6. De ZVW en de Technische Voorzieningen op basis van fair value 51
6.1. Inleiding 51
6.2. De ZVW en de verwachte waarde van de kasstromen 51
6.3. De ZVW en de risico-opslag 52
6.4. Maatwerk Tool Zorgverzekering (MTZ) en de risico-opslag 56
6.5. Samenvatting & conclusie 57
7. Conclusie 59
Literatuurlijst 61
Bijlage I 66
6
1.
Probleemstelling en onderzoeksopzet
1.1 Inleiding
Zorgverzekeraars staan aan de vooravond van een aantal ontwikkelingen die grote gevolgen zullen hebben voor hoe ze hun bedrijf uitoefenen en de manier waarop ze daar vervolgens over rapporteren. Dit geldt in het bijzonder voor het aanhouden van technische voorzieningen.
Op 1 januari 2006 zal met de invoering van de Zorgverzekeringswet (ZVW) het stelsel van zorgverzekeringen drastisch op de kop worden gezet. Het onderscheid tussen ziekenfondsverzekeringen en particuliere verzekeringen komt te vervallen. Er komt één verplichte basisverzekering die door particuliere zorgverzekeraars zal worden uitgevoerd. Daarmee komt een einde aan deze opmerkelijke dualiteit die altijd in het wettelijke kader van zorgverzekeringen heeft bestaan.
De ZVW brengt een verschuiving teweeg in de verzekeringsverplichtingen en verzekeringsrisico’s die door de zorgverzekeraar worden gedragen. Dit heeft gevolgen voor de technische voorzieningen die een zorgverzekeraar moet aanhouden. De belangrijkste wijziging in de risico’s ontstaat door de invoering van een normuitkeringensysteem. Dit houdt in dat een zorgverzekeraar een uitkering uit het zorgverzekeringsfonds krijgt op basis van de risicokenmerken van zijn verzekerdenportefeuille. De zorgverzekeraar wordt volledig drager van het verzekeringsrisico. Hij kan niet langer een gedeelte van het risico afwentelen zoals nu bij de WTZ-omslagregeling.1 Compensatie vindt hierbij niet plaats op basis van het risico dat een verzekerde ex ante vertegenwoordigt, maar op basis van daadwerkelijk gerealiseerde schade. Naast de normuitkering hebben ook de invoering van een no-claimbedrag en een vrijwillig eigen risico de nodige gevolgen voor de verzekeringsverplichtingen en verzekeringsrisico’s van zorgverzekeraars.
Niet alleen de onderliggende verplichtingen en verzekeringsrisico’s van de technische voorzieningen veranderen. Ook op het gebied van de verslaggeving over technische voorzieningen vindt er een aantal ontwikkelingen plaats. Zo heeft de IASB met IFRS 4 een nieuwe verslaggevingsstandaard voor verzekeringscontracten ontwikkeld. Het uitgangspunt hierbij is om alle lopende verzekeringscontracten en de verzekeringsverplichtingen die daar onderdeel van uit maken, te waarderen op basis van fair value. IFRS 4 is echter nog niet in z’n volle omvang van kracht. De IASB heeft besloten om de standaard in twee fasen op te delen, omdat invoering ineens een te grote last voor de verzekeraars zou zijn. In de eerste fase van IFRS 4, die van kracht is voor boekjaren vanaf 2005, wordt vooral aandacht besteed aan de definitie
De gevolgen van de zorgverzekeringswet voor de technische voorzieningen van zorgverzekeraars
7
en afbakening van verzekeringscontracten. De precieze invulling van het fair value begrip voor verzekeringscontracten zal in de tweede fase plaatsvinden en is daarom nog niet definitief duidelijk. Zorgverzekeraars zijn niet verplicht om IFRS toe te passen. IFRS is alleen verplicht voor beursgenoteerde ondernemingen en alle Nederlandse zorgverzekeraars zijn niet beursgenoteerd. Niet-beursgenoteerde ondernemingen hebben wel de keuze om IFRS toe te passen. Daarnaast wordt IFRS ook steeds meer geïncorporeerd in de Nederlandse verslaggevingsseisen en is het waarschijnlijk dat IFRS op termijn ook verplicht wordt voor niet-beursgenoteerde ondernemingen. IFRS is daarom een ontwikkeling die relevant is voor alle ondernemingen.
Vanuit de hoek van het solvabiliteitstoezicht op verzekeraars wordt ook gewerkt aan een waarderingsbegrip voor verzekeringsverplichtingen. Deze actuele waarde vertoont grote gelijkenis met het fair value begrip van IFRS.
De waardering op actuele waarde maakt deel uit van een bredere herziening om het solvabilteitstoezicht een meer risicogebaseerd karakter te geven. De Nederlandsche Bank heeft daarvoor een nieuw toezichtinstrument ontwikkeld: het Financiëel Toetsingskader (FTK). Het doel van het FTK is om een expliciete inschatting te maken van de verschillende risico’s van verzekeraars om zo tot een meer toegesneden solvabiliteitseis te komen. Het verzekeringsrisico wordt daarbij door waardering op actuele waarde direct gekoppeld aan de verzekeringsverplichtingen. De bedoeling is om het actuele waarde begrip in de toekomst zo veel mogelijk aan te laten sluiten bij het fair value begrip. Dit is om onnodige administratieve lasten voor de verzekeraars te voorkomen.
Het FTK is nog niet van kracht. Voor zorgverzekeraars die de ZVW uitvoeren, is echter een specifieke uitwerking van het FTK gemaakt in het Maatwerk Tool Zorgverzekering (MTZ). Dit zal tegelijk met de invoering van de ZVW gebruikt gaan worden bij het solvabiliteitstoezicht op zorgverzekeraars.
1.2 Probleemstelling
De probleemstelling bestaat uit drie componenten: • Doelstelling (relevantie);
• Vraagstelling, en
• Randvoorwaarden.
Doelstelling
Het doel van dit onderzoek is om inzicht te geven in de gevolgen van de invoering van de zorgverzekeringswet voor de technische voorzieningen van zorgverzekeraars onder zowel de huidige NL-GAAP als onder fair value accounting. De ontwikkelingen in de verslaggeving over technische voorzieningen volgen de ontwikkeling in het stelsel van zorgverzekeringen namelijk op de voet.
8
Zorgverzekeraars hebben nu al de keuze tussen de huidige NL-GAAP en IFRS en het is te verwachten dat IFRS op termijn zelfs verplicht wordt. Het onderzoek is daarom het meest actueel en relevant als het de gevolgen in kaart brengt voor zowel NL-GAAP als voor fair value accounting.
Het resultaat van het onderzoek is een kennisproduct dat relevant is voor zorgverzekeraars. De invoering van de zorgverzekeringswet zal een verschuiving in de verzekeringsverplichtingen en verzekerings-risico’s teweeg brengen. Zorgverzekeraars moeten dan weten hoe ze hun technische voorzieningen moeten bepalen. Het gebied dat door dit onderzoek wordt gedekt is nog lang niet geheel ontgonnen. Het onderzoek beoogt daarom ook ideeën te genereren. Deze exploratieve elementen zijn bedoeld om een bijdrage te leveren aan de theorievorming over het onderwerp.
Vraagstelling
De vraagstelling van het onderzoek luidt:
“Wat zijn de gevolgen van de invoering van de Zorgverzekeringswet (ZVW) voor de technische voorzieningen van zorgverzekeraars onder de huidige NL-GAAP en onder fair value accounting?”
Randvoorwaarden
Het onderzoek kent de volgende randvoorwaarden:
• De scriptie moet voldoen aan de eisen die de Economische faculteit van de Rijksuniversiteit Groningen, variant Accountancy, stelt aan een afstudeeronderzoek.
• Het onderzoek doet uitspraken over toekomstige situaties.
1.3 Onderzoeksvragen
De vraagstelling heb ik uitgesplitst in de volgende 8 deelvragen:
1. “Wat zijn zorgverzekeraars?”
2. “Hoe is het oude stelsel van zorgverzekeringen ingericht?”
3. “Hoe verandert het stelsel van zorgverzekeringen als gevolg van de Zorgverzekeringswet (ZVW)?”
4. “Wat zijn technische voorzieningen en welke technische voorzieningen zijn in het oude stelsel van zorgverzekeringen relevant voor zorgverzekeraars?”
5. “Welke technische voorzieningen zijn ná de invoering van de Zorgverzekeringswet (ZVW) relevant voor zorgverzekeraars?”
6. “Hoe worden technische voorzieningen bepaald onder fair value accounting en hoe verhoudt zich dit tot de bepaling van technische voorzieningen onder de huidige NL-GAAP?”
7. “Welke gevolgen heeft de Zorgverzekeringswet (ZVW) voor de waardering van technische voorzieningen op basis van fair value?”
