Stijn Lamberigts, Advocaat bij Eubelius, vrijwillig wetenschappelijk medewerker Instituut
Strafrecht, KU Leuven
De onderneming en het
strafonderzoek
Overzicht
• Context van het onderzoek
• De onderzoeksfase
Type here the title of the presentation
Context van het onderzoek
1
Door wie wordt het onderzoek gevoerd?
•
BE onderzoek of op verzoek van buitenlandse autoriteiten?
•
“Klassiek” strafonderzoek: Ger. Ond. v opsporingsonderzoek
•
Onderzoek door AADA, FAVV, …
•
Belang van onderscheid?
o Aanspreekpunt o Bevoegdheden
o Verhindering van toezicht
Type here the title of the presentation 4
Wie/wat wordt er onderzocht?
• Vb. Uitnodiging verhoor of huiszoekingsbevel
• Onderzoek in rem
• Hoedanigheid onderneming
o
Getuige/slachtoffer/verdachte?
o
Positionering van de onderneming
o
Kan evolueren (laattijdige inverdenkingstelling)
o
Onderneming als civielrechtelijk aansprakelijke partij
Eigen strafrechtelijke aansprakelijkheid rechtspersoon (art. 5 Sw.)
• Rechtspersonen geassimileerd met natuurlijke personen o “Gedrag van een rechtspersoon”
o Eigen strafblad (sinds 9 januari 2017)
• “Eigen” aansprakelijkheid van de rechtspersoon: belang van onderzoek naar de rechtspersoon
o Geen objectieve aansprakelijkheid voor andermans daad
• Misdrijven gepleegd vanaf 30 juli 2018
o Politieke rechtspersonen niet langer uitgesloten o Einde decumul
Type here the title of the presentation 6
Eigen strafrechtelijke aansprakelijkheid rechtspersoon (art. 5 Sw.)
• Materiële en morele toerekening a.d. rechtspersoon
• Materieel
o Misdrijven die een intrinsiek verband vertonen met
✓Verwezenlijking doel van de rechtspersoon
✓Waarneming van diens belangen
o Misdrijven gepleegd voor rekening van de rechtspersoon
Eigen strafrechtelijke aansprakelijkheid rechtspersoon (art. 5 Sw.)
8
• Ruime interpretatie
o Cass. 17/12/2019 (P.19.0845.N)
✓niet vereist dat de misdrijven, gepleegd door de natuurlijke persoon die handelt voor rekening van de rechtspersoon, enkel bedoeld zijn om de rechtspersoon te bevoordelen of minstens niet te benadelen, dan wel de rechtspersoon effectief enkel bevoordelen of minstens niet benadelen
✓Facturatie om middelen aan rechtspersoon te onttrekken
✓Deels gebruikt voor betaling zwarte lonen
✓Beslissing dat gehandeld werd in belang vennootschap = naar recht verantwoord
Type here the title of the presentation
Eigen strafrechtelijke aansprakelijkheid rechtspersoon (art. 5 Sw.)
• Moreel
o Opzettelijke beslissing binnen de rechtspersoon
✓Geen aandacht voor naleving regelgeving laat rechtbank toe opzet af te leiden (Cass. 15/10/2019, P.19.0329.N)
o Nalatigheid op het niveau van de rechtspersoon
✓Bedrijfsuitvoeringsfout
✓Gebrek aan opleiding personeel, bijvoorbeeld op werven (Cass. 29/10/2019, P.19.0409.N)
✓Herhaald karakter inbreuken
✓Vb. grote transportfirma: toezicht houden op tachograafreglementering
✓Vb. gebrek aan beleid/investeringen inzake veiligheid
✓Belang paper trail (opleidingen, veiligheidsbeleid,…)
Eigen strafrechtelijke aansprakelijkheid rechtspersoon (art. 5 Sw.)
10
• Moreel element moet vastgesteld worden in hoofde v.d. rechtspersoon o Vaststellen fout in hoofde natuurlijke persoon = onvoldoende (Cass.
15/09/2020, P.20.0150.N)
o Kan rekening gehouden worden met gedrag van natuurlijke personen die handelen voor/namens de rechtspersoon
Type here the title of the presentation
De onderzoeksfase:
2
12
• Specifiek onderzoek verwijtbaarheid rechtspersoon
• Onderzoeksdaden/bewarende maatregelen/LAH
• Verzoek(schrift)en
• Einde onderzoek
Type here the title of the presentation
Specifiek onderzoek verwijtbaarheid rechtspersonen
oCitibank en Spaarslect-rechtspraak
oBelang onderzoek naar interne organisatie oVeruitwendiging ervan in documenten
oOok feitelijke gezagsstructuur wordt in aanmerking genomen (Cass.
17/12/2019, P.19.0845.N)
oAandachtspunt: buitenlandse rechtspersonen
Huiszoeking
14
• ”Ontdekking” gerechtelijk onderzoek
• Bevoegdheden inspectiediensten
• Voorbereiding
o Kort neutraal persbericht
o E-mailadressen advocaten/afzonderlijke mailboxen o Dawn raid policy
✓Training: receptionist – dawn raid team
✓Dawn raid team
✓One pagers
✓Contactgegevens advocaten
Type here the title of the presentation
Huiszoeking
• Praktisch
o Huiszoekingsbevel lezen (kopie/notities)
o Contact opnemen met bedrijfsjurist en/of advocaat
✓Bijstand niet vereist door EHRM volgens Cass. (Cass. 14/03/2017, P.14.1001.N)
✓zwijgrecht en het verbod op gedwongen zelfincriminatie niet van toepassing op
bewijsmiddelen die kunnen worden verkregen door het gebruik van dwang en die bestaan onafhankelijk van de wil van de verdachte.
✓Bijstand beperkt tot onderzoekshandelingen die actieve medewerking vereisen
✓Modus vivendi zoeken
o Huiszoeking niet verhinderen
o Paper trail opmerkingen (vb. verhoor huiszoeking)
Huiszoeking
16
• Begeleid de beambten tijdens de huiszoeking
• Zegels niet verbreken
• Kopie van (gedetailleerde) inventaris
• Bevel netwerkzoeking
• Bevel 88quater Sv.
oCass. 04/02/2020, P.19.1086.N en GwH 20/02/2020, 28/2020) oDwangbevel aan verdachte
oOnderscheid meedelen paswoord – informaticasysteem bedienen oQuid EHRM? HVJEU?
Type here the title of the presentation
Verhoor
• Hoedanigheid
o Getuige/slachtoffer/verdachte
Verhoor
18
• Het verhoor van de rechtspersoon:
• In welke hoedanigheid wordt men verhoord?
• Wie mag de rechtspersoon vertegenwoordigen?
• Mogelijk conflict tussen betrokken natuurlijke personen en de rechtspersoon:
lasthebber ad hoc
• Geen aanhouding rechtspersoon mogelijk, wel organen of aangestelden
• Zeer vaak op uitnodiging conform categorie III
• Pas op: moet niet door politie, kan ook door inspectiediensten zoals FOD Economie of Douane
oNiet onderschatten
Type here the title of the presentation
Verhoor
• Voorbereiding verhoor
o Eventueel schriftelijke verklaring bijbrengen o Korte antwoorden
o Verhoor is geen examen o Niet gokken
o Berekeningen/documenten verbalisanten: schriftelijk terugkoppelen o Opzoeken en schriftelijk terugkoppelen
o Knip- en plakwerk verhoren derden/e-mails
Verhoor
20
• Rechten worden meegedeeld: mondeling en op papier (letter of rights)
• Bijstand van advocaat: ook bij getuige toegelaten
• Inleiding met feitenrelaas
• Verklaring afleggen bij aanvang
• Verhoor volgens vraag en aanbod
• Tussenkomst advocaat (druk op verhoorde/te complexe vragen/…) o Belang paper trail (verhoorblad/aanschrijven magistraat)
• Men krijgt een kopie (uitzonderlijk tijdelijk beperkt)
• Belang nalezen verhoor
Type here the title of the presentation
Verhoor
• Voor beiden:
o Moet zichzelf niet beschuldigen o Verklaringen als bewijs in rechte
o Vrij om te gaan (uitzondering categorie IV) o Vragen om onderzoekshandelingen
o Mag gebruik maken van documenten in zijn bezit
• Enkel als verdachte o Zwijgrecht
o Voorafgaand overleg met een advocaat
Zwijgrecht v.d. rechtspersoon
22
• Zwijgrecht + recht zichzelf niet te beschuldigen
• Aanvaard (Cass. 19/06/2013, Citibank; Cass. 17/10/2017, P.16.0854.N)
• Welke individuen?
o Organen, bijzondere lasthebbers en LAH?
o Feitelijke leidinggevenden o Iedere werknemer?
Type here the title of the presentation
Zwijgrecht v.d. rechtspersoon
• Rechtspraak EHRM HVJEU o DB v Consob (C-481/19)
• Richtlijn (EU) 2016/343
• Risico op omzeiling
o Verhoren niet-betrokken werknemer als getuige
Beslag/voorlopige maatregelen
24
• Ruime beslagmogelijkheden o Waarheidsvinding
o Vermogen
• Voorlopige maatregelen onderzoeksrechter (art. 91 Sv.) o Schorsing procedure ontbinding vereffening
o Verbod specifieke transacties (vermijden onvermogen rechtspersoon) o Neerlegging borgsom (waarborgen maatregelen onderzoeksrechter)
Type here the title of the presentation
Lasthebber ad hoc
• Doelstelling: vermijden belangenconflicten o (Opgeheven) decumulregel
o Andere belangenconflicten
o Eenmansvennootschap – beursgenoteerde vennootschap
• Verplichte v facultatieve aanstelling o Uiteenlopende rechtspraak
o Opportuniteitscontrole door rechtbank
✓Aanstellen afzonderlijke advocaten
o Aanstelling door onderzoeksrechter mogelijk
• Behouden in voorstel nieuw Wetboek
Verzoekschriften
26
• Overleg leidinggevend magistraat
• Formeel verzoekschrift o Timing verzoek
o Inzage
o Bijkomend onderzoek o Opheffing beslag
Type here the title of the presentation
Einde onderzoek
• Ger. v. opsporingsonderzoek o Regeling rechtspleging
o Bijkomend onderzoek o Buitenvervolgingstelling
• VSBG?
o Ger. ond. (rechterlijke controle) o Opsporingsonderzoek
o Rol fiscale en sociale administratie o Vergoeding schade
o proportionaliteit
•
Vragen?
Stijn.Lamberigts@Eubelius.com +32 2 543 31 97 / +32 478 741 817 www.eubelius.com
