(In het navolgende veroorloven wij ons, een aantal passages te citeren uit een grote reportage, die in het Gentse dagblad "Vooruit" in Sept.

AAN DE WESTGRENS VAN DUITSLAND!

EEN REPORTAGE

(In het navolgende veroorloven wij ons, een aantal passages te citeren uit een grote reportage, die in het Gentse dagblad "Vooruit" in Sept.

van dit jaar verschenen is, onder de titel: "Grensland der Demokratie;

Eupen, Malmédy, St. Vith".

Op levendige wijze wordt hier beschreven, hoe het Duitse nationaal- socialisme op Belgische bodem - slechts enkele kilometers ten Zuiden van Maastricht en Heerlen!! - woelt en intrigeert, hoe het geheime organisaties opbouwt en de oorlog voorbereidt.. Dit gebeurt niet alleen in België - maar aan alle grenzen van Duitsland, ook in Nederland, en op de grootste schaal!

De gebeurtenissen in Tsjecho-Siowakije hebben opnieuw het Duitse Nationaal-Socialisme getoond in zijn gedaante van de grote vijand van alle kleine staten in Europa.

Dit verleent aan deze beschrijving van het ondergrondse gewroet aan de Westgrens van Duitsland een dubbele actualiteit.)

I.

Door d~ Aachener-strasse - ,een der hoolidstrai!en van de stad Eupen - loopt e~en jonge man van een jaar of twintig 'en ,neuri·et zachtjes - doch zo dat ik het duidelijk horen kan - het Horst W,essemed, de hymne van het nationaal-socialisme. E~en paar dagen gel·eden is hij naar Monschau gewe1est, aan de andere kant van de grens, waar famil.ie van hem woont en telk·ens opnieuw had men toen di1e muziek gespe1eld. Hij he<eft daar ook een !'ede gehoord, waarin men de "arme bevolking", die helaas gedwon- gen was ,,onder B~eligi.sche terreur te leVIen" beloofde, dat het ni,et lang me•er zou duren tot de Führer haar ~ou komen hal•en ..

Ong<estoord, zonder dat i1emand hem hindert, zonder dat de voorbijgaande agent van politie hem aanhoudt, kan hij hier - op B,el,gisch grondgebi1ed - de hymne der barbarij. neuriën.

Waarschijnlijk heeft hij ni1et 9elez1en - de b!.aden van het Derde Rijk zwij9en zorgvuldig over Vlele ding1en - q.at enkel,e weken g<el1eden e•en andere jonge man - sl•echts 1e1en pa1ar kilomete1r voerder, op Duits grondgebi·ed - door de l'echtbank tot e•en tuchthuisstraf van e·en half jaar werd v•erool'deeld, omdat hij!

tijdens zijn we·rk zachtjes 1een paar maten van de ln~ernational'e

floot?

Bij 1een café op de hoek, waar hij nu voorbijgaat, .groet ,e,en vri·end hem: "Heil HiHer !" S.en ik nog in Bel.gië? In 1e1en boek- winkel, >enk,ele huiz·en verder, waar ik de "Soir" wil kopen, is deze r·eeds uitverkocht. Men heeft sl<echts enkde· ex,emplar·en en die zijn spoedig weg, maar de "Kölinische Zeitung", de "W,est- Deutscher Beobachter", "der Volksfreund" (Ak1en), "der S.A.

Mann", "das Schwarz1e Korps" van Gestapo-Himmlier en z,elfs

587

AAN DE WESTGRENS VAN DUITSLAND

588

St..,eicher's misdadig bl;ad "der Stürmer" kan ik hi•er in vel·e, vele

·exempla..,en kopen.

Ik mag teehier onzen jongen man ni,et uit het oog v~erliezen. Twee vritenden hebben zich thans bij hem gevoegd 'en we,erom heét men ·elka.ar met "Heil HiHer!" begroet. Nu pas bemerk ik dat aHe drie 'een zwarte na,uwg·eslo~en rijbroek dragen 'en hog·e zwar- te rijlaarz,en ten da't ze ,e,en l'legenjas aan hebben, di·e - om het uniformverbod te ontgaan - hun verdere kl,eding v.erbergt. Zij

!;open nu langs het raadhuis 'en vol.gen de grote straatweg in de richting Ak,en. Ste,eds me•er jonge(i,eden komen uit de kleine zijstraatjes :en .aHen zijn geHjk gek(,e,ed. "Heil Hitl.er!", "Heil HiHer!". Bij een oprijlaan - "Kurhotel Bl"edohl - Restaurant - Fesi:säl,e" staat op een bord - slaan aHen links af.

Een ogenblik blijf ik staan. Van het "Kurhotel" is van de straat af niet ve,el. te zi,en. E~en verwaarloosd park 'en daarachter een vervel,oos groot gebouw. Plotseling klinkt e'en commando: "links- l"echts, links rechts". E~en ogenblik lai!er v~erschijnen een twintig- tal knapen van acht tot ve,erti.en jaar oud in ,e,en kort blauw broekje 'en 1e·en wit hemd, begelleid door een blonden jongen man, di'e probeert zo krachtig mogelijk te kommande..,en. ~ij de uitgang van het park e~en ni,euw kommando "rechtsomkeert - mars" ten ook de HiHerjeugd verdwijnt in de richting van Hotel Bl"edohl.

Het begint intussen donker te worden. Een tram met het op- schrift "Eupen-Grenz,e" komt voorbij. Voor de huizen zitten v·ele bewoners gemoedelijk hun pijp te rok·en, en vriendelijk klinkt hun groet: "Guten Abend", Guten Abend, der Herr". Niemand van hen groet "Heil Hitler!"

11.

"z,e gingen dus bij Bredohl naar binnen?" vraagt Karl, die in mijn hotelkamer op me zit te wachten.

"Daar is hun hoofdkwarher, hun centrum."

Maar ik moet Karl eerst aan den (,ezer voorsteUen. Ook hij is een Duits,er, ·evenals de jonge man, di,e het Horst-Wesselli,ed floot, maar 'een democratische Duitser.

"Welke organisati.es hebben de fascisten hi·er en welke l·eiders moet ik trachten te spreken te krijgen?"

"De sterkste partij in Eupen is het zogenaamde "Heimatfr,eue Fl"ont". Ge moet, indi,en ge over die partij schrijft, nimmer v·er- geilen hiter het woord "zogenaamde" aan _toe te voegen. Ik ben namel.ijk van mening, dat wij - de demokratische bevolking der kantons - het wal"e "Heimatt!"eue Fl"ont" vormen en dat de ande!"en - de fascisten - onz·e Heimat all:e·en willen versjache- l"en aan HiHer. Aan het hoofd van het "Heimattl"eue Front" in Eupen staat Gi,e!'letz, die hi·er vroeger schepen van onderwijs was 'en di,e ~enige tijd geleden tot vel,er Vl"eugde door den gou- verneur van Luik wel"d ontsl,agen."

"Ik herinner mij di,e naam. Dat is dus ·e·en van de vi·er schepenen,

di'e geweigerd hebben bij het bezoek van den minister van

AAN DE WESTGRENS VAN DUITSLAND

binnenlandse zaken aan Eupen aanwezig t,e zijn?"

"Ja, hij heeft hi,er ·een paar huiz·en verder 'een boekwinkel, waar hij stellig niet zo goed van kan leven als hij doet. Bij hem lopen de draden uit Ak,en en Berlijn samen."

"Hebben z,e ook een S.A. ?"

"Ja zeker, maar die noemen z,e hier ,,Segelflug Verein". De chef van die S.A. is een bloemist, een zekere Kerres, een brut·e, onontwikkelde rowdy. Vel'der is er ook ,e,en "Bund Deutscher Mädchen". Al deze groepen houden hier bij:eenkomsi:en en oefeningen bij Bredohl, waar ge zo straks voorbij zijt geko- men. Ook de "Kameradschaftliche Vereinigung", een fascisti- sche organisatie van frontstrijders onder J.eiding van fabrikant Bohl.en uit Hauset v~ergadert aldaar. Deze frontstr_ijders krUgen pensioen van de Belgische staat, maar nemen g~eregeld aan aHerlei parades te Aken en K·eul,en deel. W.e begrijpen vaak niet, waarom de Bel·gische staat veJ,en van deze Ji,edèn, die dan na hun t·erugk,e,er propaganda voor het Derde Rijk maken, hun pensioen ni,et afneemt ... "

111.

Erich Mi,essen - de sekretaris van den he·er Giet"etz, di·e thans in het "Ausland-deutsche Bul'o" achter de boekwinkel zijn g'e- wichtig'e funkti·e als plaatsvervanger van den "Führer" uitoefent, is .aanwezig en staat mij gaarne te woord.

Nadat ik voor in de winkel 'enige gidsen van Eupen en omge- ving, ~enige nationaal-socialistische brochures en een paar,ansicht- kaarten heb gekocht 'en hem met het onschuldigste gezicht van de wereld heb verteld, dat ik een 11eeks artikelen over Eupen- Malmedy-St. Vith moet schrijven, maar met de beste wil van de wereld met de politieke kant geen raad weet, wordt hij buiten- g·ewoon voorkomend en de·elt hij me me,e, dat hij ms graag van dienst wil zijn ...

"Ik ben namelijk de sekretaris van Mijnhe·er Gieretz van het Heimattt"eue Front".

"Dat is een gelukki.g toeval! Zoudt gij me dan misschien enige inlichting,en willen geven?"

"Zove·el ge wilt."

"Bij voorbaat dank. Neem me ~echter niet kwalijk als mijn vragen u soms wat onbeho'lipen lijken, ik zei u reeds, dat ik van de poli- ti,eke kant zo goed a'l

s niets afweet ... "

"Nee, ne,e, ga gerust uw gang."

"Wat beoogt het "Heimattreue Front" hoofdzakelijk, mijnheer Mi,essen ?"

"Wij strijden hier in Eupen voor het behoud van onze· Duitse taal, van onze zeden en gebruiken."

"Dat is dus het voornaamste doel, mijnheer Miessen ?"

"Ja".

1

,1s het geen schande" - de he·er Miessen begint zich thans op

zijn g·emak te gevoelten in zijn rol als pl.aatsvervanger van den

Führer - dat de onderwijzers, die onze kinderen hi~er in Eupen

AAN DE WESTGRENS VAN DUITSLAND

de Duitse taal! moeiJen l~eren hun opl,eiding ni,et in Duitsland maar in Luik krij9en ?"

Ik zwijg, noteer schijnbaar wat hij mededeelt en kan hem helaas ni·et antwoorden, dat hij, onmo9elijk van de B,elgische r,e9ering kan '.'erwachten, dat ze de onderwijzers van dit gebied eerst naar de f,ascistische kweekschol1en in het Derde Rijk stuurt.

"Men he,eH me ook verte~d "Herr Doctor" - ik meen dat het goed is hij ,een dergelij~e belang~ij~e v~aa9 den S.S.-man voor me aan iJe spl"eken met ,e,en ti~el, dien hij stellig niet bezit -

"men he,eft me ook verteld - misschi·en is mijn vraag erg dom -dat uw org.anisati'e i:en dod heeft 1er voor te zorg,en, dat de gebieden hier we·er bij het Duitse Rijk worden ingei,ij,fd?"

De he,er Mi,essen kijkt me 1e1en 09enbl'ik wantrouwig aan, maar zegt tenslioHe, terwijl hij de hand op mijn notitieboekj,e legt:

"Natuurlijk is dat het 1ei9enlijke probleem, maar dat moogt u natuurlijk ni,et in de krant zetten. Het is om zo ile z,~ggen het problieem, waar .aHes om draait."

"Jammer, dat ik daar niets over schrijv,en mag."

"Nee, nee, we·et u wat u schrjj'.'en kunt? Note·ert u dat maar:

"de heer Miessen deelde me vet'der mede, dat van 'een terug- gave der gewesten aan Duitsl1and natuurlijk 9een sprake kan zijn, en dat dit pr;oblieem dus niet tot het domein van het

"HeimaHreue Front" behoort. Is u zo ver?"

"Ja."

"Voegt u ·er dan ook nog aan toe: Het "Heimattreue Front" be- dient zich sliechts van wetiJelijke middel,en."

Onmogelijk kan ik in dez·e situatie den leider van het "Auslands- deutsche Bul"o" z·eggen, dat ik deze frase reeds zo vaak vóór 1933 uit de mond der Duitse nazi's hoorde en dat de "!leider"

Adolf Hitier ook ~siJe,eds bewe,erde, uitsluii:end met wettelijke middel1en aan de macht te zullen komen.

"Wij, l1eden van het "Heimatt11eue Front" kunnen het lot van Eupen-Malmedy ni,et bepal,en - , dat wordt bepaald door de hel"en in Brussel' 'en - met ~een fijn lachje, 'enigszins uit de hoogte, omdat hij 'er van ov,ertuigd is, dat ik die fijnheid niet begrijp, - vooral' door de heren in B 'e r I ij n. Het is voorlopig onze taak Duitsland, ons Duitse vdk zo trouw mo9elijk te blij- v,en, op alle ,eventualiteiten voorbet"eid ile zijn 'en ... "

"Ik kan uw beJ,angrijke formul,e.ringen ni·et zo gauw noteren, mijnheer Mi1essen ... "

"Ons Duitse volk zo trouw mogelijk ile blijven om ... ", ik be- merk dat hij het tw,e·ede stuk van de zin niet herhaalt, maar heb het t"eeds genote·erd - "misschien in betere tijden als waar- dige Duitsers opni,euw tot Duitsl'and ile gaan behor;en."

Nu ik mijn notiHeboekj,e sl'uit, wil de heer Mi,essen 'echter nog ev,en op de onderwijz·ersp11oblemen iJerugkomen. Hij is waar- schijnlijk van mening, dat hij onwillek,eurig te veel O'.'er de war;e bedoeli!Jgen z,ijner or:ganisati,e heeft losgela-llen 'en wil dus nogmaals op de kultur;el,e. pmbl,emen de nadruk l'eggen.

"W·eet u wat voor ons he,el' erg bitter is? Dat onz·e Duits,e jon-

AAN DE WESTGRENS VAN DUITSLAND

gens hi·er op school bijna niets ler.en over onz,e gl"oile Duitse helden, ov·er Siegfried, Bismarck, Adolf Hitloer en Horst W•essel."

De heer Miessen verzwijgt hier i,ets. Hij verzwijgt :dat zijn baas de heer Gi•el"etz - toen hij nog schepen van Onderwijs was, de le.erlingen der 9emeenteschool van Eupen de r:a.ad gaf, maar rustig ~e slapen tijdens de les in Belgische g1eschiedenis en zich ni·et bezorgd te mak•en over het 1e~amen in dat vak.

"Wij zuHen u de vr:agen 1en .antwoorden wel van ile vor·en geven"

- verklaarde dez•e waardige schepen ...

IV .

. . . De heer Br:edohl laat me op mijn verzoek ber:eidwillig de v•ele "merkwaal"digheden" van zijn hotel zi·en.

"Dit is onze .grote f,eestzaal en daarachter de gymnasti·ekzaal. Hier oefenen onz•e worstelvel"eniging 'en ook de jongens van het

"Segelflug-v•el"ein". Ginder is •e•en schi·etba.an voor onze schutters.

Op de muur van de gymn.asfi.ekzaal zijn mededelingen geplakt van de "Deutsche T urnerbund" 'en bijzonderheden over e·en excursie van de leden naar de sport~e·esten te Breslau."

T riomf.antelijk vertelt de heer Bredohl me dat de volgende week ongeveer 200 !.eden van den Eupener "T unnvel'lein" naar Br:es-

lau (in Opper-Siloezië) zu!l.en vertrek~en om daar de gymnasti.ek- f,eesilen bij te wonen. Ze gaan voor acht dagen 1en de hele l'eis

~ost (hotel en tl"einl"eis inbegrepen) 95 fr.

Maar de Duitse autoribeiilen malçen natuurlijk nog steeds de B·elgische negering wijs, dat Duitsland ·er ni•et aan denkt zich in onz•e zaken te mengen ...

In de f,e,estzaal, boven het tone·el, prijk,en boven het wapen van de stad Eupen twee Duitse adelaars. "De politi'e heeft z·e er eerst .afgehaald, maar wij hebben ze natuurlijk we•er aange- daan", verklaart de heer Bt1edohl mij en laat me dan - in e·en:

plots,eling•e opwelling - zijn militaire onderscheidi1ngstekenen zi.en: het ijze11en kruis z'n klasse, •e·en Oostenrijkse en ,e,en Hon- gaars•e orde. Hij haalt ze uit zjjn portemonnai•e •en deelt me dan - zonder dat ik er hem om vraag - mee, dat hij die hi·er - in België - natuurlijk nimmer draagt.

"Meen als ik in mijn vaderland ben, in Duitsland" - voegt hij er theatralisch aan toe - "in het land, waar mijn fühner woont, di·e ons spoedig komt hal•en."

Nu de he,er Bt1edohl zi,et, dat ik mijn notitieboekje in mijn zak heb gestok,en 1en op het punt sta om ile v•ertreklçen, haalt hij een .groot gastenboek te voorschijn en vraagt me •er i•ets in te schrijven.

Hij !.egt het voor me neer en slaat ·een ni•euw blad op. Maar ik zou gra.ag zien wie voor mij dit Bruine Huis bezochten en wellçe, doorluchte fascistische gasilen hier hun naam in sch11even. Ik vraag de he,er Bredohl dus pen 'en inkt voor me ile willen hal>en, daar ik mijn vulpen, hela.as! v•el"geten heb ...

Hij verdwijnt 1en ik begin in het boek ile bladet1en; enkele Russi-

sche namen, 'een geellicht van den Duitsen Eifeldichter Mattar,

I

AAN DE WESTGRENS VAN DUITSLAND

v•erder 1een lofgedicht op het Derde Rijk van een "Tel,egraaf"- korrespondent 'en - slechts enkele pag~ina's terug - in koeien van !~etters, dwars ov,er de hel·e pag:ina de woorden:

"Wat bij OU!itsland hoort!

Moet aan Duitsland terug!"

Ondertek,end:

STAF DE CLERCO

"Ja, van Staf de Clerq, zegt de h~er Bl"edohl

die mij betrapt, tevreden .en trots glimlachend - van den Vlaams·en flihrer!

Maar schrijf daar in Godsnaam ni,ets over, anders krijgt hij mis- schien moeilijkheden, ~en dat zou ik ni.et graag willen, want de Vlamingen .(voor den heer Bredohl bestaan in de wereld natuur- lijk slechts f.asqistische Vlamingen) zijn onze beste vrienden! Als we die ni·et hadden en alleen met die smerige Walen l'e maken hadden, zouden we 'er nog ve,el sleçhter aan toe zijn."

"Staf de Clercq is dus ~een ouwe vriend van u?"

"Ik k~ende hem nliet persoonlijk, maar op een goeie dag za.g ik hi·er in het nestaurant ploheling iemand met e~en baard zitten.

Zoals u zi,et heb ik ook ,e.en baard en ik kreeg dus dadelijk een sympathi,ek,e indruk, van Germaanse trouw en eerlijkheid, en tot gro+e vreugde bleek het toen Staf de Clercq te zijn ... "

lntuss,en he,eft de heer Bnedohl me een pen 'in de hand gegeven en schrijf ik, slechts twe•e pagina's verder dan Staf de Oercq:

"Met mijn beste wensen voor het Du:itse Volk 'en vooral voor de Duits,ers in Eupen."

Tevl"eden schudt de leider van het Bruine Huis me de hand. Ge·en ogenbl·ik komt hij op de gedachte, dat het bes~e wat ik den Du:ibers in Eupen en wat ik het Duitse volk toewens is: de spoe- dige bevrijding van nazi-agenten als Bredohl en van zijn fühl"er

met al z.ijn trawanten.

V.

"Gij zijt dus socialist? Komt u toch binnen" - ontvangt me - tot mijn ni,et te geringe verwondering - de pastoor.

"Ik heb de laatste jaren vóór Hitier vaak met socialisten samen- gewerkt. En goed samengewerkt."

De ëielsherder van het Eif·eldorp met sl,echts een paar honderd bewoners, dat enige uren van de grote verk,e,ersweg aflig<t, en all·een met 'een autobus te beneiken is, is aanvankelijk verwon- derd over mijn bezoek. Slechts z·elden belandt een journalist in dit 'eenzame gehucht en wanneer dit geschiedt, nimmer bij den pastoor.

"Ik kom 'eigenlijk op aanbeveling van bal"on von Monschau."

"Wat? ... Heeftdi,e man van het Heimattreue Front in St. Vith ... ?"

"Ja, antwoord ·ik den verwonderden pastoor. "Baron von Mon- schau noemde u gis-beren e~en politi~e~en misdadiger, een devie- z,ensmokkelaar, 'een kerel, di·e talrijk'e z,edenmisdrijven op zijn geweten had."

De jonge pastoor teg,enover me lacht en ~e·en olijke trek speelt

AAN DE WESTGRENS VAN DUITSLAND om zijn ·ernstig gezicht - het gezicht van iemand, die V·e·el heeft gel,eden, doch thans bevrijd .is van elk gevoel van twijf,el en er van overtuigd is aHeen de waarheid 'en de vrede te di·enen.

"Natuurlijk. Stel u voor, dat mijn vUanden mij welwillend zouden beoordel,en. Dat zou dan voor mij 'een bewijs zijn, dat ik hun vijand niet me•er ben. Maar ik ben •en blijf, zolang ik leef - een vijand van 'elk soort fascisme 1en barbarij ... "

Het had •enige moeite gekost den pastoor te spreken ~e krijgen

•en zijn oude huishoudster bewaakt hem als e,en Cerberus, be- vre·esd, dat de onbekende, di,e naar den pastoor vroeg, wellicht weer één der V~ele Gestapo-agenten kon zijn, di·e reeds zo vaak naar hem hadden gevraagd, hem Z·elfs •e•ens ;in e•en auto hadden willen lokken, om hem o\'er de grens i!e bnengen, waarvoor ze dan het judasloon van 5000 Mark zouden ontvangen, het be- drag, dat de Duitse regering heeft uitg1eloofd voor di•e9enen, di,e hem l·ev·end of dood aan haar uitlevert.

Maar de pastoor is niet het minst bevmesd.

"Meer dan mijn l•ev•en geven voor mijn OV~ertuiging kan ik im- mers niet," z·egt hij, tijdens ons gesprek.

Hij ontvangt me rustig ·en zonder ·enige reserve, hoewel hij aan-

van~elijk ni·et weten kan, wie ik ben en wat mijn plannen zijn.

"Hoe ik hier als pastoor verzeild geraakt ben, hoewel ik aan 9ene zijde van de grens thuisbehoor? Ik ben een demokraat, uit •e·en bek,ende demokratische famili'e van het Rijngebi,ed afkomstig, e·en priester, die het als zijn hoogste taak beschouwt de chnisi!elijke naastenliefde nid aHeen i!e predik,en, maar ook in praktijk ~e bl'1engen. Is dat e.igenlijk niet ·een voldoende reden om .in het Derde Rijk vervolgd te worden? ~e·eds vóór Hitier in 1933 aan de macht kwam, was ik een vijand van het na{ion.aal- socialisme. Ik was lid van de "Vredesbond" zoals u weet, ook een misdaad in de ogen der nazi's."

"En toen Hitier aan de macht kwam?" vraag ik.

"Toen heb ·ik natuurlijk mijn mond niet kunnen houden als ik er9ens onnecht konstateerde. Ik ben nu •eenmaal ge·en diplomaat.

Ik was het dan ook niet eens met de maatl"eg·~l van de bisschop- pen, die {1erstond toen Hitier aan de macht kwam, de zogenaam- de "HiHerbri.ef" herriepen."

"U bedoelt de bri·ef van de katholieke geesi!elijkheid, waarin het nationaal-socialisme scherp veroordeeld werd?"

"Ja. In April 1933 kwam de e•erste boykot tegen de Joden. Ik heb de jeugd van mijn parochie, die hieraan me·e had gedaan, toen van de pneekstoel af het misdadige van hun gedrag onder het oog gehouden. Ook toen de e·ersile konoentratiekampen werden opgericht heb ik daar fel tegen geproteste·erd."

"Hebben de nazi's u bedreigd?" ·

"Toen ik hun daden openlijk brandmerkte hebben ze me op vergadering.en van onze katholieke jeugd tweemaal een revolver onder de neus gehouden. Een paar dagen la~er hoorde ik, dat z,e me wilden aanhouden en een prooes i!egen mij beginnen om- dat ik mij in gezelschap "oneerbiedig" over hun Führer had uit-

593

AAN DE WESTGRENS VAN DUITSLAND

gela~en. Acht jaar krijgt hij daar minstens voor, beweerden z~e.

U be,grijpt, dat ik ~er onder dergelijke omstandigheden de voor- keur aan gaf de gt'lens -ov~er ile gaan, vooral toen ik hoorde, dat de S.A. van plan was mij "op de vlucht dood te schi1eilen", -

b~kende methode om zich van poliHek1e tegenstanders te :ent-

doen." -

"En hoe is het u toen ~gelukt te vluchten?"

"Op 'een goeie nacht ben ik toen in mijn kl,eine Ford gevlucht en na uren rijden in St. Vith beland, waar men mij in het St.

Jozefklooster opnam. Daar heb ik toen - volkomen overspan- nen - 1e1en pa1ar weken 9el,egen. Later werd ik bij den bisschop van Luik geroepen, die mij dez,e plaats aanbood.

"Hoe heeft men u hi·er op het dorp ontvangen?"

"SI,echt. Sommigen noemden mij een "smerige mof", anderen - onder invloed van nazi-agenten - ",e,en v,errader". Maar dat

~is spoedig anders gewo~den en ik kan met e~en1 gerust hart z,eg>- gen, dat thans 99o;o van de bevolkif}g op mijn hand is, werk,elijk 99, niet zoals bij Hitler. Ik heb intussen ook W,aals geleerd en probe,er mij. nuttig te mak,en in de staat, die mij asylt'lecht v~er­

l,eent. Aan politiek doe ik ni,et - ik ben immers emigrant - maar op den p11eekstoel spreek ik ~egen het fascisme - ilegen de barbar,ij, omdat ik me,en dat ik hiermee ni,et aHeen de waar- heid dien, maar ook het land, dat mij gastvrijheid verleent."

"En de heren van het zogenaamde "Heimattr,eue Front"?"

"Ik zei u toch 11e1eds, dat ze hier in het dorp onder de bevolking weinig vri,enden 'en aanhangers teHen. E'en paar weken geleden was hier toevallig een dame uit het Duitse gezantschap in Brus- sel bij mij in de ~erk. Ze wilde verontwaardigd proilesileren toen ik het Duitse fascisme misdadig noemde. Ik heb er haar toen aan herinnerd, dat z,e hier in België en ni~et in Hi.Her-Duitsland

"

was ...

"Laat de Gestapo u met rust?"

"De tekst van mijn pl'ek,en wordt bijna elke Zondag genoiJe,erd 'en aan de Gestapo in Aken me-egedeeld. Ik weet dat uit be- t!'ouwba!'le b!'on."

"U Vlertelde mij zo straks, dat u indertijd met socialisten had samengewerkt ... "

"Ja, ja11enlang. Ik k,ende vele "Marxisilen" en stl'leed met hen in de "Fri1edesbund" teg,en het nationaal-socialisme. Misschien kent ge de naam van kapelaan R o ss a int, die dez,e samenwerking met 15 jaar tuchthuisstraf he,eft moeiJen betalen?"

Het is eVlen stil in het donkel'e vertl'ek ~n onze gedachten gaan naar de Vlel<e duiz-enden offers der HiHerbarbarij, die evenals deze pastoor uit het Eifeldorp voor hun volk sl,echts vrede en vrijheid wensen.

"Ik heb er destijds onz,e Duitse sociaal-demokraten, waaronder z-oveel werkelijk nobel'e en edele memen zijn, herha,aldelijk op gewezen, neemt de pastoor de draad van het _ge~prek weer 9Pr

"dat ze een grote fout begingen; ze verg.aten dat men de vijan-

den der vrijheid tijdig tegen de muur moet stellen!"

AAN DE WESTGRENS VAN DUITSLAND

Ik moet hem bij. deze woorden onwiHekeurig enigszins ver- wonderd hebben aangekeken, want de pasioor v~ervolgt:

"Misschien vindt u het Vl"e·emd, dat ik u dat zeg, maar hoev,el:e mensenlev·ens - hoeveel onheil zou ons g~espa.ard zijn gebl.e-

\'en ... "

"En hoe denkt u o\'er de houding van de ~erk ten opzichte van het nationaal-socialisme?"

"Dat is ,een emstig probl,e,em, ,e,en zéér emstig proble,em. Hoe- wel ik het pnestige der ~erk hoog wil houden en ste,eds hoog zal houden, moet ik- terwille van de Waarheid- antwoorden, dat ik vaak bitter teleur9esteld was, en nog ben, door de houding, di,e de geestelijkheid aanne,emt. Natuurlijk niet aHe pri,este'rs - maar v.el:en, vooral de hogeren - die toch 'eigenlijk onze leiders-profeten moesten zijn. Hoe dikwijls heb ik destijds ni,et met mijn superieuren gediskussi·e•erd O\'e'r dez,e probl:emen. Ik heb hun in het begin van 1933 onder andene g•evraagd, hoe ik de kindenen van de heiligheid van de eed kon overtuigen, wan- neer mannen als von Papen en Hindenbul"g hem braken. Al '!ie vaak heerst .geb!"ek aan morel:e moed. Ik heb het mijn prof,essor - bisschop Ba,.,es v.an Berlijn -dan ook heel kwa\ijk genomen, dat hij. bij de begrafenis van Pl"obst, den katholiek,en jeugdl.eider die in 1934 door HiHer vermoo!"d we11d, sprak over een _"nood- lottig toeval" maar de waarheid v,erzwe,eg."

"Wat had de ~erk volg,ens u moeten doen?"

"Indien destijds, toen de boycot tegen de )oden begon - en de schande der concentratiekampen - de ~e'rk als één man 'i1en aanzi·en van de hele wereld geprotesteerd had in naam der vrij- heid en der menselijkheid, zo:ll.den de dingen stellig een andere loop gen.omen hebben. Maar de hoge geestelijkheid was helaas van mening, dat ditons ni,et ,aanging, doch aU.een kommunisten, sociaa!-ldemokraten en Joden, en men vergat dat het hier om de fundameniien van het ,gdoof ging."

Het is intussen laat 9eworden. Ik ne,em afscheid. Van buiren dringen uit de radio van één der dorpscafé's, de klanken van het Horst-Wessellied rot ons door. De pastoor glimlacht medelijdend en be.grijpend.

"Ik ben vaak moe van dit aHes," zegt hij tot afscheid, "maar ik voel dat ik strijden möet, zolang ik kan."

595

DE ECONOMISCHE TOESTAND

EN DE TROONREDE

KO BEUZEMAKER

596

Oorlogsrumoer overstemt in Europa op dit ogenblik alles. Ook in Nederland is de gespannen internationale situatie aanleiding, dat vraagstukken van andere aard op de achtergrond g0raken.

lntuss,en is de binnenlandse economische en politieke toestand 'ernstig genoeg.

Maar de heer Colijn heeft, nu alles, na de debatten over de werkloosheid in de Tweede kamer bij de interpellatie-van Gel- deren, op de T roonl"ede wachtte, weer eens een meevaller.

Naast het re,geringsjubileum, dat als afleiding gebruikt kon wor- den, is het de international1e spanning, die hem te stade komt.

Intussen, hoe staat hel mei de economische toestand?

De thans gepubliceerde gegeV'ens over het tweede kwartaal 1938 geven enig nader licht.

Het Economisch-Statistisch maandbericht zegt over de algemene toestand in Nederland:

.,Allereerst moe! in herinnering worden gebracht, dat in Nederland van een algemene hausse gedurende de laatste conjunctuurcyclus n:et kan wor- den gesproken. Na de sedert 1930 ingetreden depressie vond in het midden van 1936 een zeer geringe partiele verbetering plaats, welke het gevolg was van hel reeds eerder ingetreden herstel van de internationale conjunctuur. Na de depreciatie van de Gulden werd het herstel bespoe- digd en versterkt, totdat de omslag van de internationale conjunduur in de tweedc helft van 1937 ook weer zijn ongunstige invloed op de Nederlandse conjunduur deed gevoelen.

Hierbij doet zich het verschijnsel voor, dat, terwijl ons land later dan de meeste andere landen door de vorige grote depressie werd getroffen, thans onmiddellijk de terugslag van de internationale conjunctuur wordt gevoeld."

Hier wordt het volgende gezegd:

Ten eerste: De opleving na het dieptepunt van de economische crisis was slechts beperkt.

Onge-twijfeld speelt hierbij e~en rol, dat in ons land van een krachtige constructieve politiek geen sprake is geweest, maar al deze jar,en onveranderd de "aanpassingskoers" werd gevolgd.

Hierbij moet worden opgemerkt, dat de vruchten van de ople- ving in de eerste plaats blijken uit de sterk ges!q9en winstcijfers.

Zo vermeldt het beursbericht van de A' dam se Bank van 16 Sept. j.l. dat blijkens een onderzoek de net·to-winst van 360 ondernemingen is gestegen van 156,2 millioen in 1936 tot 214 millioen in 1937, e'en stijging van niet minder dan 37°o. Het kapitaal heeft dus van de periode van opleving geprofi{•eerd. De arbeidersklasse echter zo goed als niet, de lonen zijn in Z'eer beperkte mate gestegen, in doorsnee zelfs minder dan de kos- ien van levensonderhoud.

Ten tweede, en dit is wel het voornaams~e:

KO BEUZEMAKER DE ECONOMISCHE TOESTAND EN DE TROONREDE

Bij het uitbreken van de grote economische wereldcrisis van 1929 kwam Nederland achteraan. Er was e1en verschil van eni9e jaren,

Thans is dit uit. ledere verslecht•ering in de 'economische wet"eld- conjunduur werkt thans onmiddellijk of zo goed als onmiddellijk ook op Nederland door.

Een somber vooruitzicht!

Vooral waar het bovengenoemde overzicht z,elf reeds consta- teert:

"Plaatst men de ontwikkeling der conjunduur in Nederland tegen de achtergrond van de internationale conjunctuur, dan ziet men sinds 1933 een opvallend verschil .... De opleving, die sedert 1933 in de meeste ande- re landen is ingetreden, wordt voor Nederland verschoven tot de tweede helft van 1936. De thans weer neergaande lijn der internationale con- junctuur breekt dus in Nederland een zeer kortstondig herstel af, terwijl het voor de meeste andere landen en met name in de landen van het Sterlingblok, na een opleving van ongeveer vijf jaren komt."

Na een onvoldoende verandering komen dus nu we,er de moei- lijkheden, en in ,een veel sneHer tempo, terwijl er veel minder reserves zijn.

Want dit is 11eeds gebl,eken: De opl,eving in de tweede helft van 1936 ~en 1937 z·ette voornamelijk door in de meest op het buiilen- land geori·enteerde delen v:an het Nederlandse economische lev:Jn (export-bedrijven, sche,epv:aart en scheepsbouw). De me,er op de binnenlands,e markt 9erichte bedrijfstakk,en bl,ev,en achter.

Sommige bl~even z,elfs in e~en toestand van dep11essie. Andere begonnen tek,enen van vooruitgang te tonen, toen internatio- naal r·e,eds de 'eerste tekenen van de terugslag geconsta1Je,e,rd werden. Het 'gevolg is, dat de achi!eruitgang thans algemeen is.

Het Economisch Statistisch Maandbericht z~egt dan ook:

"Met het oog op dit partiële herstel, dat in Nederland gedurende één jaar heeft plaats gevonden - na een depressie van zes tot zeven jaar - treft de nieuwe teruggang het Nederlandse bedrijfsleven dan ook op een moment, dat de vorige depressiephase nog niet geheel is verlaten. In de gegevens betreffende de verschillende onderdelen van het economisch leven komt dit dan ook tot uitdrukking.

De toestand op de arbeidsmarkt bleef nog voor een belangrijk deel ver- keren in het stadium van depressie, waarin onze volkshuishouding zich bevindt. Sedert het midden van 1936 is de werkloosheid slechts ten dele verminderd, hetgeen duidelijk het partiële herstel weerspiegelt. De ge- gevens over het eerste halfjaar van 1938 wijzen, vooral indien men reke- houdt met de verlichting van de arbeidsmarkt uit hoofde van verlengde diensttijd en vertrek van arbeiders naar het buitenland, conjunctureel beschouwd reeds op een hernieuwde, zij het nog geringe, achteruitgang.

De industriele productie wijst in dezelfde richting, hoewel het beeld voor de verschillende bedrijfstakken niet uniform is. De scheepsbouw, die het eerste van de opleving in 1936 had geprofiteerd, en als gevolg hiervan tot in 1938 een zeer krachtig herstel liet zien, blijkt in het tweede kwartaal

597

KO BEUZEMAKER DE ECONOMISCHE TOESTAND EN DE TROONREDE

reeds enige teruggang te vertonen, hoewel het niveau van de bedrijvigheid nog hoog ligt. Ook bij andere delen der productiemiddelenindustrie valt_

na een sterke verbetering, achteruitgang te bespeuren. De voor ons eco- nomisch leven belangrijker consumptiegoederenindustrieën, die over het algemeen sterk op de binnenlandse markt zijn georiënteerd, zijn bij de krachtige opleving der kapitaalgoederenindustrieën ten achter gebleven.

Ook hier is evenwel reeds nu een hernieuwde daling ingetreden.

Een uitzondering op de algemene ontwikkeling vormt de won i n g bouw, die door verschillende omstandigheden een afzonderlij~e conjunctuurbeweging heeft. Terwijl de woningbouw tot ver in de depressie op een hoog niveau bleef, vertoonde hij in 1936 en het begin van 1937 geen herstel; eerst in het midden van 1937 trad een verbetering in, die zich ook in de laatste maanden handhaafde.

De toestand in de I a n db o uw blijft vrij stationnair. Hoewel de export van verschillende tuinbouw- en zuivelproducten in de eerste helft van dit jaar iets is v~erbeterd, is toch de algemene situatie nog niet gunstig."

Hi~eru=t ûen we:

T1en >eerste, dat de werkloosheid, hoewel in g>etal ,e,en weinig

a~nemende, in verhouding toen>e,emt.

Tien twe,ede, dat zelfs de meest florer~ende bedrijfstak~en achter- uitgaan. De bedrijfstakk,en die voor de binnenlandse markt werk,en 1en achterblev,en door de g>ering'e koopkracht der massa's, gaan nu ook sneller achteruit. Het silerkste gaan achteruit:

ilextiel, oon~edie, le,er, wasdoek, papi,er, rubber en diamant.

T1en derde, dat de woningbouw iloene,emt. Dit is te verklaren, 'doordat het braakliggend kapitaal zich voor ,e,en deel daarin gaat vastz,etten, evenals in de aankoop van >gl'1ond. De bele.9ging van kapitaal in industriële bedrijVIen is in het laar van opleving slechts z.eer gering geweest.

Deze terugslag werkt natuurlijk ook verder door.

En wel in het goedel"en-vervoer en op in- 1en uitvoer. Het Eco- nomisch-Statistisch bericht z,e,gt daarover:

"Ook de buitenlandse handel vertoont op bijna ieder gebied een daling.

De achteruitgaande conjunctuur in de Sterlinglanden, de blijvende beta- lingsmoeilijkheden van Duitsland en de inzinking in Nederlands-Indië vormen zwakke punten voor de positie van onze uitvoer. 1) De sterk ach- teruitgaande invoer van grondstoffen (katoen, ijzer, huiden en hout) weer- spiegelt de te verwachten dalende industri'ële bedrijvigheid.

De inkrimping van het internationale goederenverkeer heeft mede op de scheepvaart een nadelige uitwerking gehad. Zowel het vrachtenpeil als het buitenlands goederenverkeer in onze havens zijn achteruitgelopen. De opgelegde tonnage is op het ogenblik echter nog gering."

De Groothandelsprijz,en, die na de waardev~ermindering van de gulden sterk wal"en gesteg,en zijn ..,e,eds lang' weer aan het dal,en,

~in de kl,einhandel merkt men zoals gewoonlijk, hi,ervan nog

1) Inmiddels steeg de uitvoer in Juli en Augustus weer. Maar de "Maas-

bode1", die dit feit bespreekt stelt reeds vast dat dit geen aanwijzing

is voor een blijvende verbetering. (K.B.)

KO BEUZEMAKER DE ECONOMISCHE TOESTAND EN DE TROONREDE

niets, de kJ,einhandels-omzet bJe,ef ook nog ongeve,er g·elijk.

D,e koer~en der aandel·en tonen ook ~een daling, zoals blijkt uit volgend a cijf,ers:

Koersen van aandel,en Algemene index

Scheepvaart

(1930 = 100) Juni 1937

Juni 1938 Juni 1937 Juni 1938 Juni 1937 Juni 1938 Juni 1937 Indische ondememin.g,en

Juni 1938 Juni 1937 Juni 1938

102.9 91.6 91.8 90.3 100.2 95.7 113.8 91.6 121.3 91.3

Daar,entegen ste·eg de opbnengst van de Dividend en Tantième belasting, 9etui9ende van de toe9enomen winsten in 1937.

Deze opb"engst bedroeg over het tweede kwartaal 1937 f 5.487000 1en over het twe,ede kwartaal 1938 f 7.852.000.

Het algemene be,eld van het ,economisch getij in de e1erste helft van 1938 in Nederland is dus ,e,en inz,ettende ach~eruitgang bijna over de gehel,e lini,e, ilerwijl het cij~er van de werkloosheid door enkele factof'en o.a. de verlengde diensUijd, vertl"ek van arbei- ders naar buitenland, 1e·en j,ets verhoogde werkverruiming, wordt beïnvloed.

De vraag is nu maar: zal' de achiJeruitgang verder gaan?

De conclusie van het hierbov,en aangehaalde v~erslag verwijst voor de beantwoording van di1e vraag naar de internationale Conjundu!'1en, en wel als volgt:

,.De achteruitgang in ons bedrijfsleven is veroorzaakt door de nieuwe in- zinking in de internationale conjunctuur. De ontwikkeling op dit gebied hangt in hoge mate af van de Verenigde Staten, waar juist in de laatste weken, na de hevige en plotselinge inzinking sedert het midden van 1937 een geringe verbetering is ingetreden."

Inderdaad, maar of deze verbetering bHjvend is, daarachter z·etten wij ,e,en .groot vraagteken. Eerder ~is 1een ni,euwe terugval te verwachten. Dat is ook de opvatting van de bek·ende Marxis- tische gel,eerde Prof. Varga, di·e betoogt, dat de voorwaarden voor een conjunduur-herstel in Amerika niet g:egev,en zijn, en dat de stijging in de zomermaanden, na de bijzonder steHe daling van de productie sinds ,e,en jaar, slechts van voorbijgaande aard zal wezen.

Bovendien is de ;polifi.ek van R.oosevelt ilen aanzi,en van de be- ïnvloeding der Conjunduur dan nog anders - en beter - dan die van Co lijn!

En hier naderen we het voornaamste punt, dat we willen be- spreken:

De teruggang, voorzov·er nu al 9econstate·erd, vormt e~en waar- schuwing!

599

KO BEUZEMAKER DE ECONOMISCHE TOESTAND EN DE TROONREDE

600

w,elken koers zal de regering inslaan?

Deze t,eruggang spe,eH zich af in een inf,er:nationale situahe, d:e meer 1en meer het oorlogsg<evaar doet stijgen, nu een ni,euwe aanvalsgolf van het fascisme over Europa raa,st, ,en nu de v;eilig- heid van Nederland •ernstiger wordt bedreigd. Ni•euwe diep- gaande crisisverschijnsel,en eisen dus des ~e meer doortastende maatr,egelen.

Een volk zonder werk, met verzwakt we,erstandsv;ermqgen is niet in staat zich krachtig te verdedigen, noch tegen de ev,entu- el,e fascistische aanvaHer van buiten, noch i!egen de toenemende fascistische demagogi·e in het binnenland.

Daarom z•ijn doortastende maatregel•en nodig. Nu re·eds, maar nog meer, als de crisisverschijnselen dez·e winter verder zouden doorz,etlen.

Natuurl,ijk, het Verbond van W·erkgevers, de "Captains of ln- dustry" hebben hun reoept al bij de hand. Donderdag 8 Sept.

war•en de heren in congres bije,en.

De he•er Gelderman sprak de Jaar11ede uit. Wij k,ennen het li'ed

•en we kennen de wijs I

"Het Plan van de Arbeid is terecht afgewez•en' ' - volgens deze

"werkgev·er". V,erkorting van de .arbeidstijd zou ni,et baten.

Voor bestrijding van de werkloosheid moet het l•ev,empeil naar beneden (loonsverlaging!). Er moet arbeidsdi,enst komen voor de jeugd. Er moet een eind komen aan het g<el"egliementeer in het bedrijfsleven (in het bijzonder: weg met coHectiev;e contrac- ten). De werkloz·en moeten voor ,e.en ,gl"oot de,el naar armenzorg.

Het is we,er •e,en typisch voorbeeld van di,e kortzichtige bekrom- pen egoïstische kapitalistische politi,ek di,e ni·ets !~eert uit de erva- ringen, blind is voor de !.essen en voor de gebeurtenissen in de omgeving •en sl,echts één ding ziet: Hoe steHen wij onze winst v.eilig.

Het is bek·end dat Colijn zich aan deze kringen nauw verwant voelt. Ve,el van wat zij voorsta,an is naar zijn hart gesproken.

Maar Colijn moet •ook r·ekening houden met de verlang,ens van de katholieke kapitalistische kringen, di'e in het kabinet in het bijzonder door Ste•enberghe 'en Romme v,ert,egenwoordigd zijn.

En dez.e staan een ietwat andere politiek voor. Zij will·en be- schermende maatregel,en voor de industri,e., verde11e industriali- satie, verhoging van tari·even en sluiting van de grenzen.

Hun politi,ek moet bov•endien rek,ening houden met de groeiende ontevredenheid onder de katholiek•e werk•ersmassaas. Men denk·e sl,echts aan de uitlating van de voorzitter van het R.K. W•erklie- denverbond de Bruyn, "dat in September "het verlossende woord" moet worden gesproken."

Vandaar dat 'er reeds geruchten Hepen, dat achter de schermen, bij de voorbereiding van het regeringsbel,eid voor het komende jaar, zwaar onderhandeld werd •en dat •er z·ek,e11e tegenstellingen bestonden.

Het resultaat van dit alles is nu bekend.

De Troonrede is uitgesproken. Onmiddellijk kan wel de con-

KO BEUZEMAKER DE ECONOMISCHE TOESTAND EN DE TROONREDE clusie getrokken worden, dat het "V"edossende woord" uitgebl.e-

~en is. Tenminst·e niet in di·e zin, al·s de werk,ersmassa.as het hebben V

erwacht.

De Troonrede begint met vast te s~eHen, dat "de hoop op ver- bei:ering in de economische toestand, waarvan het vorige jaar gesproken werd, niet in vervulling is g~egaan. De ~economische

vooruitzichten", zegt het stuk, "zijn minder gunstig dan destijds".

De be-tekenis hiervan is duideHjk: de opl,eving is voorbij. En de conclusie? Men vindt haar elders in de nede: "de toestand van de openbare financiën noopt tot ·een zo groot mogelijke beperking van de uitgaven. Grote oHers zuHen nog nodig zijn.

VoorsteHen daartoe zullen in dit zittingsjaar worden aangebo- den."

Dat is de pditiek van Colijn, ongebreideld! Hi,ermee worden al'vast ingrijpende bezuinigingen en loonsVIerlagingen aangekon- digd.

Tegelijk daarmee spreekt het stuk van voorsi!eHen tot belasting- herziening "om ·een me,er get"echtvaardigde V·erdeling van de druk te verkrijgen".

Waaruit die "verdelende rechtvaardigheid" zal bestaan blijkt wel, waar de regering verklaart dat zij "de in bepaalde belastingen gelegen belemmeringen tegen verruiming van de werk-gel9en- heid zoveel mogelijk weg wil nemen."

Dat is taal naar het hart van het werkgevers-verbond, dat immers afschaffing of v~ermindering van de zakelijke belasting op het bedrijf op het verlanglijstje zette.

Deze uitlatingen bewijzen wel: de aanpassi,ngspoliHek wordt in versterkte male voorl:gezet.

En de werkloosheid?

Er wordt veel' ruimte in de Troonr;ede aan besveed, maar alles blijft in het vage. De R.K. industrie-kapitalisten krijgen allereerst een brokje. Er zullen "bijzonde!"e voorzieninger1 worden ge- troffen ter bevordering van de uitvoer van onze produden, ter- wijl voor bepaalde bedrijven tarief-maatregelen van matig be- schermende aard in voorbereiding zijn."

Aan de "verdere ontplooiïng van de nijverheid ·en aan de be- langen van de scheepvaart z.al voortdurend aandacht worden geschonken in de hoop dat hiervan een gumti·ge invloed op de werkgelegenheid zal uitgaan''. Dat wil dus z·eg9en, de hoofd- zaak wordt aan het particulier initiatief overgelaten.

Wat betreft bijzondere maatregelien ter bestrijding van de werkloosheid wordt .,belangrijke uitbreiding aangekondigd van de uitvoering van de werken, die bijdragen tot verhoging van het voortbrengingsvermogen van de bodem". Dat betekent:

verdere uitbreiding van de werkverschaffing.

Van forse, beslissende maatr;egel,en is geen sprake. Een politiek van uitvoering van grote werken wor;dt niet \liermeld.

Het enige dat hierop slaat is, dat "de droogl·egging van de Noord-Oost-polder van de Zuiderzee verder zal worden voort-

601

' _'·

KO BEUZEMAKER DE ECONOMISCHE TOESTAND EN DE TROONREDE

gez,et 'en dat de voorbe11eiding van de o~erige inpoldering van het IJselme,er krachtig za.l worden vooágez:et."

Het is dus duidelijk. De koers he,et nog ste:eds: aanpassing, geen v·erbetering van het l·evenspeil, zwaardere lasten op de

massaas en ge,en kr.achtige bestrijding van de werkloosheid.

Dez:e politiek is, in het aangezicht van de V•erdere doordringin.·g van de crisis, voor het l:ot van ons land z:eer gevaarlijk. Het wordt tijd, dat de arbeiderskl.a,sse ·eindelijk 'een krachtige houding aanneemt.

Meer dan ooit is het thans geboden, dat de gehel,e vakbeweging·

tot 'eensgez.ind optreden k!omt en vastberaden haar eis:en aan de

11egering voorl:egt!

JEUGDWERKLOOSHEID EN VERPLICHTE ARBEIDSDIENST

D. LAMMES

De werkloosheid onder de }eugd is uitgegroeid tot een proble,em van de eerste rang.

Er is in Nederland ni·et één partij of krant te vinden, hoe klein of provinciaal, of we vinden confel'enhes, bijeenkomsten of arti~elen, waarin het probleem der jeugdwerkloosheid wordt

besproken. i

Van fabrikant.en tot bankdiredeurs, van particuli·e!'e "ide.alis~e~"

tot r·egeringspersonen, allen v·erkla!'en om het hardst dat de werkloosheid onder de jeugd tot •e•en onhoudba11e hoog~e is g~e­

steg·en en oplossing ve!'eist.

Voor we ingaan op de drijfveren van bovengenoemde perso- nen, willen we 1e·en paar cijfers .gev•en over de omvang der jeu;gdwerkloosheid. Op 1 April w.at"en er werkloos:

14-17 jaar 18-24 jaar

mannen 11483 44033

vrouwen 5189 5327

totaal ruim 66000 jonge11en, die als werkloos in ges c h reven staan.

Wanneer we daarbij al diegenen rek,enen, di·e ni<et officieel staan ingesch!"even, dan komen we tot •e•en ontsbelltend cijiier.

Het kenmerkende hierbij is wel, dat bij het stijgen van de le,ef- tijd ook de werkloosheid toeneemt. Voor mann1en van 25-30

jaar stijgt het aantal zelfs tot 64305 op 1 April 1938, terwijl het voor de vrouwen van dezelfde leeftijd daalt tot 1800.

In onze verlichte ·eeuw zijn we onder de verhoudingen van het kapitalisme dus "zover gekomen", dat hoe ouder men wordt, hoe minder men kans heeft op werk.

Juist ir. de leeftijd van 25-30 jaar, wanne,er normaal gespmken jongelieden er toe ov·er gaan 1een gezin te stich~en, bestaat de grootste kans op werkl'oosheid, die dikwijls langdurig, of blij- vend is.

T at welke wanverhoudingen zulk e·en toestand l~eidt, wij zi,en het dagelijb om ons heen. Jonge mensen, di·e vier, vijf en zes jaar met elkaar verloofd zijn, die de rust van een !eigen omge- ving missen, worden mo!"eel en sexueel te gronde gericht.

Wanneer ten einde raad een eigen woning wordt betrokken, met bij vrienden en familie bijeengeschar11elde, of op afbeta- ling gekochte meubeltjes, dan is onze "positi·ef-chrisilelijke"

regering, zo positief "christelijk", het ,eersbe jaar het jonge 9e- zin op gerantsoeneerde steun ile z,eUen.

Deze "beschermers" van het gave gezinslieven, dez,e hoeders over de goede zeden vinden het onv,erantwoordelijk van jong•e

603

D. LAMMES JEUGDWERKLOOSHEID EN VERPLICHTE ARBEiDSDIENST

604

mensen '!Je huwen, wanne•er, zoals men dat in schone woorden pl,e.egt '!!e noemen "de '!!oekomst ni•et v·erze~erd is."

W,e zwijgen nog ma.ar ov·er de toestanden in de gezinnen, waarin de werkloz,e jeugd me•estal le,eft. Door onbegrip komen de verwijten 'en de verwijdering in het famili.el•ev•en. Onverkwikke- lijke tonel•en mak·en het l·even van de werkloze jongeren onder die omstandigheden tot e•en hel. Zonder zakgeld, de genoegens der jeugd miss·end, zonder toekomst, rijpt bij eeuwige ledig- gang menig plan, dat bij uitvoering voor de rechter zijn einde vindt.

ER KOMT EEN TEKORT AAN GESCHOOLDE KRACHTEN

In de aanvang spraken wij er reeds over dat in l:eUerlijk a!l.e kringen de j•eugdwerkloosheid thans de aandacht he,eft.

Op zich zelf is dit verheugend, maar niet altijd gebeurt het zonder .eigoenbelang.

Van fabrikantenzijde maakt men zich voor:al ongerus-t over het

~eit, dat zich thans regelmatig e·en '!!ekort aan geschoolde ar- beidskrachten voordoet. De cijf·ers die wij re•eds gav•en tonen immers onder meer aan, dat in die jal'len, dat vakbekwaamheid verworv•en moet worden, de grootste werklöosheid heerst, nl.

van 18-30 jaar.

Een fabriek bv. als de N.S.F. (Neder!. SeintoesteHenfabriek) te Hilversum, heeft een speciale opleidingsschool ing·ericht om in- strumentmakers op '!Je kweken. Aanl·eiding hiertoe is het tekort aan geschoolde krachten.

In de sigarenindustrie vereist het z.g. bolknakk,en een speciale vakkennis. Door de grote vraag naar dit soort sigaren is er thans g.ebrek aan sigarenmakers die "bolknakken" kunnen maken.

Daar de jongeren niet omhoog komen in het vak en dus ni•et de minste vakbekwaamheid beziHen, moet men het de volwas- sen sigarenma~ers l'eren, en zodoende heeft de Fa. Witteveen te Utrecht b.v. e•en school ingericht om het "bolknakk·en" te onder- wijz,en.

Hoewel ons geen nauwkeurige gegevens omtrent het tekort aan ges c ho o I de arbeidskrachten ten dienste staan, zijn enke- l'e cij~ers van het Bureau voor de Statistiek toch te~enend.

Zij geven aan dat het aanbod van geschoolden de vraag nioet dekt.

Uit deze cijfers blijkt tevens de geringe keus, die de werkgevers thans reeds hebben op het gebied van g•eschoold persone,el.

Bij voork•eur neemt men krachten, die voor kort nog werkben en daardoor aan I"Outine en scholing het minst ingeboet hebben.

Hieronder volgen enkele cij~ers van 55 der belangrijkste ar- beidsbeurz·en over de maand Juni 1938.

Voor 18 jaar •en ouder wal'1en er van werkgev•erszijde 11973

aanvragen. Sl,echts in 11054 gevallen konden de beurzen aan

de aanvrage voldoen. Voor arbeidskrachten beneden de 18

jaar was er in de maand Juni ·een aanvrage van 3247 en werd

hierin aan 1837 verzoeken voldaan.

D. LAMMES JEUGDWERKLOOSHEID EN VERPLICHTE ARBE!DSD!ENST

Volgens de statisti·eken bleven in het •eersre geval (dus boVJen de 18 jaar) 715 aanvragen onvoldaan, en beneden de 18 jaar 887.

In werkelijkheid waren de aantaHen onvoldane aanvragen echter resp. 919 en 1410, aangezien de statisti·ek geen rekening houdt met de door de werkgevers bij gebrek aan t'1esultaat ingetrokken aanvragen, gevallen waarin de werkgev·ers dus bui~en de beurzen om poogden geschikte •en geschoolde krachten ~e vinden. Zeer duidelijk blijkt hieruit wel, dat bij de jeugd het grootste gebrek aan vakbekwaamheid heerst, daar in dez·e categori•e (onder de 18 jaar) de me·este aanvragen onvoldaan bl•eVlen.

HET NATIONALE CENTRUM

Tot de particuliere "idealisten" op dit ilert'1ein behoren voorname- lijk de dames en heren van !,het National,e Centrum", zoals:

R. F. C. baron van B·entinck, opperstalmeester der Koningin, Mevrouw J. D. van Reamondt Vis, Baronesse Ouarles de Ouarles

•enz ....

Wat is nu de bedoeling van dit gezelschap?

"Het opknappen en onderhouden van niet meer bewoonde kastelen, om z.e voor het nageslacht te behouden".

Dit moet dan geschieden door werkloze .jonget'1en.

"Daar het mogelijk moet zijn in dez·e steunpunten (de diverse kastelen) aanschouwelijk onderwijs te geven, is het gewenst in verschillende kamers modellen te br·engen op het gebied van luchtvaart, scheepvaart, defensie enz." ... Nu hebben we geen enkel bezwaar dat de jeugd op de hoogte komt van alles wat met defensie samenhangt, doch kastel·en op kosf;en der werklo- zen opknappen, terwijl het geld bij millioenen in de kluizen ligt, zonder dat het voor de bestrijding der werkloosheid wordt gebruikt, is op zijn minst ongehoord.

Verder wil het "Nationale Centrum" (het werd geopend door Minister Romme in tegenwoordigheid van Prins Bemharrl) de jeugd ervan doordringen, "dat de vrijheid van godsdi·enst 'en de geestelijke vrijheid op a 11 er !,ei terrein, zeer kostbare goede- ren zijn ... "

Uitstekend, maar we raden Min. Romme, die dez•e woorden zeer zeker zal hebben gehoord, in gemoede aan, di·e reg·elen ook eens toe te passen op de werkverschaffingsarbeiders ...

Wij achten deze geestelijke goederen in het g·eheel niet v·eilig bij de leiding van "Het Nationale Centrum." Ons lijkt het bet•er op het Nederlandse volk zelf te steunen bij de verdediging van deze kostbare goederen.

Natuurlijk zijn er ook oprechte idealis~en, die hun tijd en geld geven om het lot der werkloze jeugd i1e verlichten.

Hoewel het niet de oplossing van het probleem ka n breng.en, zou het verkeerd zijn dergelijke mens·en van baatzucht of welke onedele drijfveer ook, ie verdenken.

In het algemeen genomen zijn de drijfveren bij overheid en

particulieren echter: de angst voor het groE:iende gebrek aan

D. LAMMES JEUGDWERKLOOSHEID ~N VERPLICHTE ARBEIDSDIENST

606

geschoolde arbeidskrachten en de mog•elijkheid om voor een geringe vergoeding toch nog i•ets aan producti·eve arbeid van de uit het producti•e proces ges~oi:en jongeren te verkrijgen.

DE ARBEIDSDIENSTPLICHT

Nu iets over de oplössingen die .aan de hand worden gedaan.

De voornaamste is wel die van de werkkampen., met al dan ni·et verplichte deelneming.

Wat ons het meeste belang inboez,emt is het standpunt der re~

goering, doch •er schijnt in dez•e kringen nog in de verste verte g·een 'eensgezindheid te bestaan.

De Katholiek•en zijn voor de arbeid~dienstplicht, mits de ouders toest.emming geven •en dit wel tot de 24 jari9e l·eeftijd.

Vol9ens de huidige wetg•eving is het echter niet mogelijk.

Het is wel interessant over het belangrij~e 2e Cong11es der Natio- nale R.K. Commissie voor j•eugdwerkloz•enzorg het ·e•en en ander mede te delen.

De Katholi~e~e fradie in de Tweede Kamer is de sterkste. Zij beschikt ov.er 4 ministers,, waarvan Romme een Vlerklaarde voor- stander van het autoritaire staatssysteem is.

Daarom worden verschiHende uitspra.k•en van het ,"Bossche Con- gnes" uitermaile belangrijk.

Het zij nog vermeld, dat de Minister van Sociale Zaken door den He•er Meij>er de Vries v;ertegenwoordigd was, de commissa- ris der Koningin in Noord-Brabant was aanwezig, in totaal 12 11egeringsambtenaren. We zien, aan belangstelling van regerings- zijde ontbrak het ni.et!

De gewichtigste inleiding was di,e van Prof. Dr. J. E. de Ouay, Hoogl.eraar aan de Katholi,eke Economische Hogeschool te Til- burg, met als onderwerp: "Mogelijkheid tot Emigratie".

De Ouay dan is van mening:

"daar de vrijwillige deelneming, vooral bij de me•est ontredder- de jeugdgroepen germg zal ziJn, dient men di•e9enen, die bin- nen bepaalde tijd niet vrijwillig bij 1een der ve11enigin9en voor jeugdwerkloz,enzorg tot de werkkampen toetf1eden, te ver- pI i c h t,e.n dienst te nemen in door de overheid in te richten werkkampen. Dit beduidt dus v·erplichte arbeidsdienst."

Later, als antwoord op ·een vraag omtrent het toepassen van sancti•es, .gaf sprek•er als zijn mening te k·en,nen:

"dat we moeten blijven buiten straff1echilerlijk'e of finantiële sancties. Er zal wel eens iemand in zijn kraag moeten worden gepakt; wil men geen keus mak,en voor een principi•e·el kamp, dan verwijze men naar •een rijkskamp."

Wie mo-et di·e jongel"en, die niet wiHen, dan •eigenlijk in hun kraag pakken, als de straft"echter het niet doet?

Het is ons duidélijk: de heer de Ouay kan op dit ogenblik aHes

nog niet zo open:lijk zeggen. Maar ,e,en i·eder di·e even nadenkt

over de consequenti·es zijner woorden, begrijpt dat wat hij

wil, ni·ets anders is dan hetgeen in Duitsland wordt toegepast,

hoe het overigens ook met godsdiensti9e 'en mot"el·e decors

D. LAMMES JEUGDWERKLOOSHEID EN VERPLICHTE ARBEIDSDIENST

wordt v,erhuld. Het schijnt, dat de Minister niet i!ev11eden is ge- weest over hetge•en MeUer de Vri.es als zijn vert,egenwoordiger op dit Congf"les heét gez·egd.

"Wie staatsopvoeding wil, vindt het departement tegeno~er

zich," sprak Meijer de Vries. "Als de organisaHes echter ni,et in staat zijn de kampen te regelien, de slaat mag en kan het niet doen."

Alsof de regering de jeugdorganisaties overvloedig de _gel•egen- heid had gegeven, het vraagstuk der jeugdwerkloosheid prac- tisch aan te pakken! Het teg,endeel is waar, de 'eerste krachtige maat11eg·el van re.gerin_gsz)jde moet n9.9 komen. Wat Meijer de Vri·es aangaat, het schijnt dat hij zich toen te scherp uitgelaten heeft tegen de arbeidsdiensiplicht, want in ,e,en tweetal artik,elen in "Economisch-Statistische B·erichten" neemt hij min of me·er zijn draai,, waar hij over de .arbeidsdienstplicht schf"lijft: dat hoe- z,eer de meningen, juist op dit stuk ook mogen botsen, het toch niet buitengesloten is, dat door nader ov,erleg in n i 'et te g rot e kring, in afzienbaf"le tjjd gedachten zull·en groeien, die de ins~em­

ming zullen hebben, z.owel van hen di'e menen, dat hier alleen

·een zeke..,e drang mag worden geoe~end (de 11eg.ering.), als van di,egenen die in e·en dwangstelsel ,e,en uitkomst z,i,en ...

M.a.w. ,er zal ·een compromis-·oplossing gezocht worden, e~en

meer geruisloze weg naar de arbeidsplicht zoals we dat van de Colijn-regering gewend zijn. Dàt er in reg,eringskringen nog onenigheid bestaat bewijst b.v. het volgende:

De heer Verhoeven, hoofdinspecteur voor de steunverl·ening, heeft in het bekende periodiek "Steunverlening en werkv·erschaf- fing" de dwang voor jong.e werkloz·en aanbevolen. Dat komt dus uit het departement van Romme.

Dez,e schrijver was niet de :eerste, di·e zoals hij het uitdrukt:

dwang wil', los van het Nationaal-Socialisme.

Een hoofd-ambtenaar !Van <Min. ~om me, Ir. V•erwey, liet de pne- sident der Duitse werkloosheidsdien.st Sirup voor e•en uitgelez,en gezelschap van autoriteiten op werkloosheidsgebi,ed, zijn fas- cistische praatjes verkopen over de z,egening•en, di·e de werk- lozen in het Derde Rijk, door de goedheid van de Führer toege- worpen krijgen.

De anti-f"levolutionair·en voel·en voorlopig nog weinig voor het gaan in de richting van wat onze Oosterburen "tot stand heb- ben gebracht" en waar op het departement van Romme zulke warme voorstanders van zijn. Zij begrijpen wel, dat •e.en klakk!e- loos overnemen van de arbeidsdi·enstplicht zoals ze in Duitsland wordt toegepast, in ons land van democratische tradities, maar z.o 'een-twee-drie ni,et gaat.

Colijn gebruikte tijdens de ini!erpellatie-van Gelderen de uit- drukking ,dat ,,.e,en z.eker:e drang" tot de·elneming aan e·en werkkamp ^Z•OU worden uitgeoefend. Het "Handelsblad" stelde hi·erop de vraag, of de feiten van de ge.rin9e vrijwilli9e deel- name (16°/o), ni·et !.eerden, dat naast een z,ekel"'e drang een

"zekere dwang" nodig zal blijken.

607

,.1

li!

D. LAMMES JEUGDWERKLOOSHEID EN VERPLICHTE ARBEIDSDIEi\JST Zi·ehi·er wat Colijn wil: voetje voor voetje. Eerst vrijwillig, dan

",een z.ekef'le drang", dan e·en "z.eker;e dwang", heeft dit ge:en r;esultaat dan sancties ·en "in de kraag grijpen" een ieder die ni·et vrijwillig gaat.

JEUGDREGISTRATIE

Op het reeds genoemde 2e Katholieke Jeugdwerkloosheids- congt'les te 's Hertogenbosch

werd in de aangenomen resolutie de eis gesteld van f'legistratie der werkloz•e jeugd.

Daar dit onmiddellijk verbonden was aan het onderwerp van de

arbeidsdienstplich~, lijdt het geen twijfel, dat in katholieke krin- gen dez·e registratie als voorbereiding voor de V1erplichte arbeids- dienst beschouwd wordt, zoals trouwens ook in de t"'esoluhe is gez,egd.

Enige maanden na het Bossche Congres is de overheid dan ook al begonnen met dez.e registratie.

Op zich z•elf bek·eken, is dez•e registrati•e een vooruitgang. R·eeds ve!,e jaren stellen V1erschill:ende j•eugdorganisaties e•en derge-

lijke eis, niet om te komen tot arbeidsdi·enstplicht, maar tot werkloz,enondersteuning en meer hoogst-noodzak,elijk·e maat- regelen om de j•eugdwerkloosheid te lenigen. Daarvoor is jeugd- registrati·e nodig. Het zal dus de taak zijn van de jeugdorgani- saties, de spits om te draaien, van de registratie g·ebruik te ma- ken, om rechtvaardige •eis·en ingewilligd te krijgen.

Volgens de heer G. A. v. d. Giessen, leider der jeugdt1egistrahe te Zeist., zal de regering de volgende vragen stell-en:

W·erkt hij?

Zo ja,, bij wi,en?

Bij wi,en heeft hij gewerkt 'en was dit onafgebroken?

Hoe staat het met de vakbekwaamheid en de voorontwikk·eling van de werkende?

Staat hij ingeschreven bij de arbeidsbeurs?

De voorlaatste vraag onderstrepen wij, omdat ook hier we.er uit blijkt dat grote aandacht wordt besteed aan vakbekwaamheid en vooropl·eiding, in verband met het tekort aan geschoolde krachten.

HET FASCISME OP HET VINKETOUW

Dat bij al het leed, de j·eugd aangedaan, het flui~en van de fascistische vogelaar steeds lokkender wordt,, is duidelijk.

Aan een ieder zullen toch de g.evaHen bekend zijn, waarbij aan jong.ens geld werd aangeboden, wanneer z•e maar met "Volk

·en Vaderland" op straat wilden slaan, om als uithangbord der N.S.B. f,e dien·en.

Vel·e eerlijke, maar politiek onbewuste jongens zijn er ingevlo- gen. De dadenloosheid der regering ge,eft voet aan het fascis- tisch gewroet.

Het "National•e Dagblad" smaalt dat in Schev-eningen de werk-

loz·e jeugd van 9 tot 10 uur moet stempel•en.