Meer van hetzelfde? Knip- en plakwerk in de Vlaamse schrijvende pers Hendrickx, Jonathan

Vrije Universiteit Brussel

Meer van hetzelfde? Knip- en plakwerk in de Vlaamse schrijvende pers Hendrickx, Jonathan

Published in:

Nieuws, diversiteit & democratie

Publication date:

2021

Link to publication

Citation for published version (APA):

Hendrickx, J. (2021). Meer van hetzelfde? Knip- en plakwerk in de Vlaamse schrijvende pers. In Nieuws, diversiteit & democratie (blz. 23-38). ASP / VUBPRESS.

General rights

Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.

HOOFDSTUK 2

Meer van hetzelfde?

Knip- en plakwerk in de Vlaamse schrijvende pers

Jonathan Hendrickx

N

Zoals beschreven in het vorige hoofdstuk, is de concentratie van de media- markt in Vlaanderen en daarbuiten de afgelopen jaren gevoelig toegenomen.

Dat betekent dat steeds minder en steeds grotere bedrijven de markt domine- ren. In de kleine Vlaamse mediamarkt gaat het anno 2021 om slechts vier be- drijven: DPG Media, Mediahuis, Roularta en de VRT. Samen controleren ze

alle grote commerciële nieuwsmerken in de schrijvende pers, op het internet, op radio en op televisie (voor een overzicht van titels en hun publieksaandeel, zie hoofdstuk 5).

De commerciële Vlaamse mediabedrijven worden financieel op twee manie- ren onder druk gezet. Enerzijds moeten ze investeren om tegemoet te komen aan de veranderende behoeftes van het publiek. Anderzijds moeten ze sane- ren, omdat ze geconfronteerd worden met terugvallende oplagecijfers en ad- vertentie-inkomsten. Deze inkomsten zijn in toenemende mate afkomstig van digitale platformen en worden vooral door grote Amerikaanse spelers afgeroomd. Zoals ook in het vorige hoofdstuk beschreven, gingen in 2019 Google, Amazon en Facebook met ongeveer 70% van de Amerikaanse online- advertentie-inkomsten aan de haal.²⁰

Dit hoofdstuk staat stil bij de gevolgen van toegenomen externe en interne concentratie in de krantenindustrie. Dat zijn twee verschillende mechanismen die elkaar in de hand werken. Externe mediaconcentratie speelt zich af tussen bedrijven die fusies aangaan, die overgenomen worden of samenwerkings- akkoorden afsluiten. Interne mediaconcentratie gaat over de samenwerking tussen of de samensmelting van redacties. Dit hoofdstuk gaat in op de manier waarop deze concentratietendenzen zich voordoen en wat de gevolgen daar- van zijn voor de inhoudelijke diversiteit van de berichtgeving in kranten.

Het hoofdstuk opent met een bloemlezing van recent internationaal en Vlaams onderzoek over dit onderwerp en vervolgt met de beschrijving van concrete casussen. Aan de hand van een inhoudsanalyse wordt een beeld ge- schetst van de duplicatie van artikels bij de vier kranten van Mediahuis: Het Nieuwsblad, De Standaard, Het Belang van Limburg en Gazet van Antwerpen.

Deze inhoudsanalyse omvat ruim 3.000 nationale en internationale nieuws- berichten gespreid over vijf jaar, te beginnen bij 2013, het jaar van het ontstaan van de groep Mediahuis uit de fusie van Corelio en Concentra.²¹

De kwantitatieve analyse wordt ondersteund door kwalitatief veldwerk op krantenredacties om nog beter in kaart te brengen hoe, waarom en waardoor verschillen in nieuwsdiversiteit opduiken. De inzichten uit het onderzoek bij Mediahuis werden vervolgens nog verfijnd aan de hand van twee bijkomende

inhoudsanalyses voor de jaren 2018 en 2019. In deze analyses wordt niet alleen gekeken naar de diversiteit van artikels maar ook naar de diversiteit aan on- derwerpen. De eerste analyse gaat over de titels van Mediahuis, de tweede over twee titels van de DPG Media: Het Laatste Nieuws en De Morgen.

Investeren en saneren

Nieuws wordt tegenwoordig meer online dan offline geconsumeerd, en steeds minder via de traditionele dragers zoals kranten, tijdschriften en televi- sie. Het Oxford Digital News Report, een studie die jaarlijks in ruim 40 lan- den peilt naar nieuwsgebruik en -vertrouwen, bracht aan het licht dat 77% van de Belgen in 2020 het internet als voornaamste nieuwsbron beschouwt. Dat is aanzienlijk meer dan televisie (63%) en papieren nieuwsmedia (33%). Ook de toestellen waarmee gebruikers onlinenieuws consumeren zijn veranderd: in 2016 rapporteerde 70% van de Belgen dat ze geregeld nieuws via de laptop of de computer consulteren. Vier jaar later was dat aandeel al gezakt tot 49%. De smartphone werd de voornaamste nieuwsdrager met 55%, terwijl het gebruik van de tablet stabiliseerde rond 20%.²²

Mediaconsumenten migreren steeds vaker naar onlinenieuws, waardoor de oplagecijfers van papieren kranten afnemen. Dat leidt tot spanningen in het verdienmodel van de kranten. Het verlies aan inkomsten uit de gedrukte me- dia wordt vooralsnog onvoldoende terugverdiend door onlinediensten. Als gevolg daarvan worden mediabedrijven gedwongen zowel te investeren als te saneren. Synergie is het sleutelbegrip dat in dat verband steevast opduikt in de jaarverslagen. Nader onderzoek toont dat deze synergieën betrekking heb- ben op kostenbesparingen op vijf fronten.

Een eerste vorm van synergie betreft het stroomlijnen van bedrijfsprocessen door het uitbouwen en verfijnen van gemeenschappelijke diensten. Bij de vier Mediahuis-kranten wordt bijvoorbeeld hetzelfde contentmanagement- systeem (cms) gebruikt. Dat is de software die print- en onlinejournalisten gebruiken om artikels te schrijven en klaar te maken voor publicatie. Door het gebruik van software voor de verschillende titels en door redacties te har- moniseren, is het in enkele muisklikken mogelijk om artikels van de ene titel

naar de andere over te hevelen. Dat kan een aanzienlijke groei teweegbrengen in het aandeel overlappende nieuwsinhoud, zoals verder in dit hoofdstuk be- schreven wordt.

Daarnaast worden ook communicatiesoftware en -praktijken beter gestroom- lijnd. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van gezamenlijke kanalen op Slack, Skype en WhatsApp tussen journalisten en/of hoofd- en eindredac- teurs van verschillende titels. Het zijn allemaal geschikte kanalen om heel snel nieuws te melden, te vragen of een bepaald artikel mag worden overge- nomen of om elkaar ook informeel te leren kennen. Elk zichzelf respecterend mediabedrijf heeft tegenwoordig een gamma aan chat- en videoapplicaties waarmee het personeel korter op de bal kan spelen. Bij onverwacht nieuws kunnen bijvoorbeeld regionale journalisten en nationale eindredacteurs af- toetsen wat er precies is gebeurd en wat voor inhoud (quotes, officiële infor- matie, video’s, foto’s) er voorhanden is.

Een derde en fysiek ingrijpend voorbeeld van synergie is het samenvoegen van redacties in hetzelfde gebouw. Een recent en zeer zichtbaar voorbeeld is DPG Media, dat zijn nieuwsredacties in de loop van 2019 en 2020 onderbracht in het News City-gebouw in Antwerpen. Door het wegnemen van de fysieke afstand tussen redacties en journalisten wordt het gemakkelijker om efficiënt samen te werken. Ook het idee van een central desk leent zich hiertoe. Bij DPG Media is er één centrale redactie van hoofdredacteurs die al het binnenkomen- de nieuws beoordelen en uitsturen naar de deelredacties van de verschillende merken. Door alle merken onder hetzelfde dak onder te brengen, kan met an- dere woorden veel sneller informatie doorgespeeld worden, met lagere kosten.

Het vierde aspect heeft rechtstreeks betrekking op de mogelijke verschraling van het nieuwsaanbod. Zoals verder in dit hoofdstuk wordt aangetoond, de- len (Vlaamse) nieuwstitels steeds meer nieuwsinhoud. Veel artikels die in de regionale Mediahuis-kranten verschijnen, worden in oorsprong geschreven voor de twee nationale kranten. Het internationale nieuws wordt steeds vaker overgenomen van titels van dezelfde groep, of van persbureaus als Belga. Dat moet het de journalisten van de regiokranten mogelijk maken om optimaal op hun gebied te focussen, maar laat ook toe te besparen op de binnen- en buitenlandredacties.

Een laatste onvermijdelijk gevolg van synergieën is sanering op het vlak van personeel. Als diensten worden samengevoegd, zijn er doorgaans minder men sen nodig om hetzelfde werk te verrichten. Voor journalisten geldt dat ook. Cijfers over Mediahuis tonen aan dat het aantal journalisten dat aan de slag is bij de vier titels tussen 2014 en 2018 lichtjes toenam, maar met grote interne verschillen: terwijl de twee nationale kranten hun redacties zagen groeien qua personeelsbestand, moest Gazet van Antwerpen het met nage- noeg een derde minder journalistiek personeel stellen. Eind 2019 maakte DPG Media bekend dat er tot 87 ontslagen zouden volgen na een hervorming van zijn televisieorganisatie.²³

Saneringen op personeelsvlak hebben eveneens gevolgen voor het dagelijks werk van journalisten. Sommigen moeten hun werk crossmediaal aanpakken of totaal ander werk verrichten dan ze gewend waren. Een krantenjournalist wordt bijvoorbeeld een camerajournalist of ‘camjo’ die video’s maakt. Een te- levisiejournalist schrijft ook artikels voor de krant. In het ergste geval wordt een journalist ontslagen en kan die dan vervolgens als freelancer aan de bak.

Externe concentratie wordt met andere woorden gedreven door rendements- overwegingen op verschillende fronten. Die leiden vervolgens tot interne media concentratie. Op redactioneel vlak kan dat leiden tot een verhoogde werkdruk en tot verhoogde samenwerkingen tussen nieuwsredacties. Dat kan gevolgen hebben voor de inhoudelijke diversiteit, zoals blijkt uit de volgende alinea’s.

Interne concentratie

Het verband tussen besparingen en homogenisering van het nieuwsaanbod wordt al in diverse landen onderzocht. Diverse onderzoeksmethodes werden hierbij gebruikt. Tekstuele analyses zochten naar gelijkenissen tussen artikels over bepaalde thema’s. Framinganalyses vergeleken de manier waarop journa- listen bepaalde nieuwsfeiten voorstellen. Studies naar actordiversiteit zochten naar de aan- of afwezigheid van onder andere gendertypes en etnische groe- pen als producent van of als onderwerp van nieuwsinhoud.

Een Noorse studie uit 2014 onderzocht de invloed van een besparingsopera- tie op vier regionale kranten van hetzelfde mediabedrijf.²⁴ Ook journalisten deelden in de klappen, want er vielen ontslagen. De lay-out en eindredactie werden gecentraliseerd op één plek om tijd en geld uit te sparen. De veron- derstelling van de onderzoekers was dat de betrokken kranten door de cen- tralisering van de nieuwsproductie ook inhoudelijk sterker op elkaar zouden beginnen te lijken. Dat bleek niet te kloppen. Het hergebruik van dezelfde inhoud betrof verwaarloosbare percentages van het totale aantal geanalyseer- de artikels.

In een ander onderzoek werkte een onderzoeksteam een inhoudsanalyse uit van nieuws over migratie in België, Duitsland, Italië en het Verenigd Konink- rijk.²⁵ De onderzoekers vonden dat analyses op artikel- of krantniveau andere resultaten opleverden. Analyses op artikelniveau toonden aan dat steeds de- zelfde bronnen prominent aan bod kwamen, met die nuance dat het aantal bronnen toenam naargelang van de lengte van het artikel. Hoe langer het arti- kel, hoe meer kans op diversiteit aan bronnen, actoren en frames. Analyses op het niveau van de krantentitels toonden echter aan dat er op het geheel van de artikels meer diversiteit was. Beide studies ontkrachtten op die manier gro- tendeels de stelling dat besparingen en centralisering steevast leiden tot min- der diversiteit in het nieuws, tenminste wat het bestudeerde tijdvak betreft.

Inhoudsanalyses die gebruikmaken van geautomatiseerde scripts, algorit- mes en andere digitale toepassingen kunnen op korte tijd een massa artikels analyseren en vergelijken. Zwitserse academici analyseerden zo 14.000 arti- kels uit zeven verschillende kranten. Dat onderzoek bracht een toegenomen nieuws homogeniteit aan het licht, vooral bij buitenlands nieuws.²⁶ De onder- zoeksopzet kan nog uitgebreider: een grootscheepse Franse studie omvatte maar liefst 2,5 miljoen onlineartikels uit 2015. Deze studie toonde aan dat nieuwsinhoud in toenemende mate gekopieerd wordt naar andere titels. Het viel daarbij echter op dat de alternatieve versies aanzienlijk minder scoren dan het origineel qua leescijfers.²⁷ Een Nederlandse studie uit 2018 toonde ten slotte aan dat kranten geabonneerd op persagentschap ANP nieuwsinhoud afkomstig van ANP haast ongewijzigd overnemen op hun websites. Van vier geanalyseerde kranten die geabonneerd zijn op ANP ging het voor politieke nieuwsartikels over 50 tot 75 % van het totale aantal webartikels.²⁸

Nieuwsdiversiteit in Vlaanderen

De laatste jaren verschenen voor het eerst ook gelijkaardige studies op basis van artikels en titels in de Vlaamse media. Onderzoekers van de Universiteit Antwerpen analyseerden ruim 20.000 artikels uit negen Vlaamse kranten ver- spreid over een periode van dertig jaar (1983, 1993, 2003 en 2013). Ze hadden als voornaamste hypothese dat niet alleen de diversiteit van artikels zou afne- men maar ook de diversiteit binnen de artikels.²⁹ In hun genuanceerde con- clusies schreven de onderzoekers dat de artikels tussen 1983 en 2003 inhoude- lijk een tikkeltje diverser waren geworden, ondanks een relatieve afname van het aantal uitgevers (zie hoofdstuk 1).

Vanaf 2003 waren er echter tekenen van een kentering. De afname van de in- houdelijke diversiteit in de krantenwereld bleek uit twee vaststellingen. Ten eerste vertoonden kranten met hetzelfde profiel (bijvoorbeeld Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad, beide populaire kranten) meer gelijkenis qua nieuws inhoud dan kranten met verschillende profielen (bijvoorbeeld Het Laatste Nieuws versus De Tijd). Ten tweede begonnen kranten die tot dezelf- de mediagroep behoren meer op elkaar te lijken in vergelijking met kranten die door een ander mediabedrijf werden uitgegeven.

Het onderzoeksteam voorspelde terecht, zo bleek achteraf, dat het in kleine markten zoals Vlaanderen voor elke krant afzonderlijk economisch niet haal- baar is om een eigen generiek aanbod te produceren. Het delen van inhoud laat kranten daarentegen toe om een eigen specifiek aanbod te handhaven.

Het delen van inhoud is in dat opzicht niet noodzakelijk slecht. De Tijd heeft bijvoorbeeld financieel-economisch nieuws als unique sellingpoint, terwijl Het Belang van Limburg en Gazet van Antwerpen zich expliciet profileren rond hun respectievelijke provincies. De vraag blijft echter hoeveel diversiteit er naast die specialisatie overblijft in de algemene berichtgeving. De onderno- men inhoudsanalyses laten toe dat na te gaan.

Mediahuis-kranten

Om een beeld te krijgen van de ontwikkeling van de interne concentratie bij kranten werd in een eerste casus een uitgebreide inhoudsanalyse gedaan van de vier krantentitels van Mediahuis: Het Nieuwsblad, De Standaard, Het Belang van Limburg en Gazet van Antwerpen. Deze inhoudsanalyse omvatte 3.101 na- tionale en internationale nieuwsartikels uit 2013 en 2018. Het aanvangsjaar 2013 is het jaar van de geboorte van Mediahuis uit de samensmelting van Corelio (Het Nieuwsblad en De Standaard) en Concentra (Het Belang van Limburg en Gazet van Antwerpen). Er werd bij de selectie van artikels geen rekening gehouden met opiniestukken, advertenties, puzzels, overlijdens- berichten, weerberichten en televisiegidsen. Ook regionaal nieuws werd niet geanalyseerd. De bedoeling van de inhoudsanalyse was na te gaan welke ge- volgen de fusie had op de interne concentratie van de redacties van de vier kranten en of dat leidde tot homogenisering van het nieuwsaanbod.

Tabel 2.1 toont de percentages van de nieuwshomogeniteit, die werd gevon- den bij de geselecteerde nieuwsartikels aan de hand van hun tekstuele over- eenkomsten. Deze overeenkomsten slaan op het aantal identieke artikels uit het betreffende jaar van de betreffende krant die in minstens twee van de vier Mediahuis-titels werden gepubliceerd. In totaal stijgt de homogeniteit van de vier kranten voor de bestudeerde periode van ongeveer 38% naar bijna 51%

van het totale aantal artikels dat minstens in twee kranten verscheen. Het aan- deel gekopieerde artikels neemt veruit het sterkst toe in Het Nieuwsblad: van minder dan een kwart tot ruimschoots de helft. Kwaliteitstitel De Standaard wordt tussen 2013 en 2018 als enige krant meer divers ten opzichte van de drie andere zusterkranten.

Tabel 2.1. Nieuwshomogeniteit in vier Mediahuis-titels (in %)*

Krant 2013 2018

Het Nieuwsblad 23,6 57,7

De Standaard 33,9 28,9

Het Belang van Limburg 41,5 47,0

Gazet van Antwerpen 53,4 61,1

Totaal 38,1 50,8

* Percentage van het totale aantal artikels van hetzelfde nieuwstype dat in minstens twee kranten is verschenen.

Er zijn ook discrepanties in het uitwisselen van nieuws tussen de verschillen- de kranten onderling. Tabel 2.2 toont de uitwisseling van artikels tussen twee kranten. Van alle geanalyseerde artikels uit 2013 van De Standaard bijvoor- beeld, verschijnt in 2013 minder dan 1% ook in Gazet van Antwerpen. Vijf jaar later is dat aandeel gestegen naar 23%. Die stijging is echter minder drama- tisch dan ze lijkt: in 2013 waren Corelio en Concentra net gefuseerd en was er van georganiseerde samenwerking tussen de onderlinge kranten nog geen sprake.

Tabel 2.2 brengt twee opmerkelijke zaken aan het licht. Een eerste algemene vaststelling is dat de nieuwshomogeniteit aanzienlijk verhoogde op vijf jaar tijd. Dat speelde vooral tussen Het Nieuwsblad en de twee regionale kranten.

In 2018 verscheen ruim de helft van alle artikels uit Gazet van Antwerpen ook in Het Nieuwsblad. Een tweede vaststelling is dat de uitwisseling tussen de twee voormalige Corelio- en Concentra-kranten onderling op vijf jaar tijd verminderde. Dat duidt erop dat de fusie de mogelijkheden voor uitwisseling op basis van taakspecialisatie en inhoudelijke profilering daadwerkelijk ver- groot heeft.

Wanneer gekeken wordt naar de uitwisseling van artikels op basis van type nieuws worden opmerkelijke verschillen zichtbaar. Politiek nieuws wordt aan- merkelijk minder uitgewisseld in 2018 dan in 2013. Het politieke nieuws is met andere woorden comparatief meer divers geworden bij Mediahuis-titels. Het omgekeerde geldt bij cultuur-, media-, wetenschaps- en vooral sportnieuws.

Hier is het nieuws comparatief minder divers geworden tijdens de bestudeer- de periode. Dat blijkt uit tabel 2.3.

Ook binnen de nieuwsgenres zijn er belangrijke verschillen tussen de vier kranten. Dat kan afgeleid worden uit tabel 2.4. Drie dingen vallen hierbij sterk op. Ten eerste heeft Gazet van Antwerpen aan het einde van de periode hele- maal geen uniek buitenlands nieuws meer. Ten tweede – en in contrast met het voorgaande – brengt De Standaard alleen maar uniek politiek nieuws. Bij De Standaard wordt politiek nieuws bovendien meer divers op vijf jaar tijd.

Ten derde delen de twee regionale kranten gevoelig meer economisch, cul- tuur-, media-, wetenschaps- en sportnieuws met de twee ‘nationale’ Media- huis-kranten. Die bevindingen sluiten aan bij de conclusie van de eerder ver- melde studie van Vlaamse kranten tussen 1983 en 2013: nieuwsinhoud wordt steeds meer uitgewisseld buiten het aparte expertisegebied, met een vermin- dering van de algemene diversiteit als gevolg.

Tabel 2.2. Uitwisselen van nieuws tussen de Mediahuis-titels onderling (in %)*

Jaar 2013 2018

Krant HN DS GV HB HN DS GV HB

Het Nieuwsblad – 22,9 0,9 0,5 – 14,4 45,5 32,4

De Standaard 32,6 – 0,8 1,6 24,7 – 23,0 16,6

Gazet van Antwerpen 1,4 0,9 – 52,9 55,1 16,9 – 33,1

Het Belang van Limburg 0,7 1,2 40,7 – 41,1 13,1 31,8 –

* Percentage van het totale aantal artikels van hetzelfde nieuwstype dat in minstens twee kranten is verschenen.

Tabel 2.3. Uitwisselen van nieuws per nieuwstype bij de Mediahuis-titels (in %)*

Jaar 2013 2018

Binnenlands nieuws 34,8 38,4

Buitenlands nieuws 43,3 48,6

Politiek nieuws 43,1 24,9

Economisch nieuws 23,7 22,9

Cultuur-, media- en wetenschapsnieuws 21,8 54,1

Sportnieuws 51,4 70,4

Totaal 38,1 50,8

* Percentage van het totale aantal artikels van hetzelfde nieuwstype dat in minstens twee kranten is verschenen.

Tabel 2.4. Uitwisselen van nieuws per nieuwstype tussen de Mediahuis-titels (in %)*

Jaar 2013 2018

Krant HN DS GV HB HN DS GV HB

Binnenlands nieuws 21,5 32,1 44,7 40,8 48,6 34,5 31,5 39,1

Buitenlands nieuws 32,1 14,8 83,0 42,9 55,6 15,6 100,0 23,1

Politiek nieuws 38,5 17,1 75,0 41,7 40,0 0,0 34,8 25,0

Economisch nieuws 53,1 29,4 5,0 7,1 18,5 7,7 45,5 20,0

Cultuur-, media- en

wetenschapsnieuws 6,1 14,1 22,7 44,2 68,6 12,5 72,7 62,5

Sportnieuws 23,1 87,9 50,9 43,6 70,1 86,8 51,2 73,5

* Percentage van het totale aantal artikels dat in minstens twee kranten is verschenen.

Mediahuis-kranten en -websites

In de tweede inhoudsanalyse van de Mediahuis-titels werd het onderscheid gemaakt tussen de vier papieren kranten en de vier websites.³⁰ Een corpus van 12.479 artikels gepubliceerd van februari tot december 2018 en van januari tot mei 2019 werd samengesteld om te vergelijken hoe artikels offline en online worden uitgewisseld. Dezelfde criteria als bij de hiervoor vermelde studie werden gehanteerd om de artikels voor analyse te selecteren.

In deze studie werd het onderscheid gemaakt tussen twee types overlapping van nieuwsinhoud: artikel en topic. Artikeloverlapping betekent dat hetzelf- de artikel identiek werd overgenomen tussen verschillende titels, zoals eerder al werd geanalyseerd in de studie rond Mediahuis tussen 2013 en 2018. Topic- overlapping houdt in dat meerdere artikels over hetzelfde nieuwsfeit aan bod komen, waarvan minstens één afkomstig is van een andere krant. Het gaat daarbij om artikels waarin daadwerkelijk andere invalshoeken of actoren (poli tici, middenveldorganisaties, burgers…) aan bod komen. Topicoverlap- ping biedt met andere woorden ruimte voor inhoudelijke diversiteit.

Tabel 3.5 toont de percentages voor de vier gedrukte kranten van de twee ty- pes overlapping in de twee geanalyseerde jaren. Over de vier titels heen is de artikeloverlapping slechts zeer licht gestegen. Er zijn echter opmerkelijke ver- schillen tussen de titels onderling: twee ervan worden iets meer divers, de andere twee iets minder. De Standaard lijkt de zelfstandige koers vastgesteld voor de periode 2013 tot 2018 voort te zetten.

De overlapping van artikels bij de websites van de kranten vertoont een ande- re tendens, zoals te zien is in tabel 3.6. Globaal gezien ligt de overlapping van artikels bij de onlinekranten gemiddeld ruim 11% hoger dan bij de gedrukte kranten. In vergelijking met de gedrukte versie zijn de websites van de regio- nale kranten Het Belang van Limburg en Gazet van Antwerpen op het regionale nieuws na bovendien steeds minder te onderscheiden. Verder verschijnt ruim driekwart van alle artikels op hbvl.be minstens een keer op een andere Media- huis-nieuwswebsite. De overlapping van topics bij de websites ligt dan weer lager dan bij de onlinekranten. De topicoverlapping is op haar beurt lager dan bij de gedrukte kranten. Dat is niet verwonderlijk: hoe meer artikels er wor- den overgenomen uit andere kranten, des te minder het nodig is om over de- zelfde topics artikels te schrijven voor de onlineversie.

Tabel 2.5. Artikel- en topicoverlapping bij de Mediahuis-kranten (in %)*

Type overlapping Artikeloverlapping Topicoverlapping

Krant Gemid. 2018 2019 Gemid. 2018 2019

Het Nieuwsblad 56,3 55,7 57,6 19,6 20,5 17,6

De Standaard 20,7 21,8 18,3 20,8 21,5 19,3

Het Belang van Limburg 44,2 45,0 42,6 24,9 26,1 22,5

Gazet van Antwerpen 58,3 57,0 60,9 20,5 21,9 17,8

Totaal 45,1 44,9 45,5 21,2 22,3 19,1

* Percentage van het totale aantal artikels dat in minstens twee gedrukte kranten is versche- nen en het percentage van het totale aantal topics waarover in minstens twee verschillende kranten is geschreven.

Tabel 2.6. Artikel- en topicoverlapping bij de onlineversies van de Mediahuis- kranten in 2018-2019 (in %)*

Type overlapping

Type overlapping ArtikeloverlappingArtikeloverlapping TopicoverlappingTopicoverlapping Krant

Krant Gemid.Gemid. 20182018 20192019 Gemid.Gemid. 20182018 20192019 Nieuwsblad.be

Nieuwsblad.be 55,855,8 56,356,3 55,055,0 16,916,9 15,615,6 19,519,5 Standaard.be

Standaard.be 34,534,5 35,135,1 33,333,3 22,722,7 21,421,4 25,125,1

Hbvl.be 74,8 73,7 77,3 18,4 18,1 19,2

Gva.be 72,2 71,2 74,5 14,9 14,8 15,2

Totaal 56,5 56,8 56,0 18,4 17,5 20,3

* Percentage van het totale aantal artikels dat in minstens twee gedrukte kranten is versche- nen en het percentage van het totale aantal topics waarover in minstens twee verschillende kranten is geschreven.

DPG Media-kranten en -websites

Het derde en laatste Vlaamse onderzoek dat in dit hoofdstuk wordt bespro- ken, is een meer beperkte studie van de nieuwsdiversiteit bij DPG Media.

Deze studie gaat over de kranten- en onlineartikels van Het Laatste Nieuws en De Morgen uit 2018, 2019 en 2020.³¹ Ook bij deze studie werd het onderscheid gemaakt tussen overlapping van artikels en topics. Deze studie was met 711

geanalyseerde artikels kleinschaliger dan de vorige. Het meest in het oog springende resultaat is dat de artikeloverlapping is toegenomen maar voorals- nog verwaarloosbaar blijft in verhouding tot het totaal. Topicoverlapping is stabiel gebleven over de drie onderzochte jaren heen.

Deze studie analyseerde ook de overlapping van artikels en topics tussen de verschillende titels én platformen. De website van De Morgen werd niet enkel vergeleken met haar papieren tegenhanger, maar ook met de veel grotere zus- tersite hln.be van Het Laatste Nieuws. Tabel 2.8 toont dat de overlapping qua artikels verwaarloosbaar is, maar ook hier zien we eerder stabiele percentages qua topicoverlapping.

Tabel 2.7. Artikel- en topicoverlapping bij Het Laatste Nieuws en De Morgen, 2018-2020*

Jaartal 2018 (n = 238) 2019 (n = 233) 2020 (n = 240) Totaal (n = 711)

Type overlapping n % n % n % n %

Topicoverlapping 51 21,4 47 20,2 51 21,3 149 21,0

Artikeloverlapping 12 5,0 17 7,3 18 7,5 47 6,6

* Percentage van het totale aantal artikels dat in minstens twee gedrukte kranten is versche- nen en percentage van het totale aantal topics waarover in minstens twee verschillende kranten is geschreven.

Tabel 2.8. Overlapping tussen de titels en platformen van Het Laatste Nieuws en De Morgen, 2018-2020*

2020 HLN / DM HLN / HLN.be DM / DM.be HLN.be /

DM.be

Type overlapping n % n % n % n %

Topicoverlapping 22 18,4 19 15,8 19 15,8 19 15,8

Artikeloverlapping 3 2,6 1 0,8 3 2,6 2 1,6

* Percentage van het totale aantal artikels dat in minstens twee gedrukte kranten is versche- nen en percentage van het totale aantal topics waarover in minstens twee verschillende kranten is geschreven.

En de nieuwsgebruiker?

De voorgaande onderzoeksresultaten tonen aan dat er systematisch meer nieuws inhoud wordt uitgewisseld tussen verschillende (Vlaamse) titels van dezelfde mediagroep. Deze vermindering van de interne nieuwsdiversiteit bij de krantengroepen wordt aangedreven door het streven naar zogenaamde sy- nergiën of, om het in minder verhullende termen te stellen, kostenbesparin- gen. Dat uit zich niet alleen in het dupliceren van nieuws, maar ook in het delen van gemeenschappelijke diensten, communicatiesoftware, gebouwen en redactieruimtes en nieuwsinhoud en, als laatste pijler, ontslagen van on- dersteunend personeel en journalisten.

De vraag of de gemiddelde mediagebruiker hier beter of slechter van wordt in termen van nieuwsdiversiteit, kan dus niet eenduidig beantwoord worden. In het rapport van de Belgische Mededingingsautoriteit die de fusie tussen Co- relio en Concentra goedkeurde, staat dat die fusie noodzakelijk was om de toekomst van de vier aparte merken, en dan vooral van de twee regionale ti- tels, te kunnen garanderen.³² Volgens hetzelfde rapport van de Mededingings- autoriteit had de krant Gazet van Antwerpen bijvoorbeeld zonder de fusie niet kunnen voortbestaan als onafhankelijke titel. Vanuit een economisch stand- punt zijn er met andere woorden verdedigbare argumenten voor krantenuit- gevers om te streven naar schaalvergroting.

Niet alleen moeten uitgevers kostenbesparingen doorvoeren, ze moeten ook streven naar marktuitbreiding of minstens marktbehoud. Een van de strate- gieën daarbij is dat elke titel zich moet terugplooien op de kerntaken om te kunnen excelleren. Dat moet niet noodzakelijk leiden tot minder diversiteit.

Dat Het Belang van Limburg een onderbouwd artikel over een milieuramp in India overneemt van De Standaard is niet problematisch als de regionale re- dactie daardoor meer menskracht kan inzetten voor bijvoorbeeld het ontrafe- len van een plaatselijke politieke doofpotoperatie.

De besproken onderzoeksresultaten tonen dus empirisch aan dat het moge- lijk is om een meer diverse berichtgeving aan te bieden ondanks verhoogde concentratie. Dat was zeker het geval bij De Standaard. Gesteld dat politiek divers nieuws belangrijk is voor de kwaliteit van de democratie, dan zijn be-

paalde vormen van mediaconcentratie op die manier wellicht niet noodzake- lijk funest.

Toch kunnen ook los van de vraag naar consumptie een aantal kritische be- denkingen gemaakt worden bij de vastgestelde externe concentratietendens.

Zoals al werd aangehaald, stond bij de fusie tussen Corelio en Concentra vol- gens de Belgische Mededingingsautoriteit het voortbestaan van de regionale titels op het spel. Uit het voorliggende onderzoek blijkt echter dat de grote nationale titels sterker worden, terwijl het aanbod van de kleine regionale edities merkbaar verschraalt. Deze trend wordt ook bevestigd door de ge- schetste ontwikkeling van de personeelsbezetting bij Mediahuis. In hoeverre is er nog sprake van vier aparte titels als, zoals de resultaten uitwijzen, steeds vaker gegrepen wordt naar identieke artikels geschreven door één journalist om de inhoud van twee of zelfs meer kranten te vullen?

Het antwoord op deze vraag lijkt voor de hand te liggen. De vraag kan echter niet volledig beantwoord worden zonder eveneens na te gaan of nieuws- gebruikers dit nieuws ook werkelijk consumeren (zie hoofdstuk 5) en aan welke groepen in de samenleving dat het meest ten goede komt (zie de hoofd- stukken 6 en 7). Op basis van dit hoofdstuk kan alvast geconcludeerd worden dat externe concentratie aan een toename van diversiteit in het eigen specia- lisme kan bijdragen (bijvoorbeeld politiek, sport of regionaal nieuws) maar tegelijk leidt tot een afname van de diversiteit in het algemeen wanneer het totaalaanbod bekeken wordt.