INDISCH GENOOTSCHAP
VERSLAG VAN DE ALGEMEENE VERGADERING GEHOUDEN 10 NOVEMBER 1938
DE MEKKA-BEDEVAART EN NEDERLANDSCH-INDIE'S
BELANG DAARBIJ
.. .
',-GRAVENHAGE - MARTIN US NIJHOFF 1938
INDISCH GEN OOTSCHAP.
VERSLAG van d. Algemeene Vergadering gehouden den 10 November 1938.
17
De VoorziHer, Prof. Dr. E. Moresco, opent te 8 uur n.m. de ver- gadering. De notulen van de vorige vergadering, dd. 8 April 1938.
waarin Prol. J. van GeJderen een inleiding hield, bet rellende "Wes- tersche bedrijven en Indische welvaart" worden goedgekeurd.
Vervolgens deelt de Voorzitter mede, dat door hel Bestuur lol leden van het Indisch Genootschap zijn benoemd Mejuffrouw A.
E. Winkel Ie Wassenaar en de Heer D. R. K. de Boer Ie Rijswijk. De Spreker wordt daarna ingeleid; de Heer Moresco deelt mede dat de Heer D. v. d. Meulen, thans Ass. Resident, eenige Jaren Ned. Consul geweest is te Djiddah, terwijl in den loop van die periode ons Consulaat aldaar verheven werd lol een Gezant- schap en de Chef van dezen post den titel kreeg van zaakgelastigde.
De Heer v. d. Meulen heelt behalve zijn werkzaamheden te Djiddah te verrichten, de gelegenheid gebruikt eenige economisch- diplomatieke verkenningsreizen te maken in enkele minder bekende deelen van Arabië. De reis tezamen met zijn vriend, Prof. van Wiss- mann, ondernomen naar het toen nog zoo afgesloten gebied van- waar de meeste Arabieren in onze gebieden stammen, is ook uil exploratie-oogpunt een succes geworden, en is door den Heer v. d. Meulen beschreven in zijn in '32 bH de firma Srill verschenen boek:
"Hadramaut, $Ome of its mysteries unveiled", waar von Wissmann de eerste goede kaart van het bereisde gebied voor geteekend heeft.
Tengevolge van een misverstand is het door den Spreker inge- zonden resumé zijner voordracht niet vermenigvuldigd en aan de leden Ier bestudeering toegezonden.
De Spreker zal thans bedoeld resumé voorlezen en daarop ver- volgens een toelichting geven.
Hierna wordt het woord verleend aan den Heer D. v. d. Meulen tot het houden van zijn inleiding betreffende:
De Mekka-bedevaart en Nederlandsch·lndië's behing daarbij.
In v66r-islamitischen tijd bestonden in de streek waar Mekka ligt, reeds heiligdommen, die jaarlijks lal VM aanbidders tot zich trokken. Uit gedichten en verhalen uil dien lijd, die mee door den invloed van den nieuwen godsdienst voor latere geslachten be- waard gebleven zijn, blijkt dat hier werd aangetroffen één van de belangrijkste Arabische cultus centra, 1) Tot op den huidigen dag zijn dergelijke heilige plaatsen op het Arabische schiereiland be- kend en hebben ze een locale beleekenis behouden. Voor hel in "
Zuiden gelegen Hadramaut is het nationale heiligdom een bede- vaartsplaats - Oahr Neb; Allah Hoed - door Von Wissmann en mij bezocht en beschreven in ons boek. 2) Een belangrijke plaats hadden deze heiligdommen en de jaarllJksche bedevaart erheen in het maatschappelijke, economische en politieke leven, en in vele gebieden hebben ze die nog. De bedevaartdagen en de weken, noodig voor de heen- en terugreis, vormden de jaarlijksche periode van godsvrede in deze door onderlinge oorlogen .... oortdurend ge- teisterde gebieden, en hel was dus d é tijd voor de jaarmarkt, .... oor leesten en .... erkeer. In Zuid-Arabië is dat nog zoo, al heelt men ook daar een islamitisch kleed gelegd over deze oude heidensche cul- lus. Mohammed heelt dat ook voor de Mekkaansche heiligdommen gedaan na ze .... an a/godsbeelden e.d. te hebben doen zui .... eren. In zijn strijd mei Joden en Christenen was hij gekomen lol het vinden van een rustpunt in de Abraham/iguur, in den persoon in de heilige linie bij wien Joden, Christenen en nazaten van Ismaël nog niet uiteen waren gegaan. Door rechtstreeks verband Ie leggen lusschen dezen aarts .... ader en de Mekkaansche heiligdommen was het hem mogelijk ze grootendeels in zijn godsdienstsysleem over te nemen. Toen de Islam van openbarings-godsdiensl voor de Ara- bieren speciaal, zich emancipeerde tot een godsdienst ook voor andere volken, werd Mekka een bedevaartsoord van groeiende be- teekenis. Door het islamiseeren van de Mekka-bedevaart heelt Mohammed de Mekkanen en hun aanhang den overgang tot den door hem gepredikten godsdienst willen vergemakkelijken. Dit doel werd bereikt, doch een veel grooler perspectief werd er tevens door geopend. In de bedevaart, die lot één der 5 z u i I e n van zjjn godsdienst gemaakt werd, gaf hij aan zijn volgelingen aller-
1) "Het Mekka1U'1sche feest". van C $nouck HurgronJe 2) Hedramllut Some of lis mysteries unvelled. 8rll1. '932.
1 9
eerst een u n j
I ;
c eer end e kracht, daarna een centrum van waaruit de orthodoxe, arabische, oer-islamitische sfeer inwerkte op de nieuwe veroverde gebieden van den Islam en ze geestelijk in- lijlde. Hij gaf een materieel centrum en schiep de verplichting lol een intensief conlacthouden mei dat centrum, waardoor zijn van huis uil aan godsdienstige waarden arme religie, een diepe val kreeg op haar belijders, hen stelde voor de realiteit van Ie behooren tot een wereld-broederschap, hun gal die eigenaardige, ondoordring- bare Irols en mee daardoor een fanatiek v!!slhouden a<!ln het ge- 1001, dat weinig Ie maken heeft mei diepgaande kennis ervan noch met een overtuigd en getrouw naleven van voorschriften en leer, en dat hen daardoor zoo "grundverschieden" maakt van hen, die zich Christenen noemen. Allen, die in persoonlijke aanraking zijn geweest met volgelingen van den Profeet, zullen dit toestemmen, gewoonlijk zonder dal ze er een verklaring .... oor weten. Prof.Kraemer wijdt aan dit vraagstuk zijn nieuwe boekje 3), waarin hij populair, doch met diepen achtergrond behandelt hel raadsel van den Islam en waarin hij ook andere facetten belicht. Mij dunkt. dat het instituut van de verplichte bedevaart naar Mekka groeten in- vloed had en nog heelt op de doorwerking en gelijkmaking van bovengenoemde wezens-trekken van de Moslims, of ze nu komen uit het verre Oosten, ol uit N. Alrika's Westen.
Aan vele Moslims, die de bedevaart gingen ondernemen, heb ik gevraagd mij na terugkeer uil Mekka duidelijk te zeggen wal hun ervaringen geweest waren, wat er van hun groole verwaf:hlin- gen geworden was. Slechts weinigen konden op bevredigende wijze aan dil verzoek voldoen De meesten hadden als in een roes ge- leefd, hadden het over zich laten gaan, hadden zich niets duidelijk gerealiseerd en vertrokken uit hel heilige land zonder goed te weten wat ze ervaren hadden. doch: voldaan, - dankbaar, - trots nu geheel en met volle rechten Ie behooren tot de wereldbroeder- schap. die op den rechten weg gaat, de voor-de-zaligheid-be- stemden I Zij, die door meerdere ontwikkeling behoefte hadden zich rekenschap te geven van hun religieuze ervaringen, spraken o .... e' de groote ontroeringen van het dienen .... an Allah bij Zijn huis tezamen mei tienduizenden geloo .... igen uit verre landen samenge- stroomd. Massa-psychose is aan deze internationale reunie niet vreemd (het boekje .... an den Regent .... an Bandoeng, diverse uit- voerige hadji-beschrijvingen van vooraanstaande Egyptenaren, hel boek .... an den Hollander P. H. van der Hoog e.d. slellen teleur hem
') De Islam als godsdienstig- en als zendingsprobleem.
die zoekt naar zuiver religieuze krachten, die van de bedevaart uitgaan en doen zien een versterking van geloofsovertuiging door de massa der medestanders, een versterking van trots en van den wil om Ie behooren lol deze groole gemeente van uitverkorenen, aan welker formeele voorwaarden om de zaligheid Ie verwerven, men voldaan had.)
De hadj voerde ook de leerlingen aan VQor de vele theologen, die doceerden in de schaduw van de zuilengallenjen om den bin- nenhof van de masdjid al haram, en zoo werkte vanuit dil centrum de verdieping van godsdienslkennis in orthodoxe richting door bij de valker'. die hetzij door dwang, hetzij door overreding. doch in beide gevallen meestal zeer oppervlakkig, lol den Islam bekeerd waren.
De beteekenis van de hadj is in de geschiedenis van den Islam op en neer gegaan. Dat hing veclel el Vo!ln de inwendige politieke verhoudingen in hel stalen-conglomeraat van hel Moslimsche Oos- ten, en van de graad van veiligheid en orde in het heilige land.
We gaan daar niel verder op in, we willen thans bezien de bede·
vaartsgeschiedenis van den laatsten lijd en het toenemende belang van Ned. Indië erbij.
Tot in de wereldoorlog oefende de T urksche regeering een op·
pergezag uil over de Hidjaaz en de meeste andere Arabische lan- den. Om zijn afbrokkelende positie temidden van de Westersche Mogendheden te handhaven maakte Sultan Abdoel Hamid op geniale wijze gebruik van wanbegrippen omtrent den Islam, om een pan-islamitische politiek te voeren (zoo trachtte hij het waandenk- beeld dat de Chalilen-wMrdigheid gelijksoortig is aan die van den Paus, te versterken.) In dien lijd was hel contact van onze onder- danen met Mekka vaak schadelijk en was diepe kennis en nauw·
keurige bewaking van hetgeen daar gebeurde, noodig. De daarop- volgende regeeringsperiode van het Hasjimitische Huis, onder den sluwen koning Hoesein bin Ali. verplichtte lot minstens even groote waakzaamheid in de Islam·centra en lol herhaald krachlig optreden Dan heeft de voor Arabië zoo ingrij:lende, historische gebeurtenis plaats van de opkomst van de tweede Wahhabi-vloed, dank zij den grooten veldheer.staatsman Bin Sa'oed. In '25 vielen Mekka en de rest van het heilige land in zijn handen, en het Wahhabi- régime duurt sindsdien nog voort. Het is voor onze gezagsvoering in Indië lot nog toe het gunstigste régime.
Bezien we Ihans de hadj nader in verband met onze moslimsche gebieden.
Juist begrip van de beteekenis van Mekka en van de hadj voor
21 Ned. Indië was er
bii
onze Islam kenners en koloniale bestuurders weinig totdat Dr. Snouck HurgronJe zijn ongeëvenaard-pro- ductieve en even ernstig en deskundig voorbereide als geniaal len uitvoer gelegde reis naar hel heilig land ondernam Ik vermoed, dal toen hij ging, hij niel verwacht zal hebben er 266 intens in aan- raking Ie zullen komen mei en geïnformeerd Ie zullen worden t.o.v.de geesteswereld onzer moslimsche onderdanen. Hij is een wegen- baner geweest op menig lerrein. Hij heelt voor onze wetenschap- pelijke- en pradische Islamwaarnemers o.a. den weg gebaand naar Mekka, en heelt geloond hoe men daar kan beginnen mei vele religieus-staatkundige problemen van Indië Ie benaderen en Ie doorgronden. Dr. Snouck Hurgronje ontdekte de beteekenis en den omvang en diepte van onze Djawa-kolonle te Mekka (Djawa hier op Hidjazische wijze gebruikt als aanduiding van geheel Ned.
Indië, Djawi zijn alle uit Djawa afkomstige Moslims.) Hij bemerkte, dat de Atjeh-ellende hier vlugger en centraler benaderd kon wor- den. dat er in " algemeen een rustiger sleer was van het met afstand bezien van moslimsche tegenstand tegen Westersch gezag, dat de principen ervan duidelijker en opener besproken werden. Zoo is ontstaan het slothooldstuk van Snouck's Mekka, over de Djawa- kolonie. En in Mekka zijn de grondslagen gelegd van Snouck Hur- gronJe's magistrale latere aandeel in Nederlands koloniale werk. Aan hem Îs ook te danken. dat de wanbegrippen en overdrijvingen, die in Indië in omloop waren, omtrent den Islam, over de funeste Invloed van Mekka en de gevaren, die vandaar emaneerden, o.a. in den vorm van hadji's. herzien werden. Begrijpen en weten leidden lol rustiger verstandhoudingen, tenslotte lol waardeering en ver- trouwen. Het weten en begrijpen moelen echter voortdurend ge- voed worden. Daarom was nà de ontdekki,g van Mekka's beleeke- nis voor onze koloniën vanzelfsprekend, dat aangedrongen werd op de vestiging te Ojeddah van een uitkijkpost, die met kennis des onderscheids kon toezien en beoordeelen, en die behalve te rap- porteeren, ook zeil Ie handelen had ter verbetering van Neder- lands naam in hel cenlrum van den Islam. Zoo zien we op de door Dr. Snouck voorgestelde wijze de Nederlandsche vertegenwoordi- ging Ie Djeddah reorganiseeren en later onder zijn directe leiding voortdurend intensiveeren (het is de toenmalige Consul Ch.
O.
van der Plas geweest, wien hel mocht gelukken een belangrijke ver-betering tol stand Ie brengen door, - na met moeite verkregen toe·
stemming van den koning van de Hidjaaz - Ie Mekka ons Vice- Consulaat te vestigen, hel eerste, dat daar toegelaten is).
Thans eerst enkele cijlers (die ten deele ml!lar schattingen zijn) die hel aandeel van Ned. Indië in de bedevaart i11uslreeren.
Aantal van overzee Aantal Ned. Indië gekomen pelgrims. pelgrims
1921 28693
1923 68.786 29.957
1924 36.488
1925/26 57.057 3474
1926/27 123.052 52410
1927/28 98.735 42.937
1928/29 86.016 31.360
1929/30 84.810 33.000
1930/31 16917
1931/32 4.245
1933/34 22.717 2854
1934/35 30.387 3.671
1935/36 33.730 4012
1936/37 49.864 5.403
De studie van hel verloop dezer bedevaart, voorzoover de data ervan bewaard zijn gebleven, zou een stuk cultuurgeschiedenis geven van een ongewone kant belicht. We zouden volken in klim- mende aantallen zien deelnemen om later op de heilige plaatsen van de bedevaart uilzonderingsfiguren Ie worden. Andere volken namen hun plaatsen in. Als een golfbeweging zien we de deelname rijzen en dalen. Kleine perioden van vreedzame, geordende toe·
standen in het heilige land wisselen af mei lijden van wanhoop en verschrikking. De geschiedschrijver der Mekkaansehe bedevaart zou meer lijden, ziekte, dood, onrecht Ie vermelden hebben dan vrede, orde ol zegen. Hij zou ook een merkwaardige bijdrage leveren tot de kennis van de besmettelijke ziekten, die als ver- den-engelen de wereld zijn rondgegaan, en die hier vaak hun lange reis zijn begonnen. Hij zou een stuk geschiedenis schrijven van het quarantaine-vraagstuk, van de pogingen om de bij de bedevaart opvlammende, besmettelijke ziekten tot het heilige land beperkt te houden, en de internationale contr61e len deze zou, behalve zelf- hMdhaving. ook blijken geweesl Ie zijn poging 101 expansie, lot politieke inmenging en wedstrijd in 'I behalen van politieke macht.
De deelname onzer onderdanen ean de hadj na den T urkschen tijd is onregelmatig geweest. De wereldoorlog, die hel einde bracht van de meeslal zwakke T urksche overheerschlng en de regeerings- periode van hel Hasjimitische huis, zijn lijden geweest, waarin de bedevaart bemoeilijkl werd. De deelname uit onze gebieden was dus niet normaal in verband met de daar bestaande wenseh lol
23 bedevaart. In 1925 - 1926 heelt de "pax-Wahhabica" zijn mach-
tigen invloed over de Hidjaaz uitgebreid en is er gevestigd een veiligheid van persoon en goed, zooals in Arabië sinds hel ontslaan van den Islam niet bekend waren. Dal dil gepaard ging met rigou- reus-purileinsche maatregelen op godsdienstig gebied heelt de massa onzer bedevaarllusligen niet weerhouden de locht naar Mekka te ondernemen. In het seizoen '25 - '26 zien we nog een kleine voorhoede van verkenners, maar reeds hel jaar daarop meldt zich een deel aan van hen, die jaren lang hebben gewacht op herstel van orde en veiligheid binnen het heilige land. Dan volgen de topjaren mei de grootste deelname uil Ned. Indië, die heeft plaats gehad. Hel aantal Nederlandsche onderdanen nadert in die jaren de heHt van alle overzeesche deelnemers. De naam, die men er wel aan de Djawi-pelgrims geelt nL "de rijst van de Hidjaaz"
werd in dubbelen zin waar. De Djawi is nl. a I s s oor t de meest profijtelijke bezoeker voor 't heilige land. Daarom de meesl wel- kome en degene van wie hel slagen van hel seizoen in den taatsten tijd in groole mate athangt.
De Djawi is mild, is - met uitzondering van enkele Sumatra- volken - weinig financier, is ook van plan zijn meegebrachte geld en meer dan dat in 't heilige land te besteden. Onder onze pel- grims zijn weinig armen, geen beroepsbedelaars, men helpt elkan- der en men vindt in Mekka ruim crediel. De pelgrim-ordonnantie van
1922,
die retourbiljetten-dwang voor onze pelgrims invoerde, werkte mee Ier voorkoming van deelname door armen. Wel geeft het retourbiljet geen zekerheid, dat al onze onderdanen steeds in slaat zijn hun terugreis te bekostigen, want de relourhelft is ver- handelbaar, doch op 't moment der aanvaarding van de reis moel het aanzienlijke bedrag van hel retourbiljet aanwezig zijn. (de prij- zen liggen in dp. laatste jaren om de f'XXJ.-f250.-) .
Verder weet leder Djawi, dat hij een door de Hldjazische Regeering vast- gesteld bedrag voor het verblijf in Mekka. het transport naar en de verzorging op de plaatsen van de hadj heeft Ie betalen, de zgn.wang djamoe. Dan zijn er de kosten voor de "ziarah" d.i. het be- zoek aan het Graf van Mohammed te Medina, de kosten voor levensonderhoud gedurende de maanden van verblijf in 'I heilige land, de vrome g!!!ven. de aankoop van souvernirs enz. waardoor het minimum dal onze pelgrims noodig hebben voor de bedev!!!art de l!!!alste jaren lag tusschen
f 600 .-
enf 850.-.
Wanneer we voor jaren van normale welvaart rekenen met een pelgrim-aantal van 40.000 dan is hel kapitaal dat der inheemsche maatschappij jaarlijks afgelapt wordt, toch wel een zeer aanzienlijk
miHioenen bedrag. We moelen er nog bijtellen de bedrllgen die meegenomen worden om door Arabieren de hadj Ie doen ver·
richten voor geloovigen die door den dood verrast zijn voordat ze hun bedevaart-plicht volbrengen konden. Een deel van dit geld komt alln de Nederlandsche scheepvaart len goede. Doch de rest, wordt die omgezet in ideëeIe verrijking die bij terugkeer onze moslimsche onderdanen len goede komt? We willen deze vraag die zoo vaak gesteld wordt en bijna even vaak met overtuiging ontkennend wordt beantwoord, nader bezien. Ik ga er daarbij van- uit dal het den niel.moslim niel toekoml een positief antwoord te geven. Ideëele wlIarden zijn niet in hollandsche guldens uit te drukken. Bovendien kan hij die geen moslim is, niel oordeelen over de prijs die bet"ald werd ter volbrenging van een goddelijk gebod, daar hij de zwaarte van dit gebod niet vermag te wegen Ons gezag slaat voor handhaving van godsdienstvrijheid en ontzegt zich daarmee het recht over de waarde van den godsdienst der onderdanen te oordeelen tenzij dat gezag ol andersdenkende on- derdanen erdoor geschaad zouden worden
Wanneer we trachten te begrijpen waarom de bedevaarlsplicht,
~én der 5 zuilen van den Islam, een zoo bijzondere waardeering bij de Nederlandsch-indische moslims vindt, dan meen ik op de volgende motieven ter verklaring te kunnen wijzen
I. De Indonesische volken benooren lot de jongst bekeerde;
waar die bekeeting een overgang beteekende uil een meestal ani- mistische denkwereld en de brengers van het nieuwe geiooi een mystlsch·pantheïstisch gekleurde islam brachten, is hel verklaarbaar dat de animistische zuurdeesem nog sterk nawerkt. De aan het vó6rislamilisch heidendom ontleende hadjceremoni«:n spreken de ned. indische pelgrims bijzonder toe.
11. Onze onderdanen leven aan de peripherie van de Islam- wereld, ze zijn meer Ie imponeeren door de verhalen over een planten loos, waterarm land, met het wonder van Allah's schepping, het kameel. dan volken die in soortgelijke landen wonen. Boven- dien zijn zij zich bewust van groole tekortkomingen in de naleving van alle andere voorschriften hunner godsdienst, en moel dus wel zéér lokken hel verrichten van de bedevaart ter verzoening van al dit tekort.
111. Westerse he overheerschlng wordt door velen als een druk ervaren en als een hinder voor vol zelfrespect, BIJ dezulken groeit hel verlangen om eens van de vele bemoeiingen van ongeloovigen bevrijd Ie zijn, om In hel onalhankelijke heilige land van den
2~
Islam
Ieervaren de realiteit ven de wereldbroederschap van Allah's
uitverkorenen.
IV. De Mekka-bedevaart is de voor onze onderdanen best geregelde mogelijkheid voor het maken van een builenlandsche reis. Overal kunnen ze er met hun eigen laai, gewoonten en geld terecht Hetzij ze zich misdragen hebben en schaamte hen doel verlangen uil de eigen omgeving weg te zijn, hetzij ze door avon.
lurendrang gelokt worden, Mekka brengt de Uitkomst.
V. Het aanzien dat de hadji-waardigheid vooral in eenvoudige kringen nog biedt, blijft een drijfveer voor de mas~ Voor de god- geleerden, en ook voor de jeugdige zoekers dezer wetenschap, is Mekka de plaats waar de hoogste sanctie hunner wetenschap te verwerven is.
De groole deelname van vrouwen en kinderen zooals men die niet bij andere moslimsdie volken aantreft (met uitzondering wel- licht van enkele negervolken) heelt ook verklaarbare oorzaken Ten eer s t e is de deelname van een vrouwenaantal, dal ge- middeld bijna de helft bedraagt van dal der mannen, te danken aan de gunstige positie van de vrouw in de indische inheemsche samen- leving. In de klassieke moslimsche landen heeft de vrouw niet die belangrijke positie in gezin en ~menleving. In onze gebieden heeft de vrouw al sinds j~ren een bewust aandeel genomen in de gods- dienstige uitingen zooals vergaderingen, vereenigingen, godsdienst- onderwijs. Op Sumatra, en daar weer speciaal in de Minangkabau zijn de vrouwenvcreenigingen en de godsdienstscholen voor meisjes richtinggevend in de inheemsche samenleving. Op Java moge dit minder het geval zijn, ook daar is de invloed van de vrouw stij.
gende en deze invloed pleegt conserveerend-religieus te zijn Ten t wee d e werkt een verbreid volksgeloof het meegaan van vrouwen in de hand. Men meent nl. dat er zegen in schuilt een kind ter wereld te mogen brengen in de heilige stad of op de plaatsen der hadj (Afaral en Mina). Waar zwangerschap anders een verhindering is voor het meegaan van de vrouw, daar is het hier juist vaak een aansporing.
T enslolle is er in den Illatsten tijd nog een niet·moslimsche in- stantie bijgekomen die, zonder zulks bewust gewild Ie hebben.
loch hel verrichten van de bedevaart bevordert, en dal is de Indische Regeering. Niet zonder reden zijn Koning Sin Sa'oed en zijn medewerkers zoo goed over Haar Ie spreken. Waar regeerin- gen van moslimsche volken, aan haar onderdanen moeilijkheden in den weg leggen, om hel wegvoeren van geld naar de Hidja8z Ie
beperken (de Sovjet Republiek, Turkije) ol uil politieke en reli- gieuze overwegingen ([raan, Iraaq) daar heeft onze Regeering haar principe van godsdienstvrijheid, ook I.a.v. de Mekka-bedevaart, volledig doorgevoerd. Hinderende bepalingen en bemoeiïngen die we in vroegere tijden wel gekend hebben, zijn weggenomen, zelfs is daarvoor in de plaats gekomen de opvatting dat onze Regeering verantwoordelijk zou zijn voor het welzijn onzer pelgrims 200lan9 ze nog onder Hollandsche vlag varen en de grond van hel heilige land niel hebben betreden. Ik verwijs naar de pelgrim-ordonnantie van 1922 en naar hel Kamaranlradaat van '26. De in hoofdzaak gratis verleende medische hulp door een consulaats-IHts met staf is een uitstrekken van Regeeringszorg tol binnen de grenzen van Bin Sa'oed's rijk. De groote aandacht besteed aan de keuze van de menschen en a<!ln de outilleering van ons sinds enkele jaren tot Gezantschap verheven Consulaat in Djeddah, werkt in die- zelfde richting.
Wordt hiermede de van de Regeering terecht verwachte neutra·
litelt I.a.v. de godsdiensl van een bepaald deel harer onderdanen, uil hel oog verloren en wordt te lichtvaardig in de hand gewerkt een economisch schadelijke jaarlijksche geldwe9vloe~in9 uil de inheemsche maatschappij? Ik meen van niet. De aangeduide maat regelen hebben een ander doel en ook nog andere uitwerking. De geschiedenis van de bedevaart onzer onderdanen heelt geleerd dat bescherming dier onervaren reizigers op zee, op de buitenland- sche quarantaine-stations, en in hun heilige land dringend noodig was. Dat was een zaak V<!In prestige ten opzichte van de wereld van den Isl/!m en ook ten opzichte van een belangrijke en ten deele invloedrijke groep onzer onderdanen. Het was ook noodig om met eere bij den slagader van den Islam aanwezig te zijn en daar de gelegenheid Ie hebben ons door onze organen nauwkeurig op de hoogte te stellen van wat daar gebeurde, doch tevens er af en toe onzen invloed te doen gelden. Zoo is aan onze bemoeienis met het pelgrimvervoer over zee (hoewel de bezwaren en gevaren ervan toegegeven worden) te danken dat dit vervoer hel best geregelde en meest-hygiënische werd, ten voorbeeld voor andere naties. Zoo is onze medische verzorging aan boord, op Kamaran, en vooral die uitgaande van ons Gezantschap Ie Djeddah en van ons Vice- Consulaat te Mekka, geworden een aanbeveling onzer koloniale
27 gezagsyoering 4) en een uitnemend middel om vele hadji's bij hun ."Iucht voor ons gczlIg te binden en te winnen door een van de beste uitingen van dat gezag. Ik wil de in dil kleine bestek lang niel uitgeputte stof van hel verschijnsel der Mekka-bedevaart, be- sluiten mei een SlImenvatting mijner Ojeddah ervaring met onze pelgrims.
Bij aankomst op de reede van Djeddah komt de "Consul" (want zoo heel de Hollandsche vertegenwoordiger bij de pelgrims nog steeds) aan boord. Dallr ziet hij een opgewonden schare menschen, vol blijde verwachting, starende naar hel vreemde reine land en de uil de verte zoo mooie blanke stad In de woestijn. Dat is het land van de "buren van Allah", hun heilige land. De zoo bekende figuur van den Hollandschen bestuursambtenaar past hier niel bij, men had gedacht die in Indië achter Ie hebben gelaten, De gang naar het gebouw met de Hollandsche .... Iag er boven, waar de passen ver- toond en geregistreerd moeten worden, is voor velen een onaan- geMme gang, een teleurstelling. Dat is duidelijk te zien. Maar nu enkele maanden later I De hadj is .... olbracht. Men is veel ervaringen, ook veel teleurstellingen rijker. Bij ziekte heelt men in Mekka hel gebouw met de Hollandsche vlag erboven opgezocht en men .... ond er hulp, voor niets, Raakte men in moeilijkheden, was men be- stolen, werd men de afpersingen moe, in 't Vice-Consulaat was
hulp. Op de plaatsen van de hadj als men tusschen de on!!fzien- bare lentenrijen verdwaald was en van dorst en uitpuiling dreigde om te komen, dan speurde men naar een groote Ho\1andsche vlag en wanneer men die maar aan een hooge staak zag wapperen, dan vond men redding dan was men bij de tenten v. Vice-Consul en dokter Hel Hollandsche paspoort bleek een werkelijke be .... eiliging en teruggekeerd in Djeddah belegerde men " Hollandsche Gezant- schap omdat men daar van raad en hulp zeker was,
De Mekka-bede .... aart is onder de tegenwoordige omslllndig- heden mei een koning van Saoedijah, die panislamitische en com-
') Toch zijn onze 1tertleciJIers h009, 111 l:jn ze door de hlerbedoeldc adlC van meer dan 10
%
teruggeloopcn tot 7 en 6% .
In Volkenbondskrlnt;'len is hierop zelfs wel krltick geoefend Dat onze ~lerhe-cIJfer5 h0Qger moeten ziJn dan d,,~· van de meeste IIndere volken die Ier bedevIIart nllor Mekka {loan. 15 verklallrballr len ell!~le wilfen vrijwel ol onte pelgrim' de vostenmOilnó ln de helllt;'le stad doorbrengen. Doordoor 1$ de bedevaart der Dj3Wi'~ vlln veel longer duur dan die "en de mee$le andere deelnemende n/:lHes Ten tweede Is de deel neme "'1n vrOllwen (zelfs viln veel zWllngere vrouwen). "cn kInderen en vlln zéér ouden percentsgewijs hooger biJ onze pelgrims dan bij de andere.Tcn derde is de rels-efstand voor onze pefgrlms grootcr dJn voor de meeste lIndere. Een tel'1slo!te Is onze conlrole goed en geven wiJ Juiste clJlers
munistische actie tegenslaat en di'"' zijn wi!Jardeering VQor onze koloniale gezagsvoering openlijk uils -:ekt, geen bedreiging meer voor ons gezag. Hel zou een groole propaganda zijn voor ons systeem van rechtsprMk, politie, wegen-verzorging, gezondheids- dienst, beillstlngen ... indien de doorsnee pelgrim maar beter zag en in zich opnam en vergelijken wilde en onthield, en indien ze geen moslims waren en wij christenen.
Zutphen 4 Nov. '38.
De Spreker voegde hieri!Jan nog de volgende beschouwingen toe.
De Mekka·bedevaart is de sterke band die contact legt lusschen onze millioenen Mos!imsche onderdanen en het centrum van den Isli!Jm. We moelen eigenlijk spreken van de cenlra, want zoo een- voudig "Is in het résumé beschreven, is de h~dJ voor vele Neder·
I~ndsche onderdanen niel.
De h~dj vertakt zich nL in drieën De hoofdt~k. waarlangs allen gaan, voer! naar Mekka en vaar de groole meerderheid ook naar Medin~. de stad van den Profeet, om da~r Mohammed's graf te bezoeken. Medina IS de t wee d e stad in heiligheid voor den Moslim.
Een kleine groep gaat echter verder. nL naar het wetenschap- pelijke- en tegenwoordig ook hel politi!:,ke centrum 'Ia., den Islam, de stad Caïro.
Een deel van dezen gaat (ol liever gin g, want tegenwoor- dig is dat vrijwel onmogelijk) door naar Bait al Koeds. het Heilige Huis, dat wij Jeruzalem noemen en dat voor de Moslims hun derde heilige stad is.
Dit complement van de normale bedevaart wordt volbracht door enkele rijken en aanzienlijken, door w~t meer avonturiers, doch hoofdzllkelijk door zoekers van wetenschap. Zij trekken meestal naar de oudste Moslimsche UniverSiteit, AI Azhar, en zoo 'linden we daar een Indonesische studentengroep en enkele schrij- vers en employ~'s van drukkerijen, die op de centrl!lle tnbune van de Islamwere1d, door het gesproken woord en door de pers, een bulten verhouding groole en voor onze gezagsvoering v.!lak scha- delijke activiteit ontwikkeld hebben,
In het resumé is gewezen op de groote verbetenng die door Prof. Snouck Hurgronje's invloed erf durende belangstelling tol stand is gekomen in onze Vertegenwoordiging, tevens waarnemings- post, bij het belangrijkste centrum der bedeval!lrt
29 Zijn pogen om ook in Caïro een Nederlandsch Arabist-Islam- kenner, als waarnemer van slroomingen en acltes in dat tweede Islam-centrum geplaatst Ie krijgen, werd n i e I mei succes be- kroond.
Nu pan-Arabische actie. Chalilaats-strevingen, en de strijd der Paleslijnsche Arabieren tegen de hun land binnengestroomde Joden en hel achter dezen slaande Zionisme, de aandacht der wereld spannen, behoeft de stelling dunkt mij weinig toelichting dal onze Indische Regeering hoe eerder hoe liever een deskundige waarnemingspost dient Ie verbinden aan ons Gezantschap hier.
Een tweede opmerking dient, in verband mei hel over de Mekka- bedevaart en Ned.-Indië meegedeelde, nog Ie worden gemaakt.
De wereld van den Islam, met welks centrum de bedevaart onze Moslimsche onderdanen in contact brengt, doorleeft een tijdperk van inwendige beroeringen en crisis. Eenige jaren geleden wijdde Spreker een beschouwing aan de crisis in de wereld van den Islam.
Belangstellenden worden verwezen naar dat artikel (verschenen in
"De Opwekker" en "The Moslem World" jaargang '36). In het kort moet er hier ook iets over gezegd worden, omdat het noodig is Ie weten met welke geesteswereld de bedevaart en z'n verlak- kingen onze Moslimsche onderdanen in contact brengt.
Gewezen werd op de spanningen, die ontstaan zijn binnen het in de eerste 300 jaar van zijn beslaan voltooide en daarna a/gesloten stelsel van den Islam. Eeuwenlang heelt het Moslimsche Oosten in geestelijke rust gelee/d, zonder belangrijke aanraking met het Christelijke Westen. In de vorige eeuw IS door de koloniale ex- pansie van Europa een toenemend contact ontstaan, dat den Islam dwingt zijn standpunt te bepalen tegenover geheel nieuwe toe- stMden. De Modernisten in Egypte hebben onder leiding van god- geleerden als Djamal oed din ai Afghani, Mohammed Ali Abdoeh, Rashid Rida e.a. getracht de aanpassing earl het nIeuwe te geven, door diepere studie van bronnen (Ooran en Overlevering) en door nieuwe interpretatie daarvan. Zij hadden hun centrum in CaYro, rond de Universiteit AI Azhar en oefenden van daar uil ook op onze ge- bieden hun invloed uit. Hun bezielende geschriften worden met voorlie/de gebruikt op vele godsdienst-scholen en ze zijn een hoofd- voedingsbron der Moslimsch-nalionalislische leiders in Indië.
Op andere crisis-verschijnselen werd gewezen. zooals op het nat ion a 1 i s m e in de Weslersch-overheerschte Moslimsche landen, op de tweede Wa h h a big 0 11 die heel Arabië over- stroomde, op de gevolgen van de afschaffing van het Chalifaat door Kemal Pasja Atalurk en op de s\imuleerende kracht die uit-
ging van zijn optreden legen de Ge~lIieerde Mogendheden, op de Ahmadijjah-beweging en haar poging om een opening Ie breken in den muur die na de eerste 300 jaar van haar ontwikkeling het stelsel afslool.
Na een korte schets van de beleekenis van elk dezer bewegin- gen gegeven Ie hebben, werd nagegaan, hoe in onze gebieden
hierop gereageerd is en hoe ook dMr van een Moslimsch réveil gesproken kan worden. Crisis-uitingen en geestelijke en staatkun- dige activiteit vallen overal op Ie merken.
Een korte slotbeschouwing wijdde Spreker aM Prof. Snouck Hur- gronje. aan wiens levensarbeid hel te danken is, dat Holland's slechte reputatie als koloniale mogendheid In de Islam-centra, ver- vangen werd dOOf een goede. Dat is langzaam gegaan. Wat be- reikt is kan slechts gehandhaafd worden indien onze contacten met de Islam-centra de ernstige aandacht onzer Regeering behouden, en indien bedacht wordt dat nà het heengaan van Snouck Hur- gronje niet gezorgd is voor vervanging van dezen niet ten volle vervangbaren Regeerings-adviseur, door meerdere waarnemers en contacthouders in de cenlra van den Islam, opdat zoè ons land zijn eigen, goed doordachte Islampoliliek van de laatste decenniën kunne voorzetten.
D
isc u ss
ie.
Pro
f.
Mr.J. J.
Sc h r i e k e heelt gehoord van den inleider, dat er Regeeringen zijn, die hel pelgrimpaspoort door de onder- danen z66 zwaar doen betalen, dat de voor deze categorie men- schen gedane uitgaven daarmee meer dan bestreden kunnen wor- den. Zonder een waardeering van deze handelwijze te willen uit- spreken zou loch de vraag gedaan kunnen worden of ook ènze Regeerlng niet kon overwegen de pelgrims meer te laten bijdragen voor de speciaal in hun belang gedane, zeker niel geringe uil- gaven bijv. door het pelgrimpaspoort duurder te maken.I r. J. C. Lom a n zegt mei groote waardeering de voordracht Ie hebben aangehoord, doch door één ding daarbij pijnlijk Ie zijn teleurgesteld, n1. loen hij den inleider gebruik hoorde maken van het woord "indonesisch", Het is immers bekend, dat dit woord zijn ontstaan te danken heelt aan een vergissing, gemaakt door een Duitsen professor. Hel woord heeft dan ook voor hem een onaan- genamen klank. Is dit woord toch oHiciëel aanvaard? Zoo neen, dan late men het gebruik ervan na. Dil als opmerking. Thans nog één vraag. Waarom wordt door onze Regeering in 't algemeen
31
hel cultureel-godsdienstige leven der bevolking zoo weinig ver- zorgd? Niet alleen in Ned. Indië, maar ook in Suriname vaar de geëmigreerde hivMen en Brilsch-Indiërs viel dit op. Hun eigen cultureel-godsdienstige verzorging is beneden peil. Hel centrum v.
d.
Mohammedanen, AI Azhar universiteit Ie Caïro, werd door den Heer Laman bezocht, en hij kreeg daarvan een primitieven, poveren indruk. Indien onze Regeering op Java zorgde voor steun en aanmoediging op cultureel-godsdienstig gebied, dan behoelde men er niel hulp Ie zoeken in " buitenland, doch zou men iets beters kunnen hebben dan men te Caïro vindt.Pro f. D. G. St i b b e zegt van den inleider vernomen Ie
hebben, dal enkele landen de deelname van hun onderdanen aan de bedevaart bemoeilijkten. Van Sovjet-Rusland kan hij dat be- grijpen. Wat zijn echter de motieven van landen als Iraaq en Iraan?
De voorzitter, Prol. Dr. E, M oresco, wenscht de woorden, die door den spreker zoo terecht gewijd zijn aan de na- gedachtenis van den graaien Isl"m-kenner, den opbouwer onzer Islam-politiek der laatste decenniën, Snouek Hurgronje, met een enkele persoonlijke herinnering Mn te vullen. 't Onderwerp van dezen avond kon inderdaad niet behandeld worden zonder dat deze naam herhaaldelijk genoemd werd. Er zullen er onder ons zijn, die evenals ik Snouek Hurgronje niel enkel kennen uil zijn boeken, doch die ook meerdere van zijn ambtelijke rapporten over meer of minder belangrijke onderwerpen lazen. De lectuur van zoo'n rapport, ook na uren van studie van bundels en stukken, was steeds een oplrissching, een oase in een woestijn. Prol. Moresco loont daarna uit persoo:11ijke herinnering aan hoe Snouck Hur- gronje ook gewaardeerd werd door buitenlandsche koloniale lei- ders, die verklaarden mei groole waardeering Ie hebben kennis genomen van zijn in " Franseh vertaalde magistrale voordracnten- reeks voor B,B.-ambtenaren: "Nederland en de Islam". Prof.
Moreseo deed hierna nog de volgende vragen:
1. Nu we vernomen nebben, dat de Engelsche bew.erking van de Ooran door Mon. AI! een door Ahmadijjan-opvattingen beïn- vloed werk is, en de recente in Ned. Indië gepubliceerde qoran- vertaling in " Nederlandsen deze Engelsche tekst ten grondslag heeft, zou ik gaarne willen vernemen ol die Ned. bewerking de louten, die de Moh. Ali vert"ling heelen aan Ie kleven hersteld neeft, dan wel ze heeft overgenomen.
2. Bij welke gelegenheid heeft de Volkenbond zich mei de hygiëne van onze pelgrims bezig gehouden. Mij is zulks niel uit mijn Genève-periode bekend.
Hebben de andere builenlandsche legaties te Djeddah geen medischen dienst?
3. Hoe denkt men in de Arabische en verdere Mohammedaan.
sche wereld over het optreden van Italië en zou " dil land nu nog kunnen lukken als beschermer van den Islam iels te bereiken 7
Door den inleider werd hierop hel volgende geantwoord: Pro
f.
M rJ. J.
Sc h r jek e. Een pelgnmpaspoorl heeft een minder groole werkings-sfeer dan een gewoon buitenlandseh pas- poort. De prijs ervan dient om die reden in een zekere verhouding te slaan lol den prijs van een algemeen paspoort.In de prijs van hel retourbiljet is inbegrepen hel bedrag, dat voor de verscheidene quarantaine-stations betaald moet worden (onge- veer
f
30.-.). Onze dokter en zijn sial Ie Kamaran worden groo- tendeels hieruil be!lIlIld. De kosten onzer Ojeddah-verlegenwoordi- ging worden in drukke pelgrimjaren bijna geheel uit de inkomsten door paspoorten en visll bestreden. Onze medische dienst te Mekka en Ojeddah word! betaald door de Indische Regeering. Deze dienst heelt een zoo groote propagandistische waarde, zoowel tegenover de eigen pelgrims els tegenover de internationale-Moslimsche wereld, dat mijns inziens dil geld nuHig besleed gelicht moet wor- den. Verhooging vlln pllspoorten-en visa-tarieven in een tijd van economische malaise zou een slechten indruk mllken en via de inheemsche pers onzen goeden naam in Moslimsche kringen kun- nen schaden. Hel kleine bedrllg, waar het om gaat (het nadeelig SlIldo onzer Djeddah-verlegenwoordiging) zou dil, mijns inziens.niel waard zijn.
1 r.
J. C.
Lom II n. Hel woord .,indonesisch" is door mij wei- nig gebruikt. Meeslal kon ik mei het woord "Inheemsch" duidelijk mijn bedoeling weergeven. Soms, nl waar hel gaal over de Ma- leisch-polynesische volken zonder beperking lot Ned Indië, achl ik "indonesisch" een juist adjectief. De verklaring, die Ir. Loman gal van het ontstaan van het woord was mij nie! bekend, ik kan die ook nielllllnvaarden en beroep mij voor mijn woordgebruik op mijn leermeesters (o.a. Prof. van Vollen hoven), die zich rekenschap gllven van een herhllald gebruik van dit woord. Hel woord "inlan- der" (inlandsch) heeft voor vele Nederlandsche onderdanen een onaangename klank, reden waarom ik 'I niet onnoodig gebruik.Op de vraag van Ir. Loman meen ik Ie moeten antwoorden, dat op cultureel-godsdienstig gebied de Regeering geen initiatief moet nemen. Van Moslimsche zijde zou zulks ook niet gewaardeerd worden. Zei/bestuurders en Volkshoofden kunnen in dezen wel invloed uitoefenen, zelfs wordt dit van hen verwacht. Gelden, dIe
,
33
d~ bevolking toekomen, .2ooals de veelomslreden rubbcrgelden, kunnen wel voor moskeeën, godsdienslscholen e,d. worden ge- bruikt, en hierbij kan en wordt ook steun gegeven door ambtenaren.
Hel sobere, primitieve uiterlijk van de universiteit van AI Azhar in Cairo zegt weinig over de cultureel-religieuze beleekenis van dit Moslimsche centrum. In de laatste jaren is daar veel gemoderni- seerd, maar toch blijven er inderdaad bezwaren voor onze studen- len aan verbonden. De Regeering grijpe echter niet in, maar wachte al hel eigen Moslimsche initiatief op Java.
Pro f. D. G. S I i bb e. Iraan en Iraaq hadden bijzondere rede- nen om de bedevaart voor hun onderdanen te verbieden in de eerste jaren van hel Wahhabi-régime in hel Heilige land.
Iraan is nl. hel land der Sji'iten, de heterodoxe sekte van den Islf!lm. Wahhabieten stf!lan op het uiterste van de andere fhmk. Pas nadat de fanatieke Wahhabi-troepen in de bedevaart-centra ge-
leerd hadden allerlei afwijkingen in leer en gedragingen v. d.
Moslimsche broeders te accepteeren, werd het mogelijk zonder gevaar voor botsingen de Sji'itische deelname toe te laten.
Voor Iraaq stond de zaak anders. Daar regeerde, bij Engelands gratie, Faisal, zoon van Koning Hoesein, die dOOf Bin Sa'oed uit Mekka verdreven was. Het duurde eenige jaren alvorens de ver- houding tusschen de belde koningen en hun ambtenaren zoodanig geworden was, dat de bedevaart door Iraaq's onderdanen onder- nomen kon worden.
Prof. Dr E. Moresco.
1. De recente qoranvertaling op Java ondernomen, die aan een gevoelde behoefte blijkt te voldoen, is een bewerking van de Ahmadijjah vertaling van Moh. Ali. Dezelfde wetenschappelijke-taal- kundige bezwaren, die aan deze Ooran tekst kleven, en dezelfde exegetisch-historische bezwaren, die er zijn tegen de kantteekenin- gen en toelichtingen, beslaan ook voor de Ned. verlf!lling.
2 Prol. Neytzell de Wilde, die als onze vertegenwoordiger deel- nam aan de behandeling van het slavernij· probleem in de Volken- bond, bracht de door mij bedoelde critiek op onze pelgrim.
hygiëne over.
Van de andere buitenlandsche legaties te Djeddah hebben en- kele ook een medischen diens!. De Sovjet-legatie, die de grootste is, hoewel er geen Sovjet-pelgrims komen, pleegt meerdere dok- toren te hebben, soms ook doktoressen. Zij doen een werk mei zuiver propagandistisch doel.
Italië laai zich in de Arabische landen veelal dOOf medici ver- tegenwoordigen. Ook dil werk heeft een politiek propagandistische
bedoeling, en geniet daardoor. eveneens minder waardeering en vertrouwen.
Engel8nd heeft een soortgelijke medische dienst als wij.
Bij ernstige gevallen bleek, d~t onze J~vaansche medicus, zijn helpers instrumenten en medicijnen een grool vertrouwen genieten bij Arabieren, zoowel als bij de Weslersche vreemdelingen.
3. Ilalië's optreden in Moslimsche landen gedurende de laat- 51e jaren heelt geen waardeering noch vertrouwen gewekt. De met vliegtuigen en pantserwagens eindelijk lol stand gebrachte onder- werping van de laatste sterkte der $I:lnoessi-sekte (Wadi Koefra in Lybië) maakte een slechten indruk. Gruwelverhalen gingen door de heele Mcslimsche wereld. Ahmad Assanoessi had zijn toevlucht gezocht bij Bin Sa'oed in 't heilige land en heeft stellig niet in 't belang van Italië geageerd. Het optreden tegen Abessyynië had evenmin de Moslimsche sympathieën. Dit nam echter niet weg, dat zeewel Bin Sa'oed lIls Imllm JlIhjll VM Vemen wel Itliliaan+
sche auto's, vliegtuigen en wapens aannamen. Ook zag men in de Moslimsche landen mei genoegen Itlllië's pers- en rlldio-campagne tegen Groot-Britannië.
T . . . HO'll'II:.T ... T 10 OKN H ... G - T.L. 1118.81.15"
