Effecten van begrazing op broedvogels en konijnen. Chris van Turnhout

(1)

Effecten van begrazing

op broedvogels en konijnen

Chris van Turnhout

(2)

1. Terugdringen ruige grasvegetaties, tegengaan bosopslag

2. Instandhouden en herstellen open duinvegetaties 3. Creëren structuurvariatie

. bereiken van Natura 2000 gebiedsdoelstellingen?

Doelen van begrazing:

(3)

Onderzoek aan de effecten van begrazing op broedvogels beperkt:

- Anekdotisch / beschrijvend - Korte termijn

- Gebiedspecifiek

- Bepaalde begrazingsvarianten ontbreken

(4)

Van der Niet (2001) – Evaluatie Meijendel:

- Afname aantal broedvogelsoorten als gevolg van begrazing

- Aantallen van open duinsoorten vermoedelijk afgenomen, in ieder geval niet toegenomen - Verdwijnen broedvogels van oevervegetaties - Facilitatie Konijn (m.n. kalkrijke duinen)

Interne beheerevaluaties welkom!

(5)

Onze analyse:

- Geen patroon-, maar trendanalyse: vergelijking van begraasde en onbegraasde terreinen in de tijd

- Op basis van broedvogeltellingen in proefvlakken (BMP) en konijntellingen in transecten

- Sinds halverwege jaren tachtig

- Enquête onder beheerders: begrenzing

begrazingseenheden en beheergeschiedenis (type grazer, periode begrazing, startjaar, graasdruk)

(6)

Onze analyse (2):

- 220 BMP-proefvlakken: 97 begraasd, 123 onbegraasd (42 begrazingseenheden)

- Gemiddeld in 14 jaren onderzocht

- 32 soorten broedvogels van droge duinen

- Voor 108 proefvlakken ook konijntellingen beschikbaar - maar: Konijndichtheden laag (en in 80% van

proefvlakken niet vastgesteld)

(7)

0 2 4 6 8 10 12 14

# proefvlakken

start begrazing

(8)

(9)

Bergeend 5.364 Scholekster 9.187

Kievit 3.243

Wulp 4.176

Veldleeuwerik 2.237 Graspieper 15.594 Witte Kwikstaart 1.007

Tapuit 3.969

Fazant 9.258

Zomertortel 1.971

Koekoek 3.472

Winterkoning 28.415

Heggenmus 28.022

Roodborst 9.391

Gekraagde Roodstaart 3.108

Merel 14.590

Zanglijster 2.181

Braamsluiper 6.591

Tuinfluiter 3.717

Zwartkop 7.119

Tjiftjaf 14.476

Fitis 73.245

Pimpelmees 8.696

Koolmees 17.558

Boomleeuwerik 1.217

Boompieper 3.403

Nachtegaal 22.893

Blauwborst 2.935

Roodborsttapuit 4.043 Sprinkhaanzanger 7.153

Grasmus 33.629

Kneu 11.778

Open duin Laag struweel Hoog struweel

(10)

‘Autonome’ ontwikkelingen – open duin

- Alle soorten significant in aantal afgenomen

0,01 0,1 1 10

1983 1988 1993 1998 2003 2008

index

jaar

Autonome trend in duin

Scholekster Kievit Wulp Veldleeuwerik Tapuit

(11)

‘Autonome’ ontwikkelingen – open duin

- Alle soorten significant in aantal afgenomen - Konijn lijkt hersteld (??)

0,01 0,1 1 10

1983 1988 1993 1998 2003 2008

index

jaar

Scholekster Kievit Wulp Veldleeuwerik Tapuit KONIJN

(12)

‘Autonome’ ontwikkelingen – laag struweel

- Alle soorten significant in aantal toegenomen, m.u.v. Kneu

0,1 1,0 10,0

1983 1988 1993 1998 2003 2008

index

jaar

Graspieper Nachtegaal Roodborsttapuit Sprinkhaanzanger Grasmus Kneu

(13)

‘Autonome’ ontwikkelingen – hoog struweel

- Wisselende ontwikkelingen; 10 soorten nemen toe, 5 af

0,1 1,0 10,0

1983 1988 1993 1998 2003 2008

index

jaar

Zomertortel Winterkoning Heggenmus Zanglijster Braamsluiper Zwartkop Koekoek

(14)

‘Autonome’ ontwikkelingen – samengevat

0,92 0,94 0,96 0,98 1,00 1,02 1,04 1,06 1,08

open duin laag struweel hoog struweel

populatietrend

(15)

Effecten begrazing – open duin

- Negatief voor drie soorten, neutraal voor de andere - Positief voor Konijn

0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 effect van begrazing (1 = geen effect)

jaar na start

Effect van begrazing

Scholekster Wulp KONIJN

Lineair (Scholekster) Lineair (Wulp) Lineair (KONIJN)

(16)

Effecten begrazing – laag struweel

- Wisselende respons; vier soorten reageren positief, vier soorten negatief

0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0

jaar na start

Graspieper Nachtegaal Sprinkhaanzanger Grasmus Roodborsttapuit Lineair (Graspieper) Lineair (Nachtegaal) Lineair (Sprinkhaanzanger) Lineair (Grasmus) Lineair (Roodborsttapuit)

(17)

Effecten begrazing – hoog struweel

- Overwegend negatieve respons: 11 soorten reageren negatief, 1 positief

0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0

jaar na start

Zomertortel Winterkoning Heggenmus Braamsluiper Zwartkop

Lineair (Zomertortel) Lineair (Winterkoning) Lineair (Heggenmus) Lineair (Braamsluiper) Lineair (Zwartkop)

(18)

Effecten van begrazing – samengevat

0,92 0,94 0,96 0,98 1,00 1,02 1,04 1,06 1,08

open duin laag struweel hoog struweel

effect van begrazing (1 = geen effect)

(19)

Wijze van begrazen

0,80 0,85 0,90 0,95 1,00 1,05 1,10 1,15 1,20

rund jaarrond rund zomer combi jaarrond overig

effect van type grazer (1 = geen effect)

vogels van open duin

0,80 0,85 0,90 0,95 1,00 1,05 1,10 1,15 1,20

vogels van laag struweel

0,80 0,85 0,90 0,95 1,00 1,05 1,10 1,15 1,20

vogels van hoog struweel

(20)

Graasdruk : <0.10 - 0.10-0.20 - >0.20

0,80 0,85 0,90 0,95 1,00 1,05 1,10 1,15 1,20

laag middel hoog

effect van graasdruk (1 = geen effect)

vogels van open duin

0,80 0,85 0,90 0,95 1,00 1,05 1,10 1,15 1,20

laag middel hoog

vogels van laag struweel

0,80 0,85 0,90 0,95 1,00 1,05 1,10 1,15 1,20

laag middel hoog

vogels van hoog struweel

(21)

Case Blauwe Kiekendief

-1 -0 ,8 -0 ,6 -0 ,4 -0 ,2 0

Totaal Am e land Te r s che ll V lie land Te xe l

Jacob's inde x

-0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 0,4

Totaal Am e land Te rs che lling V lie land Te xe l

Jacob's inde x

Keuze foerageerlocaties:

preferentie onbegraasde vegetaties

Nestplaatskeuze:

preferentie onbegraasde vegetaties

(22)

Conclusies

- Effecten begrazing verschillen tussen vogelgroepen

- Meeste vogels van open duin en hoog struweel reageren negatief - Konijnen profiteren van begrazing

- Effecten van begrazing afhankelijk van begrazingsvorm

- Jaarrond begrazing met runderen overwegend negatief voor vogels van open duin en hoog struweel

- ‘Overige’ begrazingsvormen juist positief (paarden of schapen/geiten)

- (Nog) geen sterke invloed van aantallen konijnen op effecten

begrazing op broedvogels vastgesteld; voor open duinvogels wel indicaties daarvoor