FENIKS 2020
Wederopbouwverhalen in Koekelare
Koekelare tijdens WOI
Koekelare lag tijdens de Eerste Wereldoorlog net buiten het front. Vier jaar lang zwaaide de Duitse Ortskommandant er de plak. De gemeente werd nooit ontruimd, maar toch moesten burgers zich plooien naar de Duitse normen. Het dagelijkse leven stond dan ook in het teken van de aanwezige bezetter. Er was een voortdurende beweging van en naar het front van mensen, goederen en informatie. Duitse soldaten waren hier ingekwartierd en rustten uit. Er stonden ook badinrichtingen ter beschikking. Gewonde soldaten kwamen weer op krachten in de veldhospitalen. Dit verhaal komt trouwens heel mooi in woord & beeld aan bod in het Lange Max Museum.
Desalniettemin zijn er enkele locaties in Koekelare die een verband hebben met het ruimere wederopbouwverhaal. Alle locaties zijn via een route met elkaar verbonden, waardoor je met de fiets (of de auto) kennismaakt met interessante weetjes of de kleine verhalen achter de wederopbouw.
Uitgebreide routebeschrijving
Om de route te volgen (ook te downloaden via
www.toerismekoekelare.be), kun je voor een stuk een beroep doen op het fietsknooppuntennetwerk. De punten op de kaart zijn de bezienswaardigheden onderweg. Je start aan knooppunt 65 ter hoogte van het gemeentehuis (Sint- Maartensplein 19) en volgt dan vervolgens:
61-3-9-49-36-26-72-62-93.
Via de Westveldweg rij je een stuk rechtdoor tot op het kruispunt met de Veldstraat (bordje met knooppunt 93 en Krekedalroute). Hier sla je linksaf (volg het bordje van de
Krekedalroute), bij het eerstvolgende kruispunt ga je rechtsaf (Litterveldstraat) en passeer je Koekelarebos om er kennis te maken met de Koekelareden. Als je vervolgens rechtdoor fietst en het kruispunt met de (drukke!) Provinciebaan (ga hier ook even links om de voormalige boswachterswoning
‘Bois Fleuri’ te bezichtigen) oversteekt kom je in de Bovekerkestraat en vind je op rechts het arboretum.
Je volgt nu het lange stuk rechtdoor op het fietspad richting centrum Bovekerke, waar je het voormalig gemeentehuis ziet. Je fietst voorbij bakkerij Vanoverberghe-Van Oost en ziet de Sint-Gertrudiskerk aan je linkerkant. Hier kun je rechtsaf de Vladslostraat in om vervolgens de eerste straat links (Molenhoek) te nemen. Op de splitsing met de Burgemeester Van Ackerstraat ga je linksaf en passeer je de
wederopbouwhoeve (nr. 20). Dwars de Werkenstraat en ga verder de Burgemeester Van Ackerstraat in tot je knooppunt 22 tegenkomt. Via 93 kom je opnieuw bij de start (knooppunt 65) uit.
Beknopte routebeschrijving
Start bij knooppunt 65 aan het gemeentehuis en dan vervolgens:
61-3-9-49-36-26-72-62-93-Links Veldstraat-Rechts Litterveldstraat-Dwarsen Provinciebaan-Rechtdoor Bovekerkestraat-Rechts Vladslostraat-Links Molenhoek- Links Burgemeester Van Ackerstraat-Dwarsen
Werkenstraat-Rechts aanhouden op Burgemeester Van Ackerstraat-22-93-65.
Dit traject wijkt af van het
knooppuntennetwerk
FENIKS 2020: ‘Plantrekkers. Terugkeren en herbeginnen na de Eerste Wereldoorlog.’
Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren honderdduizenden Belgen naar het buitenland gevlucht. Vanuit de frontstreek was Frankrijk de voornaamste bestemming. Niemand had voorzien dat zij pas na vier jaar aan terugkeren konden denken. De volledige verwoesting van hun huizen en dorpen plaatste veel gezinnen voor een verscheurende keuze. Keren we terug of niet? En waarvan zullen we bij onze terugkeer leven? Plantrekkers geeft een antwoord op deze vragen en toont hoe mensen na de oorlog de draad weer oppikten.
Deze tentoonstelling kan je bezichtigen in de serre van het Fransmansmuseum. Ze loopt nog tot en met 23 december.
‘Plantrekkers’ – Foto Stadsarchief Brugge, collectie Brusselle-Traen
Locatie:
De Brouwerij – Fransmansmuseum Sint-Maartensplein 15b
www.toerismekoekelare.be – 051/61 04 94
Het verhaal van de rouwende moeder en pacifistische kunstenares Käthe Kollwitz
Net aan de overkant van het Fransmansmuseum kom je in het Käthe Kollwitz Museum meer te weten over de zoon van deze kunstenares, Peter. Als jonge Duitse WOI-frontsoldaat sneuvelde hij in de nacht van 22 op 23 oktober 1914 niet ver van Diksmuide. Hij was pas 18 geworden... Om haar verdriet te verwerken maakte zijn moeder Käthe twee beelden van treurende ouders ('Het Treurend Ouderpaar'). Dit
meesterwerk staat nu op de Duitse militaire begraafplaats van Vladslo en is zeker een bezoekje waard!
Het Käthe Kollwitz Museum – Foto gemeente Koekelare
Uiteraard is er ook een unieke verzameling kunstwerken van deze expressionistische Duitse kunstenares terug te vinden.
Het museum belicht haar echter niet enkel als kunstenares, maar ook als sterke vrouw en (rouwende) moeder. De rode draad doorheen de tentoonstelling is haar aanklacht tegen het feit dat kinderen het grootste slachtoffer zijn in de oorlog.
TIP: bezoek zowel het Fransmansmuseum met de tijdelijke tentoonstelling als het Käthe Kollwitz Museum met één en hetzelfde ticket!
Locatie:
De Brouwerij – Käthe Kollwitz Museum Sint-Maartensplein 15b
www.toerismekoekelare.be – 051/61 04 94
Fietsen door het puin met Jules Vanhevel – Jubileumjaar 2020
Deze wielrenner en flandrien avant la lettre werd exact 125 jaar geleden geboren in Koekelare.
Vanhevel woonde echter het grootste deel van zijn leven in buurgemeente Ichtegem. Omdat het in 2020 ook exact 100 jaar geleden is dat hij zowel Vlaams als Belgisch kampioen werd en ook de Ronde van Vlaanderen op zijn naam wist te schrijven, vieren
Jules als Belgisch kampioen – Foto gemeente Ichtegem
beide gemeenten zijn ‘jubileumjaar’ met een aantal activiteiten.
Vanhevel was een van de eerste renners die na de Eerste Wereldoorlog opnieuw op de fiets sprong om te koersen. Hij nam deel aan de ‘Omloop der Slagvelden’ en fietste letterlijk door het puin… Hij startte veelbelovend met een tweede plaats in de eerste rit en een vijfde plaats in rit twee.
Mechanische pech sloeg hem echter uit koers, net voor hij Ichtegem & Koekelare zou doorkruisen.
Speciaal voor dit jubileumjaar krijgt de Engelstraat- Koekelarestraat-Ichtegemstraat (de verbinding tussen Koekelare en Ichtegem) een nieuwe naam: de Avenue Jules Vanhevel. Verder zal er langs de avenue Jules Vanhevel van Ichtegem tot in Koekelare een etalagetentoonstelling te bezichtigen zijn. Hiervoor worden oude prenten in de etalages van de lokale handelaars tentoongesteld.
In De Brouwerij in Koekelare loopt er vanaf 15 mei t.e.m. 15 november i.s.m. KOERS, het museum voor de wielersport, een kleine tentoonstelling rond het leven van Jules Vanhevel, aangevuld met enkele leuke memorabilia zoals zijn fiets uit 1920. De toegang is gratis.
Tijdens dit jubileumjaar zul je ook lokale Jules Vanhevel- producten op de kop kunnen tikken in Ichtegem. Zo zal brouwerij Strubbe met een Jules-bier uitpakken.
De middenstandsactie in Ichtegem kent zijn hoogtepunt op zondag 20 september 2020 met een Jules Vanhevel
retropicknick in Ichtegem. Tijdens deze picknick zal ook de officiële prijsuitreiking van de fietsactie plaatsvinden.
‘Ichtegem viert Jules Vanhevel’ wordt afgesloten met de 94ste GP Jules Van Hevel op zondag 4 oktober 2020.
Locatie:
De Brouwerij
Sint-Maartensplein 15b
www.toerismekoekelare.be – 051/61 04 94 www.ichtegem.be – 059/34 11 39
‘Van monster tot magneet’ in het Lange Max Museum (vanaf midden juni)
De tentoonstelling op de site van het Lange Max Museum focust op de opkomst van het oorlogstoerisme en de hoge vlucht die het in Koekelare genomen heeft tijdens het volledige interbellum. Het kanon ontwikkelde zich na de oorlog van een oorlogsmachine tot een drukbezochte toeristische attractie. Van dichtbij, maar ook van heinde en verre kwamen mensen op eigen houtje of in groep het kanon bezoeken. Het ministerie voor Landsverdediging en het Nationaal Werk voor oorlogsinvaliden richtten de site in. In 1924 was het al opgenomen in de officiële lijst van de
bewaarde oorlogssites. Lange Max raakte ook geïntegreerd in allerlei reisschema’s en circuits, die de slagvelden wilden verkennen.
Ook enkele toenmalige groten der aarde wilden dat fameus kanon wel eens van dichtbij zien.
Winston Churchill, minister van Oorlog en George V, koning van het Verenigd Koninkrijk kwamen langs. Kroonprins Hirohito, die in 1926 keizer van Japan zou worden, kwam op bezoek in 1921. Ook de Franse president Raymond Poincaré en maarschalk Ferdinand Foch mochten niet ontbreken.
Meestal waren ze daarbij vergezeld van de Belgische koning Albert I.
De tentoonstelling opent midden juni en blijft staan tot en met 15 november. In 1919 bedroeg de toegang 1 frank, nu kan er een vrijwillige bijdrage van een symbolische euro gegeven worden (geen verplichting).
Lange Max als attractie – foto Souvenhiers
Locatie:
Lange Max Museum Clevenstraat 2
www.langemaxmuseum.be – 0475/58 50 51
Heropgebouwde Hovaeremolen dankzij steun uit fondsen voor oorlogsschade
Tijdens de Eerste Wereldoorlog deed de molen, toen nog een houten molen op teerlingen, dienst al uitkijkpost voor de Duitse bezetter. Van daaruit monsterden ze de bewegingen achter de kuststrook en het front, van de kust tot Diksmuide.
Beneden in de molen was er ook een veldkeuken ingericht om de aanwezige soldaten van voedsel te voorzien.
De afgeschoten Hovaeremolen – Foto Souvenhiers
Waarschijnlijk werd daar zelfs voedsel klaargemaakt om naar andere posten van de Duitsers te brengen.
De geallieerden hielden uiteraard niet van ‘pottenkijkers’ en vernielden bij een aanval op 22 maart 1918 het wiekenkruis en de molenkast. Na de oorlog werd de molen
heropgebouwd als stenen bergmolen, met hergebruik van het oude torenkot als onderbouw. Veel van de
oorspronkelijke balken en mechaniek werden teruggeplaatst en zitten nog steeds in de ondertussen gerestaureerde Hovaeremolen.
Rond het voormalige torenkot werd een molenterp
aangelegd, vandaar de huidige typering als bergmolen. Voor het binnenwerk gebruikten ze onderdelen van een stenen stellingmolen uit de Stationsstraat in Lichtervelde, dankzij steun uit de fondsen voor oorlogsschade. In 1921 was de molen opnieuw maalvaardig.
Een opmerkelijke anekdote in de marge van die aanval op 22 maart 1918:
‘Zoals elke dag had Jérome Flameyn, die in de omgeving van de molen woonde, met zijn ezel een wandelingetje gemaakt.
Zoals hij wel vaker deed, stopte hij bij de molen om op de molenterp rustig zijn pijpje te roken.
Plots stuikte de molen met een enorm gedruis naar beneden, omgeven door een enorme wolk van stof en meel. Als bij wonder waren alle aanwezige soldaten binnen in de
molengang en raakten ze niet gewond. Jérome echter wel. Eén van de grote houten molenbalken viel op zijn benen. Zijn bil was gebroken en een open wonde bloedde hevig. Samen met
enkele buurtbewoners besloten ze om Jérome zijn been af te binden en zo snel mogelijk op een houten kruiwagen naar het kabinet van dokter René Proot te voeren. Jammer genoeg is de arme man onderweg door uitbloeding gestorven in het
kapelletje aan de Bisschophoek.
Eens terug bij de molen was een Duitse luitenant het tafereel van de opruiming met waterverf aan het vastleggen op een margarinedoos die daar ergens rondslingerde. Bij de
terugtrekking van de Duitsers gaf de luitenant zijn schilderijtje aan de familie Denecker, de laatste molenaars. Toen de Deneckers Koekelare inruilden voor het rusthuis, gaven ze het aan hun buurman Norbert Flameyn, de kleinzoon van de onfortuinlijke Jérome. En zo was de cirkel rond…’
Locatie:
Hovaeremolen
Hoek Hovaerestraat-Wulfaertdijk
Oorlogsbarakken als noodkerk in De Mokker
De inwoners van het groeiende gehucht De Mokker waren vanaf het einde van de 19e eeuw steeds meer vragende partij om over een eigen kerk en priester te beschikken. Als ze een kerkdienst wilden bijwonen, moesten ze immers via
slijkwegen naar het centrum van Koekelare, Leke of Vladslo begeven. Het opgerichte lekencomité slaagde er echter niet in om nog voor de start van de Eerste Wereldoorlog een kerk op te richten.
Tijdens de oorlog lag De Mokker dicht bij de frontlinie.
Naburige dorpen Vladslo en Leke werden zelfs ontruimd en vernietigd.
De Mokker bleef echter gespaard. In 1920 kwam er een noodkerk tot stand op de hoek van de Lekestraat en de Pottebezemstraat.
Het lekencomité kocht twee oorlogsbarakken aan om er een kerk mee op te bouwen. Deze noodkerk was een belangrijke stap in de oprichting van de parochie De Mokker (1925).
Vanaf 1930 kreeg een nieuwe stenen kerk vorm naar een ontwerp van de Brugse architect Maurice Dinnewet en werd de noodkerk afgebroken. De kerk werd in 1932 in gebruik genomen.
Locatie:
Noodkerk De Mokker – Foto Souvenhieres
Heilige Pastoor van Arskerk Ommegangstraat 30b
Koekelareden gretig gebruikt bij herbebossing
De Koekelareden (of Pinus nigra subsp. laricio 'Koekelare') is een variant van de Corsicaanse den die tot buiten Vlaanderen bekend staat voor zijn groeikracht en kwaliteit én weinig eisen stelt aan de bodem. Hij heeft een snelle groei en een rechte stam. Al deze eigenschappen hebben er voor gezorgd dat de Koekelareden een belangrijke rol heeft gespeeld bij de wederopbouw van Koekelarebos na de Eerste Wereldoorlog.
Het oorspronkelijke zaadbestand van de Koekelareden, aangeplant in 1882, bevindt zich net aan de overkant van de Provinciebaan in het arboretum van Koekelare.
Koekelare heeft een eigen den – Foto Erik Malfait
Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog omvat het
Arenbergdomein (waartoe Koekelarebos behoorde) nog meer dan 300 hectare, waarvan 142 hectare bos.
Het bos lag in de Eerste Wereldoorlog op tien kilometer van de frontlijn en werd zwaar getroffen. Maar liefst 116 hectare bos sneuvelde om het front te bevoorraden van het nodige hout om versperringen en bruggen te bouwen. In 1922 bleef er amper 22 hectare versnipperd bos over en van 1924 tot 1926 werd met moeite een veertigtal hectaren
naaldboompercelen herbebost. Onder meer met de Koekelareden, die het vooral op de minder vruchtbare gronden goed deed.
In 1929 groeide het bos uiteindelijk nog aan tot zo’n 70 hectare, ondanks felle tegenkanting en inbeslagnames door onder meer het toenmalige gemeentebestuur en grote landbouwers. Zij krijgen steun van de Belgische Boerenbond, die helemaal geen bos meer wilde.
Locatie:
Koekelarebos (+arboretum)
Litterveldstraat 10 (+Bovekerkestraat)
Voormalige boswachterswoning ‘Bois Fleuri’
Duitse soldaten werden tijdens WOI ingekwartierd in deze woning van boswachter August Plaisier (helemaal links op de foto). Op het erf, in de weides en akkers stonden barakken.
De ligging, in de bevoorradingszone vlak achter de stellingen en de bevoorradingsspoorlijn, zorgde er wel voor dat
beschietingen hier en daar heel wat schade hebben aangericht, zoals bijvoorbeeld aan het metselwerk.
Het huis kende een grondige verbouwing in 1942, die op vandaag voor een groot stuk behouden is gebleven. Bij deze verbouwing is wel veel van de oorspronkelijke charme van het gebouw verloren gegaan.
Locatie:
Provinciebaan 56
Bois Fleuri – Foto Souvenhiers
Architect Theo Raison drukte zijn stempel op Bovekerke na de oorlog
Tijdens de Eerste Wereldoorlog lag Bovekerke op de rand van het door de Duitsers bezette gebied. Op 16 en 17 oktober 1914 drongen de eerste Duitse patrouilles het dorp binnen.
Na wederzijds geweervuur tussen de Duitse troepen en de geallieerden (Belgische, Franse en Marokkaanse soldaten die
‘De Platse’ van Bovekerke bezetten) veroverden de Duitsers uiteindelijk het dorp.
Bij beschietingen door de geallieerden op 17 september 1917 raakte de dorpskom zwaar beschadigd. Op diezelfde dag verlieten de zusters noodgedwongen hun klooster in de Oudstrijdersstraat. Op 9 november 1917 sloeg de volledige bevolking op de vlucht naar Sint-Truiden en omstreken.
- Bouw van het gemeentehuis
Het voormalige gemeentehuis van
Bovekerke doet op vandaag dienst als woongelegenheid voor het Sociaal Huis van Koekelare. Het gebouw, daterend uit de jaren 1920, vormt een visueel geheel met de gemeenteschool van circa 1873 in
neoclassicistische stijl.
Het ontwerp van het gebouw is van de hand van
Het voormalige gemeentehuis van Bovekerke – Foto Willy Vereenooghe
architect Theo Raison uit Brugge. Hij legde zich na WOI toe op het ontwerpen van gebouwen in de frontstreek, waar veel moest worden heropgebouwd.
De plannen voor de bouw van het gemeentehuis kregen in 1922 goedkeuring van de gemeenteraad, zodat de gemeenteraadszittingen voortaan niet meer
op café moesten doorgaan. De Brugse invloeden in het gebouw in regionalistische (Vlaamse) stijl zijn nog steeds
duidelijk zichtbaar.
Let bijvoorbeeld eens op de trapgevel en de herhaalde toepassing van Tudorbogen. De deuropening is afgewerkt met een Tudorboognis, waarin het wapenschild van het dorp is aangebracht.
Locatie:
Bovekerkestraat 170
- ‘Plans tot herstelling’ van de parochiale Sint- Gertrudiskerk
De Duitse bezetter gebruikte de Sint-Gertrudiskerk aanvankelijk als hospitaal en nadien als pakhuis. De toren deed dienst als waarnemingspost. De klokken
Tudorboog
werden vernield. In 1917 raakte de kerk zwaar beschadigd. Ook het 19e-eeuwse orgel ging verloren.
Theo Raison, weer hij, maakte de ‘plans tot herstelling van de parochiale kerk’ om de oorlogsschade te herstellen in de periode 1920-1923. Er was schade aan het metselwerk en vooral het interieur had het zwaar te verduren gekregen. Ook de
omsluitingsmuur en de poort tot het kerkhof dateren uit deze periode. De poort werd heropgebouwd in 1977 n.a.v. de verbreding van de Werkenstraat.
De beschermde kerktoren – Foto Willy Vereenooghe
In 1974 werd de kerktoren als monument beschermd.
Locatie:
Bovekerkestraat 149
Wederopbouwhoeve
Al op de Ferrariskaart (een redelijk betrouwbare militaire kaart, gemaakt in 1770-1778) was er bebouwing te zien op deze site. Uit plannen van de ‘Dienst Der Verwoeste
Gewesten’ blijkt dat de hoeve in 1920-1925 herbouwd werd in opdracht van E. Maertens-Goethals, met onder meer een uitbreiding en verbouwing van het boerenhuis en de schuur.
Zo zag de schuur er uit voor de recente verbouwing – Foto Pol Vanneste
De Brusselse architect Victor Renders tekende voor het ontwerp.
De schuur werd onlangs -nogmaals- heropgebouwd. De twee verhoogde inritten, de steunberen (een massieve plaatselijke verzwaring van het muurwerk als versteviging) en de
combinatie van een schilddak en een zadeldak trekken de aandacht.
Locatie: Burgemeester Van Ackerstraat 20
Overzicht andere activiteiten Koekelare
Op zoek naar wat inspiratie om je ‘wederopbouwtocht’ aan te vullen met iets anders? Misschien is dit ook wel iets voor jou:
o Tentoonstelling fotowedstrijd 'Stilte' – zomer In tijden waar iedereen het almaar drukker heeft en constant bereikbaar is, groeit ook de nood naar stilte. Verschillende
(amateur)fotografen gaven op hun manier invulling aan het thema. Enkele van deze foto’s prijken tijdens de zomermaanden aan enkele gevels in de Poëziestraat
(Noordomstraat).
o Fotowedstrijd ‘Koekelare anders bekeken’ – t.e.m. 2 oktober
Ga op stap en toon het Koekelare dat we niet kennen, nog nooit zo gezien hebben of uit die aparte hoek benaderden, beelden die jij alleen ziet...
o Zomerzoektocht – 2 juni t.e.m. 30 september Speuren op de rand van de Polders tussen kerk & kapel… Deelname is volledig gratis. Het formulier is verkrijgbaar bij de dienst voor toerisme & cultuur.
o Open Monumentendag – 13 september Deze dag staat in het teken van
wederopbouw. Het programma volgt nog.
Deze brochure is een realisatie van de dienst toerisme & cultuur m.m.v.
Marc Dewilde en IOED Polderrand. De ‘Inventaris Onroerend Erfgoed’ was samen met de beeldbank ‘Souvenhiers’ van de archeologisch-historische
kring Spaenhiers een belangrijke inhoudelijke bron.
Contact:
Dienst toerisme & cultuur Sint-Maartensplein 15b 8680 Koekelare
cultuurentoerisme@koekelare.be www.toerismekoekelare.be
Openingsuren:
dinsdag: 09u30-12u en 13u30-17u woensdag: 13u30-17u
donderdag: 09u30-12u en 13u30-17u vrijdag: 09u30-12u en 13u30-17u
zater-/zon-/feestdag: 13u30-17u (enkel van 15 mei t.e.m. 15 november)
