‘Iedereen wil meedoen en bij de groep horen, tegendraadse geluiden zijn niet welkom’

24

HET IMTECH-EFFECT

Internal auditing:

Prof.dr. Leen Paape RA RO CIA:

Maastricht Accounting, Auditing & Information Manage- ment Research Center (MARC) heeft in 2005 de belang- rijkste bedrijfsfraudes van de afgelopen 25 jaar op een rij gezet en geanalyseerd. Het waren er 60 in getal en enke- le conclusies waren:

~ in 50% van de gevallen was er sprake van manage- mentfraude;

~ externe, en waarschijnlijk ook eventueel aanwezige in- ternal, auditors waren niet alert genoeg;

~ vaak was er sprake van een dominante leider.

Dat laatste zal bij velen van u herkenning oproepen. Was dat ook niet het verwijt aan Erik Staal van Vestia? En Rene van der Bruggen bij Imtech? In ieder geval werd in de pers de eindverantwoordelijke voor Imtech Duits- land, waar het gewraakte project in Polen onder viel, als een klassieke bullebak neergezet. Van der Bruggen was wellicht niet die klassieke bullebak maar in ieder geval behulpzaam bij het organiseren van het project dat Im- tech bijna de kop kostte. Een project van niets werd op- geklopt tot bijna € 700 miljoen. Financiering was er niet en Imtech hielp actief bij het opzetten van een carroussel om het te laten lijken alsof het wel iets was. De foto’s van de kale velden doen het momenteel goed in de kranten.

De leden van de raad van commissarissen stonden erbij en keken ernaar. De externe accountant KPMG viel pas veel later wat op en past waarschijnlijk in het rijtje van het MARC-rapport van onvoldoende alerte auditors.

Hoogstwaarschijnlijk is het probleem klein begonnen en werd menigeen slachtoffer van het kenmerkende gedrag van ons allen: conformisme. Iedereen wil meedoen en bij de groep horen, tegendraadse geluiden zijn niet welkom.

Of je nu Arthur Gotlieb heet of niet, geliefd zal je in ei- gen kring nooit worden als je tegen de stroom ingaat. De woorden zeggen het al, tegen de heersende opvattingen in gaan is vragen om moeilijkheden.

Als we dan al verheugd mogen zijn over de revival van in- ternal audit bij Imtech, wat zouden dan de lessen moeten zijn om te zorgen dat hij/zij niet ook de bietenbrug op- gaat? Wat kunnen we dan aan wijze raad meegeven, ho- pelijk ook ter lering van vele collega’s bij andere organi- saties? Ik wil een poging doen en realiseer me dat het geven van goede raad zeer eenvoudig is, maar dat het verschil gemaakt moet worden in de praktijk van alle- dag. Een praktijk die veel weerbarstiger is dan alle mooie woorden in boekjes en columns zoals deze. Maar goed, beter heb ik niet dus vooruit dan maar. Hier komen mijn 10 geboden om de vreugde over de installatie van inter- nal audit bij Imtech te kunnen schragen.

1. Gij zult aangesteld (en ontslagen) worden door de raad van commissarissen (RvC) en niet door de raad van bestuur (RvB).

2. Gij zult rapporteren aan – en het gesprek aangaan met – diezelfde RvC op die momenten, op die ma- nier en over die zaken die u goed dunken. U mag al- tijd aan de bel trekken en belet vragen.

De naam Imtech zal voorlopig nog wel rondgaan als voorbeeld van hoe het niet moet. De casus doet het goed bij programma’s voor bestuurders, commissarissen, in- en externe auditors en op verjaarda- gen en feestjes. Onlangs meldde IIA Nederland dat er besloten zou zijn tot het aanstellen van een in- ternal auditor bij Imtech. Het werd geplaatst in de context van een (re)vitalisering van de professie en het aanzien daarvan. Daar is niets mis mee want het is een belangrijke functie in veel, veelal grotere, bedrijven. De vraag is en blijft natuurlijk of de Imtechs, Vestia’s, Douwe Egbertsen, Rabo’s enzovoort voorkomen hadden kunnen worden door internal auditors. In ieder geval niet bij Rabo en dat heb ik reeds uitgekauwd in eerdere bijdragen. Een kenmerk bij veel van deze debacles is het direct ingrijpen van het topmanagement of een vorm van samenspanning die niet eenvoudig te achterhalen is.

‘Iedereen wil meedoen en bij de groep horen, tegendraadse geluiden zijn niet welkom’

10 GEBODEN VOOR INTERNAL AUDIT

25

MCA: oktober 2014, nummer 5 3. Gij zult u regelmatig verstaan met de externe auditor

en hem/haar actief betrekken bij uw vragen en zor- gen en de daaruit te trekken conclusies. Uiteraard zal de externe auditor omgekeerd hetzelfde doen.

4. Gij zult zich actief mengen in discussies over gro- te strategische projecten, besluiten, projecten en de daarmee samenhangende risico’s en de wijze waar- op besluitvorming tot stand komt. U voert een kriti- sche beoordeling uit op de door de onderneming zelf opgestelde risicoanalyse.

5. Gij zult zich regelmatig verstaan met het Hoofd Human Resources Management en andere relevan- te spelers om een beeld te krijgen van de cultuur van de organisatie en vooral van de kwaliteiten en valkui- len van het topmanagement. Immers, zij zijn vaak de- gene die de ellende veroorzaken.

6. Gij zult een aanspreekpunt zijn voor interne klokken- luiders lang voordat ze als klokkenluider het bedrijf dienen te verlaten. Het openstaan voor signalen uit alle geledingen vergt een actieve opstelling en het in- ruimen van tijd daarvoor.

7. Gij zult in uw team meerdere disciplines opnemen die een breed palet aan deskundigheden bezitten.

Waar nodig heeft u het mandaat van de RvC gekre- gen om die mankracht en deskundigheid in te huren die u nodig acht (en ja er is natuurlijk een grens).

8. Gij zult, geconfronteerd wordend met een grote bek en imponerend gedrag van het topmanagement, di- rect alarm slaan bij de RvC.

9. Gij zult ook in die gevallen waar externe toezichthou- ders actief zijn zoals De Nederlandsche Bank, OPTA, NZA, WSW, ACM, en noem maar op, regelmatig overleg met hen voeren over hun waarnemingen, in- drukken en rapportages.

10. Tot slot, gij zult er niet langer werken dan een jaar of acht (en dat is echt het maximum, korter is wellicht beter) om te voorkomen dat u bedrijfsblind wordt en u de bekende gekookte kikker wordt.

Het zou me weinig moeite kosten om de 10 geboden uit te bouwen tot 20 maar ik blijf graag in de Bijbelse metafoor en 10 is al heel wat. Het is evident dat het om die 10 geboden ook gerealiseerd te krijgen en ernaar te leven een man/vrouw van flinke alure vraagt met een rechte rug, vasthoudendheid, onverschrokkenheid, le- venservaring, inzicht en interesse in mensen en diplo- matie. Natuurlijk is enige scholing ook wenselijk, in de wetenschap dat het ook een vak is dat geleerd moet worden. Echter, de menselijke karakteristieken zijn wat mij betreft de belangrijkste maatstaven om iemand een contract te kunnen geven als internal auditor. Ga- rantie dat het dan altijd goed gaat is er natuurlijk niet, maar als een internal auditor de arena vroegtijdig ver- laat, dient dat als een potentieel signaal van mogelijke ellende bejegend te worden. Kritische vragen dienen dan gesteld te worden totdat blijkt dat de betreffende internal auditor helaas niet op zijn/haar taak was bere- kend dan wel dat er echt persoonlijke redenen aan ten grondslag lagen die niets met het functioneren te ma- ken hebben.

Ik wens internal auditors veel wijsheid toe bij het uitoefe- nen van hun belangrijke maar ook kwetsbare rol. U bent immers in zekere zin de dwarse denker, de kritische vra- gensteller en soms de brenger van de slechte bood- schap. Hoe u uw functie ook uitoefent op veel warmte kunt u op voorhand beter maar niet rekenen. De bloe- men zullen u wel ten deel vallen maar waarschijnlijk niet in eigen parochie en misschien zelfs niet in dit leven. Een profeet wordt meestal in eigen land zelden verwelkomd.

Houdt u vast aan de onwankelbare overtuiging dat u een groter doel dient dat het vechten meer dan waard is. Het ga u goed, veel succes!

‘De menselijke karakteristieken zijn wat mij betreft de belangrijkste maat- staven om iemand een contract te

kunnen geven als internal auditor’