*** VOOR INTERN GEBRUIK. NIET DELEN MET DERDEN. ***
Q&A naamswijziging Hollander van de Gouden Eeuw
Voor je ligt een Q&A omtrent het afstand doen van de term ‘Gouden Eeuw’ en de wijziging van de naam van de tentoonstelling ‘Hollanders van de Gouden Eeuw naar Groepsportretten van de 17e eeuw’. Deze Q&A kan ook gebruikt worden in voorbereiding op de permanente wijzigingen, het symposium 29 september 2019 en de toevoeging van Hollandse Meesters Her-Zien aan de tentoonstelling vanaf 29 september 2019.
Q: Waarom is de naam van de tentoonstelling Hollanders van de Gouden Eeuw op sommige plekken aangepast?
A: Het Amsterdam Museum gebruikt de term ‘Gouden Eeuw’ niet meer om de periode die samenvalt met de zeventiende eeuw te omschrijven en wijzigen daarom onder andere de titel van zijn
tentoonstelling.
Extra:
In november 2014 opende het Amsterdam Museum samen met het Rijksmuseum de presentatie Hollanders van de Gouden Eeuw, met als kern een unieke verzameling van Amsterdamse groepsportretten. De grote 17e-eeuwse schilderijen die schutters en regenten tonen, vormen het middelpunt van een presentatie die een verhaal vertelt over de 17e-eeuwse Nederlandse samenleving.
Na 5 jaar, in een tijd van breed maatschappelijk debat over hoe met de geschiedenis om te gaan en inzichten die wij hebben verkregen mede door ons internationaal gewaardeerde New Narratives project (sinds ruim 2 jaar), waar wij mensen van buiten het museum uitnodigen om in een rondleiding vanuit hun eigen perspectief op onze collectie te reflecteren, komt steeds duidelijker naar voren dat de terminologie en opstelling niet in overeenstemming zijn met het huidige streven van het
Amsterdam Museum om inclusief en meerstemmig te zijn.
Q: Waarom afstand doen van de term ‘Gouden Eeuw’?
A: De term ‘Gouden Eeuw’ dekt de lading van de 17e eeuw niet. De term is sterk gekoppeld aan nationale trots, maar positieve associaties met de term zoals voorspoed, vrede, weelde en onschuld dekken de lading van de historische werkelijkheid in deze periode niet. Denk aan armoede, oorlog, dwangarbeid en mensenhandel. Die verhalen worden nog te weinig verteld. De rol van het
Amsterdam Museum is om ruimte te geven aan verhalen die nog niet verteld worden. Door de term
‘Gouden Eeuw’ niet meer te gebruiken als synoniem voor de 17e eeuw geven we ruimte aan die verhalen en zijn we relevant voor meer mensen.
Extra:
Het Amsterdam Museum streeft er naar een inclusief en meerstemmig museum te zijn. Wij zijn een museum van alle Amsterdammers en wij zijn er voor alle mensen die iets over de verschillende geschiedenissen van de stad te weten willen komen.
Q De negatieve kant van de Gouden Eeuw kan je toch ook (of juist) vertellen als je de term blijft gebruiken?
A: Als je de term ‘Gouden Eeuw’ gebruikt kies je voor het frame van trots. Trots op de positieve dingen in die eeuw. Al het negatieve behandel je dan als een uitzondering op die tijd en dat vinden wij onwenselijk. Positief en negatief maken allebei onderdeel uit van die eeuw en beide kanten moeten verteld worden.
Q: Doen jullie dit omdat jullie bang zijn? Reactief omdat jullie poster is vernield? Komen jullie hier nu pas ineens achter? Gedwongen door activisten?
A: Het Amsterdam Museum is al jaren bezig om als museum meer inclusief te zijn. Een museum waar alle mensen zich in herkennen en welkom voelen.
- Zo organiseren wij al ruim 2 jaar (na de tentoonstelling Zwart Amsterdam over zwarte Amsterdamse rolmodellen in 2017) New Narratives rondleidingen. In deze rondleidingen reflecteren mensen van buiten het museum vanuit hun eigen (culturele) achtergrond op de collectie van het Amsterdam Museum en vertellen zij daar hun verhaal bij. Zo verzamelt het Amsterdam Museum verschillende perspectieven op zijn collectie.
- Om de onderbelichte rol van vrouwen in de geschiedenis te belichten presenteerden we vorig jaar een tentoonstelling over 1001 vrouwen in de 20e eeuw.
- Om aandacht te besteden aan queer-perspectieven in de collecties en presentaties organiseert het Amsterdam Museum elke maand Sharing Stories LHBTQ+ History Talks en Queer History talks.
Met deze en nieuwe publieksprogramma’s kijken we samen met mensen van buiten het museum kritisch naar de collecties en presentaties, met als doel een steeds beter beeld te krijgen voor wie het museum (relevant) is, en hoe meerstemmigheid verder doorgevoerd kan worden op alle vlakken.
Extra:
Ook bij het maken van de tentoonstelling Hollanders van de Gouden Eeuw in 2014 waren we ons er zeer bewust van dat je die 17e eeuw niet louter als een periode van welvaart en overheersing kan verbeelden. Thema’s als armoede, kolonialisme, onderdrukking en slavernij worden behandeld in de tentoonstelling, vooral in de context van de vraag waar al die rijkdom van de zeventiende eeuw nou eigenlijk vandaan komt. Het was ons duidelijk dat je slavernij niet als ‘zwarte bladzijde’ kan betitelen omdat het een integraal onderdeel uitmaakt van het complete internationale handelssysteem. Toch bleek aandacht voor de zogenoemde keerzijde onvoldoende om het nog altijd dominante narratief van rijkdom en macht in die eeuw werkelijk aan te kaarten. Vandaar deze aanpassingen nu.
Q: Was dit een publiciteitsstunt?
A: Nee, dit is een proces waar we al lang mee bezig zijn. Zie antwoord vraag hierboven:
Het openen van de tentoonstelling Hollandse Meesters Her-Zien en de communicatie daaromheen was een ijkpunt om de naamsverandering van de tentoonstelling ‘Hollanders van de Gouden Eeuw’
in de Amsterdam-vleugel in de Hermitage waarin deze tijdelijke tentoonstelling te zien is bekend te maken.
Q: Mogen Nederlanders niet trots zijn op de ‘Gouden Eeuw’?
A: Het staat mensen vrij om de geschiedenis te interpreteren naar eigen inzicht.
Daarbij beseffen we dat de term ‘Gouden Eeuw’ in de afgelopen decennia gangbaar is geweest als synoniem voor de periode rond de 17e eeuw, en staat voor een specifiek wereldbeeld van welvaart en overheersing. Door te kiezen voor de subjectieve term ‘Gouden Eeuw’ impliceer je dat de eeuw goed was en sluiten we negatieve kanten van die eeuw uit. Door te kiezen voor een neutralere term (17e eeuw) erkennen we dat er verschillende perspectieven zijn, zonder te dwingen tot het ene of het andere perspectief. Het afstand doen van de term ‘Gouden Eeuw’ biedt ons de mogelijkheid om meerdere kanten van de 17e eeuw te belichten. Men mag vervolgens zelf een oordeel vellen over de 17e eeuw.
Q: Is het aan een museum om te bepalen waar men wel of niet trots op mag zijn? U pakt iets van ons af.
A: Wij willen door af te stappen van de term ‘Gouden Eeuw’ de ruimte bieden aan alle kanten van de 17e eeuw. Elke bezoeker mag zelf een afweging maken en een mening vormen. Het is onze missie als museum om de barrières voor bezoekers om hun eigen visie op de geschiedenis te ontwikkelen weg te nemen en dialoog en discussie te stimuleren.
Q: Waar stopt het? Wat is het volgende? Je kan niet naar iedereen die bezwaar uit of zich gekwetst voelt luisteren toch?
Gaat het museum ook andere termen, bijv. verlichting of middeleeuwen, niet meer gebruiken?
A: Er zal altijd discussie zijn over de geschiedenis en dat hoort wat ons betreft ook zo.
Door de tijd heen verandert de kijk op gebeurtenissen in de geschiedenis. Signalen uit de samenleving zoals het verzet tegen bepaald taalgebruik, symboliek en tradities die uitsluiting tot gevolg hebben, en het ongemak en de verhitte discussies die daarop volgen, geven aan dat er een verschuiving plaatsvindt.
In ons museum, en ook breder in de stad en samenleving, is een toenemende aandacht voor
inclusiviteit en het toelaten van stemmen en perspectieven die nog niet gehoord en gerepresenteerd worden.
Niet iedereen in de samenleving zal het eens zijn over zaken in de geschiedenis en hoe deze worden verteld. Wij willen als museum een plek zijn voor debat. Zo blijft geschiedenis levend en altijd relevant.
Q: Door het bewust niet gebruiken van de term ontken je toch een deel van de geschiedenis? Sluit je toch ook mensen buiten die juist trots zijn op die eeuw en dat deel van de geschiedenis?
U zegt dat u het Amsterdam Museum meerstemmig en inclusief te maken, waar het museum samen met mensen uit de stad, al jaren mee bezig is. U doet dit samen met de mensen uit de stad , maar welke mensen zijn dit eigenlijk? Spreekt u ook met mensen uit de stad die dit niet willen? En zijn er volgens u mensen in Nederland die niet in het museum komen vanwege de naam gouden eeuw?
A: Door de titel te wijzigen en de term aan te passen openen we de mogelijkheid voor verschillende perspectieven. We kiezen er bewust voor om de term ‘Gouden Eeuw’ aan te passen omdat de term slechts een fragment van de zeventiende eeuw dekt. Wij vinden het belangrijk dat er een breder beeld wordt geschetst van deze tijd. We bestempelen als museum de 17e eeuw niet als goed of fout.
De bezoeker kan bij het bezoeken van ons museum zelf een mening vormen.
We verwijderen geen verhalen of perspectieven en blijven dus relevant voor onze huidige bezoekers.
We voegen extra verhalen en perspectieven toe.
Q: In een eerder opinieartikel stelden jullie dat je objecten (zoals beeld Johan Maurits) als museum juist moet tonen zodat het publieke debat erover kan plaatsvinden en bezoekers er over met elkaar in gesprek kan gaan. Nu moffelen jullie deze term weg. Hoe zit dat?
A: Wij vinden het belangrijk om erfgoed te tonen op een manier dat er dialoog kan plaatsvinden, en willen stimuleren dat mensen met elkaar in gesprek gaan. Het duiden van een periode in de
geschiedenis middels de term ‘Gouden Eeuw’ geeft een zodanig vooringenomen beeld, dat het een open gesprek in de weg staat. Wij willen daarnaast expliciet maken welke connotaties de inzet van de term heeft (gehad), en voor wie, om zo een inclusiever beeld te vormen van onze gedeelde geschiedenissen.
Men krijgt een compleet beeld van de 17e eeuw en kan vervolgens zelf kiezen wat hij of zij van de 17e eeuw vindt en welk gevoel hij of zij daar bij voelt.
Q: Je moet het verleden niet met de blik van nu beoordelen.
A: Er is een verschil tussen veroordelen en beoordelen. Dat eerste heeft geen zin, het verleden blijft wat het is en zal zich van ons oordeel niets aantrekken. Historische personen en gebeurtenissen hebben hun eigen historische context. De normen en waarden veranderen in de loop der eeuwen en wat wij onethisch vinden verschilt wezenlijk van wat bijvoorbeeld de 17-eeuwer vond.
Beoordelen is echter essentieel als we de geschiedenis nuttig en relevant voor ons willen laten zijn.
Om ons eigen gedrag en onze eigen cultuur te kunnen spiegelen aan die in het verleden is een oordeel over historische mensen en gebeurtenissen onontbeerlijk. Een zuiver beschrijvende, objectieve geschiedenis bestaat niet en zou ook totaal irrelevant zijn.
Het is de reden waarom het debat over standbeelden en straatnamen zo waardevol is, we beschouwen 17e-eeuwers, oordelen daarover en nemen daarin het 19e-eeuwse oordeel dat het helden waren ook nog eens mee in de discussie.
We veroordelen de term Gouden Eeuw dus ook niet. We oordelen echter wel dat de term Gouden
Eeuw de lading van de gehele eeuw niet dekt en dat die een barrière vormt om ook andere perspectieven op die eeuw te hebben. Daarom stoppen wij met het routinematig gebruik als synoniem voor de 17e eeuw.
Q: Alleen de naam van een tentoonstelling wijzigen is niet genoeg toch?
A: Het Amsterdam Museum streeft er al een ruime tijd naar om een inclusief museum te zijn waar iedereen zich welkom voelt en stemmen uit de stad een podium wordt geboden om nieuwe verhalen te vertellen en kritisch mee te kijken welke verhalen er ontbreken of anders moeten worden
vormgegeven. Dat vergt onderzoek en continue kennisuitwisseling met verschillende mensen in de stad. Dat gaat nadrukkelijk over meer onderwerpen en terminologie dan ‘Gouden Eeuw’.
Voorbeelden van wat we hebben gedaan:
- Het Amsterdam Museum organiseert al ruim 2 jaar (na de tentoonstelling Zwart Amsterdam over zwarte Amsterdamse rolmodellen in 2017) New Narratives rondleidingen. In deze rondleidingen reflecteren mensen van buiten het museum vanuit hun eigen (culturele) achtergrond op de collectie van het Amsterdam Museum en vertellen zij daar hun verhaal bij. Zo verzamelt het Amsterdam Museum verschillende perspectieven op zijn collectie.
- Om de onderbelichte rol van vrouwen in de geschiedenis te belichten presenteerden we vorig jaar een tentoonstelling over 1001 vrouwen in de 20e eeuw.
- Om aandacht te besteden aan Queer-perspectieven in de collecties en presentaties organiseert het Amsterdam Museum elke maand Sharing Stories LHBTQ+ History Talks en Queer History talks.
Voorbeelden van wat gaan we doen:
Het niet meer gebruiken van de term ‘Gouden Eeuw’ gaat gepaard met:
1. Permanente wijzigingen in de presentatie ‘Groepsportretten van de 17e eeuw’
Naast het aanpassen van de titel zullen wij permanente wijzigingen doorvoeren in onze tentoonstelling Hollanders van de ‘Gouden Eeuw’. We willen met die aanpassingen de tentoonstelling meer inclusief laten zijn. Het gaat daarbij om toevoegingen van enkele objecten, hedendaagse reflecties op de 17e eeuw, het herschikken van objecten zodat er ook een ander verhaal kan worden verteld en aanpassing van teksten.
Twee voorbeelden:
- De zalen over internationale handel worden aangepast.
Hier wordt door een andere indeling, naast de blik van trots die de 17e-eeuwse
Amsterdammers lieten afbeelden, ook het verhaal vertelt van de gevolgen die het begin van koloniaal Nederland had voor inwoners van Azië, Afrika en Amerika. Er is aandacht voor het feit dat internationale handel gepaard ging met veroveringen, slavernij en kolonialisme.
- Het slot van de tentoonstelling zal nu draaien om de vraag: Wat kunnen we vandaag opsteken van de 17e eeuw en wat zien wij nog voor gevolgen in onze maatschappij van wat er toen gebeurd is?
We zijn nog druk bezig met deze aanpassingen. Het streven is om 1 oktober deze belangrijke wijzigingen te hebben doorgevoerd. Kom dan graag kijken.
2. Permanente wijzigingen in alle huizen van het Amsterdam Museum.
Het Amsterdam Museum zal in al de locatie waar het museum zijn collectie toont de term niet meer gebruiken om de periode van de 17e eeuw aan te duiden: de
hoofdvestiging aan de Kalverstraat, Het Cromhouthuis en Museum Willet-Holthuysen.
Het zal enige tijd kosten om alle tekstbordjes, flyers, audiotours et cetera na te lopen en aan te passen maar we zijn er volop mee bezig.
3. Symposium
Op 29 september organiseert het Amsterdam Museum een symposium om met vakgenoten en publiek in discussie te gaan over de implicaties van de term ´Gouden Eeuw´, welke verhalen er over de zeventiende eeuw zouden moeten worden verteld door wie en hoe je dit op een zo inclusief mogelijke manier kunt doen.
Interesse?
Kijk op de website van het Amsterdam Museum voor meer informatie en aanmelden.
4. Interventies/ Hollandse Meester Her-Zien
Vanaf 29 september zal in de tentoonstelling ‘Groepsportretten van de 17e eeuw’ de presentatie Hollandse Meesters Her-Zien te zien zijn. In deze presentatie van curator en kunstenaar Jörgen Tjon A Fong krijgen 13 zwarte Amsterdammers uit de geschiedenis een gezicht en verhaal. Prominente Nederlanders als Ruud Gullit, kruipen in de huid van de in het erfgoed bijna onzichtbare zwarte Nederlanders die in de zeventiende en achttiende eeuw in Amsterdam en Holland leefden.
Hollandse Meesters Her-Zien is de eerste in een reeks interventies vanuit steeds
wisselende perspectieven in de tentoonstelling Groepsportretten van de 17e eeuw. In de vaste presentatie van het museum worden hedendaagse makers uitgenodigd om
interventies te realiseren, waarmee zij aanvullende of tegendraadse contexten bieden en zo een dialoog aangaan met de historische collectie van de stad Amsterdam.
5. Komende tentoonstellingen (Opslaan als.. en Reimagining Amsterdam (werktitel)) In aankomende tentoonstellingen bevraagt het museum bestaande visies op de geschiedenis van de stad. Zo wordt in Opslaan als… Hoe verzamel je de stad? (vanaf 17 oktober 2019) de huidige collectie van het Amsterdam Museum onder de loep genomen en als startpunt genomen voor een nieuw inclusief verzamelbeleid.
In de tentoonstelling Reimagining Amsterdam (werktitel, najaar 2020) zullen 20 hedendaagse kunstenaars het heden en verleden van de stad Amsterdam kritisch belichten vanuit perspectieven die niet verzameld zijn in de collectie of die (nog) geen onderdeel uitmaken van het collectieve geheugen altijd met een heldere link met Amsterdam.
Q: Als die groepsportretten macht, rijkdom en trots uitstralen, waarom laten jullie ze dan überhaupt nog zien?
A: Wij beheren het erfgoed van de stad Amsterdam, kunstwerken en andere objecten waarvan vele generaties het waard vonden ze te bewaren en die wij, als Amsterdammers, geërfd hebben. De groepsportretten worden gezien als topstukken van de Amsterdam collectie. We brengen ze tot leven door ze te onderzoeken, te presenteren en van context te voorzien.
Door het loslaten van de term ‘Gouden Eeuw’ willen wij het mogelijk maken dat de zeventiende eeuw niet alleen vanuit ‘trots’ wordt belicht maar dat ook andere perspectieven en gevoelens bij die eeuw en gebeurtenissen in die eeuw de ruimte krijgen. Wij hebben als doel om ruimte te maken voor meerdere blikken op die eeuw. Het staat mensen vrij om de objecten naar eigen inzicht te
interpreteren.
Het museum blijft doorwerken om de collectie te onderzoeken en de verhalen rondom de objecten meerstemmiger te maken.
Q: Wat vindt jullie partner het Rijksmuseum hiervan? Gaan zij ook de term Gouden Eeuw afschaffen?
A: Het Rijksmuseum is als onze partner in de tentoonstelling ‘Hollanders van de Gouden Eeuw’ op de hoogte van de voorgenomen naamswijziging en de aanpassingen in die tentoonstellingen en zijn daarmee akkoord.
Voor het antwoord op uw vraag wat het Rijksmuseum van de term vindt en wat zij met de term gaat doen, verwijs ik u graag door naar mijn collega’s van het Rijksmuseum.
Q Wat vindt jullie partner De Hermitage hiervan? Gaan zij ook de term Gouden Eeuw afschaffen?
A: De Hermitage is op de hoogte van de voorgenomen naamswijziging en de aanpassingen in die tentoonstellingen.
Voor het antwoord op uw vraag wat De Hermitage van de term vindt en wat zij met de term gaat doen, verwijs ik u graag door naar mijn collega’s van de Hermitage.
*** VOOR INTERN GEBRUIK. NIET DELEN MET DERDEN. ***
