UNIVERSITEIT EN WETENSCHAP IN DE VERENIGDE STATEN N U
D O O R
Prof. P . L A M B R E C H T S ,
L
Rector aan de Rijksuniversiteit te Gent. * ^ ^
081 L 179 n ° 1 3
BRUXELLES-UNIVERSITE
Overdruk uit « DE BRUG » Nr 2 - Jg. IV - maart-april 1960
UNIVERSITEIT EN WETENSCHAP IN DE VERENIGDE STATEN N U
I n d e lente van vorig jaar w e r d ik d o o r h e t A m e r i k a a n s Staatsdepar- t e m e n t uitgenodigd o m , in h e t kader v a n het p r o g r a m m a van het
Committee on Leaders and Specialists v a n d e American Council on
Education een rondreis v a n zes w e k e n t e m a k e n d o o r h e e n d e U . S. A . H o o f d b e d o e l i n g hierbij was z o d o e n d e een aantal universiteiten en in-
stellingen van wetenschappelijk o n d e r z o e k te bezichtigen. N a a r tijds- o r d e startte d e tocht m e t Dumbarton Oaks ( W a s h i n g t o n D . C ) , ging n o o r d - o o s t naar het Institute for Advanced Studies (Princeton), d e
University of Princeton ( N e w Jersey) e n Harvard University (Boston, Massachusetts), daarna w e s t w a a r t s - n o o r d naar d e Chicago University
(IlHnois) en centraal naar de Utah University (Sait Lake City, U t a h ) ; aan de westkust in de staat California bezocht ik achtereenvolgens d e
University of Berkeley, het nucleair c e n t r u m van Livermore, in d e
n a b i j h e i d van San Francisco, e n Stanford University; hierop k w a m e n aan d e beurt, oostwaarts-centraal, d e University of New Mexico ( A l b u q u e r q u e , N e w Mexico) en, zuidelijk, Tulane University ( N e w Orléans, Louisiana) ; besloten w e r d m e t Georgetown University
( W a s h i n g t o n D . C ) , Columbia University ( N e w York) e n het Brook- haven National Laboratory ( L o n g Island, N e w York).
G r a a g h a d ik hier uit een springvloed v a n i n d r u k k e n en h e r i n n e r i n g e n enkele beschouwingen, door tijd e n afstand en nadenken bezonken, t e n gerieve van d e universitair-geïnteresseerde lezer neergeschreven.
I . •—• D E P L A A T S V A N D E U N I V E R S I T E I T I N H E T W E T E N S C H A P P E L I J K B E D R I J F
Zoals t e n onzent streeft d e A m e r i k a a n s e universiteit een d u b b e l doel n a : onderwijs verstrekken e n aan navorsingswerk doen. Beter echter
d a n bij ons w o r d t in d e U . S. A . dit d u b b e l e doel bereikt, o m d a t d e s t u d e n t e n er in twee categorieën zijn ingedeeld : d e undergraduates e n
d e graduâtes.
A l s u n d e r g r a d u a t e - s t u d i e s b e s c h o u w t m e n de leergangen die o f w e l een educatief c o m p l é m e n t v a n het m i d d e l b a a r onderwijs beogen t e geven ofwel een zuiver professioneel karakter vertonen. Zo b.v. d e M . D . (Doctor in M é d e c i n e ) : dergelijke graad, behaald zonder d a t een thesis h o e f t voorgedragen, verleent het recht een geneeskundige praktijk uit te oefenen, m a a r b e h o o r t tôt d e undergraduate-studies.
E v e n z o d e graad van Bachelor, b.v. B . A . (Bachelor of Arts), graad die m e n b e k o m t na vier jaar studie, m a a r zonder aan research te h e b b e n g e d a a n ; hij geeft toegang tôt d e uitoefening van het leraarschap in h e t m i d d e l b a a r onderwijs, m a a r is een u n d e r g r a d u a t e - s t u d i e . M e n k e n t
a l d u s verschillende baccalaureaten : i n landbouw, onderwijs, engi- neering, fine arts, h o m e économies, pharmacie, enz.
M e t graduate-studies daarentegen behaalt m e n een graad na het i n d i e n e n v a n een dissertatie ; zo d e M. A. (Master of Arts) en Ph. D.
( D o c t o r of Philosophy) ( i ) . O p d e meeste universiteiten is voorzien dat m i n i m u m drie j a r e n m o e t e n verlopen tussen de graad van B. A.
e n deze v a n Ph. D. O v e r het algemeen m o e t d e doctorale dissertatie (Ph. D.) o p e n b a a r w o r d e n v e r d e d i g d ; zij moet een wezenlijk nieuwe b i j d r a g e tôt de w e t e n s c h a p leveren, w a t niet geldt voor d e thesis v a n M . A . L a a t s t g e n o e m d e graad kan m e n behalen na m i n i m u m één jaar s t u d i e volgend o p de B . A . - g r a a d .
H e t wil mij toeschijnen — d e condities verschillen echter v a n univer- siteit tôt universiteit — d a t d e graad v a n M. A . m e t ons licentiaat te vergelijken is, terwijl d e graad v a n Ph. D. m e t een goed Belgisch doctoraat overeenstemt, althans in d e grote universiteiten. V a n 121 instellingen van hoger onderwijs zijn er 25 die eisen dat d e doctoraats- thesis gepubliceerd weze, wat in België nergens het geval is. O p te m e r k e n valt dat d e kandidaat Ph. D. n o g g e d u r e n d e twee jaar gespe- cialiseerde cursussen volgen moet, naast het v o o r b e r e i d e n van zijn thesis. Ailes bijeen postuleert het doctoraat een verblijf v a n m i n i m u m z e v e n j a r e n o p de universiteit.
H i e r k a n d e vraag gesteld of in d e V e r e n i g d e Staten vele s t u d e n t e n het b r e n g e n tôt d e graad v a n Ph. D. E e n a n t w o o r d is te v i n d e n in een publicatie v a n de American Council on Education, een uiterst belang- w e k k e n d e n overzichtelijk werk, getiteld Higher Education in the
United States (4^ ed. 1959). H i e r m o g e volgen hoeveel Ph. D. in 1955 voor enkele belangrijke A m e r i k a a n s e universiteiten w e r d e n behaald : J o h n H o p k i n s 82 M i c h i g a n 274
P r i n c e t o n l o i H a r v a r d 313 l o w a 161 Illinois 343
S t a n f o r d 168 U n i v . of California . . . . 468 Yale 208 C o l u m b i a (2) 547
C h i c a g o 250
W i l d e m e n n u nagaan hoe zich dit procentsgewijze v e r h o u d t tôt h e t aantal doctorsdiploma's aan d e Belgische universiteiten behaald, d a n zou m e n ongetwijfeld tôt d e bevinding k o m e n d a t h e t aantal in d e
(1) D e wending houdt niet in dat zij alleen voor Wijsbegeerte en Letteren geldt : m e n heeft de Ph. D. in Médecine, in Physics, enz.!
(2) Verdeling der doctoraten : zie hiervoor tabel 4 van Higher Education in the United States; m e n vindt daarin het aantal doctoraten voor de dertigjarige période 1926-1955 : Humanities 18.366
Biological Sciences 26.225 Physical Sciences 3 3 . 5 0 8 Social Sciences 3 0 . 8 7 7 Miscellaneous 1.113
Verenigde Staten veel hoger ligt d a n bij ons. N e m e n we als practisch voorbeeld Princeton e n G e n t , die ongeveer een zelfde aantal s t u d e n t e n tellen (3800) : in 1955 w a r e n er t e P r i n c e t o n l o i doctoraten, in G e n t 20.
Hieruit kan geconcludeerd d a t het gespecialiseerd, het post-graduate werk in de U . S. A . veel sterker ontwikkeld is d a n bij ons. D i t is t r o u w e n s een i n d r u k die m e n onmiddellijk opdoet bij een zelfs o p p e r - vlakkig contact m e t d e A m e r i k a a n s e universiteiten. H e t loont d e moeite bij dit p u n t even stil te staan, daar in ons land een gevaarlijke t e n d e n z zich aftekent o m de roi v a n d e universiteit in het w e t e n s c h a p - pelijk onderzoek te minimaliseren.
D e wetenschappelijke a p p a r a t u u r waarover de meeste universiteiten die ik bezocht, beschikken, is i n d e r d a a d verbluffend. G e d u r e n d e m i j n rondreis had ik spéciale interesse voor d e nucléaire w e t e n s c h a p p e n . E e n universiteit als Princeton, die slechts 3800 s t u d e n t e n telt, beschikt reeds over een vrij m a c h t i g e c y c l o t r o n ; o p dit ogenblik is m e n er echter bezig m e t d e b o u w v a n een accelerator die 3 billioen electronen volt zal ontwikkelen e n w a a r v a n d e kostprijs op 10 millioen dollar w o r d t geraamd ; d e kosten w o r d e n gedragen door d e staat ; h e t is eveneens voor rekening van d e staat, naar contracten afgesloten t u s s e n d e universiteit e n staat of léger, dat vele opzoekingen w o r d e n verricht.
D e cyclotron v a n H a r v a r d kostte i millioen dollar en d e c o m p u t e r die ik er te zien kreeg, is gewoonweg overweldigend : 00k hier w o r d t ge- werkt o p contracten m e t d e staat en d e industrie. W e r e l d b e r o e m d is het Radiation L a b o r a t o r y v a n Berkeley; hier was het dat L a w r e n c e in 1933 het eerste m o d e l v a n cyclotron o n t w i e r p ; dit l a b o r a t o r i u m b r a c h t zes N o b e l p r i j z e n v o o r t ; ik zag er de bevatron die 10 millioen dollar h e e f t gekost e n 6 billioen electronen volt kan ontwikkelen ; d e wetenschappelijke staf b e d r a a g t t h a n s 2500 e e n h e d e n . I n S t a n f o r d beschikt m e n m o m e n t e e l over een linéaire accelerator die i milliard volt ontwikkelt ; d e p l a n n e n liggen echter klaar voor een nieuwe line- aire accelerator die 40 milliard electronen volt zal ontwikkelen e n w a a r v a n de kostprijs o p 100 millioen dollar, zegge s milliard B. fr., w o r d t geraamd. I n een artikel van d e New York Times van 15 m e i 11.
las ik d a t président E i s e n h o w e r beloofd heeft de nodige kredieten v o o r d e b o u w v a n dit reusachtig i n s t r u m e n t aan het Congres te vragen.
W a a r het hier op a a n k o m t is aan te t o n e n dat dergelijke reusachtige machines t e n dienste staan v a n d e afzonderlijke universiteiten. V a n aile k a n t e n w e r d mij v e r z e k e r d dat d e staat het grootste gewicht h e c h t aan d e m e d e w e r k i n g d e r universiteiten in het d o m e i n van d e k e r n - w e t e n s c h a p p e n . Z u l k s blijkt t r o u w e n s t e n overvloede uit de organi- satie d e r nationale opzoekingscentra, die tôt stand k w a m e n , o m d a t blijkbaar d e te leveren i n s p a n n i n g d e capaciteiten van één universiteit overtrof. Z o bv. het Brookhaven National Laboratory, dat ik bezich-
tigen kon. H i e r w o r d t aan f u n d a m e n t e e l wetenschappelijk onderzoek g e d a a n ; d e staf o m v a t 1800 personen, onder wie 350 vorsers e n 650 m a n technisch personeel, w a a r b i j nog 200 w e t e n s c h a p s m e n s e n v a n
b u i t e n d e instelling d i e n e n gevoegd. M e n is er t h a n s volop bezig m e t d e c o n s t r u c t i e v a n een synchrotron die 25 milliard electronen volt zal ontwikkelen. H e t geheel w o r d t gesubsidieerd d o o r d e United States Atomic Energy Commission, maar w o r d t b e s t u u r d door negen U n i v e r - siteiten uit het oostelijk landsgedeelte die ieder twee afgevaardigden h e b b e n in d e Board of Trustées; aldus ligt d e gehele organisatie bij d e n e g e n geassocieerde universiteiten.
D e z e enkele voorbeelden m o g e n volstaan c m d e uitzonderlijke bete- kenis d e r universiteiten in het wetenschappelijk navorsingswerk der U . S. A . te belichten. D e universiteit w o r d t er aangevoeld als d e n u c l e u s v a n het wetenschappelijk onderzoek. Zij werkt vooral m e t , , o p d r a c h t e n " v a n staat e n industrie of léger, e n dit, zo ik mij niet vergis, o m d a t elke universiteit gespecialiseerd is in bepaalde d o m e i n e n van h e t onderzoek. E r bestaat, m e e n ik, zoiets als een ,,werkverdeling"
over d e grote universiteiten.
2 . — H E T , , M A S S A A L " U I T Z I C H T V A N D E A M E R I K A A N S E U N I V E R S I T E I T
Massaliteit o p elk gebied is door een m e e r bescheiden E u r o p a sedert lang als een typisch-Amerikaanse a f m e t i n g erkend. Vaak m o g e n een zekere goedlachse b e w o n d e r i n g en soms een kwalijk v e r b o r g e n afgunst hierbij een eigen aandeel h e b b e n gehad ; wat b e t r e f t het hoger o n d e r - wijs blijven d e Verenigde Staten zekerlijk niet b e n e d e n een algemeen- gevestigde f a a m .
E e n gunstig gespreid net v a n instellingen voor hoger onderwijs trekt een v e r b a z e n d hoog aantal s t u d e n t e n aan, dat alleen d o o r een uitge- breid lerarenkorps aan universiteiten die over reusachtige financiële m i d d e l e n beschikken, kan ,,verwerkt" w o r d e n . D a t dit effectief ge- b e u r t , is een feit dat elke ietwat ingewijde bezoeker treffen moèt. L a a t er b e k n o p t ingegaan w o r d e n op ieder v a n deze aspecten in het bij- z o n d e r .
a) Het aantal universiteiten
H e t valt niet gemakkelijk een a n t w o o r d te geven o p d e vraag hoeveel instellingen v a n hoger onderwijs er in d e V e r e n i g d e Staten bestaan.
M e n consultere daarover h e t h a n d i g e b o e k Higher Education in the United States, uitgegeven d o o r het U. S. Department of Health, Education and Welfare, 1959. H e t totaal d e r daarin v e r m e l d e instel- lingen v a n hoger onderwijs beloopt 1957. D e z e w o r d e n in 5 catego- rieën o n d e r v e r d e e l d , naargelang d e d u u r v a n d e s t u d i ë n en d e aard d e r d i p l o m a ' s . V a n deze 1957 inrichtingen zijn er 449 die d e Master's Degree afleveren, 197 die de Ph. D. (Doctor of Philosophy) e n v e r w a n t e g r a d e n k u n n e n verlenen. Z u l k s betekent e c h t e r nog niet dat zij aile faculteiten o m v a t t e n . E e n klassiek voorbeeld hiervan is P r i n c e t o n , n o c h t a n s een v a n d e oudste (1746) e n m e e s t b e r o e m d e universiteiten
v a n d e U . S. A . : zij heeft geen faculteit d e r G e n e e s k u n d e of d e r R e c h t e n .
T o c h staat m e n telkens weer verbaasd over het groot aantal univer- siteiten in de U . S. A . N e m e n w e als voorbeeld N e w York. Afgezien v a n aile kleinere instellingen v a n hoger onderwijs, v i n d e n wij er vier , , m o n s t e r a c h t i g e " universiteiten, m e t een bevolking als volgt : State U n i v e r s i t y of N e w York 3 3 . 6 2 3
N e w York U n i v e r s i t y 3 1 . 8 6 7 C i t y Collège of N e w York 2 6 . 4 2 6 C o l u m b i a U n i v e r s i t y 2 5 . 8 8 7
D i t zijn d e cijfers voor 1955 ( i ) . E e n totaal d u s v a n 117. 803 studenten ; sindsdien zal dit getal wel sterk zijn aangegroeid : in d e New York
Times v a n 15 m e i 11. lees ik dat het totaal aantal s t u d e n t e n v a n d e State U n i v e r s i t y of N e w York in 1959 m e e r d a n 65.000 bedraagt.
E n zo is het v e r h o u d i n g m a t i g over het ganse g r o n d g e b i e d der Vere- n i g d e Staten.
b) Het aantal studenten
U i t d e zoëven geciteerde cijfers k a n m e n reeds o p m a k e n dat het aantal universiteitsstudenten in d e U . S. A . zeer h o o g m o e t zijn. O p dit ogenblik telt d e University of California, waar Berkeley deel v a n uit- maakt, 40.000 s t u d e n t e n . D e universiteiten v a n Illinois, Michigan, M i n n e s o t a , W i s c o n s i n en d e O h i o State U n i v e r s i t y tellen ieder m e e r d a n 20.000 s t u d e n t e n . Berekend naar onze E u r o p e s e maatstaven is 00k o p gebied v a n hoger onderwijs in de U . S. A . ailes o p een gigantische schaal. Ik lees desbetreffend het volgende in e e n artikel : , , T h e r e are 3.000.000 s t u d e n t s enrolled in collèges a n d universities at the p r é s e n t time. T h i s is t h e highest level in the history of t h e country, even t h o u g h thèse s t u d e n t s were b o r n in t h e late 1930's, a t i m e w h e n b i r t h rates were u n u s u a l l y low. Because of the rapid increase in t h e
collège âge g r o u p in t h e next t h i r t e e n years, it is expected that collège a n d university enrollments will b e at least six million by 1970" (2).
V a n verschillende zijden w e r d mij bevestigd dat m e n inderdaad m o e t r e k e n e n dat er m o m e n t e e l m i n s t e n s 3 millioen s t u d e n t e n zijn en dat m e n over enkele j a r e n nog een massale aangroei van het aantal stu- d e n t e n m o e t verwachten. M e n treft d a n 00k v a n n u af aan reeds d e maatregelen die zich o p d r i n g e n . Overal waar ik k w a m rezen n i e u w e g e b o u w e n uit d e grond. E e n zeer ernstige i n s p a n n i n g wordt geleverd o p h e t stuk v a n d e s t u d e n t e n h o m e s , m a a r 00k van d e klaslokalen.
J a r e n bij voorbaat w o r d e n deze uitbreidingen gepland, en dit na zorgvuldig e n rationeel overleg.
(1) Higher Education, bl. 13.
(2) ToM L. PoPEjoY, New Mexico Quarterly, vol. XXVII, 1957-1958, n° 4, bl. 291.
Als typisch voorbeeld m o g e ik hier de State U n i v e r s i t y of California vermelden, w a a r v a n Berkeley het voornaamste campus is. Bestudeerd w e r d tôt in détail welke d e vooruitzichten e n d e n o d e n van deze universiteit in 1965 zullen zijn o p gebied van lerarenkorps, studenten, laboratoria, behuizing, enz., in een publicatie A Restudy of the Needs of California in Higher Education. I n de U . S. A . hinkt m e n de toe- s t a n d e n niet achterna, m e n t r e f t bijtijds de nodige maatregelen.
T e r l o o p s weze hier aangestipt dat g e d u r e n d e het academiejaar 1958- 1959 niet m i n d e r d a n 47.245 vreemdelingen aan een A m e r i k a a n s e universiteit s t u d e e r d e n ( i ) . E r zou daarover heel wat te zeggen zijn : m e n vergelijke h i e r m e d e het feit dat wij in Belgie (vooral d a n in L u i k en G e n t ) zo goed als aile v r e e m d e s t u d e n t e n verloren h e b b e n (2). D e r e d e n e n van deze situatie zullen respectievelijk wel zijn : onze eigen achteruitgang o p technisch gebied en, anderzijds, het politieke prestige v a n d e Verenigde Staten.
M a a r wij keren t e r u g tôt het grote aantal s t u d e n t e n in d e U . S. A . E e n vergelijking m e t België d r i n g t zich op. In al onze instellingen v a n hoger onderwijs te saam m o g e n wij rekenen m e t 26.500 s t u d e n t e n volgens d e statistiek 1959 v a n d e Universitaire Stichting (3). D e Verenigde Staten h e b b e n een bevolking die 20 m a a l groter is d a n d e onze : dit zou 530.000 s t u d e n t e n geven, naar Belgische maatstaf.
W e l n u , er zijn er 3 millioen : dit betekent d u s d a t er proportioneel r u i m 5 maal m e e r universiteitsstudenten in d e U . S. A . zijn d a n bij ons. T e g e n o v e r dergelijke gegevens staat m e n perplex. I n d i e n één conclusie hieruit niet kan o n t w e k e n worden, d a n is het wel dat in A m e r i k a t h a n s een veel groter percentage van d e j o n g e m e n s e n op d e universiteit terecht k o m t d a n in onze westerse landen. H e t feit dat een groot g e m i d d e l d e v a n deze s t u d e n t e n undergraduates zijn en blijven, v e r a n d e r t niet veel aan deze vaststelling.
Feit is en blijft 00k dat er in d e U . S. A . thans een fantastische rush is naar het hoger onderwijs. Statistisch is vastgelegd dat het aantal s t u d e n t e n , ingeschreven in instellingen v a n hoger onderwijs, in d e States steeg v a n 52.286 in 1870 tôt 2.720.930 in 1955 (4), d.i. 50 maal meer, terwijl in dezelfde t i j d s p a n n e d e bevolking v a n het land ,,slechts"
vervierdubbelde.
N a t u u r l i j k m o e t e n gegevens als d e hierboven v e r m e l d e m e t omzich- tigheid w o r d e n beoordeeld. H e t cijfer van 3.000.000 universiteits- s t u d e n t e n is fantastisch, m a a r wij m o g e n niet uit het 00g verliezen d a t een zeer hoog percentage hiervan u n d e r g r a d u a t e s zijn, d.w.z.
studiën doen die m e t onze k a n d i d a t u r e n o v e r e e n s t e m m e n , e n niet
(1) Zie de publicatie Open Doors 1959 van het Institute of International Education.
(2) Zie Cedenkboek van de Rijksuniversiteit te Gent na een kwart-eeuw vervlaamsing (Gent 1 9 5 7 ) , b l . S I .
(3) W a t de vier grote universiteiten betreft : 24.043.
(4) Zie tabel i in Higher Education.
verder studeren. Ik h e b g e n o t e e r d d a t in Princeton 700 g r a d u â t e s staan tegenover 3.000 u n d e r g r a d u a t e s , nog geen 20 % dus. I n a n d e r e universiteiten is dit p e r c e n t a g e echter heel wat lager. Volgens Higher Education in the United States ( i ) bedroeg in 1954 het aantal graduate students 280.000, ongeveer een t i e n d e d u s van het totale aantal univer- siteitsstudenten. H e t is d u s duidelijk dat in d e U . S. A . d e vierjarige cyclus van het undergraduate-systeem (min of meer o v e r e e n s t e m m e n d m e t onze k a n d i d a t u u r ) als doel o p zichzelf wordt b e s c h o u w d . D e graduate-studies blijven aan werkelijke wetenschappelijke krachten, aan jongeren die een wetenschappelijke carrière w e n s e n te volgen, v o o r b e h o u d e n , wat niet kan gezegd van onze licentiaten. A n d e r z i j d s m o e t m e n er rekening m e d e h o u d e n dat in ons Belgisch hoger o n d e r - wijs ook m a a r d e helft v a n d e eerstejaarsstudenten in d e licentiaten of doctoraten terecht k o m e n . Ailes bijeen genomen, geloof ik, t e oor- delen enerzijds naar het aantal behaalde doctordiploma's (2) e n anderzijds naar d e geweldige staf v a n wetenschappelijk personeel die m e n overal aantreft, dat h e t percentage v a n „ g e v o r d e r d e " universi- teitsstudenten heel w a t hoger ligt in d e Verenigde Staten d a n in o n z e westerse landen, en zeker d a n in België.
H o e is dit t e verklaren ?
M e n kan veel verklaringen voorstellen. Z o b.v. dat m e n traditioneel in de U . S. A . altijd veel belangstelling heeft b e t o o n d voor d e op- voeding. O o k d e m o d e spreekt h a a r w o o r d j e m e e : m e n is m i n d e r - waardig indien m e n niet t e n m i n s t e studies van u n d e r g r a d u a t e h e e f t gedaan. R e k e n i n g m o e t ook w o r d e n g e h o u d e n m e t d e noodzaak v a n d e groot-industrie, en, in d e laatste jaren, van het wetenschappelijk onderzoek, o m over vele g e d i p l o m e e r d e specialisten te beschikken.
D a t ailes is waar. M a a r er is nog meer, zoiets als een Amerikaanse filosofie van het hoger onderwijs, die goed w e r d uiteengezet in een r e d e
v a n Cornelis W . d e Kiewiet, p r é s i d e n t van d e Universiteit v a n Rochester (3).
D e z e laatste trekt daarin sterk v a n leer tegen d e W e s t - e u r o p e s e o p - vatting als z o u het universitair onderwijs m o e t e n b e p e r k t blijven tôt een kleine groep, hetzij een b e v o o r r e c h t e klasse, hetzij h e t intellectuele k r u i m van d e j e u g d . I n d e U . S. A . ontmoedigt m e n d e j e u g d niet o m naar d e universiteit te gaan, integendeel w o r d t er naar gestreefd h e t m a x i m u m aantal j o n g e n s e n meisjes o p d e universiteit te krijgen, in d e h o o p dat zich aldaar — zelfs o p gevorderde leeftijd — talenten zul- len reveleren die k u n n e n b i j d r a g e n tôt d e bloei d e r g e m e e n s c h a p . M e n voelt i n d e V e r e n i g d e Staten, veel m e e r dan bij ons, d e noodzake- lijkheid aan van e e n massaal aantal gediplomeerden. N i e t alleen o p
(1) Ibidem, bl. 53.
(2) Zie nota 2.
(3) How différent types of institutions are planning for the future, uitgegeven door de American Council on Education.igs^' in Action under way, bl. 2 vlg.
79
d e s c h i t t e r e n d e geesten k o m t het aan, ook o p d e m i d d e l m a t i g e n : d e g e m e e n s c h a p kan aile beschikbare b r e i n e n gebruiken : ,,the ordinary American graduate, not the first-class man who is headed for the top
professions, but the rank-and-file student, is the foundation on which American industry is huilt" ( i ) .
K e n m e r k e n d voor d e Kiewiet — en d e d o o r s n e e - A m e r i k a a n — is d a a r b i j dat hij rotsvast gelooft dat kwantiteit en kwaliteit b e g r i p p e n zijn d i e elkaar niet uitsluiten. O p dit p u n t vooral staan d e A m e r i k a a n s e o p v a t t i n g e n lijnrecht tegenover ons traditioneel E u r o p e e s geloof : v o o r a a n s t a a n d e geesten als O r t e g a y Gasset, H u i z i n g a , Jaspers e n zovele a n d e r e n h e b b e n de gevaren, i n h é r e n t aan d e verspreiding v a n kennis en c u l t u u r over de massa, m e n e n te m o e t e n aanklagen. Bij een socialist als H e n d r i k D e M a n n e e m t zulks d e p r o p o r t i e aan v a n een apocalyptische visie : d e titel van een zijner laatste boeken „Vermas- sung und Kulturverfall" (1952) spreekt voor zichzelf! Bij de A m e r i k a a n is d e u i t d r u k k i n g (en ook het concept) ,,popular culture" schering e n inslag, voor d e E u r o p e a a n lijkt zij zoiets als een contradictio in t e r m i n i s ! V a n dit s t a n d p u n t uit bekeken, staat d e A m e r i k a a n s e visie veel d i c h t e r bij d e Russische d a n bij d e W e s t - e u r o p e s e .
E r steekt in dit lezenswaard betoog v a n d e Kiewiet nog veel m e e r dat voor o n z e E u r o p e s e b e g r i p p e n v r e e m d aandoet, m a a r dat, geloof ik, zeer sterk spreekt tôt d e A m e r i k a a n s e mentaliteit. M e n is ginder, veel m e e r d a n bij ons, g e w o n n e n voor d e g e d a c h t e v a n d e onontbeerlijke expansie van het hoger onderwijs, ook al wegens d e sterke democrati- sche overtuiging dat iedereen zijn kans m o e t k u n n e n lopen : dit geldt ook v o o r d e universiteit. F u n d a m e n t e e l voor d e A m e r i k a a n s e m e n t a - liteit is, zoals d e Tocqueville reeds een e e u w geleden onderstreepte, d e ,,doctrine of equality", o m s c h r e v e n als ,,not parity of status for ail
adults, but equality of opportunity for the young" (2).
c) Het professorenkorps
O o k h e t p r o f e s s o r e n k o r p s is, g e m e t e n n a a r onze n o r m e n , massaal te h e t e n . M i j w e r d gezegd dat in C o l u m b i a University, voor 26.000 s t u d e n t e n , d e teaching staff 3.300 leden telt (5.600 voor het gezamen- lijke personeel v a n d e universiteit). W a t in ieder geval opvalt w a n n e e r m e n d e p r o g r a m m a b o e k e n van d e A m e r i k a a n s e universiteiten door- bladert, is dat het onderwijs er veel m e e r gediversifieerd is d a n bij ons.
H e t lijdt geen twijfel dat, vooral op het niveau v a n d e graduaùe-studies, het o n d e r w i j s er veel sterker uitgebreid e n gespecialiseerd is d a n in onze Belgische universiteiten.
I n het p r o g r a m m a b o e k van d e universiteit v a n Berkeley tel ik niet m i n d e r d a n 40 professoren en 7 lectoren in d e afdeling Physica, die
( 1 ) DE K I E W I E T , O. C , b l . 6 .
(2) Een scherpe kritiek op de Europese opvattingen terzake vindt m e n in het onlangs verschenen boek van JAMES B. CONANT, The American High School to-day, bl. 2 vlg.
80
m i j allen, naar d e b e n a m i n g v a n h u n cursussen te oordelen, in e e n speciaal gebied b e d r e v e n lijken. E n dit geldt voor aile takken van d e wetenschap. W a n n e e r ik het p r o g r a m m a van H a r v a r d bekijk, m e t betrekking tôt d e geesteswetenschappen, sta ik eenvoudig perplex voor het ontzaglijk aantal leergangen d a t er o n d e r w e z e n wordt, e n h e t aantal hoogleraren (b.v. de afdeling godsdienstgeschiedenis : ik tel IS of i 6 professoren, o n d e r wie enkele m e t wereldfaam. Vergelijk m e t onze universiteiten !).
O v e r dit p u n t kan ik niet genoeg d e lectuur aanbevelen van een b e - langwekkende bijdrage v a n R . Cliquet, assistent aan d e G e n t s e univer- siteit ( i ) . H i e r v i n d t m e n o . m . (bl. 184) een tabel v a n d e studie- e n specialisatiemogelijkheden in h e t d o m e i n van de sociale w e t e n s c h a p p e n e n d e n a t u u r w e t e n s c h a p p e n , a a n d e C o l u m b i a University en in C e n t , o p het niveau d e r licentiaatsstudies : d e tabel vergt geen c o m m e n t a a r . Zij toont duidelijk aan dat wij geen tred h o u d e n m e t d e ontwikkeling d e r wetenschap. H e t mangelt ons hiervoor aan twee zaken : vooreerst beschikken wij niet over v o l d o e n d e m e n s e n die zich, na het b e h a l e n van een graad, in een of a n d e r e specialiteit willen b e k w a m e n (gedeel- telijk verklaarbaar wellicht d o o r h e t gebrek aan toekomstmogelijk- h e d e n ) ; en vervolgens zijn o n z e l e e r p r o g r a m m a ' s veel te strak e n te eenvormig, zoals reeds m e e r d a n een kwarteeuw geleden o n d e r s t r e e p t w e r d door H . P i r e n n e , naar aanleiding van een rondreis d o o r h e e n d e A m e r i k a a n s e universiteiten (2). Sedertdien is de toestand in niets v e r a n d e r d . H i e r ligt één d e r grote taken in d e h e r v o r m i n g v a n ons hoger onderwijs. W i j m o e t e n d e richting uit van een grotere specia- lisatie in het universitair o n d e r w i j s e n wij m o e t e n hiervoor de nodige financiële m i d d e l e n o p b r e n g e n . Ik geloof dat wij op dit essentieel p u n t zeer veel v a n d e A m e r i k a a n s e universiteiten k u n n e n leren.
N o g o p een a n d e r aspect m o e t hier d e aandacht gevestigd w o r d e n , en wel o p het feit dat o p een A m e r i k a a n s e universiteit veel onderwijs w o r d t verstrekt dat in onze opvattingen helemaal niet o p een univer- siteit thuishoort. L a t e n wij ons bij een voorbeeld beperken, tôt C o - l u m b i a University : daar is een G r a d u a t e School of J o u r n a l i s m inge- richt m e t 23 p r o f e s s o r e n en 13 associâtes (in G e n t bestaat hiervoor een facultatieve cursus, gegeven d o o r prof. L u y k x ) ; verder een G r a d u a t e School of L i b r a r y Service m e t een uitgebreid l e e r p r o g r a m m a , een I n s t i t u t e of A c c o u n t i n g , e e n P h . D . D e g r e e in N u t r i t i o n Sciences ; ook nog een zeer u i t g e b r e i d e G r a d u a t e School of Business die een Ph. D. aflevert, e n een sterk ontwikkeld onderwijs in graphie arts, in théâtre arts, televisie, radio, e n cinéma, waarbij m e n d e graad v a n M a s t e r of F i n e A r t s k a n v e r w e r v e n , enz. H e t zal, m e e n ik, nog wel een t i j d j e d u r e n vooraleer d e m e e s t e van de hierboven v e r m e l d e specia- liteiten zullen i n g e b u r g e r d zijn o p onze universiteiten.
(1) In De Bnig, 1959, bl. 182 vlg.
(2) Les universités américaines, verschenen in Le Flambeau, 1923.
81
d) De geldmiddelen
V a n z e l f s p r e k e n d is h i e r m e d e een geldprobleena gemoeid. D e finan- ciële m i d d e l e n , waarover d e meeste A m e r i k a a n s e universiteiten be- schikken zijn, naar E u r o p e s e n o r m e n gemeten, reusachtig te heten.
H e t p r o b l e e m v a n d e financiering van het hoger onderwijs in d e V e r e n i g d e Staten h a n g t samen m e t het onderscheid tussen vrije en staatsuniversiteiten, waarover verder m e e r in détail w o r d t gehandeld.
N i e t alleen d e vrije universiteiten, ook d e staatsuniversiteiten be- schikken over een geweldig Eigen V e r m o g e n : voor Berkeley b.v.
n o t e e r d e ik d e s o m v a n 96 millioen dollar. D a a r b i j k o m t echter dat ontzaglijke b e d r a g e n naar d e universiteiten s t r o m e n vanwege d e Alumni, d e a f g e s t u d e e r d e n van de instelling. E e n ,,kleine" universiteit als T u l a n e U n i v e r s i t y ( N e w Orléans) vermeldt, voor 1956-1957, in haar r u b r i e k Gifts and Grantsfur current purposes d e s o m van 4.284.217 dollar, o p een totale uitgave van 10.725.786 dollar : bijna de helft d u s v a n h e t b u d g e t d e r universiteit w o r d t gedekt d o o r private giften ! D e k r i n g e n v a n Alumni n e m e n het b.v. o p zich een g e b o u w te finan- cieren, waaraan d e universiteit nood heeft (een prachtig voorbeeld is het s t u d e n t e n c o m p l e x van U t a h University).
N o g o p een a n d e r e wijze manifesteert zich d e belangstelling v a n h e t p u b l i e k voor d e universiteit, ni. d o o r d e toekenning van giften e n gelden voor b e u r z e n aan studenten. D e U n i v e r s i t y of California h e e f t d r i e boekdeeltjes uitgegeven m e t d e lijst van d e schenkingen aller- h a n d e die h a a r w e r d e n gedaan sinds haar ontstaan en d e o m s t a n d i g - h e d e n waarin zij plaatsgrepen. D e lectuur ervan is uiterst instructief e n bewijst het ongelooflijk belang dat d o o r d e A m e r i k a n e n w o r d t gesteld in het h o g e r onderwijs. O n d a n k s d e steeds grotere financiële s t e u n die d o o r d e Staat w o r d t geboden, gaat deze s t r o o m van privé- h u l p m i d d e l e n voort, zeer tôt profijt van d e A m e r i k a a n s e universi- teiten, die aldus langs verschillende kanalen w o r d e n gespijsd : voor d e E u r o p e a a n steeds o p n i e u w een b r o n van v e r w o n d e r i n g en b e w o n - dering.
H i e r is het wellicht d e plaats o m enkele b e s c h o u w i n g e n te w i j d e n aan d e m i d d e l e n die in d e U . S. A . w o r d e n a a n g e w e n d o m d e studies o p een universiteit mogelijk te m a k e n . W i j m o g e n niet uit het oog ver- liezen d a t d e s t u d i ë n aldaar zeer d u u r zijn. Vooral in d e vrije univer- siteiten is een inschrijvingsgeld van 1000 dollar een normaal g e m i d - delde. I n het Officiai Register of Harvard University leest m e n :
,,A year at H a r v a r d as a résident s t u d e n t will cost you a b o u t $ 2500 to $ 2700, n o t c o u n t i n g your travel c o s t " . Vermits, zoals wij r e e d s zagen, h e t aantal s t u d e n t e n in d e U . S. A . proportioneel vijf- tôt zesmaal hoger is d a n bij ons, spreekt h e t vanzelf d a t een groot gedeelte o n d e r h e n finantiëel m o e t geholpen w o r d e n .
D i t g e b e u r t o p d r i e m a n i e r e n : t e n eerste, d o o r een stelsel v a n leningen (loans), die later, n a h e t beëindigen d e r studies, aan d e universiteit
82
m o e t e n terugbetaald ; t e n t w e e d e , d o o r het toekennen v a n h a l f - t i m e jobs aan de s t u d e n t e n ; t e n slotte, d o o r het verlenen van n i e t - t e r u g -
v o r d e r b a r e scholarships en fellowships.
I n d e U . S. A . is het stelsel v a n d e j o b s t u d e n t e n veel r u i m e r verspreid d a n bij ons. Zelfs j o n g e n s e n meisjes die het financieel goed stellen v a n huis uit, w e n s e n h u n studies geheel of gedeeltelijk zelf te bekos- tigen. H i e r i n manifesteert zich d e typisch-Amerikaanse d r a n g n a a r zelfstandigheid : zij willen o n a f h a n k e l i j k zijn van de goede wil v a n h u n ouders.
E e n half-time j o b zoeken zij b i n n e n of b u i t e n d e universiteit. D e z e steekt hierbij een h e l p e n d e h a n d toe. I n d e bibliotheek v a n Berkeley b.v. zijn 250 s t u d e n t e n w e r k z a a m , vooral in de uitleningsdienst ; zij leggen een flinke ijver aan d e dag. E e n groot aantal ook zijn in de a d m i - nistratieve diensten als h a l f - t i m e ' s aangeworven. Velen o n d e r h e n zijn g e h u w d . H e t p r o b l e e m van d e campus marriages is aan d e orde v a n d e dag : er w o r d t veel over geschreven in d e dagbladen en magazines ; m e n a r g u m e n t e e r t pro en contra. Voor d e vreemdeling is h e t moeilijk zich een juist beeld te v o r m e n v a n deze vroegtijdige huwelijken, w a a r m e e gecompliceerde psychologische en ethische p r o b l e m e n zijn gemoeid.
W a t n u het beurzenstelsel b e t r e f t , in een uitgebreid en stevig gedo- c u m e n t e e r d artikel v a n d e New York Times van 5 april 1959 las ik dat van de 3 millioen A m e r i k a a n s e s t u d e n t e n meer d a n een half millioen m e t een b e u r s s t u d e r e n , terwijl een ander half millioen zich m e t leningen e n jobs uit d e slag trekt. T e n titel van vergelijking m o g e er aan h e r i n n e r d w o r d e n d a t t h a n s in België één s t u d e n t o p drie v a n een staatsstudiebeurs geniet.
M e n heeft b e r e k e n d dat a l d u s jaarlijks voor 300 millioen dollar aan b e u r z e n w o r d t uitgegeven. Statistisch w e r d uitgemaakt d a t het ge- m i d d e l d jaarlijks i n k o m e n v a n d e familles van deze b e u r s s t u d e n t e n s c h o m m e l t tussen zes en zeven d u i z e n d dollar ; slechts één tiende v a n d e b e u r s s t u d e n t e n s t a m t uit gezinnen m e t een i n k o m e n v a n m i n d e r d a n 4000 dollar. A l g e m e e n is d a n ook het besluit dat h e t b e u r z e n - systeem aan d e middle-income groups ten goede komt. T ô t een gelijk- aardig besluit was ik reeds g e k o m e n voor wat ons eigen land b e t r e f t ( i ) . O o k in d e V e r e n i g d e Staten h e b b e n dus op verre na niet aile lagen v a n d e bevolking toegang tôt d e universiteit. O n d e r s t r e e p t w o r d t d a t daarbij niet alleen financiële, m a a r ook psychologische h i n d e r n i s s e n verantwoordelijk zijn : een b r e e d - o p g e z e t t e voorlichtingscampagne is nodig o m d e o u d e r s v a n lagere-sociale standing ertoe aan te zetten begaafde k i n d e r e n naar d e universiteit te sturen. In dit v e r b a n d b e n ik op d e u i t d r u k k i n g ,,missionary work" gestoten. I n G e n t h e b b e n wij de laatste tijd in die zin ook initiatieven genomen, overtuigd als wij zijn dat d e kwestie d e r democratisering van het hoger onderwijs
( i ) De Vlaamse Gids, 1959.
er niet alleen ene v a n financiële aard is. H e t spreekt echter vanzelf d a t het financieel probleem, hier als ginder, een groot belang vertoont.
M e t h e t oog hierop w e r d d a n ook voorgesteld dat d e hele natie een i n s p a n n i n g m o e t d o e n o m het hoger v e r m e l d b e d r a g v a n 300 millioen dollar, dat jaarlijks aan beurzen w o r d t uitgegeven, te v e r d r i e d u b b e l e n .
3 . — V R I J E U N I V E R S I T E I T E N E N S T A A T S U N I V E R S I T E I T E N I N D E U . S . A .
H e t zal misschien velen v e r w o n d e r e n dat, evenals bij ons, d e Vere- n i g d e Staten geconfronteerd zijn m e t h e t p r o b l e e m v a n de tegen- stelling tussen vrije en staatsuniversiteiten.
I n België is dat p r o b l e e m zo oud als h e t bestaan van de staat zelf, v e r m i t s d e vier t h a n s bestaande universiteiten aile r o n d 1830 in haar h u i d i g e v o r m w e r d e n gecreëerd of heringericht.
I n d e U . S. A . was dit niet het geval. D e universiteiten van d e O o s t - kust, — H a r v a r d , Yale, Princeton, G e o r g e t o w n , C o l u m b i a , Pennsyl- vania —• k l i m m e n één eeuw en m e e r in d e tijd hoger o p d a n deze v a n het W e s t e n of van Centraal A m e r i k a : d e s t i c h t i n g s d a t u m van d e v o o r n a a m s t e Universiteiten uit het W e s t e n , d e University of Cali- f o r n i a e n Stanford University, is resp. 1868, en 1885, terwijl H a r v a r d in 1636 o n t s t o n d en negen a n d e r e instellingen langs d e O o s t k u s t vôôr 1776 gecreëerd werden.
D i t verschil in o u d e r d o m heeft vèrstrekkende gevolgen wat d e geest van b e i d e t y p e n van universiteit b e t r e f t . letwat schematiserend kan m e n zeggen dat d e meeste ( i ) universiteiten van O o s t - A m e r i k a vrije universiteiten zijn, d.w.z. dat zij d o o r p r i v é - p e r s o n e n e n vaak m e t d e h u l p v a n een of a n d e r kerkgenootschap tôt stand k w a m e n en dat zij zich in d e loop d e r tijden ontwikkelden, helemaal onafhankelijk v a n staatstussenkomst, althans in d e n beginne. E e n t w e e d e k e n m e r k is dat zij o n t s t o n d e n o p het model van de E n g e l s e universiteiten C a m b r i d g e en O x f o r d , e n dat zij van deze ook een série tradities overerfden, zowel w a t d e leerstof en de opvatting van h e t onderwijs b e t r e f t als wat d e i n r i c h t i n g van de universiteit aangaat, b.v. d e opvatting van het campus e n d e a r c h i t e c t u u r d e r gebouwen. D i t is de r e d e n w a a r o m o.m.
h e t ideaal van d e klassieke opvoeding, gebaseerd o p de studie v a n het G r i e k s e n het Latijn, overgeërfd v a n E u r o p a , veel langer stand h e e f t g e h o u d e n in deze universiteiten d a n ergens anders in A m e r i k a . E n o n d a n k s het feit dat in deze instellingen n u ook een groot aantal stu- d e n t e n v a n fellowships en scholarships genieten, lijdt het geen twijfel dat zij e e n veel m e e r uitgesproken aristocratisch uitzicht v e r t o n e n d a n d e staatsuniversiteiten van d e M i d d l e e n d e F a r W e s t .
A l h e t A m e r i k a a n s e egalitarisme t e n spijt gelden H a r v a r d , Yale,
( i ) Natuurlijk niet aile : in N e w York b.v. h e e f t m e n de State University of New York naast New York University. deze laatste een private instelling, en in het W e s t e n is de b e - roemde Stanford University e e n privé-instelling.
P r i n c e t o n nog steeds als universiteiten gereserveerd voor een select publiek, voor een élite, ook al doet m e n zijn best o m te bewijzen dat het niet langer een élite naar geboorte, m a a r een élite v a n de geest is ( i ) . I n P r i n c e t o n valt dit speciaal op, niet in het m i n s t wegens h e t feit d a t hier d e numerus clausus w o r d t toegepast. H e t verdient t e w o r d e n o n d e r s t r e e p t dat van d e tien ,,grote" universiteiten (groot wat het aantal s t u d e n t e n betreft) er slechts twee vrije universiteiten zijn, beide t r o u w e n s in N e w York gelocaliseerd : C o l u m b i a en N e w York University.
O p e n l i j k of bedekt stellen d e vrije universiteiten zich te weer tegen d e ,,massificering" van h e t hoger onderwijs. Zij z o u d e n o p m e e r dan é é n p u n t voor ,,reactionair" k u n n e n doorgaan, althans naar Amerikaanse opvatting. I n Princeton b.v. zijn v r o u w e n niet toegelaten o p de univer- siteit. V r i j e universiteiten s c h u w e n als de pest een mogelijke inter- ventie v a n d e o p e n b a r e m a c h t e n in h e t universitair bestel. Zij vragen aan d e staat geen geldelijke tussenkomst, althans niet wat het onderwijs b e t r e f t . H e t heeft er voorlopig niet d e schijn v a n dat in die h o u d i n g iets zal veranderen, ook ai w o r d t toegegeven dat d e toestand steeds moeilijker wordt, zo b.v. m e t betrekking tôt het professorenkorps.
I n d e V e r e n i g d e Staten is h e t i n d e r d a a d z6 dat d e b a n d tussen d e professor en d e universiteit losser is d a n bij ons. E e n benoeming is er nooit helemaal definitief en er bestaat zo iets als een wet van vraag en a a n b o d . K a n een professor ergens anders een betere betrekking v i n d e n , d a n verlaat hij d e universiteit, aan dewelke hij werkzaam was, voor een andere. M e n heeft m i j verteld dat, wegens het feit dat staats- universiteiten betere voorwaarden k o n d e n aanbieden, het gevaar b e s t o n d dat d e vrije universiteiten s o m m i g e v a n h u n uitstekende k r a c h t e n z o u d e n verliezen. M e n is d a n ook in d e vrije universiteiten verplicht geweest e e n grote i n s p a n n i n g te d o e n o m supplémentaire f o n d s e n te verzamelen, ten einde h e t evenwicht te k u n n e n herstellen.
E r w o r d t hier d u s een strijd voor d e ,,vrijheid" uitgevochten. M o c h t o p h e t einde blijken dat hij niet vol te h o u d e n is, d a n zou m e n h u l p m o e t e n zoeken bij d e o n d e r s c h e i d e n e Staten, niet echter bij h e t federaal g o u v e r n e m e n t van W a s h i n g t o n , dat m e n ten allen prijze b u i - t e n h e t onderwijs wil h o u d e n .
W a t echter h e t wetenschappelijk onderzoek betreft, w o r d e n d e vrije universiteiten wel zeer sterk gesubsidieerd, niet in het minst wegens h e t feit d a t h i e r m e d e thans z o ' n d u r e a p p a r a t u u r gemoeid is dat geen enkele universiteit deze nog o p eigen kosten kan bevrachten. D e z e subsidiëring gebeurt, zoals voor d e staatsinstellingen, o n d e r v o r m v a n c o n t r a c t e n .
T ô t zover over d e vrije instellingen. E n n u over d e staatsuniversiteiten.
(i) Zie daarover het belangwekkend artikel van CHARLES J. TURCK, Libéral Arts Collèges should accept their share of increased enrollment, in A Call for Action (Americ. Counc.
E d u c , 1954), bl. 17 vlg.
W i j zegden reeds dat zij vooral in d e Midwest, d e F a r w e s t en h e t Z u i d e n zijn gelokaliseerd. H u n groei loopt parallel m e t d e uitbreiding van d e A m e r i k a a n s e natie, m e t d e ontwikkeling v a n d e démocratie enerzijds e n v a n d e techniek anderzijds. V a n deze historische o m - s t a n d i g h e d e n d r a g e n zij d e duidelijke sporen.
M e d e wegens het feit dat zij historisch en ruimtelijk veel m i n d e r m e t het E u r o p e s e continent zijn v e r b o n d e n , zijn zij ook m i n d e r op h e t s c h é m a der E u r o p e s e universiteiten gemodeleerd. H e t klassiek o n d e r - wijs b.v. bleef er steeds in e m b r y o n a i r e toestand. H u n belangstelHng gaat veel m e e r naar d e exacte en toegepaste w e t e n s c h a p p e n uit : aan nucléaire opzoekingen alleen w o r d t te Berkeley jaarlijks i 8 millioen dollar uitgegeven.
D e m o c r a t i s c h zijn deze universiteiten in die zin dat zij veel belang h e c h t e n aan d e grote hoeveelheid s t u d e n t e n die zij h e r b e r g e n . H e t heet d a t zij h u n eisen tôt aanvaarding niet zo hoog stellen als d e ooste- lijke universiteiten. H e d e n t e n dage b e h o r e n 58 à 59 % d e r s t u d e n t e n tôt e e n staatsuniversiteit. D a a r b i j ligt het inschrijvingsgeld er veel lager : terwijl in een ,,vrije", aristocratische universiteit als H a r v a r d of Stanford d e tuitionfee 1250 dollar p e r jaar bedraagt, gaat deze in d e meeste staatsuniversiteiten d e 200 dollar niet te boven.
H e t kan niet o n t k e n d d a t d e staatsuniversiteiten d e i n d r u k geven m e t een groot d y n a m i s m e en een uitgesproken o p t i m i s m e en geloof in d e toekomst bezield te zijn. O p h e t eerste zicht lijkt d e t o e s t a n d van e e n staatsuniversiteit als Berkeley wel benijdenswaard. Zij krijgt van d e staat California geweldige toelagen voor d e w e d d e n v a n professoren e n personeel, alsook voor h e t grootste deel v a n haar b o u w b e d r i j v i g - heid. E n anderzijds beschikt zij ook over een i n d r u k w e k k e n d Eigen V e r m o g e n d a t haar aile vrijheid laat o m initiatieven te n e m e n , waar d e staat tekort schiet of t e traag optreedt. D e s t r u c t u u r v a n deze universiteiten lijkt mij wel zo te zijn dat de academische vrijheid er quasi-volledig gegarandeerd is. D e bewegingsvrijheid v a n deze in- stellingen lijkt m i j heel w a t groter d a n in onze Belgische staats- universiteiten, ook al w o r d e n zij b e h e e r d door een Board of Régents, voorgezeten d o o r d e g o u v e r n e u r van d e staat. M e t d e b e n o e m i n g d e r professoren b.v. h e e f t deze B o a r d niets te m a k e n : d a t is een zuiver facultaire aangelegenheid.
U i t wat voorafgaat is duidelijk d a t m e n wel wezenlijk v a n t w e e types v a n A m e r i k a a n s e universiteiten k a n spreken, ook al a d e m e n zij beide o n d e r vele opzichten een gemeenschappelijke geest uit die m e n pleegt t e r u g te voeren tôt d e zo karakteristieke, allesomvattende en ook voor d e vreemdeling of i m m i g r a n t o n o n t k o o m b a r e ,,American way of life".
4 . — O V E R P R O F E S S O R E N E N S T U D E N T E N I N D E V E R E N I G D E S T A T E N
W a t d e A m e r i k a a n s e universiteit in d e eerste plaats o n d e r s c h e i d t v a n d e c o n t i n e n t a a l - E u r o p e s e is h a a r ,,residentieel" karakter. Zij v o r m t
een blok, een v a n d e o m r i n g e n d e wereld afgescheiden entiteit. N i e t alleen liggen d e g e b o u w e n w a a r i n onderwijs w o r d t verstrekt e n aan wetenschappelijk w e r k w o r d t gedaan, dicht bijeen gegroepeerd, ook h e t leven van d e professoren e n s t u d e n t e n speelt zich af in en r o n d h e t c a m p u s : d e m e e s t e n v a n h e n h e b b e n er h u n woonst, h u n club, h u n golf- of sportterrein.
O p deze wijze v o r m t d e universiteit een echte community, die de geest v a n samenhorigheid, h e t gevoel en d e trots tôt eenzelfde g e m e e n s c h a p te behoren, zeer sterk in de h a n d werkt. Ongetwijfeld m o e t m e n hierin een erfstuk zien van d e Engelse collèges. M a a r het feit d a t hetzelfde schéma ook o p d u i k t in d e n i e u w e universiteiten en in deze gebieden v a n d e N i e u w e W e r e l d die m i n d e r ontvankelijk zijn voor Engelse invloeden, schijnt er o p te w i j z e n dat deze inrichting daarbij aan een reële b e h o e f t e v a n de A m e r i k a a n s e mentaliteit b e a n t w o o r d t . D e tegen- stelling m e t onze continentale universiteiten, stuksgewijze over d e stad verspreid en gradueel gegroeid in d e loop der tijden, is opvallend.
D e z e organische eenheid d e r A m e r i k a a n s e universiteiten wortelt n o g in a n d e r e g r o n d e n .
D e v o o r n a a m s t e is wel dat d e meeste o n d e r h e n ver b u i t e n d e stad w e r d e n g e b o u w d en dat genoeg g r o n d v o o r h a n d e n was o m een aan- eensluitend complex v a n g e b o u w e n te o n t w e r p e n . D e universiteiten van Berkeley e n Stanford b.v. liggen vele kilometers b u i t e n San Francisco. W e l is waar dat, wegens d e fantastische uitbreiding v a n s o m m i g e steden, bepaalde universiteiten n u reeds in d e stad zijn k o m e n te liggen, zoals d e universiteit van Chicago, C o l u m b i a U n i v e r - sity in N e w York, T u l a n e U n i v e r s i t y in N e w Orléans. M a a r vooraleer zij d o o r d e overwoekerende stad w e r d e n ingesloten, h a d d e n zij reeds lang h u n c a m p u s - u i t z i c h t a a n g e n o m e n . Verplicht als zij n u zijn, m e t het oog o p d e vooruitgeziene massale aangroei van het aantal stu- d e n t e n tegen 1970, n i e u w e g e b o u w e n o p te trekken, o n d e r v i n d e n zij wel grote moeilijkheden o m h u n cohesie te bewaren. C o l u m b i a U n i v e r s i t y is t h a n s genoodzaakt geweldige residentiële blokken r o n d het c a m p u s aan te k o p e n e n deze tôt dormitories voor haar s t u d e n t e n o m te w e r k e n . H e t is tenslotte in kleine provinciale centra als P r i n - ceton d a t d e universiteit h a a r oorspronkelijk Engels c a m p u s - u i t z i c h t het best h e e f t b e w a a r d en d a t ook de stijl der g e b o u w e n het dichtst bij die v a n d e Engelse moederinstellingen aanleunt.
D e c a m p u s - a a n l e g v a n d e universiteit is algemeen in d e U . S. A . H i j geldt zowel voor d e staats- als voor d e vrije universiteiten. I n d e staatsuniversiteiten k w a m h e t c a m p u s over het algemeen tôt stand d o o r een land grant v a n h e t federaal bestuur, in d e vrije instellingen d a a r e n t e g e n d o o r private giften. H e t ganse c a m p u s v a n S t a n f o r d University w e r d g e s c h o n k e n door een magnaat uit California — Stanford — die er v o o r h e e n een uitgestrekte r a n c h bezat, ter h e r i n - nering aan zijn in N a p e l s o p jeugdige o u d e r d o m gestorven enige zoon.
S o m m i g e v a n deze c a m p u s s e n beslaan een é n o r m e oppervlakte. D i e
v a n Berkeley, o m bij dit éne voorbeeld te blijven, m e e t 1.600 o p 800 m . en h e e f t een oppervlakte van ongeveer 130 ha. Betoverend is d e aanblik v a n d e vele tegen d e helling v a n een zacht opglooiende heuvel o p g e t r o k k e n g e b o u w e n . G r o e n e gazons e n frisse heesters verlustigen h e t 00g. I m p o n e r e n d v e r h e f t zich in h e t c e n t r u m v a n het complex d e t o r e n v a n d e bibliotheek, en beheerst w o r d t het geheel d o o r d e koepel v a n d e bevatron, die o p het hoogste p u n t v a n het c a m p u s w e r d g e b o u w d , e n die, bij het b e t r e d e n v a n h e t c a m p u s , onmiddeUijk d e a a n d a c h t trekt. E r t u s s e n i n is het een b o n t é m e n g e h n g v a n leszalen, laboratoria, s t u d e n t e n h o m e s , burelen, clublokalen, het Grieks theater, o m h e t in iedere A m e r i k a a n s e universiteit onontbeerlijk stadion niet te vergeten. E e n stad o p zichzelf dus, door een onzichtbare m u u r afgesloten v a n het r u m o e r van d e wereld, en waarin nog iets naleeft v a n d e gezellige stilte v a n het Engelse collège e n het m i d d e l e e u w s klooster.
I n d e l a n d e n van het W e s t e u r o p e e s continent is het c a m p u s - s y s t e e m zo goed als o n b e k e n d . Historisch is dit verklaarbaar d o o r d e o m s t a n - d i g h e d e n waarin d e universiteiten t e n o n z e n t zijn gegroeid. D e z e groei h e e f t zich geleidelijk voltrokken en strekt zich soms over e e u w e n uit*
M e n h e e f t er 00k niet aan gedacht d e universiteit b u i t e n d e stad te lokaliseren. Slechts in d e laatste j a r e n is m e n er in onze l a n d e n gaan aan d e n k e n b e p a a l d e afdelingen van de universiteit — d e ziekenhuizen b.v., d e laboratoria v o o r nucleair onderzoek, d e s t u d e n t e n h o m e s —•
langs d e r a n d v a n d e steden o p te trekken, m a a r z o n d e r d a t d a a r o m d e oorspronkelijke nucleus, meest in d e stad gevestigd, opgegeven w e r d . D i t verklaart dat ten o n z e n t een eindeloos aantal universitaire lokalen planloos over en b u i t e n d e stad verspreid liggen. I n d e U . S. A . zijn d e m e e s t e universiteiten vrij jong. W a n n e e r aldaar besloten w o r d t een n i e u w e universiteit o p te richten w o r d t , m e t het 00g hierop, een stuk g r o n d aangekocht of geschonken dat v a n m e e t af aan groot genoeg is o m d e o n t w o r p e n instelling in haar geheel te k u n n e n h e r b e r g e n . O o k al wegens d e grotere financiële m i d d e l e n waarover m e n beschikt, is h e t aldus mogelijk planmatig te werk te gaan. H e t disparaat e n v e r s p r e i d uitzicht van onze universiteiten is het gevolg v a n een d o o r d e geschiedenis bepaald groeiproces. I n onze l a n d e n valt t h a n s ook een o n l o o c h e n b a r e neiging tôt concentratie v a n d e universiteit waar te n e m e n . Z u l k s is het geval te Caen, bij voorbeeld, alwaar, na de ver- woesting v a n d e vroegere universiteit tijdens d e t w e e d e wereld- oorlog, tôt d e constructie v a n een n i e u w e universiteit w e r d besloten.
M e n zou er echter verkeerd aan d o e n alleen deze materiële e l e m e n t e n verantwoordelijk te stellen voor h e t A m e r i k a a n s e c a m p u s - s y s t e e m . Ik zegde reeds dat het b e a n t w o o r d t aan e e n g r o n d t r e k v a n d e A m e r i - kaanse mentaliteit : d e zin voor d e community, h e t g e m e e n s c h a p s - gevoel. D i t geldt in d e eerste plaats voor d e s t u d e n t e n . D e m e e s t e n p n d e r h e n zijn i n w o n e n d . Bijna h u n ganse s t u d e n t e n t i j d speelt zich af i n e n r o n d h e t c a m p u s . l e d e r e universiteit h e e f t uitgestrekte
s t u d e n t e n h o m e s , en wie er geen kamer kan b e m a c h t i g e n zoekt een o n d e r k o m e n in d e onmiddellijke nabijheid van het c a m p u s . D e m e e s t e n o n d e r h e n blijven m a a n d e n l a n g v a n huis weg. Reeds zeer vroeg ontwikkelt d e A m e r i k a a n , los van aile huiselijke invloeden, zich tôt een zelfstandig wezen, zij het d a n ook in g r o e p s v e r b a n d . O o k dit m o g e bijdragen tôt die w o n d e r e combinatie v a n sterk uitgesproken individualisme en v a n u n i f o r m i t e i t en conventie waarvoor J. H u i z i n g a in zijn ,,Mensch en menigte in Amerika" een verklaring tracht te
geven.
I n het c a m p u s v i n d t d e s t u d e n t aile gelegenheden — kino, theater, sportvelden, danszaal — die d e wereld b u i t e n het c a m p u s overbodig m a k e n . H e t sociaal, artistiek e n intellectueel leven is er b u i t e n g e w o o n bloeiend. D a t ailes b r e n g t m e d e dat de universiteit en marge van d e stad ligt. H e t lijkt m i j toe d a t er tussen beide weinig of geen wissel- werking bestaat. Vergelijkt m e n deze o m s t a n d i g h e d e n m e t die waarin onze s t u d e n t e n leven, d a n springt het verschil in het oog. Bij ons n e e m t d e instelling v a n d e , , s p o o r - s t u d e n t " o v e r h a n d s toe. N a t u u r l i j k spelen d e financiële overwegingen hierbij een v o o r n a m e roi. M a a r ook nog a n d e r e b e s c h o u w i n g e n k o m e n erbij te pas : d e n a u w e familie- b a n d , ons d i e p ingeworteld individualisme en dies meer.
D a t er voor d e s t u d e n t aan h e t c a m p u s - s y s t e e m grote voordelen vast- zitten, lijkt o n b e t w i s t b a a r . E r is vooreerst d e tijdbesparing, het ont- b r e k e n van d e huiselijke b e s l o m m e r i n g e n die zeker een grotere con- centratie o p d e studie mogelijk maken. E r is ook d e onmiddellijke n a b i j h e i d van d e bibliotheek, d e mogelijkheid o m vaak contact te h e b b e n m e t d e professor (want ook deze brengt het grootste deel v a n d e dag in het c a m p u s door), enz. E r zijn ook de studentenclubs, d e ver- gaderingen, d e d e b a t a v o n d e n , waar zeker een en a n d e r te leren valt.
G e d u r e n d e m i j n verblijf in H a r v a r d b e n ik, ongemeld, o p zo'n d e b a t - avond aanwezig geweest, ingericht door d e International Association of Students. Ik d e n k m e t veel genoegen aan die avond terug. I n het lokaal v a n d e vereniging k o n m e n het avondmaal gebruiken, staande, zittend of g e h u r k t . E e n dozijn jongens- en meisjesstudenten w a r e n v a n corvée en z o r g d e n ervoor dat ailes ordelijk verliep en de afwas in een m i n i m u m v a n tijd klaar was. Ik m e n g d e mij o n g e d w o n g e n in het gezelschap alsof ik een h a b i t u é van H a r v a r d was, en n i e m a n d die er aanstoot aan n a m . N a het eten te h e b b e n gebruikt, daalde iedereen af in d e kelder waar h e t w o o r d zou w o r d e n gevoerd door de huidige politieke leider v a n het weldra onafhankelijke Nigeria. H e t was daar b e n e d e n een b o n t é mengeling v a n blanken en kleurlingen. Ik zat op d e eerste rij e n m i j n vriendelijke en rijzige g e b u u r van rechts bleek al spoedig n i e m a n d a n d e r s te zijn d a n de jonge A g a - K h a n die te H a r v a r d was ingeschreven o m er d e graad van Bachelor of A r t s te halen. M e n h e e f t sindsdien in d e kranten k u n n e n lezen d a t h e m dat is gelukt e n d a t hij, vooraleer d e universiteit te verlaten, een s o m v a n twee e n een half millioen f r a n k h e e f t geschonken voor studiebeurzen.
89
O p d e pittige uiteenzetting van d e Nigeriaanse staatsman, een zuiver p r o d u c t van een Engels collège, te oordelen n a a r de fijne h u m o r die hij h a n t e e r d e e n waarin wel te verstaan het Brits impérialisme er d u c h t i g van langs kreeg, volgde een geanimeerd d é b a t waarin aile deelnemers, zowel z w a r t e n als blanken, het bewijs leverden van h u n s c h e r p e intelligentie, h u n politiek doorzicht en h u n welbespraaktheid.
M e n zou w e n s e n vaak dergelijke a v o n d e n in een van onze s t u d e n t e n - verenigingen te k u n n e n m e e m a k e n . . . Ik kan mij moeilijk v a n de i n d r u k o n t d o e n d a t v a n dit ailes een grote v o r m e n d e w a a r d e m o e t uitgaan.
E r zou nog heel w a t te vertellen zijn over d e A m e r i k a a n s e s t u d e n t v a n h e d e n (de j o b s t u d e n t b.v., d e zich sterk u i t b r e i d e n d e instelling van d e s t u d e n t e n h u w e l i j k e n , enz.), m a a r wij m o e t e n ook even m e t d e p r o f e s s o r e n kennis m a k e n .
O o k h u n b e s t a a n is innig m e t het wel e n wee v a n het c a m p u s ver- b o n d e n . N i e t dat zij h u n woonst o p het c a m p u s zelf z o u d e n h e b b e n : alleen in P r i n c e t o n e n Stanford, leek m e toe, was dat nog grotendeels h e t geval. F e i t e c h t e r is d a t de professoren het grootste deel v a n d e dag o p de universiteit werkzaam zijn. Zij h e b b e n er allen h u n eigen k a m e r , meest bescheiden v a n a f m e t i n g e n meubilering. H e t contact t u s s e n d e coUega's m o e t er vrij groot zijn, en dit te m e e r dat velen 's m i d d a g s een lichte lunch gebruiken in het r e s t a u r a n t v a n d e univer- siteit, o m n a afloop hiervan weer onmiddellijk aan het werk te gaan.
D e plaats die d e universiteitsprofessor in d e samenleving bekleedt is een a n d e r e d a n in onze E u r o p e s e landen. M e n kan niet zeggen dat hij een roi van betekenis speelt in het o p e n b a a r leven. H i j is in de eerste plaats een specialist, bij wie de politieke of a n d e r e m a c h t h e b b e r s te rade gaan, e n wiens v e r a n t w o o r d e adviezen hoog w o r d e n aangeslagen, m a a r die zelf nooit d e m a c h t in h a n d e n heeft. E e n toestand als bij ons, waar d e ministerraad voor een belangrijk deel uit universiteits- professoren bestaat, is in d e U . S. A . o n d e n k b a a r . ,,Always on tap, never on top", aldus een gezegde dat o p d e A m e r i k a a n s e academici slaat. W o o d r o w W i l s o n is een v a n de weinige professoren geweest (hij d o c e e r d e te P r i n c e t o n ) die een grote roi in d e politiek h e b b e n gespeeld. I n d e laatste j a r e n is m e e r d a n cens gebleken dat d e ver- tegenwoordigers d e r o p e n b a r e m a c h t e n de geleerden m e t argwaan en zelfs m i s t r o u w e n bejegenden, vooral d a n d i e g e n e n die zich m e t nucleair onderzoek bezighouden. A a n de titel van professor kleeft niet h e t z e l f d e magisch prestige als in het o u d e E u r o p a . O f dat een goed of een kwaad is, laat ik in het m i d d e n . Verklaarbaar is deze A m e r i - kaanse h o u d i n g wel uit het feit dat, terecht of t e n onrechte, het ver- w e r v e n van succès e n vooral het s a m e n b r e n g e n v a n een groot f o r t u i n , als d e toetssteen v a n i e m a n d s persoonlijkheid w o r d t b e s c h o u w d . D i t is het m e r k m a a l van een levensvisie die m e e r o p d e actie d a n o p d e geest is a f g e s t e m d . H e t gevolg ervan is dat d e materiële levens- v o o r w a a r d e n v a n d e A m e r i k a a n s e professor niet zo schitterend zijn als wij dikwijls geneigd zijn aan te n e m e n , vooral als m e n d e b u i t e n g e w o o n
hoge levensstandaard v a n d e d o o r s n e e - A m e r i k a a n o p het oog h o u d t . H e t wil mij d a n ook t o e s c h i j n e n dat, m e e r nog d a n in onze landen, het volgen v a n een wetenschappelijke of educatieve loopbaan in d e U . S. A . een kwestie v a n r o e p i n g is.
5 . — D E B E T E K E N I S V A N D E W E T E N S C H A P E N
V A N H E T W E T E N S C H A P P E L I J K O N D E R Z O E K I N D E V E R E N I G D E S T A T E N
Samenvattend kan w o r d e n gezegd d a t m e n in d e Verenigde Staten zeer sterk w o r d t getroflfen door d e geweldige roi die het hoger onderwijs en d e wetenschappelijke navorsing spelen in de hedendaagse s a m e n - leving. D a t is niet alleen een zaak v a n d e leidende middens, politieke e n intellectuele. D i e g e d a c h t e w o r d t ook bij het brede publiek ver- spreid, door aile m i d d e l e n v a n d e m o d e r n e propaganda. E r gaat geen d a g voorbij of een belangrijke krant zoals de New York Times weidt een paar grote artikels aan dit o n d e r w e r p ; maar ook d o o r film, tele- visie, voordrachten enz. w o r d t deze voorstelling de m a n in d e straat bijgebracht. M e n maakt er e e n algemene zaak van, het volk ervan te overtuigen dat zijn welstand, zijn levensstandaard in directe v e r h o u - d i n g staat tôt de wetenschappelijke vooruitgang. H e t geloof in d e w e t e n s c h a p hangt in d e V e r e n i g d e Staten samen m e t de optimistische levensvisie die m e n er huldigt. H e t z e l f d e doet zich t r o u w e n s voor in d e Sovjet U n i e en ook op dit p u n t v e r t o n e n beide landen een m e r k - waardige overeenstemming. Z e e r onlangs heeft de F r a n s e historicus M . C r o u z e t h i e r o m t r e n t lezenswaardige dingen geschreven : L o r s q u e le pessimiste refuse son é p o q u e , c'est souvent à la science a u t a n t et plus q u ' à la guerre qu'il dit non, car c'est elle qu'il r e n d responsable d e tous les m a u x d e l ' h e u r e . A u contraire u n e vision optimiste d e l'avenir s ' a p p u i e sur u n e apologie d e la science et d u d é v e l o p p e m e n t t e c h n i q u e : la science t r i o m p h e r a d e tous les m a u x d e l ' h u m a n i t é " ( i ) . ,,De g r o n d van aile d e n k e n in A m e r i k a is een onverwoestbaar optimisme, in het bijzonder t e n opzichte van d e toestanden in het eigen land e n d e mogelijkheden die eruit voortvloeien". D i t o p t i m i s m e b e t e k e n t echter niet dat d e A m e r i k a a n ook t e v r e d e n is m e t d e o m s t a n d i g h e d e n w a a r o n d e r hij leeft. H i j kan dit s c h e r p critiseren. Zijn o p t i m i s m e v i n d t zijn wortel in het vaste geloof, dat die toestanden k u n n e n w o r d e n v e r - beterd, als m e n de natie er t o e kan b r e n g e n de h a n d e n uit d e m o u w e n te steken en er iets aan te d o e n . M e t Spinoza gelooft hij dat de wil v a n d e m e n s sterker is d a n d e o m s t a n d i g h e d e n , wanneer althans die wil gericht is o p het goede. O p t i m i s m e is f u n d a m e n t e e l voor de A m e r i - kaanse denkwijze, en in d e t w e e d e plaats is het denkproces concreet, feitelijk. V a n abstracte w a a r h e d e n is d e A m e r i k a a n huiverig".
( i ) In L'Epoque contemporaine, D e e l VII van Histoire générale des Civilisations, 1957, bl. 6 7 2 .
Z o t e k e n t Prof. Fagginger A u e r , oud-hoogleraar v a n d e H a r v a r d - University, en geboren N e d e r l a n d e r , d e Amerikaanse mentaliteit ( i ) . A a n deze optimistische g r o n d t r e k v a n het A m e r i k a a n s wezen h e e f t J. H u i z i n g a reeds treffende b e s c h o u w i n g e n gewijd (2) :
, , H e t onwrikbaar v e r t r o u w e n in d e gevolgen van een m e t aile m i d d e l e n uitgeruste opvoeding is niet d a n een onderdeel van het hierbedoelde optimistisch besef : ,,L'égalité suggère l'idée de la perfectibilité indé- finie d e l ' h o m m e " , schreef d e Tocqueville. Z o n d e r o p h o u d e n vloeit d e g e l d s t r o o m voor scholen en bibliotheken. D e z e zijn d a n ook in d e A m e r i k a a n s e stad d e o p e n b a r e g e b o u w e n bij u i t n e m e n d h e i d . M e n spreekt van d e ,,saving grâce of é d u c a t i o n " . D i t verklaart d e ontzag- lijke i n s p a n n i n g van de particulieren ten g u n s t e van de Universiteiten, w a a r o v e r wij het h a d d e n . I n de g r o n d is het zô dat in A m e r i k a d e idealen van d e 18^ eeuwse Verlichting h e b b e n nagewerkt tôt o p d e h u i d i g e dag, terwijl zij in E u r o p a w e r d e n gecontreerd d o o r de pessi- m i s t i s c h e en o n t n u c h t e r e n d e reacties v a n d e 19^ en de 20*^ eeuw. I n een redevoering door E i s e n h o w e r o p 14 mei 1959 te N e w York uit- gesproken h e r i n n e r d e hij er aan ,,that o u r early statesmen, W a s h i n g t o n , Jefferson, Franklin, A d a m s , ail sought t o find ways b y which t h e
n e w r e p u b l i c could sponsor learning a n d p r o m o t e t h e progress of science a n d t h e useful a r t s " .
M e n v i n d t een diepgaande analyse over d e h o u d i n g van d e h e d e n - daagse A m e r i k a a n tegenover d e w e t e n s c h a p in het boek van M a x L e r n e r , America as a Civilisation, 1957. D a a r i n handelt hij over het feit d a t veel A m e r i k a a n s e vorsers zelf zijn gaan twijfelen aan d e wel- d a d e n d e r wetenschap, vooral n a d e a t o o m b o m . M a a r hij vervolgt : , , M o s t A m e r i c a n s , however, w i t h an organic optimism largely b r e d o u t of their expérience of technological gains are not t r o u b l e d b y t h è s e anxieties. T h e y see science, a n d especially technology, as a m e a n s in t h e quest for an attainable g o o d " (bl. 226). Ik m e e n dat deze passus zeer goed de mentaliteit van h e d e n d a a g s e d o o r s n e e - A m e r i k a a n t y p e e r t .
O p m e r k e n s w a a r d i g is ook wat M a x L e r n e r schrijft in het vierde kapittel v a n zijn boek. Voor h e m bestaat er een oorzakelijk v e r b a n d t u s s e n d e b e g r i p p e n , , A m e r i k a " en , , W e t e n s c h a p " . A m e r i k a o n t s t o n d e n ontwikkelde zich tôt een b e w u s t e natie o p het m o m e n t zelve d a t d e w e t e n s c h a p p e n een geweldige v l u c h t n a m e n . D a t werkt n u nog na.
H i j s c h r i j f t d a a r o m t r e n t : ,,America is a civilization f o u n d e d on science a n d r o o t e d in its achievements. W i t h o u t science t h e whole r i b b e d f r a m e of A m e r i c a n technology, a n d w i t h it A m e r i c a n power, w o u l d have b e e n impossible. A m e r i c a itself was b o r n at t h e beginning of t h e great âge of E u r o p e a n science. Back of t h e flowering m o d e m t e c h n o -
(1) J. A . C. FAGGINGER-AUER, Amerika, zoals het leeft, werkt en(denkt. A . W . Sijthoff, Leiden, 1958.
(2) Mensch en Menigte in Amerika, TJEENK WILLINK, Haarlem, 1920, bl. 220 vlg., 247 enz.
