MIe ATUU

Deze film is beschikbaar gesteld door het KITL V, uitsluitend op voorwaarde dat noch het geheel noch delen worden gereproduceerd zonder toestemming van het KITL V. Dit behoudt zich het recht voor een vergoeding te berekenen voor reproductie.

Indien op het originele materiaal auteursrecht rust, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming te vragen aan de houders van dit auteursrecht.

Toestemming voor reproductie dient men schriftelijk aan te vragen.

This fil1n is sllpplied hy the KITLV only

⁰¹¹

conditioll that neither it nor part of it is further reprodllced

without first ohtaining the pennission of the KITL V which reserves the right to 11take a charge for sllch reproduction. If the Inaterial filllled is itself in copyright, the perlnission of t/le owners of that copyright will also be required for sllch reproduction.

Application for pennission ¹⁰ reprodllce should he made in writing, giving lletails of the proposed reproduction.

SIG

MIe

ATUU R

OVORM:

SHELF NUMBER MICROFORM:

MMETA 1367

, . te?

cc 1499

N

HOE JE 'T ZIET

+

EO.

STARTZ

01319654

HOE JE 'T ZIET

/ l

/ 1 -

! '

. , ^(.

.

.---

HOE JE 'T ZIET

DOOR

EO STARTZ

MET ILLUSTRATIES VAN F. VAN BEMMEL

W. L. SALM & Co - AMSTERDAM

'~\.I)I( 'HST/lb.· .

",Cl

~;

^"

... "OOI .., •

. , • ~ I

"1(,

I .

,..'.:~~ J

. " ""ND. ~VO\.y.~·,>~

Ter introductie van den chrijver.

Het i' onbegrijpelijk dat Ed. tartz bij hct Nederland- che publiek geïntroduceerd moct worden. Toch i het zoo, hoewel hij buiten Europa welhaa t , ereldberoemd genoemd kan wOl'den. In oord- en Zuid Amerika. in Afrika, Azië, Indië, 0' eral kent men de tem van dezen Nederlander, de lcm dic in normale tijden in ze ver-

chilIende taj~n loeiend door den aeth I' klinkt. Men kan geen boek ovel' uItl'a-korte golf-zenders op laan of de Nederland eh pionier worden erin genoemd en daarbij zeker Ed. Startz.

Als men zelf in de tropen gewoond hc ft en daar in stille nachten met zilveren ma ne chijn, naar de stem uit Holland geluistcl'd heeft, i h t of men e II oud wiend ontmoet al men oor het eer t kenni maakt m t den bezitter van die tem. Oude vrienden halen herinne- rine'en op al ze elkaar weer ontmoeten n praten bij ...

Ed. Startz i e n an die kerel , die niet bij moeders pappot bleef hangen, maar die d wereld introk om na een bonte reek baantje en avonturen zijn be temming te vinden. Hij had immer meer aandacht oor geestelijke sc batten dan voor materieele, zoodat hij geen millionnair werd in den gebruik lijken zin, maar iemand met een millioen vriend chappen, ver'preid over de geheele wereld.

Thans heeft hij enkele leven fragmenten te bo k ge-

steld en op verzoek van vele vrienden wordt deze bundel uitgegeven. Het boekje heeft niet de bedoeling litteratuur te brengen. Het wil U wat afleiding bezorgen in moei- lijke tijden en U kri kras door de wereld voeren:

een oogenblik in Spanje, in Indië, in Argentinië, Perzië ....

De leven vre~gde i karakteri tiek voor Starlz. Zoo is hij iemand, die nooit bij de pakken neerzit, iemand.

die zich onder de allermoeilijk te omstandigheden af- vraagt: "So what." Het leven is voor hem een onuit- puttelijke bron vol wi el ende stemming en kleur. En inderdaad, 't i maar hoe je 't ziet.

Amsterdam, Augu tus 1941.

W. L. SALM.

MARIA CHRISTINA

Het wa zoo tegen haH vier in de ochtend dat ik weer een karaIt Manzanil1a besielde. De Andalu i che wijn smaakt het b t in en Andalu i che sfeer n om zooiets bij on "droge herry" te noemen is eig nlijk een acrilege. Enfin, het wa in een "tent" in en der buiten- wijken van Triana, de zigeunet· tad van e illa, aan den overkant van de Guadalquivir. Eigenaardig was, dat de tent ook werkelijk een tent was en pa om ~ uur . ochtend op nde voor late evillanen die de weg wisten.

Op een groote marmeren tafel die in zijn goed dagen eindelooze partijen Domino had gezi n, dan -t een jeugdige Gitana op het rythme van tw e gui taren en het staccato der castanuelas. Olé.... olé.... klinkt het in onregelmatige tus henpoozen uit de mond der zigeuners.

SneUer en neller kne teren de hooge roode hakken onder de bonte zij op de te nen tafel, olé, olé, la Espaüa Cani het lied der paan he zigeuners. Mijn gla i a tge- koekt in de druipende wa van de kaar naa t me en ik pak de karaft. Olé .... Saludl

Flamenco, roept er e n, Fandango een ander en we beginnen rythmisch in de handen te klappen. Klap- klap. . .. klap-klap. Een gebronsd meisje met groote ronde oorringen springt op tafel en laat e n batterij pierwiHe tanden zien. Zij zet met een hoogen lang- aangehouden toon in en heeft haar toehoorder binnen enkele oogenblikken in trance. Het ietwat heesehe, maar to h warme, zoo typi eh paansehe stemgeluid heeft iet b kor nd , iets dramati ch.

Duidelijk klinkt uit alles de moor che overlevering die 9

vooral hier in het Zuiden nog zoo sterk aanwezig is. Ik hen hlij dat ze me hier naartoe gesleept hebben, dit is Flamenco, dit is prachtig. De Peseta-stukken rinkelen op tafel en één lied volgt het andere tot de kaarsen ver- dooven en het grauwe daglicht door de tenten dringt. Een mannenstem roept van buiten: "Ay, Maria Christina, mandar [eche, chiquita!" En Maria Christina gaat. Haar lied is uit. Zij moet melk halen oor de familie. Ik vind het moeilijk haar te vergeten en staar peinzend door de blauwe walm van de smeulende kaars, in den nieuwen dag.

Traag troomt de bruine watermas a van den Guadal- quivir aan ons bootje voorbij en groote schepen pa seeren on stroomopwaarts. De vele eeuwen oude Giralda, het fiere ymhool van deze histori che stad, steekt haar spits in den ochtendhemel en de eer te zonnestralen spelen over toren en cathedraal. Strak zullen zij doordringen tot de vele Murrillo en Goyas daarbinnen en tot de graftombe van Christopher Columbus en zijn zoon Fernando. Een groote, wild blazende stier haalt mij in- eens uit mijn beslommeringen. Hij staat levensgroot tegen een der schuttingen geplakt en blaast uit wijde, trillende neusgaten:

CORIDA DE TOROS

Ik vecht heden tegen

ANTONIO MORENO, PIEDRO GAROIA EN SYDNEY FRANKLIN

Komt kijken om 3 uur in de Plazal

Enkele minuten later lig ik in mijn bed en slaap als een os.

Onder een azuurblauwen hemel ligt zonovergoten 10

de met zand bestrooide arena, omgeven door een gewel- dig amphitheater volgepropt met een van ongeduld popelende menigte. We zijn in de Plaza de Toros .en de Corrida kan ieder oogenblik beginnen. Nog nOOit heh ik zooveel mooie Spaansche vrouwen bij elkaar gezien.

Haast allen dragen zij over den hoogen kam de zwart of wit-kanten Mantilla, die in lichte plooien over schouder en rug vaIt. Er be taat wel geen kleederdracht die met meer gratie, elegance en waardigheid wordt gedragen dan de Mantilla. Een waarlijk konin~lijke dracht. De temming i opgewonden en de favorIeten onder de Toreros worden druk besproken. Thans klinkt een fanfare die weergalmt in de groote met menschen gevulde kom. Het pel gaat beginnen.

Door het hoofdpodaal chrijden, voorafgegaan door twee herauten te paard, de vechtersbrroepen in de arena.

Zij zijn allen in purpur-rood en wit in de kleederdracht der l?'de eeuw. Eer t komen de drie zwaardvechters en hun plaatsvervangers. Daarna de Capeadores met hun knalroode en met goudhrokaat versierde capas. Daar- achter weer de Banderilleros, gevolgd door de met lansen bewapende Picadore op oude geblinddoekte paarden, wederom gevolgd door een schaar doekzwenkers en helper. Nu houdt de childerachtige stoet stil om den traditioneelen groet te brengen aan den hoog in de loge troonenden alcalde. Het chouw pel vertoont een op- vallende gelijkenis met de platen die we uit den tijd van het oude Rome kennen. Het Ave Cae ar voordat de wilde beesten in de arena worden 10 gelaten.

Met een langen juichkreet huldigt het publiek de vechter die zich than ver preiden en opstellen. Voordat ik weet waar hij vandaan komt, stormt de eer te stier in de arena en staat dan plot eling wijdbeensch, als in de grond geplant stil. Het is een prachtdier. Zwartglimmend 11

staat 'ie daar in de felle zon, e n beeld van kracht en waardigheid, van vechtlu t en verzet. 'Vantrouwig en met hoog geh ven hoofd verkent hij h t terrein. Een capeador nadert en maakt een breede zwenkin~ met zijn roode cap . En , aarachti^{o -_} daarvan kan ik me than overtuiu·en. eeD l'oode doek voor een tier i W rke- lijk iets ongepermitt rd '. Met tot ^(Jp het zand voorover- gebogen hoofd, de rrcspierdc nek in "n lijn, en met de ver\'uarlijke al een vork Q-ebogen pit horen omhoog, raa t hij op h t do k af. Onwil! keurig; hap ik naar lucht en grijp naar de maag treek. lIet i: al of de vechter in culotte en tri 01'0 ,erloren i . maar met een. ierlijke zwaai. h t li haam in aUe spieren ge trekt n op de teen nspit en taande. ontwijkt hij de aanval met een o pele h up- n armbcwegin<r. Dit gaat zoo eenige malen acht.cr elkaar tot de v rwoeclc tier enig -zins p 'rplex van zoo\' el u"'ilileit zijn ofren ief taakt en naar een ander laehtoffer uitkijkt. u h erl hij de picador in de gateu, die boog te paard de aanval verwacht: De toro gaat r ·ht op hem aL eer t langzaam nopgerIcht, dan plotselin neller en met het duidelijk 'oornemen paard en al op de horen te n men. 1aar de Picador manellwe rt handig zijn peerd opzij n toot zijn lans m t inzet van het heelc li ,haam gewi hl in de nek van de aankomende Lier. Een tweede aam al vol<rt. Ook ditmaal houdt hij h t monster van zich af n de menigte bcgint ie joclen. Driemaal moet hjj de 'tier raken al- vorens het bloedige pel erder gaat. De toro chuimt van woed ,valt voor de derde maal aan n hct volgende oogenhlik gaan r en ruiter op de cherpe horens de Lucht in al ware 't en peuleschil. faur nog hangt de picador in het zadel. Hoewel verliezende Leekt hij voor de derde maal toe en h ft zi h met zijn lan gelijk met e n pool tok uit het zadel om zich te redden. Hij komt echter achter het bloedende paard ten ,-al en ik moet

mijn hoofd afwenden voor het n~derdend ono-elu k. Als ik na enkele ecouden we I' opkIJk, taan tw c C~pea­

dore bij de tier om hem met de roode cape af te lelden.

Zoo onu'eloofelijk al het ook lijkt, het lukt h ~: Met h ee vaardige. misleid ude b wegingen trekk n. ZIJ thans de aandacht van heL b e. t naar zich to n dc PI ador ~aa~t zi h u it de voeten. an vermoeidheid van dcn .. iJ r 1 u- en prake. Als door \ sp n geplaagd slormt hIJ than

~p de gereed slaande Banderillero af. Deze ~napen, er zijn er drie. zijn gewapend m t twee band "llla , korte mei bonte linten versierd staveu met weerhakcn aan het einde. In Ike hand één dezer prikin hum uten houden- de, verwachten zij h taanval! nde di r om de hancle- rilla links en lechts teg lijk in het neb'leesch te ioolen.

'feL stampeudeu v i n hoog: nilal' yoren geholId n banderilla ⁰ lokk n de drie achter elkaar taande manncn hei bee t uaar zich toe. De cerste twe staycn treffen doel. Ook de tw ede 'eri zit. maar hij d cl rele bezint zich hel be ot. W 'li 'waar zitten ook zijn pijlen in de thans van blo'd dl'Uipende nek. maar e n del' hor u' hren"-t den Banderillero in e ti lofwolk t n val. Mel de I nigh iel vau C 11 w zei is hij we~~' ovcrcind en .pUl'(

om zijn lcven .001' de hor n - an zIJn a htervolger oy'r de hoo"'e borstwering aan de kant der arena. ] let g brul vau

h~t

publick is nict "an de lucht. _ De. siier 5taat.

blo dend uit e n dozijn wonden n eellJg zm af~em~t, temidden der roode vechters. De met elke bewen'lll"- ^In het vI esch zwaai nde hallderillas doen pijn, maar zijn

\cchtvel'lnog 11 is nlg g 'enszills ten inde. To -h komt Hum. al h tt ek '(} 'oor den Matador, die met. zijn eherp

"'e Iepen rapicr mct één nkcle toot en einde mo t

~aken

aan het dappere di r. Alltonio Moreno treedt naar Ol' n ,"oor de lo,ye an den Alcade. Met uitc"e trek- tcn arm houdt hij het zwaard onder de plooi n au de rijk bewerkte capa in de richting van de loge. Er heer cht 13

een volkomen stilte. "Brindar el toro'" De Torero, de Matador - de dooder - draagt zijn werk op aan de hoogste persoonlijkheid in de Plaza. Dan begint de eindstrijd.

Eén foute beweging en de Matador wacht een wisse dood. Antonio lokt de stier mei dp. capa. Hij loopt op hem toe, dan weer van hem af, tot ineen de stier "hapt"

en in blinde woede op het verblindende doek afstuift.

De Matador mag niet opzij gaan. Al het eens zoover is moet hij toesteken op het oogenhlik dat de bonk kracht voor hem taat om hem in de lucht te slingeren of te doorboren. Meerdere malen gooit Antonio de capa in een vendelzwaai voor de horens uit. Zijn standen zijn prachtig, vol elegance, kracht en behendigheid. Hij zoekt naar positie. Plotseling staat hij pal. Er is geen ontkomen meer, dat is de eindstrijd. "Jij of ik", zegt de stier en stort zich in de voorgehouden capa en tegelijk stoot Antonio voorovergebogen het blanke staal door een klein plekje iu chen schouder en wer elkolom tot aan het heft in het hart. Een trilling gaat door h t geweldige lichaam, dan breken de oogen en als e n blok valt de eer te stier van deze Corrida levenloo. in 't zand. Een frenetische bijval breekt 10 , de tatige Mantillas der vrouwen komen in de war, omhreros vliegen in de arena en de gladiator buigt voor de bezeten menigte. Antonio, de lieveling der vrouwen, i de eerste held van den dag.

De h ldhaftige stier wordt door drie paard n over het zand naar buiten getrokken, waar de armen wachten op een taai stukje beafstake. Antonio staat bij de bor t- wering een igaret te rollen. Bij ons thui staafie op een sigarenkistje!

Daarna kwam er n tweede stier. Zijn ntrée was niet in orde. Hij liep hard weg voor de he ren in 17de 14

eeuwsch costuum, en ging dan rustig zitten kijken naar het duizendkoppige publiek. Dat wa.s Ferdinand, ,!er- dinand the Bull". Ik had het liefst III de arena willen springen om hem bloemen aan te bieden. Maar ~at ging niet. De Spanjaarden hadden me afgemaakt. ZIJ ~aren hooO'stverontwaardigd scholden en floten Ferdmand uit ~n verwijderden deze schandvlek op het stierenge- slacht van het toonce!.

Maar in het tweede bedrijf van de Corrida sprong er een andere enthousiasteling in de arena. Stier No. 3 was een vechter baa die chijnhaar alle Capedore, Picadores en Banderilleros de baas was. Zijn kracht, snelheid en intelligentie hielden de roode plaaggeesten I?et een irri- teerende hardnekkigheid voor de gek. Plotsehng ontstond er een beroering en luid geschreeuw in de bovenste rijen van het amphitheater. Een kleine, gedrongen figuur maakte zich los uit de menigte, ijlde met groote sprongen naar beneden en stond, voordat iemand ervan zich reken- s hap kon geven wat er gebeurde, tus~chen de vec~.ters in de arena. Hij droeg een klein baretje en een tWIJfel- achtig colbertje waaruit ineens een groote roode doek tevoorschijn kwam, waarmee het mannetje met een ongelooflijke animo op den stier afstD?f. Hij wa ~ n

"aficionado" - een amateur - van bUlten en kon ZIch niet meer inlIouden. Het geprut der beroeps echters en de weerbar tige tier begonnen hem te v rvelen. Hij wou e n laten zien wat een echte "aficionado" van het vak kon doen. Handig ontglipte hij alle pogingen der Capea- dore en Chulo om hem tegen te houden en was in no time bij de stier. D ze bedacht zich geen oogenhlik en gaf onmiddellijk strijd. Bij de tweede zwaai gebeurde een kleine fout en het volgende oogenblik ui de het kereltje door de lucht om met een flinke smak eenige meters verder terecht te komen. Zijn einde cheen nabij, 15

maar al een wonder van sportiviteit keek de stier niet eens meer naar hem om. Met een "'ebroken ribLeka t, hoewel met het do k nog krampachtig in de knui ten, werd de aficionado naar buiten g dragen. Of hij daar ook no" een bekeuring kreeg weet ik niet. Maar dat de lier nog booze plannen had voor de re t van zijn leven.

dat zou ik poedi^tr beJev n.

ydney Franklin. die ve I in Mexico had gevochten n thans ook hier in 'panj naam begon te maken al expert m L h L zwaard. ,oud zijn mee ter dien dag. De

" chter ticr oy rwon den . tier nvechter. Nog geen vijf minut n nadat onze afi ionado per brancard Yel'dwenell wa .. g beurd h t.

Bij n herhaalde pogin^rr tot tierenmoord werd dney om" r g loop n en vóór hij zich kon h rstellen, doorboorde h ^JU d lier en meet h t. laehtoffer voor cl YO len zijnet· makkers. Hier kwam dc cupa te laal cu deze sti 'r was "e n Ferdinand.

n gCl'OC~ JUO ging door de menigte. lIad'ic maar zoo gedaan of zoo gedaan! D be -je,. ti r-lui" laan aan wal. Pobre ilo. arme ydn !

Daar komt ulw r de volgende stier de Plaza binnen.

Er i pa dri kwartier oog peeld"! Een kwartier per ti r. c jon eren . nu i 't g noeg. Ik heb het nu mee- gemaakt. maar mijn maag doet nil'/ me r mee. Geen

'lier langer. I k houd meer van 1auzanilla en een vrouw in Mantilla. Adio !

Buiten de affj he beplakte muren van de Plaza de Toro taat n gro pje men chen om ¹¹ nikk nde rouw. Ay, Maria Chri tina! G n Flam nco voor jou mnavond . .... D kaars i uit.

16

DE ENGELEN

ln het Westen van Amerika strekt zich over e n oppel- vlakte van 470 vierkant.e mijlen een geweldige stad uit.

Een eindelooze troom an auto' raa t dag en naeht langs de Bouleyurd.. \enues en ero s- tre t . Geweldige reclamebord n, om aandacht. schreeuwende etala/Yes, eethuizen, banken, bars, garage. pomp. tation en par- keerplaatsen. Dan weer op n terrein n, opslagplaatsen,

17

kio ken, stand , rei bureaux, hotel ,dancing en bios- copen. Wolkenkrabber , tudio' omroepgebouwen loods n, markthallen, t nten enz... alle. taat vlug neergezet naa t n door elkaar as opge choten planten in een verwildcrde tuin. In wezen e n we 'tersebe nedcr- zetting uit den pioniertijd alleen wat grooter. De goud- zoeker H1U hier loopen niet mcp.l' met cen houwcel, maal' staan achter n ca h-regi ter en wat van de T'omanti'h paausche tijd i o\crfYebleveu" rzinkt iu het niet t gen dit in razend tempo uitbrei~nde land der Amerikan 'u. Een oe a- olabord, ceu auto-kerkhof, een palmpje en dan" I' e n groote pla zon op zwart a 'phalL Het ge he I in i rkante vakje verde ld en dat dan 470 mijl in d· omtrek. Maar I' zit leveu in die st d en je kunt er van alle bèleven.

Op n avond die ik in een der enorme broadcast-

~CbOllW 'n had door<rcbrucht om Bin'" Cl'Osby ie zien .. bing n" cu de b roemdhcden "an het \ We do k in lcyenden lij, "oor d microfoon te aan chou\ n, vatte ik h i plan op \\ ilt t, gaan loopen. 11 ,t WH' cn zoele.

half-tropi, he lIilchl en cl lucht was hecrlijk. 'J e \oet

111 'rkt men pa'i t!()cd het karakter en dc sfeer Hln een

\ rcemde tad op. 13/01,.. nil blok ,an bon Ie en hel y 1'-

!ithte stralen leg ik uf tot hei m' na 20 opeengetapeld blokk n begint Ie , '1'\ clen en ik begin uit te kijken Ilaar e(On taxi, li 'is te zi 'u. Hicr h 'eft hanst iedereen zijn igcn taxi. ,,1 b .r rour pardon, -'jr, i· L 'I nOl; \er 'an hier naar het Roo.e\ elt lIot -I?"

., Wilt dat te ,o·t doen", lucht de man.

" Ja

\"uarom ni I?"

Wcer lac·hl dc mun: hij lacht me go di~ en medelijdend uit. ] fi r loopt 1! n melL(h méér dan C 11 blok Ic ,oe!.

Al ik nou e ¹¹ [jet had, deuk ik, dan wa ik cl' mi' hien zóó .. \un cl ' ander' kant zou er dun mi,schien e noploop 1

ont 'taan of ze bra Men me nog lD

ondergrond che i hier niet. du ik gt'Ondsch naar huis.

Daar komt die man w er von zooev n. maar ze zijn than met z'n tweeën.

" ay Budd ,w hebben ceu wogen hier om de hoek

"an de straat taan we bI' nO'en je wel ev n naar hui.

tap iu."

Ee/' t narz I ik h t aalwod aan te nemen. de boy zi II er nu niet zoo bijzonder bctrouwbaar uil. Ook hel \ agentje niet. En zoo heelemaal nu 'hter zijn ze "'e- loof ik ook niet meer. Maar ze zijn clü Amerikaan 'eh hnlpvaardi r cu ,riend lijk en dan kan je sIc -ht ne zeggen. VooruH dan maar, je hoeft toch ni t dil'c ·t kwaad 'an iemand te denkell.

,,0 K boys, ik ga nlee."

De wagen start n ft'jlt. van e n ong WOlle Iud in'"

'Iationnair (O'a' n hiet we". De blo ks vlieg n voor·bij.

Afremmen. in tw . opt/'ekk 11, inhalen. llilwijken ....

het lijkl wcl een komi 'he film uit den oud '/1 tijd mcl 'hadi Chuplin aan het stuur. maar ik () ,I me alle behah "cilip:. Ni t dat dc kerels niet kunn 'n rijd 'n op twee wi len door eeTl bo hl. hel i. iets nnder's. Vo r mc op de bodem lilrg'u twe'Je'ge kop'ren patron'nhlliz n.

Ilo kom 'll die dnar? Dot ",lat Int' cig nlijk ook Ilicl Ban. maar hoe m r ik uitkijk. - 't i, VI' 'emd - er komt I!'<.'en gebouw of straal of ander kcke/l dut ik me nol!' kiJn herinncl'en.

Del.: BouleHlI'd'i h b ik nooit eerdcr o'czien. M t onver- minderd ,aart gaat h ( ,e/'(le1', Evell .. laan w met gi 'rende remmcn bij ecu ·(op. eintil.

.. \Vaar zijn wc hi r", vrua^rr ik zoo onhe"un"'cn mOl! lijk.

Geen antwoo/'d. In de plant:; zi' ik acht l' het ,luur 19

de snelheid meter klimmen en hoor de leege hulzen zachtjes trillen.

"Please Gentlemen, muO" ik er hier uit?"

"En je wilt naar je ho lel" komt 't terug terwijl wij een heele file warren pas Cel·en.

"Ja zeker, maar dat is hi r niet."

"Nonsen eU, ze"'t de ander, we weten nog een eel mooier hotel."

Nu vooral rustig, overleg ik bij mezelf, maar ook razend vlug, ander zijn we de tad uit en gaan die jongens me "film nl'. Dit zijn <Tang t r en lraks laap je met een knock-out lag of erger en zonder portefeuille in de berm. Je mo t al de weerlicht er uit. Het traffic jrrnal taat nog op groen n we razen door. Zal 'ie bet

"volgende halen? Er zijn nog twee wagen voor on . Met ge pannen zen u w n 'iaar ik uaar het verkeerslicht.

Dertig meter voor de stre p wordt: 't oranje. , .. dan rood.

Stop! En terwijl de een naa t me op de rem trapt, trap ik de ander keihard op zijn te ncn en salto het portier uit.

Het verkeer licht draait op groen, mijn s heenbeen op blauw .... ik ta in een volkomen verkeerd gedeelte van Lo Angele , de tad der Engelen.

Tegenover me lamt e n groote lichtreclame tegen de donkere hem I: Drive your oron car. Vraagt hier inlichtingen!

CAMPAGNE

Het was een avond met nationale kleuren aan de horizon. Een lammend roode hemel, hier en daar onder- broken door lange, witte wolkenvegen n daaronder de blauw-paarse, wazigc bergkegel van Java' oostkust.

De mu kiet n zoemden om me heen, ginrren telken tot den aanval over en daar mijn af weer niet voldoende was, had het jeukgif spoedig gezicht en andere blootheden heerlijk opgeblazen. En als je dan krabde, leek je heele- máál een kreeft. Ou keek ik niet langer naar de kleurige

hol'izon. maar- po dde mij naar de onderneming, waar mijn vri nd n op me wachilen. rienden in de suiker.

De ampugne kon i dcre daO' beg·innen. Een periode van vij f maand n dag en na ht zwo gen en zwel 11 op de uanplanl eu in de fabriek. TJct yiCI' mei '1' hooge uikerl·j 1 ,{ond er na een ,oor. p<,edige g'J'o i "au 14- maand n prachtig bij en het wachten Wil nu nog a Heen maar op den .. peng-goeloeh". Al· het ri t !'ijp wordt en de fabri kmi het mul II moel begiun n. noodigi de admini. lrateur all r' n,( den penggoelo h. hct ;;eestclijk oppel'hoord uit cl cl 'ssa. tot zi(·b om hcm (e \rag'cn op w·l[" dag' de Ci.l1npag·ne moel heginnen. Dt'ze gaat dan met de goden in 't gebed en geeft de d.lg Hun dien zij h 'i llle('~( gun:;tig ll('h(en vOOI' h l yolk 11 voor cl onder- neming,

Dit maal \\ a" Cl' icl. ia: -naard ig<.; u' 'Oelll'(\. De peng-- gocloeh had t" ee yel's<:hill '11<1e dagen opgeg \en. Eén da'" zou goed zijn \001' de fdhl'iek en slecht \001' h i 'olk.

D andcr(' dll1! goed 'OOI' hel ,olk.. maar' ,,1 ·('ht ,oor de fabril'k. Dit was eell punl 'OOI' de udlllini~(ru('ur, Deze.

ecu man ,an !!I'()otc er al'inu in dC'1l omgau'" m ,t de b - won I' Hlll het eiland Java. b dacht zich ('('hler niet ldn~

n koos ab go'cl zakenman de mee.-t g-lIll~(ig dag oor de fabri k. I {,I volk Illoe"j maar' '00/' zich Z Ir 7org'ell, poedi". zou de hoog' witte c!toon;(' n wccr t'(loken en zouclen de mac'hinci> 11 I zoele sap lIit de mol 'll. muIen, Voordat ('hier d' campagne begint, komt het groote maalfee, t in d' fubriek, waaraan he 1 h ,t pel'onecl.

hoo" en Jaa~ dc I neemt. II t ruim g bouw i v'rsierd m t guirlande. 'an palmblad en papier n bloem n, De ,trulend blank gepo bt machine zijn \'oorzien '\a11

vru htenoffet' en karbouw nkoppC'n om rlc goden t'oed 22

te temmen en een feilloo draaien te waarbol' " n, Het

lt' heele inland he per oneel zit in lano'e rij Ll met t~e­

kl'ui te been n op den grond. '\'óór zich een hoo'" mandje,

"'e,uJd tot aan de top met na 'i en a IIc soort n van lekkernijen u h el'lijkhede~1. Er heers('~~l nll volkom n ,Uite LH ti gl'()otc hal. De prt . tel' v r' 'hl~nt ^Tl volbrengt ,oor dc menio'ie de god dien tige g bnllk n en pre kt h t geb cl uiL Daama opent hij plechti'" b t re' L - de .. '1a111a(ao."

Een pand monium or ekt 10 . II ~ vlIut'werk ,~ol'dt

ont. tok n en het kraakt. ,i t en knalt In dc groote rUlmt~.

terwijl het. hiedam. che product in ruimcr'e~,mal ^{vlo It} dan op and r dagen in hel jaar. Ho. ' I'ooIIJk eu opgc- wekt c('hler de st Il1min^tT ook is, er I' g (n prake van lawaai of g, Sclll'eellW onilcr de inlandcr .. Zij zitten jui·t zeel' stil en wa 'ht 11 op h ·t s<:houwsp I dat tha ns no'"

mOCl beginnen. . het .. (andakken." De .dnnscI''j in kl~lI­

ri1!c hoofddoek 'u. boule sarongs 11 bllllkeJld~ ver~ le1'-

~ len komen op ell tundakken 'OOI' d melll)!:tc, Hun e ofLch' n 'bar 'n hebbell 'cn H cmclsoorti!! r) thmc. lIet g,eheel i" ;LJ!'ti~' eH b 'hccrscht. fijn, Uil hcwe!!io!! '11, d.ie hoofdzab.. lijk door houfd. handen cn yoei 'n worclcl~ ull-

t!C\ oer(1. D' dansers 11 hIJ '11 een aangeboren gratt 'n hlln ~fijholl', l'Icganie b 'weging ^Il zijn dingen lie wij Europeanen teil el'llE'nmale misseIl, D trommels cu Ulul'l'e inhl'clllsdlC in..,frumcut n ,\cerkaufs 'n in de ruime hal en dl' danseres 'n Jloodig 'n than' nieuwe partn('r~ lIi! Cll hel g !'o(,zclOoes der Dl 'nigt • zw lt a~~.

'ommige duns 'I'. werken zich in !ruu 'e en aodcr n zIJn 'n delirium nabij, .• Ol~" zou ik zeggen als ik in panje wa~. T ,Ib.. 'ns k.om n Cl' nieuwe danser hij, Ik krijg zin om me te doen want de O'ebul' n 'n de Hoolijkh id werken aan!'ickelijk op mij. Maal' e n b weging op mijn

'('houder waar chuwt mij, lIet zou "ewoon ,.geen figuur"

zijn. Dit is geen winIT-band, dit i geen dancing, - maar een echte inland ch .lamatan. traks in de 800 , dat is wat ander.

Het Europ e cb per one I met zijn dame verlaten thans de hal om h t f est in eigen kring voort te zetten.

Het is warm in de 00' n h t klein" trijkje doet zijn best om een feel' te ,cheppen en deze dag. die een tra- ditie i in de uikercultuur, niet onbemel"kt voorbij te laten gaan. D admini trateul' en de chef aanplant ver-

chalken goei" glimlachend e n bottol "anggoer poef"

(champagn ) en puffen dikke igar n met Deli dekhl d.

De heeren zien igenlijk in hun neeuwwitte pakje' allen hetzelfde uit. Maar z zijn niet allemaal hetzelfde. Daar zijn de ebemiker , de boekhouder', d tuin-employé'. de snijveld-employé' de proeftuin-employé, de eerste en tweede machini ten, de ruilbaan opzi bters. . .. allen mannen an ver ch idcn vak of beroep. TC) h vormen zij één groote familie van EUl"op ancn, die hier onder de tropenzon hun plicht doen. hun geld "\erdien n, hun he te jaren "\ an het lc"\en si ijt n ... D jongo , ,atoe hotto!

Koentjil" Je hebt altijd en eeuwig dor t in dit land.

Als de campaITne hegint, vordt van ied r employé het uiterste van kra ht inspanning- gevergd. Van de vroege ocht nd tot d' late avond wordt er in de zon- overgoten tuin n gewerkt. De {abri k draait dag cn naeht door. Om de uur worden door 'hemiker en maehini ten wachten geloopcn. Acht uur op, acht U1lr

af, acht uur op, acht uur af enz., "\ier tot vijf maanden lang, zonder Zondag of andere vrije dag.

~ier meter. hoog ta at het riet in de vette. grij -bruine k~el. ~et her1llllert aan opge chot n mai' plant n, hoewel dIe met de helft van deze hoogte b reik n. Om me heen

krioelt het van de koelie die met groote vaardigheid het pikhouweel hanteeren, waarmede zij het hamboe- uchtige riet uit de bodem losbreken. Anderen maken met de ,.ariC' - een soort sikk I - de teno'cl cboon waar- na zij deze in dikke bundel naar de tot in de tuinen aangelegde railhaan br ngen. De kleine nijdin'e loco~o­

tief trekt met hraVOllL" een 30, 40 zwaar gelad n lornes achter zich aan. De eigenwijze choor teen model Cana- dian Pa ific, nuift en blaa t het dikke ro t van de lndische kool, ampa of hout uit. en het heele tran port kermi jammerlijk al het door de b bt n gaat. Hoofd- zaak i , dat de trein niet blijft teken. AI dat gebeurt, krijtr je met Mulder, de rail baan opzichter te do n, die in de mee t bloemrijke bewoordingen deel in hoog haar- lemmerdijk ch, deel' in kampong-malei eh de machinist toe, pre kt. Onlang had er een in de bocht de rail met

gfO ne ze p inge meerd, zoodat d wielen vun ons loco- motiefje als razend doorsloegen. To n had je Mulder moeten zienl liet wa u'ewoon ongezond om aan te hooren. En dan in die hitte.

In en ommezien van tijd zijn de mooie, rechte riet- tokken door de kra ht der machine verbrijzeld; vier tot vijf molens m t drie zware, tegen elkander wal. 'ende cylinder, malen het donkere, gro nachtige ap er uit.

,. 10 t je 't hier een zien," zegt Dick de ingenieur. en loopt "\ crder. Een 'nel vlietend b kje an li ht-g el, ge- zuivcrdap stl"Oomt aan mij voorbij.

,.Hierna komt h t in de verdamping, wordt "dik ap"

en zi -t bruin," gaat Dick voort. ,.Dit wordt weer inge- dampt in reu a hUg kookpannen, die uit luitend door

hine z'n worden b diend. Onder Iu htledi'J', om de temperatuur laag te houden, ontwikk Jt zich dun h t uikerkri tul. Deze kri talbrei komt in de centrifuge en i : suiker .•

25

. ,Ontbre kt du alleen nog maar d .,taute", als ik het goed heb?"

.. Ik hoop ,oor jou. dat je uikedante niet ontbreekt."

10 ht Dick n wil weer aan ziju werk gaan.

"Toewan , . , ., lekà! n L mij nh r". brult cr een toc- kan~ (inlandsch te -hni 'ch personeel) nnar beneden en teu'clijk worden wij door twee veuiJniu'c hot n opge-

chrikL D h '('de muchiui, t met n uog rookcnde reyolver in de hand klautert moeizaam d hap van c n ijzere stellage af. flij bloedt h ,i'T \un dc !'IC'houder n zi t el' hl ek en onl. Icld uit. Twe koelie h bb nhm

Dl teen küpmcs aaug \'ull '11 to n hij op wa 'hl kwam.

lIij had op hct laable oo"enhlik nog kans gezieu zijn r'c\ol\' l' te hemachligen cu h eH beide ko li s neel'ge- sc'holen, Twe' dood'H en 'cn zwaargewonde worden uit de fahriek gedr'ugen, c molens mnlen llH'1 on ' r- :toorhare regelmaal ,ereIer. Onwillel- urig moet ik even aun d pCllg!!oelo h denk n n "at hij g l('gd had.

Een maand )aler. t01'11 de machini~t weel' hCI'!'It llcude

'hlS. gebeurd hN \ olgcnde.

D ·

r('{'on valcs('ent die naar eu nabijliggcJld plaut'ij " cr ^0\ rp;e l'<l('ht. :-.tapte op de fi ts om in de hUUl'I 'au cl klini k cell straatje om te I'ijd n. 11 ij ho dde zich w I "\oorIoopi<r in d, humt vuu cl de,'a of de fabri k t kornen. WUnI' de koelies het incident nog niel \'erp:elen '\.tren ^('U op wraak zonnen.

llij re ,cl e\cuwe! toch h I pink ^'all cl, klini'k uil en kwam op cl 'n groolen '[matweg in <1<.' ri ·hUnt! '1111 de ha\' nuit. ['0 n m endc hij in dc \ertc 111\lziek te hooren.

Duidelijk drongen hooge fluiltoonen tof bem door. De preekwoordelijk ,.Orpheus in de desa" kon het niet zijn, ieme I' daar zich thans ook lrommelgell'Ofrel bij cl fluit n mengde. lIet geluid kwam nader en nader, tot zich ten lotte het raad 1 openbaarde. E n afdeeling

26

dCl'land che Marini (', kwam dant' aangemarcheerd . Zij bleken afkom tig te zijn nm ecu torp dojager die op de reed gemeerd la'" om van daar uil larulinp:socfe- niug n Ie houden. Dien z Ifden middag' WiH n plotseling ,ijf koelie, ,un hel mac'hin pCI' '()Hcel in d ' fnbl'iek spoor-

100 \' 'rdwcnen. llun sledll 1!.C\\ct 'n had ollmiddellijk in de opmal'cI}('Cl'Cnde jUllljes éll mal'inicrs ecn slraf-

pcditi gCL.iell. Dil hnd h n cic stuipen op Iwl lijf ge- jaagd. Pas (o('n cl O()rl()g'~b()dcm goed ell \\' I, er'dwell n wa '. doken /.ij ^WCCl' op. Zij" an'lI .. ziek" g'C\\ 'l'sl!

To .n wij 's a\oncl.~ oud 'r ('cn sI liije - het kunnen er ook meer gcwce;,t zijn - in de ;,00: zu!en. cl 'dell Cl' naar aanleiding ,au deze lnaio.;j(\ 'tunpa"l1e geb 'uI'teni" nog mecl' \'crhal II de !'Ollde. Een I an ik IIlC no!! :.:oed llel'inne- l'en, J fahrj('ug. -chef \\'i~i uit zijn

\wi

_b' tijd bij e n ,\lik r-ondcl'Ilcrning' in mi lcl ^'11 jn\<.1 "11 ilnel '(' i!'eHll 1c \t'l'fclle 1. ] rij b\ UIll op e( n ochl lid ,"l'm~l!' ill de fabr'iek en hoorde 'un (lell ('pr'Slen Illildlinist dat. een d 't' wueht- dot'ude lU()l-n-l()ekan~, {!cellJl'cncle d nm'hl in dc knil

,",lil eu dcr ('nol'mc \ liegwielen " U' ge\ ulleJ). I1 'I \ lie!l'-

wiel ('11;'( immet's mei de us op de i!'rond. zoodul ~én h ,lH an hel wi ,1 benedcn dell g'l'Ond ^doOI' d· kuil draai!. !cr-

\\ ijl dc anJ 'I' helf't bO\ cn den g-rond loopt. Wondel' ho\' n

\\ onder was de in sl,lap ~e\ a lIel1 toekHng n iels I! heli 1'<1.

1 rij "\\u:-. eell\ 1l1ldig na de :-.mak oml('I' hel mlle·hlip; ^>

draai('ndt' \ iel "ukkel' ^!!,('\\ ol'den en had p;e"du' uwd.

l1en z Ue io n de ma('hine slil ('n de alsnn h()O!.~erhand

heschermd tO('LIIlg- kJullierde \lit de h"uil. Dc faLl'iC'u!!,c- ('h f kwam dit onb('{!TijpeJijk \001', g; zien cl, p;('T'inge J'uimle tusche!1 wi ,I en kuil\\tUHI. llij liel ti' iulanel r hij zi 'h komen en ",oei!' hoc dit in bemebnaam zoo g - b 'urd wa:, \\' aawp dez 0\ eduigd zei: .. Zoo. !oewan"

- pronO' cr in 'n wa: dood:'

27

Het volrrende verhaal dat e n der tuin-employé's ver- telde i minder dramati eh. Een tijd geleden had een der kook-ehineezen uit de fabriek en motorfiet u·ckoeht.

Op een goeden da" reed hij trot met zijn vehikel het gebouw der oei,t it voorbij. Enkele minuten latcr tufte hij weer luno' '. Daarna herhaalde zich de pro 'cdul'e nog eenin'e mal n tol dez voor telling 1 iddc tot wedden- sehapp n om een borrcl of d ze .. rare ehinee " nu no ^r een zou ver hijn n. Telken dook het 'vehikel opnieuw op. De tafel stond vol "'lazen. To n eindelijk een der heer n de rijdende ehinee toeriep om te vragen wat de b doelin^cr wa , antwoordde cl ze met een zuur gezicht:

"To 10 n,r t wan, toeloeng toewan, tida bi a brentih!"

,.Hulp mijnheer, hulp mijnhcer. ik kan niet stoppen'"

Waarop wij allen nog en biertje be telden.

Vijf maanden lang, dag in dag uit h hben de molen' gemalen en de men ehen gezwoecrd. Vijf maanden pro- ductie h bb n uil het gro ne sap een ''''itte, korrelige ma . a .. ernaakt. Duiz nden balen staa~ keurig opae- stapeld in de lood' n om afgero peIl te ,,·orden. D campagne i. yoorbij. Hel idee alle n brengt reed ver- kling al kleeft j hemd nog drijfnat aan je lichaam.

Mijn vri nden gaan met famili een maand met vacantie in de berp:cn en ik mag me . Het kan me niet' meer ebelen of d wcr ,lel haar the met of zonder uiker drinkt. Wij gaan naar boven. high high up in the hiJIs.

We hebb n ,arangan gekoz n op den breeden rug van den over drieduizcnd m ter hoogen LR\ oe. Daar zull n , e op 1500 metcr even uitpuffen 'n weer eens o?d~r , ollen dek n' slap n. Zelf, de wa"en ,chijnt er

ZIn JU te h bb n. Hij trekt tenminste als een lier. De ioffige palmen verdwijnen, om plaat te mak n voor de fiere Tjimara . de d n van Indië, en h t i heerlijk de 2

koele brie te hoor n ruis eh n door de naalden .. Flam- boyantboom n en wilde orchideeën duiken op In het eeuwige groen. Z If. Amat, de ~haur,reur sLr kt van tevredenheid e n dUIm omhoog. DJempol!

lIet laalsle ,tuk moelen wij loopen, zoo . teil wordt de weg. Maar dat doe ik graag. want het is haa L koud hier boven. u zijn we aan het gl'oote, rond kratern~.eer en kijk n naaI' d' top van de Lawoe. oor 'prol1kellJk ook en vulkaan. maar di than til is gaan I n. H t com- fodab Ie hoLel biedt n pra htig panorama ov r h t meer en de omlig'~emle, bebo chte ber" n.

,.Een luie to I n een kopje th e, mijnh cr?"

J

^{t 'k "}

., a, .. raag .... en me ^UI -er.

DE KRALENKETTING

Als j door de aribi ('he zee vaart en in de loop van enige dagen ielk n weer nieuwe aardkorst.en uit het saphier-blauwe water zi t. opduiken, dan denk je ^011- will keurig: wat heeft di Columbus toch allemaal op zijn geweten! Geen wonder dat de panjaarden 11 m zoo in eere houden als e n van de hunnen en hem pI chtig in de oude ath draal an c\'illa, de iralcla, b bb n begl'tl"'cn. lel'\vijl de Italianen koppig volhouden dat hij een enoeel; wa" reden waarom zij- hem een marm r n standbeeld in de slad G nua hebben gezet. Daar denken wij meestal \\einig over na al, we met vedof uit fndië komend aan het :Iandbeeld van ,.Chri " voorbij si ut - ren. In panje i' de naam hri ·tof 01'0 Colombo volkom n onb kendo ,,0, bedoelt zeker Cristóbal olón," zou een e hte panjool ~ rbaasd uitroep n. ,.zeg dat dan!"

Pardon eilor, ik zal 'voortaun in jullie tcgenwoorcl i!!o'- hcid uil. luitend Colón zeggen. Inderdaad heet de oude stad aan de ()(), tku. I van Panama naar haal' ontdekker .,Colon" en de daarnaast liggende. modern Panama- kanaalstad " ristobal". Toch zullen wij. mil el' ~eell

'panjaarden in de bllud zijn. maar Columbu blijven

Zl'~g n. II I ei van ('olón zou ll' gek klinken!

:\1ct de hO\ engeno 'Illde. uit zee opduikende lltu<l- konden bedot'! ik. de krLllengonlel ,an de gl'()(Jle (;11 kl ine Antillen en 'Uil c\e Bahn l11el". Er is hanst ge 'IJ '('11 van de ,cle \\i 'si [ndis('h eiland n of olumbu. he ft er als c'r:te zijn. poren in deze l3e1e n 16 "l1\ .eh esta- feHe a(·hter gehlten. Van het /.lIidelijke Trinidad tot aan de Noordwest kust \'un uba. om ^yalt de ('onlinental ont.dekkingen hcclcmaal ni t te preken, Elk dezer tnl-

31

rijke eilanden heeft al het ware een eigen ge chiedenis, een eiO'en traditie. Er is gedncht gevochten in dit <rebied van d.e nieuwe w reld in de laat te ,ierhondel'd

ja~r.

De . panjaardeo de Enn'el ·chen. de Hollanders en de Fran-

s hen liclen zich niet onb tuig-d in deze trijd. met 11 t O'e- yolo· dut zij met z'n \ i ren de buit onder elkaar vereleellen eo zi h blijv uo gingen \ cstigen. i tlegenstaande het vele wissel n van het bezit-getij i de sf r' van oen pionim' no.g ·te els ov l'wegeno gebleven. paansch zijn de benammg 'n, de ^0\ dcvering en y elal ook de taal.

Maat' ^Cl' is veel, r-andcrd sind olumbus kwam met de gedachte .(.I.a~ di! h 'I \ ',ten van Todi'; , as, Dat het nog We ·t-Jndlc I • IS een beleefdheid an de <re hiedeni die d slap ndc olón zeker zou waardeer

~,

mo ht hi]

e n. wakkcr wordcn,

. In dcn oertijd i van de Noordelijk kust van het hui- dl 'e VenezlI ,la cen .~root stuk land in zee weggezakt.

Wat er het dl -hlst bIJ van over blcef, is thans het eiland Trinidacl m t de hoofdstad Pu do d E. paiia. - Port of .. p~.in. Uier komt y el van h ta phaH vandaan waarop

WIJ bi] nat .wc~J' zoo g zellig kunnen uitglijd o.

De boot ligt 111 dc grootc baai voor ank r. Hct i yolko- men wind til 0 h i is e n broeika hitte aan cl k dat h t t cr tu eh n cl. planken aan mijn choenzolen hlijft pl~k~en. G cn ZID vandaag aan wal te gaan. Trouwens,

I' 1 iemand aan boord gekomen die mij intere cert. Geen dame en ook niet direct een .,heer", maar een blootsvoets mengelmoes an .Indiaan en negcr. Hij sprcckt paansch en v rkoopt e.·oh ch vogel. Hoe hij met al die kooitje, yol van dc mee t bont gcpluimde bee. tjes aan boord is cTckomen, mag Joo t weten, maar hij i cr. Het zijn heel andere vogel al in Indië, h bben abnormaal lancrc sna cl en zoo felle kleuren, dat ik cr aan twijfel of

~e

wel kleurecht genocg zijn om een gietbui te door taan.

32

"De donde ienen', raag ik, "waar komen die van- daan?"

"Uit de oerwouden van den Orinoeo, Venezuela, hiel' tegenover. "

,.1 leb je ook een papegaai?"

,. i i, eilor."

Hij rocpt iet in e nonvcr 'taanbare taal en n zijner collega's komt waul'achtio' Dl teen gras"'rocne Lorre aandrag n die hij op mijn houder zet. Ik knijp'em ziehteJijk oor mijn 0 del, maar Lorre i zoet en neemt . degen e n pootjc in zijn navel. Ineen. echter klapt hij met de vleug 1 en er olgt een scheld partij in h t papiamento - een ba taard Neu'erspaan eh - dat ons hoorcn en zien v rgaat. De beide vogelaars lachen zi ·h de tui pen cn hoewel ik Jeehts twee woorden an LOlT

kon ver taan, i dit genoeg om niet verder' t onderhan- del n. Je kunt niet weten welke Spaan' h prekendc schoone nog bij mij op he zoek kan kom n: die nC"'(,l'- indianen. of ^j, h t omgekecrd, van de rino 0 of an Maracaibo h bben cen woordenkeus waan'nn een ehild- pud in zijn schulp kruipt. Dat zou j i d"r . uraçaoe-

n~ar k.unnel~ ^Y. dellen. Dus I esluit ik ¹¹ paartj ,au (he kleme pa]anto tc nem n. Het munn tj i' knalblauw.

hct Houwtje e,cn knaU nd gro Jl. Ze ai 'n uilsluit nr!

ba~anen, de heele dag door, maar aangczi n hun \ r- tCJ'lllgprocc g:c, oon enorm " a', heh ik de li yere)

!îp~edig cl ,rijhci<1 ge ehonk lt. 11 t wus aardig hd stel OrmoC'owaarts te zicn ,edr kken. Ik hoop dat ze 't g haald hebben.

Ank I' op, we 'ar ^'11. De lange keten bcp:int. Dit i geen gordel aD. maragd, maar een kralenketling aan elkaar gere~. n door hts Imim del' z . Op e n af tand van twee mIJl passcel' n wij cel' t Grenada n de

dine . Daarna komt t. Vincent in zicht, \ aar

33

Bligh van de "Bounty" broodvruchtboomen plantte.

Hier gooien wij het roer naar 00 t en doen het meest in de Atlanti che oceaan vooruitge choven eiland Barbados aan. De Portugeezen waren hier het eer t in vijftien- honderd zooveel. Daarna kwamen Marlhorough en Car- lisle en maakten er en privé plantage van tot de kroon deze buiteni igheid inpikte. Je kunt er heel'lijk zwem- men, golfen, polo pelen en rum drinken. Dit laat te kan trouwens overal in de Caribian, zelfs hier aan boord.

De rum komt niet alleen uit Jamaica, die wordt hier overal gemaakt en gedronken. De suikerplantage zijn hiervan de schuldigen. Behalve Columbu h eft ook de rum ,'eel op haar geweten in de Antillen. En ook elder . daarvan kunn n de oude zeevaarder die hier gevochten hebb n, de huccan er - de piraten - mee vertel1en. Zelfs ik. Het water was er zoo mooi en helder dat ik, aange- moedigd door de naar munten duikende zwartjes he loot om zelf een duikje te nemen. D heerlijke koelte deed me <Toed Jl ik maakte trol. eh e n rondj om h t heele hip. Enkele minuten nadat ik in het blauwe water pion te, hoorde ik hoog van boord af roep 11, kon echter niet, er taan \\ ,lt men riep eu pion. te lu tin' verder. Aan de ander zijde van hts hip aang kom n zag ik de heele reelin'" vol met m n chen 'taan die met belang- stelling mijn pre tatie gade locg n. Ik begreep niet van dez ploL linge intcre .. e en trok mij willig van het

chellinkje dam'bov 11 aan. Toen ik de uitgeworpen tom ladder goed '11 wel omhoog was g klommen n weer aan dek tond. bestormde m n mij mct woorden als:

., .... je lijkt w 1 volkom'n tapel, het wemelt hier ,an de haaien, shark aplent. ."

.,\~Tat zou dat, di duikcnde zwartje' do~n al hun zak n in bet waler waarom zou ik niet een eindje gaan toeren?"

" faar je h nl to h geen zwartje, die lu ten ze niet, 34

hoe blanker hoe liever voor de haaien, - het witte van

de kip!" .

Maar goed dat ik niets van al dat verstaan heb III het water' ik had beslist kramp gekregen. " teward, one rum please and make iL a stiff one."

Barbado zal ik nooit verget n, al zijn er nog veel mooiere eilanden in de Antillen.

Na anta Lu ia in de erie te hebben lat. -n li,rgen, duikt Martinique voor on op. Driehonderd jaar Fran eh bezit 11 de geboorteplaat van, Jo e- phine de Beauharnais-Napoleon Bonaparte, Dec de la Pagerie. In de hoofdstad, Fort de Franc~, taat een groot tandbe ld an haar n booze ton~. n wlil n ~at. de Jf palmboomen die er omheen geplant ZIJn, de elf llCfde - g ehiedeni sen van deze keizerin voorsteIl Il. ~anr U moet nooit naar praatj s lui teren. Van praatje ge- sproken. eCD vriend van mij weet van een vl'Îend van hem - e~n Fran ehman - een aardi.r verhaal te v r- tellen van onze Michi I de Ruyter. Die kwam in het jaar 1674 met vijfenveertig ehep n en 3000 man happen hier landen om Martiniqu voor Holland t ,eroverell.

Zij ,ielcn 's nacht bij de landing over een he Ic erie opgestap lde vate11 mct tafia. - dat is jonge rum moet U w ten. Toen in de 0 ·ht nduren moe t , ord 11 over- gegaan tot den aanval op de pali ad n va~ dc vesting , aiut Loui , zag'cn onze voorvadcr n allc V1Jtllld n dub- b 1 ,verklaarden de vest.ing voorloopig als onneembaar en sliepen hun roes in dc kooicn uit. Maar, ik leg; er nogmaal de nadl'llk op, die rielld yan die vriend van mij wa een Fran. ehmun, die dal verlelde! trak zal ik U ecn h el , al mooi r rhaa1 vertcl! n.

Wij lagen niet lang op dc r ede, of daar kwam n de onvermijdelijke zwemm nde zwartjes weer aan om mijn 35

klein geld op te maken. Onder deze a robaten was er echter een tel crruppeomakcr , dic me~r dan e n kopc- ren munt waard, ar n. Ze tond n rechtop in de kleine, uit hoom -tammen uitg holde bootjcs. op eenigen af tand tegenover lkaar, wi "pen een hal in cl lucht en 'peel- den tenni mel de pacldle als racquet. Met h wonderen - waardige handin'h id wisten zij de bal p: ruimC'n tijd bov ¹¹ water te houden tol ten latte een "ouC trin^er en de Tilden van 1arlinique in hel zilte nat pIon te. Daarna begon cl tweed game en dc zilv I' n munten regenden van boord in hcl waler. Dc baJlenrapers doken onop- houdelijk onder en lieten de enlr egelden ,an deze Wim- bledon in het ut nbakje, d.w.z. in hun mond verdwij- n n .. ,Forty-fiftcen" brult el' e n enthousiasle toe chou ..

wel' van dek en de Frun ch negel' laat zijn witte tanden zien. E n \'rij uero p, heel wat belcr dan hct hun voor- ouder uit de sla\enlijd hadden. Een molol'barka - komt langs n woelt h l terrein op, De wed trijd i afgeloopen.

Dat loor! eht r de vruchten\ rkooper ni t, die met zwaar b laden booten lang zij komen wrikken. Dikke tro' 'en hanan 'll hangen over het dolboord, cocosnoten.

watermelo nen. mango, p'anaalappeIs, brraperruit etc.

lig"en in bon te, lokkende kl uren nan l n op elkaar gc ·tap 1<.1 - een tilleven ,oor de kleur n-camera. Ik bestel mangas n trek het mandje nan c n touw lang de boordwund omhoog. llet ,ap druipt 'uit de tropischc vrucht. Ti ct i d 1" n's nu ak, deze manga , je moet ze eer:t leer n eten, Maar wie het eemuoal gesnapt heeft,

napt niel wuarom hij het nict c rdcr gesnapt h efi.

D schro ^y n wo I n het waler op n de chuimcnde draaikolk n wen len h tg h cl in elkaar tot een bI' ede, , We w g, de we,r van het ,chro f wa ter. 1 k han~ over de relin" en kijk al gchypnoti e rd in het kolkende water, Als ik daar n u e us iu vi 1- zou mij de piralende 36

kracht naar benedcn zuicren om n oit meer. boven te komen? Of zou ik deze lIa en hal' bdl kllnnen overwilln n? Ei/)'enaardig hoe aantrekkelijk "'evaar kan

zijn. . .. h d

"Monsieur," tikt m ecn pa aglCr op miJn c ou er en wijst. naar de thans verre noordku, ~ vau het Frt~? che eiland .. ,Ziet U d ie hooge berg ha 1/ ¹⁰ de wolk 'n?

"Ja, mooi, wat i er mee?" . . ' .\Vat er mee i , el' mas iel mee. Dil I de Mont Pelle, de b ru ht vulkaan. Vroeger lag hier aan de voel van d/'!ze berg het stadje ain t Pierr - d vroeg re h~of~­

plaats - met zijn ru ·tige en tev,red n b woner. die III

de chaduw van een on chuldJtTe, gedoofde vulk an leefden. In het vroege voorjaar van 1902 echter, beu'on de berg te wcrk n. De aarde trilde en er ~'iel ach, maar iedereen ^11' loofde dat het 'lechls een grapje vau de berⁿ'-

geesten ,:a , Doch dat was niet zoo. Op ~~ei 1902 b am het tot een uitbat' ting, zoo af 'huwelijk allecht zeld n in de O'e chieelenis der vulkanologie he ft plant gehad. Een gl~cdwolk werd over hel tadj uitge 'poten en in lechts enk I minut n tijd wa - dc heele plaats ,un 40,000 inwoner' in één groot kerkhof h r eha pen.

Voor ZOO\CI' b k nel, i slecht- é ~n men 'ch aan deze vree elijke ma . 1l1l1oord ont 'napt."

,.Ontzettend. En wat i an het ladj overgebleven?"

.. Pre-qu ri~n, tout t écra é! Er is thun en vulka- nolotTith mll~CU m. waar men van allcs he ft onel I'ge- uracIlt wat op de groole rnmp belrekkill'" heeft: c n tra,,·j· 'h elocuID ut is ,el ell half ,erkooide courant, geclalecrd een dag vo ^I' de eruptie, wudal'in e'n of allel re meneer die h t w ten moe t verklaart at cr "'e n gevaar te 'ree zen wa . El' zijn foto' ,an 'ÓÓI' n na de uitbar-

ting, Zij toollell hoe letterlijk niet, b ,hal e hier 'n daar een muurtje, i- o,ergebleven, Alle ligt bedol VCll onder een enorme laag lava die al een gloeiende loedgolf vlln 37

de bergwand kwam rollen, dood en verderf zaaiend op zijn weg. 0 ja, van de kerk is nog iet overgebleven.

Een zwaar gehavend Chri tusbeeld, amengesmolten munten uit de offerbakken, half ge molten glaswerk en tot buisjes geoxydeerde spijker. Deze voorwerpen geven pas bij benadering een indruk an de radicale verwoe tiog n van de dood ang::;t die de tienduizenden moeten h bb nondergaan to n zij deze vuurgloed uit den h meI op zich zagen neerdalen."

Ik b n til van deze be chrijving en kijk naar den moordenaar aan , iens voet de n:en ehen temidden van de plantenweelde een nieuwe nederzettin^cr hebben ge- bouwd. Onverwoe tbaar i de natuur, ontembaar is de men eh.

De yolgcnd kraal. Dominica. Of hier ooit Downi- ean n waren, weet ik niet. WIkwam de ontdekk r van de nieuw wer Id hier kijkcn in 1493. Dominica i het reservaat d r bijkans llitgestorv n Caribier , die vroeger de Antill n bevolkt n. Zij waren een krijg 'hartig volk maal' warcn po dig uitgeroeid na de kom t der conqui- stador . De nakomelingen der We tafrikaan che laven vorm n thans h t overgroot deel der bevolking van de boven- en b nedenwind che eilanden. Rit U nog mee verder, of wilt U bij de Caribier blijven? Het kon zijn dat U na al deze indrukken even moe t uitpuffen. Go d, we gaan verder.

We komen nu in Noordwe t lijke richting bi] het laat t eiland dat wij te zien krijgcn. want na Guade- loupe zettcn we koer naar h t midden van de Atlan- ti che oceaan ¹¹ daar zullen we voorloopi^tr niets als watcr zien. Guadelonpe, zooal Martinique, i eveneens Fran ch. Iet grooter dan het zu tereiland, e hter heel 3

wat minder intere sant. Alleen de steile rotskust waar- tegen de branding beukt is romantisch e:n

indru~we~­

kendo We gaan met een bootje in de baal van POlDt-~­

Pitre aan wal. De Franschman die geen Fran chman IS maar een Martiniquaan en die me zoo ulkanologisch heeft ingeli ht, gaat op mijn verzoek m:e. "Pas .gran?

cho e" me nt hij. Toch vraag ik hem Ult, wa~t ~k wil wat zien wat er l:>lijkbaar niet is. Inderdaad iS ^In het gammele, stoffige, trieste stadje niet te zi .n,. alleen Tde rum is goed en die komt nog van Marhmque. "at mon ieur wel vertelde en wat interes ant ~ a , was van het nabijgelegen eilandje Desirade. Voor U n mij l~inder desiré mi chien, omdat zich hier een lepra kolome be- vindt door Lodewijk

XIV

gesticht.

\Ve zijn terug aan boord. Hier verlaten wij de gordel, ik bedoel de kralenketting, om koel' te zetten naar het Noorden. Bovendien komen hierna nog maar kleine kraaltje , die weli waar ook hun geschieden i en be- koring hebben. doch wier opsomming voor U '\~at ver- moeiCTld zou zijn. Toch wil ik er graag nog ev n let van ze,ro·en, ,ooralomdat er drie kleine Nederlandsche he- zittingen liggen: t. Martin, t. Eustacius n het klei~e eiland aba. Dit laatste niet te verwarren met het mOOie Saba aan de top van umatra. Deze drie Nederland che eilanden liggen amen met een half dozijn Engelsehe, , aarvan Antiu·ua hei groot te i , in e n kleine Archipel bij lkaar. lIet i een oort schatgraversparadijs gewee t voor de vele kapers die hier eeuwenlang de zeeën onveilig hebb n gemaakt. "Th ree men on a dead man's chest, yo-ho and a bottle of rum", z i teph n on in het ver- maarde bock .. Trea 'ure island". Om terug te komen op h t klaverblad L Martin, St. Eusta iu en aba. deze bezittingen zijn ind· 1632 Nederland ch b zit. De Ruyter en de With zijn hier gewce t oor de West lndi che Com-

39

pagnie. Ze kwamen er llitrusten van hun to ht n en bcnuUen deze afrTclegen oorden al ba i voor nieuwe avonturen. Een kwam de kaapvaarder Andr w Do!"ia uit Baltimore op 'aba landen. De Amerikanen houdcn vol dat de tar alld tl'Ï p hier het eerste a lu ^ti t in hct buitenland ontvingen. Dil was immers in het jllur 'an de onafhank lijkhcids\'crklaring van de Vereeni~dc 'tat n

an Amcrika.

De zon gaat a hter de eilanden van het., puni.'h Maio"

ondcr en zooal altijd in de tropen. g;aat dit nel. Binnen enkcle minuten komt dc duistcrui '. Hct recrelma tilre 1!'e- gon' der machine' dringt tot aan cl k en een zachte trilling verraadt dat wij op hoogere toeren loopcn. Ik

"ind het jammer dat wij vanaf morgen nict me r in hel klcul'ige, palm nb "TO iel eiland nrijk "crto , '11 en de 5("hl'O yen 'Uil het chip ons telkeus nadcr tot de luid- ruchtige wereld tuwen. lIct waren juist de kl iuc An- tillen met hun waas ^,'Uil geheimzinnigheid en primitief verled ^11, di me 11 t me st aantrokken. I 'gl'O()t nUl- len, Porto Rico, lIaiti, ubu C'Jl Jall1ail'u zijn meer landen dan .. ei"landen. lIoc mooi ook, er gaai ^('ell ander, iets minder romaIllich sfeer ,an uil. 'lclllllin ·te. zoo (roo t ik me in de JlO)P oog een 'poeclig in hel Dlagis h' rijk van olumbus tcru~ te komen om mijn ci~cn ontdek- kingen ie mak n. 'Vi weet wut cr hiel' nict no'" ie vinden valt. Hier zijn m er ,.Lulines" gczonk Il. ni~pa­

niola pia ter y doren (I'cgaan of Inca en Azi k n g.oud en steenen begra\Cll. faar dut doct cr allemaal weini"

to . lIet is hicr pril htig. D teed' wi' el nde apIJic;' kobalt of turkooi -blauwc 11 om maragdgro n zee i e n oortdurcnd fec't YOOl' h t 00"'.

.,Of je nooit komt," roept een tem mer het donkcre d k en een lichtschijn I traaH 'uit een deur.

40

Oml^'Oer" zeer ik. Waarnehti^rr haa t de vriendje aan

" I:> b b p I"

de borrel - ik meen rumiaf 1 er'''et n. , onc 1 ,

zooal de Frun 'chcJl hel uit l'Îet ap getrokk n vo ht noemen. D teward maakt er een tje voor me om in te hal n, waot de and ren zijn me al tukken ^{VOOl' 11} er , orden sterke verhalen verteld.

"Veel ijs oor mij CharJey!"

Ze hebb n het \ el'dori ook over de eiland n, Mijn Mariiniquaan, k nt hem al, h eH h i hoog. t~ , oord en vertelt van hanenlrevechien, uikerplantage, vergane

chep n, pi[·utcn5cbuilplaat. n cn n~mbereid,in~.

.1 that so", zeoi t Iken de Amerikaan. dIe lD~e 'pan- n'n naar h l. !:tbroken Engels 'h van zijn "i '-a-vis lui leri. "Isn't that inieresl.ing!"

.. Zeg, hcbbeJl julli ,cl eens gehoord van ~iet Pi lerz.

II in, die bij de bo ht van Matanza de ztl vervloot te pakken kreeg?" kom ik er tusscben . ..

., ce, van di meneer h bb n w nog nooit g boord.

,.Dan wOl·dt h t hoo^er tijd dat ik julli een verleI ,an

\\at d ¹ Ted rlander in deze water n hebb n "'t'pre, t rd.

,.H i was op e n goede mo['g n 'yan hel jaar 162 dat de Hollandsche vlootvoogd Piet Heiu met zijn cllepen t u 00 ten van Havana hu istc, toen Dan de horizon de zeil 11 van e n on b kende bark opdok n. Witte orn J isz.

de With, de kapitein, au h·t chip van den vlooh oo~~l, die een oud rwctsche ,echter baa' wa', be loot to n JIl

eeu ~lûep op onderzoek uit te varc!1' Met ~ru I,' ( van riem ^'0 stev nde hij op de rcemdelJllg af, <he ^ZI h al

C n panjaard ontpop ie. De Wiih wi, t onmid~I,ellij~:

dit moe t de voorhoede van de paan, eh vlooi ZIJn, (he uit Peru en lexico haar' hatten kwam nandra"'cn. Hoe de With het deed is nog steed en raadsel, maar de aan bewapening en krijg volk el terkere bark werd door 41

hem overmeesterd. Dit stoute stukje zeemansmoed zou de schatvaarder noodlottig worden. De niet vermoeden- de Spaansche loot volgde de bark en zag zich ineens tegenover Piet Hein en zijn eenendertig schepen, die terstond tot den aanval overgingen. Het paansche admiraal chip werd al spoedig builen geve ht gesteld en toen men bij de baai vau Matanzas wa aangekomen, waren de panjaarden omsingeld. Zij moesten twaalf millioen aan zilver en goud, edelgesteenten en kostbare koopman chapp n aan de Hollander uiUeveren. De paansche admiraal bood een b ker aan de dappere oven innaar van de verk nnin^er bark aan die deze stout- moedig overval had ingeleid.

N u weten jullie tenminste wie Piet Hein was en als je een naar Holland komt kun je ook die beker nog zien. Proost'"

"Is thai 0", zei de Amerikaan. "Nou zal ik een een verhaaltje vertellen.

.,Li ten. Ik b n een hartstochtelijke vi scher van wat men bij ^Oll no mt "big game fish": h t i de mee t thrilling port die je je maar kunt indenken. Ieder jaar ga ik een maand of zoo naar Florida; by the wav, dat werd ontdekt door Ponce de Leon en werd door he~ ook zoo genoemd. J lij was de eer t gouverneur van Porto Rico en heeft zijn heele leven gezocht llllar de "fountain of youth", onder andere ook op de Buhama , de eilanden die al driehonderd jaar rum smokkel n. By tbe way, het was op het eiland an alvador dat Columbus h t e r t kwam kijken. To n was er nog ge n rum. alleen aguardiente n dat maakten ze zelf. Maar ufin, Florida i l~et praeh.t.ig te ehiereiland van de wereld en langs zijn dUizend mIJl golfom troomde ku t ligt n i eh ers- paradijs zoo ongelooflijk, dat jullie nog eens mijn gast moeten zijn om dat te zien. Een Mecca voor zoutwater- 42

viseh hengelaar ! Waar vroeger galjoe~~n voeren, laven- chepen en brigantines daar varen WIJ thans met nelle motorbooten op jacht naar diepzee mon ter , vechters- bazen van 1000 tot 1500 pond. Jawel, met de hengel, met rod and reel zooals wij zeggen. Dat is pa sport.

Sailfish, tarpon. marlin, z\ aardvisch. haai kingfish, barracuda. . .. de mee t" uij ui U'e, vraa tgierige en boos- aardi,ye kriig'slieden "an de tropi che zee.

t) J h "

.. Steward let' have anot er one.

A'

^I wa' aying enllemen, .... in d wilde, opwin- dende gevechten met deze elkaar yer cheurend~ zee hyena' ,echten wij om de eer wie de terkst.e ^{1 ;} ?e teehniek en het uithoudingsvermogen an de Jaehtvis- seher, of de geweldige kracht en geniepighe~d van h~t zeemonster. Maar wat ik zeggen wilde - hIer kom Ik op het eig nlijke vel'haal - hebben jullie ooit gehoord van de 'heIl on Tortuga ?"

'Vij knikken van neen, wrijven cl parels van on voor- hoofd en lui ieren naar mi ·ter Jon .

"Well my fri nd , dat zit zoo. 1'0 n Ponce de Leon voor de tweede maal kwam over ·tek n naar Florida, kwam hij op een kleine ilandengroep midden in de golfstroom aan het begin van stmat Florida, tu chen Key We t en uba. De eilanden zijn zoo klei~. dat ze op de meeste aHa n niet ·voorkomen. Maar WIJ port- vi eher, wij komen ov ral, al j, h 1 dan maar heel zelden dat "\,c naar de dl'Y Torlugas komen. Als er eens cen an die plotseling uit de hemel vuil nde hurrieanes _ dat i. nog een woord van de Caribicr - losbarst, dan is elke kleine booi reddeloo verlor n.

"Dat is dan zeker de hel waar je het over hebt?"

"No Sir, wat ik bedoel i heel, at ander. Laat me nu even uitpraten. pen goede dag wa ik e n met e n ervaren chipper op de Tortugas. Je mo t weten, deze eilanden zijn de meest vooruitge choven oelhorens van