Jaarverslag Jong geleerd, oud gedaan. Dirk bereid met kleinzoon Duko (9) een spreekbeurt voor.

Jaarverslag 2015

Jong geleerd, oud gedaan.

Dirk bereid met kleinzoon Duko (9) een spreekbeurt voor.

Jaarverslag 2015 Vereniging Benthuizer Molenaars

Voorwoord 1

Molens in de gemeente 2 - Alphen 3^de molengemeente - korenmolen De Haas - organisaties

De Vereniging 3

Enkele molenzaken 4

Vergaderingen 5

- van de Vereniging - met de Stichting - het ontruimingsplan

Kalenders 6

- activiteiten

- onderhoud en inrichting

veiligheid en hygiëne 7

Cijfers 8

Producten 9

Colofon

Uitgave Vereniging Benthuizer Molenaars Sportlaan 15, 2731 CD Benthuizen 079 331 0524

Editing Ap de Ruiter

Druk Uniqo grafisch totaal, Noordwijk Foto omslag Mariëlle Kuijper-Kossen

Dit verslag is in eerste instantie geschreven voor

 leden van de Vereniging Benthuizer Molenaars

 oud-leden van deze vereniging

 bestuurders van de Stichting Molen De Haas

 enkele molenorganisaties

 redacties van molenbladen

 gemeente Alphen aan den Rijn

1__________________________________VOORWOORD

Beste lezer,

Het valt me op hoe snel te de tijd gaat. Alweer het derde jaarverslag van mijn hand ligt nu open voor u. En opnieuw een jaar om tevreden op terug te kijken.

2015 bood ons geen onvoorziene omstandigheden, geen hoogtepunten of dramatische gebeurtenissen binnen onze vereniging. Maar leg het verslag niet gelijk opzij, want ook de ontwikkelingen die zich wél voordeden zijn de moeite waard om gelezen te worden.

Wat is de “onze” molen toch een juweeltje in Benthuizen. Van heinde en ver overheersen de wieken het dorpssilhouet, zeker als de molen draait. En dat is bijna elke vrijdag en zaterdag het geval, als de wind ons niet in de steek laat.

Ons team van vrijwillig molenaars houdt het beroep levend. En het werk van al die duizenden vrijwilligers die de bijna 1200 werkende molens in Nederland aan de praat houden, heeft geleid tot de nominatie van dit oude ambacht als

“traditie” voor de UNESCO-lijst van (immaterieel) werelderfgoed. Voorwaar iets waar de molenaars trots op zijn.

Ook van belang is te melden dat in het verslagjaar de molen een rol heeft gespeeld in de opleiding van molenaars. Niet alleen hebben we leerlingen over de vloer die door de instructeurs uit ons eigen team worden opgeleid. Maar ook is de molen ingezet voor het landelijk examen (3 geslaagde kandidaten) en het provinciaal toelatingsexamen (4 geslaagden toegelaten tot het landelijk

examen). Dat is belangrijk omdat de gemiddelde leeftijd van onze leden jaarlijks stijgt. Jonge aanwas is altijd welkom om kennis te maken met dit uitdagende vrijwilligerswerk.

We hebben het team van korenmolenaars verder kunnen versterken. Hans de Graaf en Henk Kooi kunnen inmiddels zelfstandig malen en ondergetekende volgt de opleiding onder de vleugels van Kees van der Lede. Daarmee wordt de wekelijkse bevoorrading van de winkel minder kwetsbaar.

En dat is nodig, gezien de omzetcijfers. Bijna 16.000 kg tarwe (+28%) en 860 kg spelt (+ 15%) liep er tussen de maalstenen door. Ruim 13.000 kg werd in de buil (zeefmachine) verwerkt tot verschillende soorten bloem en griezen. En tot ons genoegen hebben we in Kaasboerderij SOL in het Rietveld een vaste afnemer voor de resterende zemelen (het schilletje van de tarwekorrel). Een test bij de universiteit Wageningen heeft uitgewezen dat ook dit restproduct nog nuttige voedingswaarde voor de veestapel herbergt.

Het bezoek aan de molen is iets achtergebleven bij de voorgaande jaren. (ruim 800). Toch komen elk jaar weer mensen die al jaren in Benthuizen wonen voor het eerst “boven”. En alle jaren tellen we ook tientallen buitenlanders… Naast alle andere bezoekers zijn ook de vrienden van de molen altijd op zaterdag (van 10 tot 16 uur) welkom. Voor groepsbezoeken kunt u een afspraak maken met Jan Menge, 079 3310 524.

Namens de Vereniging Benthuizer Molenaars, Dirk Kuijper, voorzitter

Molens in de gemeente__________________________2

Alphen is nu de 3^de molengemeente in Nederland

Korenmolen De Haas is de enig overgebleven windmolen in het gebied van de voormalige gemeente Benthuizen.

In 1991 ging de gemeente Benthuizen op in de nieuwe gemeente Rijnwoude met 9 molens en in 2014 staat de molen in de gemeente Alphen aan den Rijn, een gemeente met 18 molens. Daarmee is deze gemeente nr. 3 in de ranglijst van molengemeenten in Nederland. (na Molenwaard met Kinderdijk en Kaag en Brasem).

Hier kunnen we terecht trots op zijn. We verwachten van de gemeente dan ook een molenvriendelijke houding met ook voor dit monumentale erfgoed. Van belang is dat de nieuwe gemeentelijke subsidieregeling (2015) voor het molenonderhoud is gehandhaafd op het niveau van de oude gemeente Rijnwoude. Er is dus zeker aandacht voor molens als onderdeel van ons recreatieve landschap in het Groene Hart. We stellen alles in het werk om dat zo te houden.

Korenmolen De Haas

Molen De Haas is gebouwd in 1772. Het is een betrekkelijk kleine, stenen korenmolen van het type stellingmolen. De vlucht (lengte wiek) is 19.20 meter.

De hoogte van de stelling is 5.85 meter.

De molen is tot 1932 als windmolen voor het malen van graan in gebruik geweest.

In 1974 mislukten restauratiepogingen van de inmiddels vérgaand vervallen molen, maar in 1982 nam de gemeente Benthuizen het eigendom van de molen en de grond over en besliste de gemeenteraad dat tot restauratie moest worden overgegaan.

De restauratie gebeurde in 1984 en begin 1985.

Op Nationale Molendag 1985, op 11 mei, draaiden de Benthuizer molenaars voor het eerst met de nog niet opgeleverde molen.

Vlak van tevoren was Cor Boonstra als de eerste molenaar voor het examen van De Hollandsche Molen geslaagd.

De eerste draaidag na oplevering was 7 december 1985. De Haas draaide toen bijna anderhalf etmaal achtereen. Er waren op dat moment al drie geslaagden.

7 december 1985 wordt dus gerekend als de datum waarop korenmolen De Haas weer in bedrijf werd genomen. Dat is inmiddels meer dan 30 jaar geleden!

Organisaties voor de molen Stichting Korenmolen De Haas

In 1974 werd een molencomité opgericht, dat na een mislukte restauratiepoging op non-actief ging. Er was intussen uit de bevolking (toen rond 2000 inwoners) wel al een bedrag van ongeveer 20 000 gulden toegezegd!

In 1982 volgde, samen met de gemeente, een herstart. En nu lukte het wel.

Op 9 mei 1987 droeg de gemeente de gerestaureerde molen in eigendom over aan de inmiddels opgerichte Stichting Molen De Haas. (later Stichting Korenmolen De Haas) Vereniging Benthuizer Molenaars

Tijdens een voorlichtingsbijeenkomst in 1982 van de gemeente Benthuizen, De Hollandsche Molen en het Gilde van Vrijwillige Molenaars besloot een aantal Benthuizenaren de opleiding tot vrijwillig molenaar te gaan volgen. Dat groeide toen aan tot elf man (allen Benthuizenaren) Met een dergelijk grote groep besloten dezen zich te verenigen in wat in december 1984 de Vereniging Benthuizer Molenaars werd.

Er is geen vaste molenaar: de molenaars draaien in een weekrooster. De molenaar van de week draagt aan het eind van zijn week de molen over aan zijn opvolger in het rooster. In het rooster is ook aangegeven wie tweede (of derde) molenaar is.

Verantwoordelijk tegenover de Stichting is het bestuur van de Vereniging.

3________________________________DE VERENIGING

De Vereniging kent verschillende soorten leden:

 gewone leden

 aspirant-leden

Gewone leden zijn leden met een afgeronde molenaarsopleiding. aspirant-leden zijn leden die in opleiding zijn.

Er is voor aspirant-leden geen examenverplichting en ze mogen alleen onder toezicht van een gediplomeerd molenaar de molen bedienen.

Voorwaarde voor leden is dat men in het molendraairooster op zaterdagen wil en kan draaien of anders tenminste regelmatig op doordeweekse dagen.

De roosters voor het draaien met de molen worden per halfjaar gemaakt, evenals het rooster voor de Nationale Molendag en Monumentendag.

Uitgangspunt is dat op de zaterdagen tenminste twee molenaars aanwezig zijn.

De “eerste molenaar” in het rooster is in die week verantwoordelijk voor de molen. Nu er meer molenaars zijn die ook daadwerkelijk tarwe malen op de vrijdagmiddag wordt ook halfjaarlijks een maalrooster opgesteld.

Om verantwoording te kunnen afleggen, en om de opvolger goed te informeren, wordt van iedere draai- en maaldag een standaardregistratie gemaakt in het Maalboek.

De leden

Het bestand aan leden was ultimo 2015 zeven, dank zij het met succes afgeronde examens door René Molenaar. André Canrinus is na zijn opleiding als molenaar vertrokken en werkt nu op korenmolen De Eendracht in Alphen. In de loop van het jaar is Louis Verstraaten als aspirant-lid (in opleiding) toegetreden.

Naam functie status

 Dirk Kuijper voorzitter lid

 Jan Menge secretaris lid

 Cor Boonstra penningmeester lid

 Kees van der Lede lid

 Hans de Graaf lid

 Henk Kooi lid

 René Molenaar lid

 Louis Verstraaten in opleiding aspirant-lid

 Helge van Kalken aspirant-lid

 Jos Zevenhuizen aspirant-lid

Het aantal molenaars dat op De Haas is opgeleid en voor het landelijk examen is geslaagd is intussen 14.

Door het Gilde van Vrijwillig Molenaars is molen De Haas in 2006 tot stagemolen (opleidingskwalificatie) aangewezen.

Daarbij zijn Jan Menge en Kees van der Lede benoemd tot stage-molenaar (kwalificatie). Hans de Graaf en Henk Kooi zijn voorgedragen als instructeur.

De opleiding is een algemene opleiding, niet slechts bestemd voor molenaars van De Haas.

Veel van onze molenaars hebben ook nog andere werkzaamheden op andere molens of in molenbesturen. Zo worden kennis en ervaring gedeeld.

ENKELE MOLENZAKEN___________________________4

Molen De Haas als fabriek

In de molen liggen twee koppels 16-der maalstenen. Het zijn zgn. kunststenen met een diameter van 1.40 m. (omtrek 16 Amsterdamse voeten).

Eén van de koppels is uitgerust met een motoraandrijving (het waait nu

eenmaal niet ieder weekend voldoende). Meestal malen we op vrijdagmiddag en verwerken we de maalproductie nadat het meel tot rust gekomen is een week erna op zaterdag. Daarmee is het eindproduct in de winkel altijd vers. Het andere koppel wordt door windkracht aangedreven. Sporadisch wordt op windkracht gemalen. Het is zaak om deze vaardigheid in de vereniging te behouden, maar dat is gezien de kwaliteitseisen die aan de winkelproducten worden gesteld niet eenvoudig.

Ons product

Op de molen malen we tarwe tot volkorenmeel en bloem voor de molenwinkel:

 iets grover dan “bakkerskwaliteit” op verzoek van de winkel voor klanten die er brood mee bakken

 normale ‘bakkerskwaliteit’ om bloem te kunnen maken.

 spelt volkorenmeel en bloem

Om van volkorenmeel bloem te kunnen maken moet het meel gezeefd worden.

Dit gebeurt met een borstelbuil, een ronddraaiende borstel veegt het volkorenmeel over een zeef en scheidt op die manier de bloem en de griezen van de zemelen. Het zeefproces zelf wordt het builen van het meel genoemd.

Zie voor de verschillende producten het hoofdstuk Producten, blz. 10.

Molenwinkel

De bemensing van de winkel en de organisatie ervan is in 2006 overgenomen door de Stichting. Het productenpakket is toen en daarna sterk uitgebreid, evenals de deskundigheid voor het werken ermee.

De molenaars kunnen zich daardoor geheel richten op de werkzaamheden op de molen.

Op zaterdagochtend wordt door de molenaar en de winkelbeheerd(st)er overlegd hoeveel product er die dag klaargezet moet worden voor de komende week. De molenaar bepaalt dan hoeveel er gebuild moet worden.

Leuk is dat we een afnemer uit Duitsland hebben die af en toe

pannenkoekenmeel komt kopen voor zijn restaurant. Verder gaat bijna al het verkochte materiaal in kleine verpakkingen de winkel uit.

De molenbiotoop

Voor een windmolen is een goede windtoetreding en -afvoer belangrijk.

Vroeger natuurlijk nog meer dan tegenwoordig omdat men niet beschikte over een motoraandrijving voor de maalsteen.

De windtoetreding naar de molen is, met uitzondering van die uit het Zuiden tot het Zuidwesten, goed. Jammer genoeg is dat juist de windrichting die het meest voorkomt. De windbelemmering wordt veroorzaakt door de huizen langs de Dorpsstraat schuin tegenover de molen, die ook turbulentie veroorzaken Die woningen zijn gebouwd voordat de molen gerestaureerd werd.

Het verwijderen van de bomen in de Dorpsstraat is wél gunstig geweest. De molenaars snoeien in overleg met de eigenaren zelf de bomen op de aanliggende erven.

Tegenwoordig geldt in de bestemmingsplannen van Alphen aan de Rijn voor iedere molen een beschermingszone volgens de biotooprichtlijn.

Cor Boonstra is door de Vereniging De Hollandsche Molen voor De Haas als biotoopwachter aangesteld. Hij toetst bouwplannen aan de biotoopeisen.

5_______________________________VERGADERINGEN

Er zijn in 2015 vier vergaderingen van de VBM geweest.

Deze vergaderingen worden bijgewoond door Ap de Ruiter van de Stichting in verband met onderhouds- en veiligheidsaangelegenheden.

Een korte samenvatting van de gespreksonderwerpen:

Op 14 januari

 Ontruimingsplan

 Vervangen onderhoudsplanning

 Voorbereiden binnenschilderwerk

 Gebreken kruivloer

 excursievoorstel

Op 28 maart (voorafgaand aan het jaarlijks overleg met de Stichting):

 werven nieuwe molenaars

 brandweeroefening

 aangepaste fietsroute

 komend afscheid van Cor als molenaar (medio 2016) Op 1 juli:

 Organisatie molenwinkel

 Evaluatie molendag

 Bliksemafleider controle

 Veiligheidsprocedure afschieten luiwerk

 Examendag landelijk examen op 27 okt.

 Gebruik molenhuis Op 28 september:

 Proefexamendag provinciaal op 5 dec.

 Onderhoud stellingdek

 Scenario’s onderhoud/vervangen kruivloer

 Organisatie molenwinkel

Tijdens al deze vergaderingen werden kleine onderhoudszaken besproken.

Vergadering met de Stichting

Eenmaal per jaar vergaderen de Stichting en de Vereniging samen.

In 2015 vond die bijeenkomst plaats op 28 maart, aansluitend op de vergadering van de Vereniging.

Op de agenda stonden onder andere:

 het gezamenlijke jaarverslag 2014

 afspraken voor Koningsdag en Nationale Molendag

 onderhoud en inrichting

 organisatie van de winkel (de bakens verzetten)

 publiciteit rond festiviteiten.

De vergaderingen van de Stichting werden namens de Vereniging bijgewoond door Kees van de Lede

KALENDERS___________________________________6

Een greep uit onze activiteiten 2015

januari 16 Diner aangeboden door het Stichtingsbestuur maart 5 Bezoek School met de Bijbel

19 Schoolbezoek april 27 Koningsdag mei 4 vlag halfstok

5 vlaggen volgens reglement 9 MOLENDAG

-100 bezoekers -30 kinderen gewogen

-9320 omwentelingen (8 tot 22 uur) juni 27 Laurafietstocht

juli 6 Bezoek Monumentenwacht aug 5 brandblussercontrole sept 13 Monumentendag okt 9 Bietenoptocht

27 Afname landelijk examen, 3 geslaagde kandidaten dec 5 regionale proefexamens, 4 kandidaten geslaagd

Onderhoud en inrichting 2015

Het regelmatig onderhoud gebeurt planmatig aan de hand van aftekenlijsten in het maalboek en een onderhoudsstaat in de koffieruimte.

januari 2 Bezettouw gerepareerd

16 tapeind opengelegd en gesmeerd 29 overring en rollen gesmeerd februari 6 enkele kruirollen vervangen

20 enkele gloeilampen vervangen maart 21 maalstenen nagekeken

mei 7 maalstenen westkoppel afgesteld door Vaags 23 maalstenen gebild (gescherpt)

27 bezettouw vervangen juni 5 kruirol vervangen

juli 4 muren maalzolder schoongemaakt

11 wieken gecheckt, hekwiggen zeilklamp en kluften aug 1 spoorwielkammen gewassen

22 maalzolder gewit 29 breekpennen vervangen sept 4 zeilklampen vervangen okt 16 paltouw vervangen

31 oostkoppel opengelegd en schoongemaakt nov 27 luiwerk gesmeerd

dec 16 stelling schoongemaakt

7___________________________Veiligheid en hygiëne

Veiligheid en hygiëne

Op molen De Haas wordt de Hygiënecode gehanteerd.

De code geldt voor windmolens waarop consumptiegraan wordt verwerkt.

Ze valt onder de Warenwetgeving Hygiëne van Levensmiddelen.

De code omvat, voor zover het ons aangaat, regels voor de registratie van inkomende en uitgaande producten, de zorg voor deze producten in de opslag en de verwerking, evenals de reinheid op de molen.

De regels liggen vast in het op de molen aanwezige boekwerk en de uitvoeringsregels die door de Vereniging zijn opgesteld.

Nieuw en aangescherpt landelijk beleid zal er voor zorgen dat in de komende jaren de procedures bij het malen en bewaren van het meel en de bloem zullen worden verbeterd. Zo zal het materiaal in daartoe goedgekeurde tonnen worden bewaard en zal -zoals we al gewend waren- de doorlooptijd van het materiaal tussen aanvoer en verkoop tot een minimum worden beperkt. Altijd vers is een van de sterke punten van onze organisatie en dat willen we zo houden.

Voor de veiligheid op de molen voor molenaars en publiek fungeert de

Risico Inventarisatie en Evaluatie, die in boekvorm ook op de molen aanwezig is.

Deze is ook basis voor verbetering van de veiligheid geweest.

Er is onlangs een nieuwe versie ontwikkeld en aangeboden aan de

moleneigenaren. Wij leven de richtlijnen zo nauwkeurig mogelijk na. Dat heeft soms consequenties voor het bezoek aan de molen, met name op de

vrijdagmiddagen tijdens het maalproces.

Gericht op brandveiligheid heeft de Vereniging een ontruimingsplan opgesteld en aangeboden aan de Stichting. Dit is vastgesteld. In 2016 zal een

brandweeroefening worden gehouden.

CIJFERS_____________________________________8

Productiecijfers in kilogram (laatste 10 jaar)

Volkorenmeel waarvan gebuild spelt veevoer loongemaal tot meel (bloem)

2006 2030 1425

2007 5182 3230 950 300

2008 5120 3610 575

2009 4830 4190

2010 5210 4075

2011 6240 5780

2012 10460 7580 500

2013 10380 8375 300 525

2014 12395 11250 750

2015 15915 13020 860

De cijfers voor bloem geven de ervoor gemalen tarwe aan.

In verband met de aangescherpte regels in de Hygiënecode is het malen van veevoer en het malen van door particulieren aangevoerd product vanaf 2009 beperkt tot gesloten verpakkingen waarvan de herkomst (leverancier) bekend is.

De tarwe en de spelt werden betrokken van Brasser in Biggekerke en na verwerking als meel en bloem geleverd aan de winkel.

Maal- en draaicijfers

omwentelingen draaidagen draaiuren bezoekers (ongeveer)

2006 278 977 116 314 1150

2007 257 535 109 531 1250

2008 255 839 104 530 1120

2009 200 294 98 482 1260

2010 225 787 113 493 1100

2011 240 721 116 546 1225

2012 241 498 108 567 1220

2013 250 137 101 560 1200

2014 272 643 119 595 1050

2015 259 615 109 615 810

Van de 260000 omwentelingen zijn er ruim 153000 op zaterdag gemaakt en ruim 106000 op (vooral) vrijdagen.

De provincie Zuid- Holland hanteert een zgn. draaipremie:

afhankelijk van het aantal omwentelingen dat een molen draait wordt een bepaalde subsidie toegekend.

Daartoe zit op de bovenas een teller.

9___________________________________PRODUCTEN

Het tarwemeel dat op de molen wordt gemalen wordt verkocht in de winkel, hetzij als enkelvoudig product tarwemeel of tarwebloem, hetzij gemengd met bij de graanhandelaar gekochte mixen.

Daardoor kunnen in de winkel zeer veel verschillende producten voor het bakken van brood, cake, koek, koekjes en pannenkoeken verkocht worden.

Het meel dat uit de maalstenen komt is volkorenmeel.

Voor fijnere bakproducten leveren de molenaars ook bloem aan de winkel.

Om van volkorenmeel bloem te maken moeten de zemelen en griezen er uit worden gehaald. Dit verwijderen heet het builen van het meel.

De uitgezeefde zemelen, en in mindere mate de griezen, hebben een lage of geen handelswaarde. De zemelen worden gebruikt als veevoer.

De bloem is daardoor duurder dan volkorenmeel.

Er is dit jaar 860 kg speltmeel gemalen. Dit meel is als volkoren-spelt verkocht.

Vooralsnog wordt er geen speltbloem gebuild. De vraag naar deze producten is nog te gering.

Eind 2011, is de huidige borstelbuil geleverd door Dijkstra in Sloten (Fr), en begin 2012 in gebruik gesteld.

Hierin wordt het meel door een schroefvormige borstel door een goot van enkele achter elkaar geplaatste metalen gazen van toenemende grofheid gevoerd, waardoor ook weer producten uitgezeefd worden van fijne naar grove kwaliteit.

De benaming hiervan is:

. Lemaire (alleen zemelen verwijderd) dit jaar ruim 1000 kg . bloem 400 (grove griezen uitgezeefd) dit jaar bijna 9000 kg . bloem 200 (ook fijne griezen uitgezeefd) dit jaar ruim 3000 kg

De buil vereist, zoals het onderhouds-overzicht laat zien zorgvuldige behandeling.

De zeven zijn een kwetsbaar onderdeel gebleken en worden van tijd tot tijd door de molenaars hersteld.

De buil is opgesteld op de maalzolder.

Zowel het malen, het builen en het afwegen van tarwemeel en bloem gebeurt door de molenaars op de maalzolder, de feitelijke werkvloer.

Het mengen en afwegen van de tarwemeelproducten met de mixen gebeurt in de winkel door de winkelvrijwilligers.

Dirk Kuijper

Benthuizen, maart 2016