Hulle hoop is egtcr verydel en 1:01. ~.'r.oysey het 'n aanvang c;e- i'!::t.k met die af'bakenine van die nuwe grenslyn. Sowcl r.':oshctte, l<achnbi en ~I:.urnouw het dadelik geprotesteer teen 'n grenslyn

17.,

H 0 0 P S T U K II.

Totstandkoming vun die Republiek Stellaland •

?Jic onluste, vm.t in vrci 1881 uitgebreek het tussen d:i ⁰ Ytd'f'ers lcngs die wcstcrz;rcnn vnn clie Trnncv0.r: 1, is vir 'n tyd tot stilstand £<.>brine dar,r c1ie naturelle gehoop het dat die Konin1~1j.ke Kommissic nan hulle reg sou lant wedcrvo.e.r.

Hulle hoop is egtcr verydel en 1:01. ~.'r.oysey het 'n aanvang c;e- i'!::t.k met die af'bakenine van die nuwe grenslyn. Sowcl r.':oshctte, l<achnbi en ~I:.urnouw het dadelik geprotesteer teen 'n grenslyn

l)

wat hulle grondgebi~d in t·wee sou sny • Ook 'n aant.al invroners van die distrik Blocmhof' hct. ~ September 1881 protes aange-

tckcn, op grand dar.rvan <ln.t t.rRnsporte op plase, wat bui te die rn1.we lyn Vfl.ls nou onvretti.g -v.rcrrd. nit son p,elyk At.Ft}'in met kon-

2)

fisknsie hct hulle gonecn • ;Jassouw het selfs sover gegann orn. :r:ol. Moy:::ey tc bclet ol"'.l die lyn af te bv.ken oor sy grond-

3) gcli1cd. Di t het.. e[!'ter ulleo niks gebant nie •

. Die govolg wan dat die onluste tussen die rafYerstam- me ontlerling weer ui te~breek het. Nie al.Leen .i'..iontsioa en

:,~oshctte het ne.n vcgte gaga.an nie, lllar,r ook Mankoroane het

kort d.!:.i.Ol"na onvcrhoed.s 'n aanval gemank op :r.:nssouw, 'n bondgenoot ·, van Eoshctt.e. In hierclie str'Jd het ^blan~e vrywilligers, ,Naar- ' oncl.c.:'r c~mptenare vs.n die Ka.apse regerine, ^~ daadwerklike aandeel gchad o.o.n d.te kant ve.n I' .. ~nnkoror.tne en Montsioa. Dit h~t 'n

4) stcrlce . :protes ui tgc lok vanwee die . Kne.pse re Gering •

Di t het de:•.n ook nie lank geduur nie o"f d1.e Kaff'ers lnngs die helc Suidvrnotergrens van die 'J.'rannvaal was onder

ti.cka.::-.1 .. a2.n vcgtc~ DiG t:,:rrcnsl~ wo.s ec1t_, vuur en vla-n, volgens 5)

~ .. \ rapport van Kommo.ndnnt Viljoen van ~,:arico a.an Genl.Joubert ·•

1) _• n _{.! ....} .,..,..,,.>-:/8J.

_{IO•) ;} C ... 098 _{• ..:;) . '} p. 84 • 2) • . P..4D77/81.

3). n.5133/Bl.

4). C.3098, PP• 99-100.

5). h..G. 2u2, H.

T • I

... Jie •••

I l

·1 •

.. /

\

\

I I

. l !

18.

Die toestand het so on.rusbarend ge,~ord dat die Britze Resident te Fre"Loria op die 2=:,ste Oktober 1881 aan Knpt. Nourse opdrag ecgc;e het om na die grense t.e vcrtrek en clic vrede te prob£rnr herr.tal. Aan die Hoe Kommissaris het hy tersclf'dertyd beri;; gestuur dat die 'l'ransvattlse regering

l) sy bas doen om die vrede te bewaar •

Too reeds al het sommige kaf'?erhoo:f.'de, o.a. Ilontsioa, klo.gtes ingedien by die Britsc outoriteitc dat hulle vyande, die s.g. pro-boer kaf'f'ers, die Transvanlse grondgebied ge- bruik ut: ^bc.si~ v:in. opc! .. ^~fJie orl dat dio Boerc di t. toa1.z;-..c.t..

Hudson, dia · Bri tse Hesident, hat daarop van die '.l'ransvaalse Dricmanskap n ^·belof'te verkry dat hulle die neutrali tei t sou bewu.ar • Daartoe het die Transvaalse regering aan die arn.pte- nuro naby die gronsa or,drag gegee "to do all in 'l'heir power

2)

to prevcmt conf'lict ¹¹ • • Bui tendien het. die 'l'rc.nsvaalse r<:Jg:er:i.ni recd.8 op 21 Oktober 1831 ti1 prok.W..11asie ui tgevaardig, wau.r·'by

Trm1svc~aJ.se burgers ton strengste verbied word om hul.1.e te 3)

mcng in dio onlusto • Di t is duidelik dat op hiei"die tydstip die regering begerig ..-:as o::n die 'l'ransvaal ui t die moeilikheid uit to hou, en die onluste ta beeindig.

Cole van nri tse sy is pogings aangewend in dieself'de rigting. Xourse het tydclik enige Boere, wat decl.geneem het

J ('~) :

aan die strya., daartoe beweeg om na huis terug te ke~r. Meeste Bo ere het verklac-.r dt.. t hulle deur armoede gedwing was om diens te neem as vrywilligers vir ·die Kafi'ers. · M.oshette het ver- klaar do.t hy grao.g die posisie soos onder President Burgers

I

geha.ndrlaaf ·v-10\,1 sien, want ^hy verkies om onder die :aoerei~egcring

4) te sta.nn •

Nourse se pcgings he·t. egter mis.luk,. Die vegtende partyc hot gcweier o.r.i vrede te maak en 1.-!ankoroane het nog

bowedien/ •••

1).

2).

:-3) • 4).

C. :1098, pp. 125-126.

Ibid., P• 85.

stuatscou:Ct\nt der ;;.A.Republlek, C. 3008, PP• 129-l.33.

27 okt..+aai.

'

19.

l.)

bowodien 'n aanval op Uassouw gemaak • ^{van hierdie toestand}

van sake het die Br_i tse H.esident op 16 1-.:ovomber 1381. kennia gegee aan die 'l'ransva.;,lse regering. Hy het ook ac.ngcdring

da~.rop da:t die regering die neutrali toi ts proklamasie, wa.t tot

~)

sover 'n rnislukking was, moes handhaa:f •

Hoewel s.ommige Republikeinse a.mptenar·e Iiul.le bes gedoen het om die prokiamasie te handhaa:f, was hul.le pogings sondcr sukses. Die burgers, wat betrokke was in die onluste, was eenvoudig onwillig om hulle in bedv;ang ta laat hou deur die owerheid. Vir jarelank was hulle deur die Kat':fers uit- getart en beoteel, en nou het hullc kans gekom. Hulle ver- n&amste rode tot declna.me in die stryd i.va.s ^~ie sonde en erger- nis wat ;.xontsioa hulle aangodoen het tydens die Eersto Vryheid't oorlo,a. Andere,wecr, het gekla dat hullc hul.le gronde vcrloor

3)

hot. ao 'n gevolg van ·die nuwe Konvensiclyn • . soramige het

deelgeneem, daHrtoe gedwlng deur armoede, ~oos reeds gesien is.

op 12 nover.1bcr 1.881 het Nourse gerapporteer dat 1.1oshette en

;.r:achc:i.bi "have the general. sympathy of' tho Boers in that dis- trict on their side". Oak se hy: ¹¹ In my interview v'lith r.~oshctte

he cxprcsced his strong wish to become· a ~·ransvaal. subject as he had forr;ierly been, and that the ground over which he claimed Chicftainship should be brought within the line; the present position o:f the line batwecm Ma.ch&bi and Moshotte, as de:fined by the convention, appears to bo very inconvenient, rendering

•

0

·'1J.iect to a d•~Vided allegiance· on the one side to

his liC[i.U .., . , '·.t n, and on the other to the· 'l'ransvaal.

4) Government under ·which u'

Die Konvensielyn was dus

gcdra het tot die twiste. Instede daarvan dat die ^{0 ••. ,.}

1).

2).

3).

4.) •

c.~098, p. 107.

n.49~~3/81.

- G· no2 IT ^r~ 4-; ^{0 0}

4,. •"-' ' l e ; "\• 0 OC..e

C.3CU3, PP• 126-127.

gedemp/ •••

20.

gcdomp is, bet di t nog gedurie""{ toegcmcmn in omvang en grootte, sodat die Britse Heaiclant teen die h0lf'te van .r;ovemqer die b<:ri;_; bcvcstig het dat ; .. :assouw en ;.;:ankoroane ook aan vegte is ten gevolge van 'n ~.r .. nvr.il van la~sgenoemdc op eersgenoemde l) •

Di.e Transvnalse regerinp: is terselicertyd oorstroom r:1Ct l:lngtes oor Y..a:r:fers wat die ,grcnse oorsJ:...ry het as gcvolg vr.i..n die onlnste. Ook geroof'de vee in groot getaJ.le is vir veili:-;-heid binnc die t.,rrondgebied vc .. n die 'I'ransvaal gebring.

;~e.ssou'.·1 v:r.s hi er die hoo:fskuldige. Kommandant Kock het die

l;vn geko;n het, geskat op 18,rfJO tot 20,000. L~assouw het ge- wei.cr om die vee tcru:; te nccm, en Komdt. Kock het tevorgee:fs probeer die bceste terugdryf' oor die grcns. La.asgenoemde het.

ar~ngedrinz by Genl. Joubert om hulp, a.nder~ sou die burgers verpli.1 ^WC0.S or.i hulle groncle ta verlaat. .Uie geweld en bru- tali toit was onbenkryf"lik. Ma.11koroane was tot sover die VGr- lorcnd~ party, Vol.~.:enn die menin[~ van sommige burgers ui t

Blocmhcf', sk.yn 'n botiJing tusGen blank en swart ook onvcrmyd.ellk

2) te wees, tcnsy die regering tussenbei kom •

Ook r·:a.ssouw hot sy ·tcicvlug gcneera tot die rogering vnn die ~lepublick. Op die 27ste November 1881 het hy kennis

gq;c::~ v<m die uunval wnt 1.:cmkoroane op horn gemaak het, en 3)

an:rrnunisie gevra • ^{'n Toestand van ali;ehele} onrus en onvei.lig- heid hct gebccro langs die grcnse, sodnt die regering aan die begin vc-."..n Descnbcr opdrag xnoes gee a.'.,~.n di.e Kommandunt-Generanl

4)

om die grcnsbewonerc te voorsien van A.rrJnunisie • Die regering

v1as egte:r.~ mH[;tcloos om 'n einde tc maak aun dia skending van die neutraliteit V.<'ln die Republiek. Die handelwyse van die

1). c.~0~.:s, p. l2G.

r). K.c.202, JI.; H.5lf:l.(v'81; R.604/8?.

3). 8.~3. 220 (3upplementere Stuld'..;e).

4). R.5139/81.

'l'ransva.alse/ •••

21..

'/rrn.1svcw lse regcring cp hierdie tydstip skep ook die "indruk

v.:~n hnl'f'hartighcid. '.:ct:ns die simpatieke houdine vo.n soveel g.,.,cnGbocrc teenoor : .. ~o.ssouv1 was die a.rr1ptcnare magtol.oos om die ncutralitoit tc hcnd'hnn:f, oi' hulle was onwillie om die bevele

Sor:nigc~ burgern op die grense het nie nagelaat om die r0.~,::r-rinr~ tc vmP.rnku tc('n die moontlike gevolgc van die onluste n:i.e. Bulle hot die E.;evnar ingeflicn vnn die declns.rno v;.;n blnul::t~S in clil~ kaf'f'eronlunto. So het op 23 Desember 1881 o.a. d:i.o hccr J .J.P.a3.be clnarop gewys c.lnt blunkcs dicns doen nn vr;';r.villignrs by r~oshettc en Transvaa.loo grond.gebied ge-

lJruik an 'n toevlut~soor·d vir 'J?Ui tvec, nietecnotaunde die prokla.-

~9s::!.e , .. ~t nulks v~rhied. Die ontor5.teite steu.r hulle nie da.arrwn nie en die \•tette word getlurig verbreck, sel£s deur

ri~nnc wnt 'n voorbceld vnn tug en orde mo es wees. Ook Raabe

vrn1::'.r.~'1<u dat uie grensbocre hulle plaso sa1 moet verl.uat ^as die

~e;;ct>ing nie inst11.p en 'n end :rnaa.k ann die onluste nie. Die antwoora van· die reg~!r:i.ng op hierdie brief was dat aie regering besir,' is om plannc t.e 1)eraam om die toestand van sake vir

1) goed in orda te bring •

Intussen w~.s IS:'inkoroane reeds taamlik in die nou

.~;0(~ry:f dt;ur r:.y tecnotr-mdcr., :.'asoouw, en hat hor:i op 28 Deser.iber 1881 dcu.r middel vun George Donovan, 'n latere agent van Genl.

Joubert, gcwend tot die nepublikeinne negering met die ar:.Lnbod vnn 'n deol vnn ny grondgebicd in ruil vir erkenning van hora

as Cipperhoo:f deur die Repuhliek. Donovan het. die regcring ook vcrsoek om '71 eindc tc mao.k an.n die oorloU ui t mensl.ikheids-

gevoel. I\s 'n gG"lolg v:;~n hierdie bric:f hat Genl. Joubert opdrug

. 2)

01;tvanr; om die sauli.: grondig te go.an ondcrnoek • Van nou n:f

W:m b<:1sec:r di~ Republiek sy pogings om tusscnbei te kom veral op / . • • l). R.l.38/82.

2). R.257/82.

op die bGtiinscl van "r.-1cnslikheid ¹ 'l). Volkr;raadsl.id c.bodcn- stein het b.v. geskry::t: u~:.at balet. on.st ondcr die ~·ocrd van

. ^~)

bevch~fin~, ook ons polotiok uit te voere" • ~-

Cndorv.ryl hat die Erit.se outoriteite nie stil. ~esit.

nic. '!ar-wyl die Tr.:o.nsvo.!llse rogering party gc!dcs het. vir J..:ust;om;; en !\~oshette, hat die Drit.se reg~ring dieself"de gcdoen oct betre1cking tot r::ankoroo.ne en 1'£ontsioa, wie hu'llc bc.skou en bohandel hct a::. "loyfd, Chief&" ₁ r.let. welke reg, is egtcr on-

dui'1el1k. vroag in Janunrie l.882 hat die .t~agiotra::-:.t vnn Kimber ..

loy die at-'lndag v:m 'di(; Ka:\pse outoritoit.e dD.o.rop gaventig dn.t

die "Dritsgesinde ⁰ lioo:Cde in die nou gedryi" werd, en het hy f'ei tlik aan:;;crani dat. ^hulle moes tocgelailt word om am.:r:unisie

. 3)

aan t.e koop •

Van nou a~ r.nn word d~nr ook gare~ld v~n Eritce kant goklt::. oor die onderstcuni.ng wat. :.~ssouw en sy bondg\.motc eeniet,

f;!"t2nsbcw·oners utt die 1'ransvaa1 :l.angcsluit bet by ;:arrnouw, a.s- ook dat. d:!.o alge;:1c:.mo sir.patio Viall die Deere azm sy Imnt wns 4) •

011cnlik hulle sir.:;pn.tio betuig met. en moreJ.e ondersteunint;.:; ge- skink n::~n Mnnl~oroanc, wat voorgeget• hat dn.t hy teen die

:Ln Janu~rie J..Bg2 hc't Hudson die Transvnol.se rcgcring get,.ya op die skera<ling van die neut.ralitei t dour 'i'ransvaalDe on<1e1 .. dnno, en 'n bcroep £rcdoen ant. ^die regering nou sy geuag

;:wot handhnaf'. Hy gee ook kennis dat. hy weer vir n::.pt. t;ourr>e

int.egri ty o:r its borders are, &or11 whatever cauce, pcr::;i ttorl to be/ •••

---,----:--- ^{... ---}

l) .LatoI• ''t.~rJ. die pl(?idi.wi g<.fa?f~iiJ vol.~ens omstnndigheO.c. 'Loe . (lie vrc!...1G tu!.;zen d:te l:ar:rera hcrstcl wao, \1ord ns noticf vir:

:f.ntcrv'm~ie gcnoer::i d!c :fci t. dat dio I~nf'fors (nel.f? L~nk::irot:.u1;) di t, self'" verlr,ng het., nieteenste..:.•nde daar duiclelik ill"'UK u1 t- . rccoci:'t:n ia vm1 <lie }~unt van die Tranavtt!il. om di~ J:af"f'Grs t~

f:e· .. ·c11g 0:

1 ciio beskorrn.in:,t, vn1n die Hcpubli<lk in tc roap, 6oos ln"c.er s::~l. blyk.

?). r.r;. Pe2 n,

3) • \1.:-~.~;:.~. /).1.U{)

23.

to be violated ^by burghers o~ the Gtate,_it cannot reasonab1y he expect.od th~t, Iltflr ,;.:ajesty• s Government will consent to sit quietly by, and v:i t~iczs the spol.iation of" the fi'iend1y

1.)

trihcr; on its mm borders and Griqualo.nd ~~·est" •

Genl. Joubert, vro.t ann die begin yan Januarie ~l

deur die r·ei;ering n:, die grcnsa geatuur is, hot sy ui tei .. ste pogings n.r:mgev.·ond om die vrcdo te hcrstel. Di t sou egter niks bn< t nic. Gte~ds r11ecr en neer blanJceo het u.>nges~ui t as

hi~url:l..ngc by die Laffcrs. Op die 21ste Jn.nuarie 1882 va.o.ruig P1s3ouw 'n kcrmisgcwins ui t waarby hy 300 blankc vrywil.ligors a<-;.nvra 0~1 hom te help teen t1nnkoro~ne, aangcsien l.aasgenoeo.de vnn dicselfac r.:iiddcl gcbruik gcmanl<: hot. An boloning beloo'f

~~ansouw aan ~lJrn vrywilligcr 'n pl."tas van 3000 mor[;e en 'n pro- 2) . rata a<>.ndccl Vl:ln die helf'te van al die bui tgcmaakto vea • Hy het aelfn no,1: verde!" gegnnn, on op 0 Februarie d.o.v. >i'l vier- dera lrnn;iiGt;ffwinr; uits;cvaardiz te dien effcktc n.l. dat as 'n vrywilligcr mab sneuwel. in die oorlog, sy orf'gcname tv1ee plase

3) plcks van cen sou or~t.vang onmiddel.ik na. die ,vrede geslui t is

Die onvernydcl.ik.e. gevolg van hierdie prokla.'Ilasies wns dat steGds mecr burgers van die .U:ransvanl. hul.le ender die bnnier wm l·~assouw gcskaar het, sodat teen die helf'te van.

•

Februarie 1882 daar o;ntrent 200 vrywil.ligers was, nieteenstaan- de Genl. Joubert hullo ge~~nrsku het dat hullc gcqn

V£.n die 'l'rar.sva~ 1 mo es vcrv;ag nie. .lJie enit;ste wat kon doen vms om ^a~n dia amptenare ^vrm die nepubliek

beskermingj Joube~

opdrag te Eec· ort toe .te sien a.at die Republiek nie offi~ieel bctrokke v•ord in di(l moeilikhede nie. So duur die stryd voort, 'n stryd vmarui t ;.:arH;ou\v- die grootste voordeel. get.rek het. 'n Vredcs-

voor~;t.el van horn is j,n Februarie lB82 deur Iv'iankoroa.ne van die 4)

hand GC\'•J'S •

Ook/ •••.

1.). R.385/82; c.33Sl, pp.15-16.

.-~' s.10 ..

GJ •

.... Oj) . ^lhid.

4). K.G. 202, H.

Ook '11 aantal Bri tse onderdane, meeste wnervan af'kcni::>tig- V/E!S vc:n die J.iei1:1antvelde, het hulle gcvoeg by een cf' un1..1 .. ^~r van die strydende partye. ^I~eeste van hulle het aan- L;<Wlui t by :i:.:nnkoaoane, hoewel. ^sommige vryvdlligcrs van z,:assouw L;cvwrd hot. Die regering van U.ie Kaap Kolonie het pogings a<::ntic111end om hulle teen te gaan. So het die Hoe Kommissaris, .:;:tr herct;lC:.3 l1obinson, op 1 Februarie 1882 'n proklamasie

uitg0va:::.rdig rr1et die doel om Bri tse onderdane te belet om de0l te neem aE .. n die onluste, onder die bepalings van die

1)

"Foreign Enlistment Act ¹¹ van 1870 •

Die 15dc Februarie 1882 hat die Trnnsvaulse rogering sy vorige neutraliteitsproklamasie herhaal, en alle burgers en off'isiere ernstig aangernaan om toe t.e sicn ^{dat die} neutrali- tei t vnn die 'l'runsvac.l. absoluut geha.ndhaaf word. Niemand

2)

ma~ he~ vcrhuur as vrywillibcr nie •

Al hierdie pogings was egter tevergec:ff?• Instet!

van gehoor te gee ~an die proklamasies het steeds meer en

mc~f:r persone hulsel:f aangebied as vrywilligers beide by :m:i.ssouw en by ~ankoroane.

3)

In sy verslag oor die &Tenstoestande het Joubert gcv:a;; zema::.tk vun die fei t dat Macsouw hom nog steeds tec·n die Konvensiclyn VE:irsit. Danrop het Joubert aan Massouw kennis gegec dat hy die t,"I•ens sou laat bewaak daur 'n sterk wag wat alle gewapende manne, wat die grens oorskry, moes ontvrapen,

en ook alle buitvee, wat binno Transvaeil gebring word, moes afnccm. ^~.:et hierdie reeling hat ^1~1assouw horn tevrec1e verklaar en beloof' om die grenslyn nie te oorskry nie. Joube1·t het dan ook stappe geneem en burgc.rn op te roep om die grense te bcwaak. Op die 24ste Jan. 1882 het Massouw ook 'n plcgtige prok lamas i e ui t,gevaard i g, wa.ari n hy kl.a da t hy deur die nu we

!. grenslyn/ •••

l).·cape ^Gezettc, 3 JPebr. 18B2.

2). Staatncourant der Z.A.Republ.iek, 16 Maart 1882.

3). Ingedicn in Februarie l.882.

gre?slyn vnn die beskcrrr.ing van die Republiok a:fgesny is.

Hy is v<::r6e1' oortuig dc:t ;.,unkoroane deur 1'ortuiri~oekers op- geste·::k word om valslik aansprnak te maak op die Opperhoot'sko.p oor dia Korannc:s. Hy (:.rassouw) is egtcr VEin plan om sy ^er:f-

1)

re..-~telike 6"I•ondgebicd tot die laa~tc druppe1 te verdedig • In 'n brief' aan die Landdros van Christiana, d.d. 25 Jan.1882, spreek Joubert die mcning uit dat die Eepubliek in sy eie bolang allc·:s mocs doen om vrede te bewu.ar. Hy het gevind dat bcitlc vegtende partye blanke vryvdlligers huur, en, hoewcl. die Repu'bliek hullo dit nie kon belet nie, moet, die amptenare tog toesien do.t die Republiek nie daardeur.gekompromitteer word ni~

ln 'n mer..iorr:mclum, d.d. 7 Febr.1882, het Genl.. Joubert die houding en politiel; vnn die Transvaal t.o.v. die onluste uitce:ngesit. Hy hot die skuld vir a1les op die sk:ouors. van die

c;.,A.J.,;/{

:Lri tsc rCtlCl'ing t:,;epl&as, en ~ die onlusi:..e

~t.Vi.tf I<. ^to'*aan tlie Brits, poli tick van opstokery van die .l?t'l!lci'f es. sw teen l'.:lekaar, ten cinde

'D toestc:ind in die 1c\·m te roep wat Engel.and sou in staat stcl.

cr,1 tucscnbei tc koT!lt en later die naturellegebicd te unneksccr.

Joubert beskou d.it voorts as geen skendine- ven die ncutraliteit vc.n die 'l'ransvaal nie, as bu1"'gers bui te die grense gaa.n veg nie, naardie munse, s$ hy, plo.as hullesel-r daardeur buite die

3)

l)Qi:>kerJ;~ing van dio Republ:i,ek •

Tv1ee dae later h.et ook Nourse versle.;i gE:idoen van sy t,vred.o zenaing nan.r uie gronse. ¹¹ w1 th regard to the war now

goin,t~ on bctvrecn tlH"! Chie:t.S nuvid !:.1assouw and Mankoroane, the ln.tter i::; entirely to bla.rne for its commencmnent ¹¹ • liassouw

verkry hulp ui t. die Transvaal, se hy, on beide hooi'de huur blank~

vrywilligers. Hy veroordeel ten sterkste die handehvyse van Daun1as en l:ing, beide onlangs in die Bri tse staatsdiens.

Daardia/ •••

1) R 000/0".>

• •:;Jo.,...- or.~•

2). Ibid.

3). n.1631/82.

26.

_r:J]fll'dic twee here' se hy' het nie alleen pcrsoon1ik eeveg vir 1.)

~::::.r:koroane nie, ma: r ook gedien as aanwerwingso:f:f'isiere • .Dio ~i vie le h.orr .. 'Tiisc.o.ris vo.n 1', imberley het hierdie l.ac:.ste de~l.

2)

vun i:our~c se ·r~p_;_;ort. bcti.:...ri.l • Ten~evolt;e va.'1. Hour~e zo bcrit;- te ins.s.kc die skending van dio 'l're.n.sva.'3.lse neutrali tei t, asook

i;.rcGrn die :f'eit dat \'.a:nkoroane in die knyp wus, het die :nritse

rc;;~cring opnuut ^by di(; 'l'rs.nsvai=t1 a.angedrin[£ op hand.hawing

3) vr:n die neutrs.litei t •

In ~ verdcrc verslag, d.cl.16 Febr.1882, het 1-,;-ourse hcrha::·l d::rt. dia rrrr::1nsvaal nie die n.eutrali teit. handhar::r nic en

•

dnt >ankor·or..ne die. ocrlog begin het sonder volctoenda rede, ,,relying on asnistnncc :rrom the British Government shouJ..d he

1)0 dcf'~ated ¹¹ • Eng-else vryvlillieers van die diamantvelde veg vir 7/ankorom~e, se hy. Hy mcu1 ook dat die enigste uitweg uit.

die rmeilikheid is om dacelik. bl lyn te la.at a:rbaken tussen 4)

:.~ssouw en ~ankoroanc •

Ged.urende <.lie volgende po.ar mac:nde het die Eri tse rogering herhanlde vcrtoa gerie tot die reeering van die

'l'rnnsvaal insa.ke dia okcnding va_n die ncutrali tcj.t. Geen e:f'f'ek•

tie''~ stnppo is egtcr deur die Bri tse outori tei te geneem om hullc eie ondcrcltlne to bolet om .deel t.e neem a.rm die onluste riie. Jntu~w~n het ;'1:EJ.S!;'Otnv, rnet behuln van sy vrywilli;;ers,

5)

d:i.e;~ oor'.hana. begin }:ry 001• ~;;ankoroane •

;::.i.iddelerViyl het die 'l'rancvaalse rcecrin.fZ in verbindins gctrec met die Hot! Koinmisso.ris ten eind.e 'n wysiging in· die

besta;inde grenslyn aan tc bring an die enigste midc1el om die 6)

bloedve1:'r;iet:tng ten cinde te brine • In 'n sk.rywe d.d.15 11aart 18?!,2 stel die staats-Sekretaris voor dat die lyn so V<.:lrander moct word dat ;,Jassouw en i;1~oshet.te binne die ~Tondgebied van

Transvaal/ ••.

1).

I") \ ,.;_ J •.

3).

4) • 5).

6).

C. 3::-;81, P• ::A.

Ibid., P• 66.

lbic~., P• 5.

Ibid., PP• 42-45.

.tt.i.4-'18/82; .k.2741/82; H.5121/82.

R.1370/82; R.1915/82.

27.

'l'rnnsvanl sou kom. Di t in hulle eie vrens, en die antler hoo:fde

J.)

sou dnn buite die Transvaal val • Op die 3lste Ha.a.rt 1882 antvmord die Bri tse Hesident: "As far as I can judge the Con- vent,ion boundary should be mS:intained". Die baste poli tiek is om die naturelle a:.,n hulleselt' oor te la.at bui te die grense om hulle eie mocilikhede op te los, en die grenslyne te be- skerin • :n Enige wclce later het die Bri tse regeri.ng finaal

2)

geweier om die grenslyn ta wysig •

Die Tranavaalse regering het dit intussen moeilik gevind om hulle burgers uit die twiste weg te hou. Joubert was van mening da.t hy die grensv1ag nie vir altyd op die grense kon hou nie. Uy raai dus die ^regcring aan om Engeland te vra om dadelik tunsenbei te kom, of anders die Republiek toe te laat

4)

om dit seli te doen. Die diefstalle word gedurig erger •

Ten gevolge van die advies V3n die Britse Resident en <lie Ho~ Kommissaris, het die Bri tse regering beslis gev:aier om toe te gee a.an die Tra.nsvaalse voorstelle om die grenslyn so to vcrandcr dat dit ~ gebiedsuitbreiding sou betaken. In hierdic houding is die Britse regering versterk deur rapporte

en klugtcs w·at van verskeie kante ingestroom het ^by Britse

amptcnare. so telegraf'eer die Siviole Komrnissaris van ^Kimberle~

op 11.t ~~nnrt 1882: "Boers openly show their intention of re-

. .

taking Keate Award. There can be no doubt that this movement

5) has the sanction of' the Transvaal Government" •

Oak Mankoroane, in die nou gedryf, het aanhoudend aangeklop oT!'l hulp.van die Britse regering ter wille van vlie hy nou moet boet. Hy hat sy bes gedoen om die Transvaal offisieel' in die saRk betrokko te kry. Die onvermydelike gevolg was dat

~ altyd sterker wordende vermocde posgevat het ^by die Britse outoriteite/ •••

1) • R.1446/8~:.

2). R.1914/82. .- 3). c.3331, p. 22.

4) • .H.14<1.G/32.

u). C.3331, PP• 66-67.

/

28.

outoriteite dat die Transva.alse regering die vrywilligers van ; .. :nooouw en Loshette stcun, ton einde wraak te neem op die

"loyal Chief's" vir hulle houding tydens die a:tgelope vryhe"ids- oorlog, en om hulle zronde nf" te necm. liierdie bewerings

1)

in dcur die rcgcring in Pretoria amptelik ont.ken •

Die grens\'i"a.ff, deur Joubert danrgeotcl, is intussen 2) ontbind, nictccr.str.w.r.de die protos van die Dri tse Hesident nie •

uankoroanc het tcrse!.:fdertyd sy klna.5liedere he'tVat, en op aJ...:.e moontlike mnnic1·e probccr specl op die rucnsliewend- heid vm1 die Bri tse publiek. Hy het self's arnvraag gedoen vir

3) ammuniesie, wat hom egter geweier is •

Cm die Dri tsc rec.rering nog meer te lc1at volhard in

lnnd-'.;'es op 10 April 18['.2 die maning ui tgespre_ck dat di t wens- lil< is dat G.ie Dritce rcgering moet ing-rjp ten einde die ·Ka:f'ferE te red van algchcle uitroeiing dcur die Beere ¹¹ who a.re reported r:encrally to have to.ken a secret oath to form a scpar<:.:.te

1{epublic in t.ne native tcrri tory, inC1cpend.ent or the 'J:ransvaa1, 4)

Fre0 State or English Government". Ook andere Engelse het

5) hicrdic bcrig bevestig •

Die Britse regcring het dan ook van nou a:f' die hou- dine begin innecm dat di t nou trl stryd is van Boere met :ias.souw a::; onwilligc hundla:nger teen M~.nkoroane, en nie meer van Ka:f:f'er ~

teem Yaf':fer met blanlce vryvrilligers aan weerskante nie. Om die I

6)

grenslyn te verander, sal nan di.e saak niks verander nie • I Intussan het die onveiligheid op die crcnse steeds

7)

tocgencem on ntecds.mc1Jr klagtes uitgelok • Oor en weer het die Dri tae en "Tranovanlsc rcgcrings me1'"..aar verwyt do.t hulle nie ; hullo ondcrdane in toora kan hou nie. Die Repuhliek het danrop

BCVf'JS a.at, as die re{.;ering van di.e Kaap Kolonie rnagteloos v1as

om sy ondcrdanc to bclct om deal ta necm ao.n die stryd waarom

. 8)

dar, n swak Republiek gevra om di t te doen?

'l'erwy l/ •....

·---··--

Terwyl hierdie brie:f'wissel.ing nog aan die ga•~g was, hot ;,:assouw en Go.sibone (blykbaar onder invloed van blanke raadtieWGrs, soos ook die gaval was met Mankoroane in al sy

hc.:1-.:: clinge) ·op l I,1ci 1882 'n proklrunasie ui tgcvaardig waarueur hulle . ^'n Komrnissie van Destuur, reeds vroeer verkose deur die vrywil dgerc om namens hulle op te uec , . ook mugtig om hulle te vertecnwoordig en te handel en te regecr in hullo 11ai::m. Die .Llestuur v1ord verdcr gcmagtig om uitvoari~ te geen aan die oor- eenkoms van 21 Januarie l8U2, en vrede. te slui t in ~aine•"lerking

1)

L'let t·:n.osouw on sy Raad. IIierdie dokument kan dicn as bev;ys

,;

dn.t .Massouw sa blan~e vrY'.villigers J.angsaraenhand die hele 41cling vun sake op hulle gcncer::i het.

Tenoinde sekerheid te vcrkry omtrent die toestand, en waarskynlik daartoe ook aangeviiur deur die herhaalde bcskuldig- ings van medepligtig11eid in die onluste, het die Vo1l"::sraad van die 'l'ran~vaal einde1ik daartoe oorgeguan om op 17 Mei 1882 'n

~oI!'lmissie af tc vaardig naar die grense om n grondige ondcrsoek

2)

in tc stc1 en rapport uit te bring oor die onluQte •

Die verslag vun die·Kom.--.:rl.ssic, d.d.3Junie l.882, het die stand.punt. van die Repub1iek uiteengeset., en die oorsaak van die twiste aun die I:.:ngeloe amptenare toegeskryf. Die Kommissie hot nadruk da.arop gela dat die verkeerde grenslyn aanleiding gegee het tot al die moeilikheid, en ~anbeveel da~ die regering

'n voorsteJ. sou ^ma.a.k dat die .Bri tse regering n Kom7;1issie moct stµur ·orn 'n end te ·ma.ak aan die onluste deur die grem>lyn te

rc<.-~1 in ooreenstemming met bestaande traktate tussen die

. : 3)

Hepubliek, !:7oshctte, i.1Lassouw, Gasibon.c erJ.s. • Die voi'.'slag :is eenparig goedgekeur deur

e~r~;~tuur ^aan di~ Britse regering 'n paar dae die dringende vertoe het die Transvaalse reger&ng

Sien Bylaag B.

R.2809/82.

n.3f;97/82.

die Volksraad

4)

later~ • Op egter eers

teen/ •••

l).

2).

3).

4). H.~~899/82 ;R.3297/82;

H.et Insl.ui ten •••••• ,

die dokumant is gepubliseer by Leyds,

p.343.

:.'O •

teen die eindo van September 1832 a.."ltwoord ontvong. Daarin v:eiGr i,;n.c;eland om enige veranderings te maak in die bestar.tnde f;rer.srecling, en ontken bui tendien die bewerings as sou Bri tse ond.crdane dcclneem aan die stryd. l!.'nige deserteurs neem we1 decl, maar ll>pdrag is reads gegee om in samewarking met die .t:anpsc en ~ransvaalce regerings 'n end daaraan tc ma:J.k, en die vrybuiters to verdry:f'. As die wit vrybuiters, die meeste wo.ar- van afkorn.stig is uit die Transvaal, belet word om die gronde en ve:·: van die La:f'i'ers tc steel, sal die orde binneltort herstel weoG. Die Dri tsc reeerine is gewillig dat n Komtnissie 'n lyn sal. afba.ken tusf;en die ka:f'fcrstc:'l.l11r:''<e ondcrling. In antwoord op hierdie nota, het die Republikeinse ragcring oy l.eedv:ese te

l:ennc gcgE.~c dnt Engcle.nd ieder wclgemcende poging van die Repu- bliok om vrede op die &Tense te bewerkstel.lig, a:fv.:ysend

1) beontwoord.

·Di t skyri as of' die Bri tse regering veral beinvloed v:::io c1cur 'die vrc<~s dnt die Boero .'n ona.f'hankelike Republiek sou

2)

stig binnc die natuz·ellegcbiede. · • Die Bri tse Hesident het perooonl.ik die moontl1.kheid en gevaar van die stigtine van so'n Republiek bcspreek met President .Kruger, en hom daarop gev.:ys d<lt .£.'.:ngela.nd soieto n.ie sou gedoog n.ie. Kruger het weer belowe

•..

dat die rcgcring sy bes sou doen om skenders van die neutra11- 3)

. tei t te stra:f' •

· Die toestandc het daardeur nie verander nie; Trans-

4)

vaalse burgers la.et vryelik. die [,trEmslyn oorskry • Meer nog, sm'i'tige arnptenare van die Transvaal bet .regui t geadviseer dat

d"').

die regering Ma.ssouw en i·.iiankoroane ·met land en al moet annekseex Hierdie gedagte het me er en me er posgeva. t by regeriilt_~skringa

irt rretoria, as synd.c die enigste opl.oosinz uit die Moei1ikheid.

•reen Juniemac-md 1882 is di~ posisie dan al.so dat die regering aangepor/ •••

1.). n. 5402;a2.

2). Vgl. C.3486, p.82.

3). c.~::·s21, PP• 120-121.

4). Ibid., p.110.

5}. R.3204/82.

31.

nanecpor word dcur die lwndelwyse vnn sy eie weerspannige

on<lerdane langs die erense om did:letvriste gcbied in tc ~f by 1) • dj. e 'l'runsvar;.l. Ook :1assouw hot die .rogering om hulp gesmeek •

Aan die ander kant weer het ;,1nnkoroane en ;,1onts1.oa, 1.va t die stryd 1)egln verloor het, die ;3ri tse regcring om hulp

• ,,.,,

gevra ten einde hulle te red van die,i'bloeddorstiga landsockers ui t diQ 'i'runsvn'. 1. · Hullo omek.inge is ondersteun dour sendeJinge

2) in die gebied woona.gtig en Sendinggenootskn.ppe in r:ngelsnd • Di t kon nie rJ.nders as die l3ri tDe rogering sterk in sy. houding nie, hocwel die Hoe Korrimissaris gecn ui tweg ui t die moeilikheid

3) genicn hct nie •

O~fisi~el kon die Trnnsvaalse rcgering, krngteno die Fonvensie van 1881, natunrlik nie direk ondcrhanclel met die naturellc bui tc die grcnse nie. Die eni5ste ui twcg ^v1as om

eeb1~uik te nm.ak van ^die dienste var. ^'n tussenpcrsoon, sander dat hie rd~. e per soon juis 'n agent van di.e regering was. Met daardie doel rig Genl. Joubert, inmiddels teruggekeer in Pretor'i.a, dan ook op 5 '-Tunic 18<>.2 'n private· skryv;e a::'n George Donovan, o.s

iernand wat 'n bcsonder goeic kennis besit vo.n die grenstoestnnde.

1Jaurin gne hy Donovan 9pdrag om snke te ondersoek en verslag ui t te bring, asook ar·.nbcvelings te mae:i.k vir die toekomstige

4) reeling van die grense •

Dit .. word J.nngnamerhand mner duidalik aat <lie Rerubliek na 'n voorwendocl soek om in te gryp in di_e onluste. Gedurende Juniemo.tmd het Donovan sy bes gedoen om. Genl • .Joubert se opdrag ui t te vocr ₉ en miskien _verder gegD.an as v;af.i.rtoe hy gemagtig was. J.~ers het hy Massouw en oy :Bcctuur ontmoet, en daa.rna .:.tankoroa:i:w probe<~r ourhci.1:;1.l tot 'n sessio van ay b,TOndgebied aan

d~Jransvanl.. ^Di t is egter deur lc!ankoroane geweier nieteen- 13taande hy in die nou gedryf" vfas dcur sy vyande. Donovan, ~Nat

1). H.3649/82.

·2). C.3~81, pp. 101-102.

3). Vir die Britse sU4ndpunt sien C.3381, pp.147-148.

4). K .G. 240.

sy/ • • •

32.

sy opdr~g blykbnar misverstaan bet, het TI brief aan Genl.

Joubert gerig waarin hy horn aanraai om dadelik nac.r die grense te kom, an.ngcsien da.ar ko.ns is vir 'n skikking. "Yet I advise

~,)

that you ba prepared to, strike immediately if' pe:::u:eful~inten-

tions :f'ail. ^{0 •} Hy het gernoen do.t Joubert 'n Kor.imando op die boen u:ioet bring om, mot behulp van die vrywil-1.igcrs, r.r:ankoroanc

l) te vernietig. Daarna knn Uontsioa. aangcpak. vmrc1, sa by •

Mnar i~eeds enige dae voor Donovan sy verslug gcskrywe het, het r.:anJ{oroane salf, op 23 Junie 1882, 'n beroep om onder- steuning gedoen op die 'I'ransvaalse regering. Hy bied self's 'n

strook van sy grondgebied aa.n, en in ruil verlang hy om erkcn

2)

ta word as "Paramount Chiefn • Dit was duidelik dat T.Ianl:or- oane die oorlog nie meer lank kqn volhou nie. Die volgende dag het Kol. Ferreira, wat op die grense vertoe~ het in belang van die vrede, d~~.~rin geslaag om bcide pa.rtyc te bev;eeg om 'n

vmpenstilstand te sluit. Die Trnnsvaalse regering, vro.t nn ontvs.ngs van c.ie brief van !!.ankoroane ecrs wou tyd w:i.n, het toe aan daardie Opperhoof" geantwoord dat hy die wapenstilstand moes verlang tot 24 Julie 1882: "Alsda.n zal ik in staat zijn

3)

u nadere voorslag~n te doen" • Op dieselfde dag, n.1., 3 Juli 1882, het Genl. Joubert, bese££ende dat die regering nie van sy ko.nt mag ingryp nie, weer 'n konfidcnsiele. brief" aan Donovan gerig wa2,rin hy hom aanspoor om 1!ankoroane te beinvloed ten gunste van die Transvaal: "Laat Mancoraan ons Governement in-

i

rocpen ams zijne b~schermeng dan zal wij ailes tusschen hem en

~·,;;azou rcgt krijgen. want van de zijde van. Mazou z~l er niets teg.en wczen en do.n hebben wij het van bijde kanten en kunnen do.:

4) gemakkelijk instappen' ^{1 •}

Op 8 Julie 1882 bet .Massouw en Mankoroane ooreengeko.m

5)

op die wapenstilstand te ver1eng to~ 24 Julio d.o.v. • Dit Wf7S/ • • • •:

---·"·--·---··-·· ----

1). Sien rappo~t van Donovan,d.d.29 Junie 1882,in R.3943/82.

2) • H.3795/82.

3). Ibid. ' 4). K.G. 202, H.

5). H.4027/82.

grotende~ls ti.:

in sy vcrolag oor die t.of·stand melding maok van die :fei t

dDt ~.~on!~.oronnc totae.l vcrslarm v:e..s, en verpiig was om die

l·(:t m:1tront 4UC blr-.nl::e vrywilligcrs gehnd, V!:?.r.1:ro1~dt}r sowe.t 60

l~rit..sc d0scrteur.s, s8 hy. Die 'l'runsvao.lsc rct_~erinrr was errter slcgs or een voo!".vunrde gev.rillig om tussenbci to tree n.J... as die gebied van !,~assouw en r,roshette binno Transvaalse gesag t;cbrinc vroru. .Fresj_dcnt Kruger het dc.ar cterk op e.angedring d.c.t die nnturcllc 01~dcr 'n beck<'laf'de rcgcring moet gepluns word.

Hy wcs gekant teen ·die ntigting vr.n 'n onuf'hon.klike Fepubliek in Becrn1analand, en vrnc vc.n mening dnt ecn van beidc regerings,

;:n(.~e:lnnd o:f Trannvar..l, vcrant.woordelik moes ·weeo vir die ·.

l.) ho.niJ.haw:lni.::- van run en ordc in Bechuanalnnd •

Kol. Forreir~ het danrop geveys dat die blanke vry- ·.

nas.ionnl:t tei te \vns. Die ergste was die Bri tse dcsertcu.rs. Tog bly die Br:Ltsc Hc:3:ie.cnt by sy standpunt om die Transva.al.se rcg\:ring V<.L!'."B.:!lt'woordt~lik te hou vir all.es, en word dio '.i'rans-

v.s.el~H:? voor~~telle d~t die r.;rcnslyn g~·wysig r.ioet word, opnuut 2)

gewr . .der •

Di t is v1·y·wcl seker dat die Tranovs.o lse outori tci te nic hulle bes gcdoen het om hulle burgers ^{t t )} b(~let om e.an die ntryd clecl tc necm nie. Gedurcndc Jul·ic:na2.nd 1882 hct daar he rhn.:.~ lde k1.ngtcs, af'komst:tg Vf:ln Tranovl:'.lers, by die regc: ·-er

ir.1z;d:.or1 dat. 'l'rnnsvnalne burgers hulle nie aan die bevele van 1J.ic rcge:ring f:ltcur nic. Groot aantalle vryvfilligern ui t Bloem-·

hoi' hct die grense oorskry tarwyl amptenare di t oogluikend toegc1nn.t _,, het. D:Le Lnnd•Jros vnn Christ1.ana het dnarop opdrag

.

eekry om ^~ ondnraook in te ste1~ Die ondersoek het. die klagtes

. ~ . in/ •••

___ ^__)_ _ _ _ _ _ . ; _ _ _ _ _ . ; . - - - -

1). c.~2sr;p.143.

2). lbicl., PP• 14'l-l.48.

34.

in allc de le bcvc:stie-, maar nietc~mstnande di t hot die rcgcrintJ ecnvoudig be_clui t "geen verdere stappcn te nemen" l)

Tot sover hot alle konstruktiewe voorstelle, om die vredc tc herstel, vnn die knnt van Transvaal gekom. Die B1•i tse regerin1~, wat bevrees was 6at •rransvaul miskien 'n

•

gebiedsuitbreiding sou verkry as gevolg VRn die smeckbedc van

;.~ankoroane, het eindelik op l3 Julie 18~~2 'n voorstel gemA.ak dat 'n gewa:pend& polisiemag, bestaande uit af'dclings vn die f,a<·p Kolonie, die Vrystnat, en die Transval'l.l, naar die grense

2)

moes 5aan en alle vrybuitersmet gaweld arrestccr •

Die Hot! Ko;irniS!Jaris het die regerinr;s van die Kaap Kolonie, die Vrystaat en Transvaal dan ook genader, maar die

po~ing bet misluk we~ns die onwiJ.ligheid van die twee nepu- blieke. ^Op l.2 Aucustus 1882 bet die Trancvanlse regcring ge- antv:oord dat AY ^{nie tot} ao'n gewigtige ctap as gcwapende inter- wensie kon oorgaun nie. Die regering meen vocrto dat clic wor-

tel van die kwnnd in die verkeerde grenslyn van 1881 le. ^'n

Gesar.iontlike Komi~issie van ondersoek_naar die oorsnke van die onluRte sou beter wees as gewapende optrede. Eers dn.~'rna kan

3)

gewA.pende tussenkoms oorweeg word, as ander middels misluk • IU.e ... die kontra-voorstel is egter deur Enge land gewcior en di t

4) was die end van die saak •

Intussen bet Hudson, die Britse Resident, pcrsoonlik naar die grense vertrek en die partye probeer oorhnnl om tot 'n vredeskikking te eerank, sander suksos egter. Die 27ste Julie 181"32 moes hy rapportecr aan die Hoe Ko:mmissa.ris "that

the state of' the country, even within its bordern, ia a ocanda.:

to\\any Government. Utter lawlessness and demoralization exist.

~DJds o~ marauders, independent o~ ^the volunteers at tha

5)

laagers, rob and plunder right and 1eft" • Massouw, verklaar

1).

~).

3).

4).

5) •

,, Li 1" "/'"',..

;.\. :.t ':r..J <~.:..

c.338J.4 PP• 144-145.

C.8419, pp.33-35; R.4252/82.

R.b077/82.

,~ ~ .., • .,._ ... , /, l'' -r1p r • 4 .. 7-48.

hy/ ••••

. ,·

I

f

j

35.

hy, het tussen 500 en 600 bla.nke vrywiJ.ligcrc, wa~rollder van

. 1)

lGO tot 1~0 ¹¹ dencrtcr3, old soldiers and Cape men".

OndcrY.ryl die ngi ta:::ic tot interucnsic nog arm die r_;::..ng w:-..13, hct die V8gtern1e partye re~ds op 26 Julie l882 vrcde

- - .::--""'"""""" - ....:,..__ - - ::;; .=... - - - -

Dit wc.3 grotcndcela to Clank-3 <.H~n die tussenkoms van

I~ol rcrrcira, wot op clu houtjio, 1:lnnr met ncdcw0tc van die

' .. ·.·.a1'"'.k.01··0~,r,~· _{.... • -} en '-~,.,·'OU''' ... c..i" :;:. " , an.<.:a met G.ie Lode ^VG.n. Le ztuur vnr:. &y ^blr.mk.a vry·.·.1illigors, vcrk.lat:.r dot d:i.,l vyandelild:1odc

tusncn hullc op 'n c;:1d is. Hulle bcnoer.i 'n gcsa'!lcnt.like l':ommissiE1 0 ^'l SD .. ko vorc:01• te reel CJ.1 B"l ... Cn.-:>lyne [.,."£ tc oaken tusscri Taungs,

. I

.::.:.mus[~ cm r)cki.rs.ni, n.cook 0:11 die ero;::d.gcbied tc l>cpan.l en af tc ¹

.::i::ceon v.:u. die Ka.ff'erho-:)fde bly ona:rha.nklik. j)i e Kor::-.i;;1iscie sal

die ledc van c.1ie Kor;nls3ie, of" later tussen die Kapteins en hulle O!l.J.crcla:rn, verklar.r beida partye c1.:'.t. hulle die saak ter

besli~sing s:3.l oorla~'..t uan clie regering van die s • ^{.t ....} Bopubliek, en <lat hulie hul an.n· d5.e ui t.apraak van genoe;nde rct;ering sa1 ond.cr\':Eu·p. Oot': v01 .. :..:1ara• bcide partye dat hulle nooi t die bocl:.ermini; vtu1 enig ·under regoring- sul inrocp as die van dio

2)

Transvo.~.l nie •

Op dic.sol:LG.c dag het beide partye nog 'n vcrdore 0or- c ... :nl:omc ari.riLScgao.11, vranrby hullo verklan.1" en d5.e Britse regaling in kcnnis :::tol dat hulle vernccr:i het. dnt Zngeland van pl.an is orn nit; tc bct1oci :m:.:t hullo sake. i\angesicn di "t nou vrede is, versoek hul:.e clat ~£0.en rBg&rinrr sig snl inmeng in hulle sake

nic. llullc .i.G oort.uic; dat Vice-President r.ru~:~r heel. geskik j.s o;-.1 nllo mou:tli;~hede tusson hulle in orde te bring·, en gee dlc Dr1 t~e r0g·erin.rt kcnnin van die :rci t dat hull.e ooreengekom

het/ ••••

--·---

i). ^c.~4.l9, p.49.

2). 3.J.l.

J

':

he t om di c 1'rn.nsv:-t.n.ls ³ rogering 1n te rocp om ui tsprat'k te 1)

· docn in gevallc v~n dispuut •

Di t kan nie betviyi'el word nie dnt ~ankoroune, die pro-Dri tee Oppcrhoo:f, gedwongc v.<ls om vrada te slu:i. t op, vir hom, ~ulke ologte voorv1-1nrdea. Hy was vnrplig om tydelik die nel: t.C;; buig ondor die storm en die baste van 'n slcgte saak te

ma::~l<. Hy vmc daurtoc gc:rorseer deur sy militero teenslae en 111oeclcloosheld o:ndo.t sy harllaulde szneckbedos ao.n die Dritse

rcgcrin,~; vrU£teloos gc1.)lyk hct. Die vi~eco vir Bri tse inter- wcnuic het sel~er nie \Vcinig duartol3 byBedra om Massouw en sy

2)

vryr:i l . .Ligcr•s tc be,,.;e eg o::i vrede te slui t nie • Kol. Ferreira, v:at tccnwoorclig was l)y die verrigtinge toe di o vrcdo geslui t

ic, gctuit,; in sy verclag van dio ¹¹ good :feelings" tussen die p&rtye, nGook V:'.n die :fc-i t dat. alles buie vricmdskaplik

3) afgeloop hct •

'n ~:reuk na die slui ting van die vrcdc het Gernld

: .. ankoroanc gewillig in dnt 'n decl vun sy grondgabicd deur die TranDVH·'.J.l geannekse:t,;r mag Vlord. Hy vra ook President r<.rugcr om

4)

persoonlik •n be sock a:f te le ^aan. i~ankoroo.ne om sake :Ce ret!l.

. Die poeisic: hct e;;ter spocclig verande:r. Die ''good 'fc1.::lin6S ¹¹ tydens · clie vreJ.csondcrhandelinge sou nie van J.ange duur v:ces nie, want slags 'n paar dae na die vrede is die vry- ' willigers vnn Hnsr..;ou.w ontbind met die gevolg dat Mankoroane vryc spel had. Cnmidd~ike gevanr wan dear nie vir hom nie,

sodnt ccort;e Donovan reeds op 4 Au5111stus 18('~2 die Trnnsvao.lse reecring bcrig dot :.~nnl:oroane se v.olk die die:Cstalle hervat het, erger as ooi t te vore. r;el:fs burr:ers, v:oonagtig binne die l:,Tense vmi 'l'r8.n::::vaal, is 'n prooi van die natural.le, en

l.~o.nkoroane/ ••

l). s.11; ook aaneeha~l by Leyds, Het Inslui ten •••• r ,pp.12'i'-12E 2) • C. 34 l~) , pp. 100-103 •

3). Ibid., p.56.

4). H.Ll.~~73/82.

'.,

37.

!.:ankoroane is druk: basig om sy gelede ska.de in t.e haal. Die

Transva~l behoort sy grondgebied ta annekseer, meen Donovan l) Dit word meer en meer duidelik dat Idankoroane nie van plan was om hom te· hou aan clie termc van die vrede nie.

•

Deur middel van sy agent, King, het hy horn nou gewcnd tot die Bri tse regering om hulp. Die hear King berig: ¹¹ .r..;:ankoroane is very much dissatisried, and wao only compelled by dire necessity

2)

to sign these documents" • 'n Paar dae later het die Hoe

Kormnissaris ui tdrukking g~gee aan sy simpatie met die naturelle Hwhose only o:f:fence has been their :fidelity to the British

~)

Government" •

Die slim.~e Opperhoo:f het egter gevoel dat iets meer nodig was om die Britse regering wakker te skud uit ~Y npatie.

t:ankoroane, v;at na die sluiting van die vrede in aa.nraking was mot l-.:.ri tse ampteno.re in Grikwaland-Vles, het nou al.la kragte

ingespan om hem.self' te rehabili"teer by die Britse regering ten einde die vredesbepalinge te ontduik. Op 7 Au~.1882 deel hy die Hoe Kommissaris mee dat hy alleen vrede aesluit het op advies van die Britse Resident ~n omdat hy gevoel het da~ hy :ln die steel{ gelaat was deur J<~neelf\nd. Hy moes 'n groot de".'l van sy land a::fgee en se voorts "that.he carried on the war as ,..

much to maintain the Bnglieh name as for his own protection •••••

'Iha.t he has been deceived, and has nqw accepted_ the protect;i.o!!

of' the Bo~r,;>_!:a~her _!:haI!._~}'lat of_Engf.a!!S!.i_~!}d d~sir~s that~

~~~sh GOY§!'IlD!~.!!~ wil:_~ ~gt_t.:r-oubl~ _i:}!.~-~.+1· _abou:t ni!n_,__p:r h.""'i=s _ _

. .

~ople any more, nnd that __ l!is old_fr1=,end,_W:>.p_~s:L.oa,__ia now 4)

rrninp; thr~ped bY.: the Boers w:t th invasion" •

Hierdie :fyne diplomatieke stuk sou sy uitwcrking nie mis nie. Die Britse regering kon nie J.anger onverskillig bly

n:te ./ •••

,..,, l).

.... ⁾ .

3).

4).

n.~vW9/8f:?.

C.S419, pp. 56-57.

Ibid., PP• 53-54.

Ibid., p.70; woorde

•

onderstreep deur my.

38.

nie. Aan Ma.nkoronne is g-eantwoord dat die aotl Kommissaris met voldoening kcn:-iis genecrn hct van die slui ting van die vrede.

(,ok se hy dut dit die hoof"de vrystaa.n om met hulle gronde te ooen vwt hnlle wil, mnar hy beskou dj_e handelinge van Hassouw r-c vryvrillip;ers sknndal~g, wa.ar hulle die naturelle beroof vnn lmlle ~·ronde. 11 ':1.'he .i.li~!1 Comru.issiorJer Will uut. cvw1t~1H:.mce such proccedingfl in c:my nhapc or :f'orm. 'I'he Convention o:r Pretoria precludes the Government o:f' the 'l'ransvaal State :from acting as Umpire in the manner proposed in tJ1e Peace Agreement of' the

1)

26th July" • 'n 1-:opie van hierdie brief' is ook aan die Trans- vnal;:;c rcgerine gestuur.

:.:ankoroane, v.rat sig intusscn weer voorsien het van

v1-aper10 en U.'!lrnunisic en Ka.ffcrvryvlilligers, het homsel:f nou weer stcrk z:cnoeg gevoel om opnuut moeilikheid te veroorsaak. Hy _yms se}:er van Britse sir:ipatie, asook van die :feit dat Transvaal

dit tans nie sou waan om tussenbei te tree nie. op die lode Au.gustus 13B2 sou die twee Konmiasies, ao.ngestel volgens die vredestraktar:.t, byoonko.:1 te Boribing, rnaar J,:ankororu1e se ver- tecnwoordj gers het nie opgedaog voor die l5de nie. Skaars het die t:ommissie 'n aanvang gencem met sy warksaamhede, o:f 'n berig ia ontvHng van Mankoroane dat sy verteenwoordigers moes terug- keer, iet3 v;at sy eie ondersteuners baie verbans het. !'·:assouw ce ve.rtecnwooruigcrs het gewag tot 21 / .. ugustus 1382 vn toe

verdaag tot nadere ke~nis~cwing. Dit is duidelik dat Mankoroan~

sy vertecnwoordigcrs teruggeroep het direk na ontvangs van die

2)

brief' van dia Ho~ Kornr.nissaris •

::;:e,nkoroane het egter een tout beeann. Hy het n. l.

in ~11 onbedagte oomblik a.:;n Majoor Lowe v::i.n . ^. Grik:v;aland:-'Hes mee- gcdeel. dat hy gecn ^a.:fstand van grondgebied gedoen het nie. Hy

3)

hot. self's ontkcn dat da.ar vrede gasl.ui t \'18.S • Die gevolg was dat die Brttse Restd.ent. opdrag ontvang het om uit te vind wa.t

die/ •••

1). n.-1E!4f>/82.

2). s. 4t R.4355/82.

3). C.34lU, PP• 73-74.

/

39.

die workl.ilcc posiuie vras. op l9 Aug. 1882 berie hy: "~'he

:feet is, he did all he says he did not do". 'n Ontmoeting is ' l.)

gcreGl tusDcn !.!innkorounc en Hudson • Die ontmocting het plaas·

getuig vnn die onbetroubno.rheid van m:mkoroane. Die 0pperhoof was totaal ontmoedig na die onderhoud en hot nou niks meer van

· qie Bri tse rogering vervm.g nie. Dit was die gevolg van sy 2)

cic tocnc·trydige pra:.ltjics •

Klagteo en berigte oor vcedie:Cat.al.le deur L:ankoronne het nog V()ortdurend ingcstroom by die 'l'ransvaalse regering. Die regering is weer aangeraai om die grondgebied van Massouw en

....

:,.:ankoro<.me te anneksecr, o:r anders die distrik Bloemgof' af te g~ .:

Die saak het. intussen et.,rter so voortgosl.oer tcrvryl. diE hoer _G_._J !v~n Ni_e.Y~r_k, Voorsi t~e_r van die ~ef!..tu~r van ; .. ,.assouw sc

vryv.i.ll~g~r~, clie rogering steeds op hoogte gehou het roet die tocdr-ac::; vun sake. Hulle vo1wa.g nog steeds die tussenkoms van

4)

<lie Transvaulse regcring, ckry~ hy •

•rervzy-1 di t die toe stand va.n sake ·was, het George

Donovun hom onvermocid beywer in belnng va.n die Transvaal. In s~

yv;er het hy egt.~r sy opdrag te bui te gegaan. Hy wou he ^{dat die}

ncpubliek eenvoudig die gcbied van Ma.ssouw en i'Jiankoroane sonder mo er mo es inlyf'. liy vras van mening 'dat Enge land a.l.leen met die

5) '

pen teenstand son bicd • Tot sover was Donovan nllecn 'n on- o:fi'isiol.e agent vnn die Republiek. Gp 7 Augustus 1282 het hy

6) aansoelr. {Je<loen vir toe.latitJg as openlike a.gent op die grense •

Die Bestuur van _;,,1assouw se vrywil.ligers. was met llier-

<;iie inmenging van Donovan in hulle sake ·gladnie gediend nie.

Sonder enigo outor.iteit duurtoe hot hyverklaar dat hy handP.l in/ •••

2). 1).

s).

4).

5).

G' J.

C.2419, pp. 74-75.

Jbid., pp. 86-87, ~~.

1\.·17G1/82; R.4844/82.

R.·1S5G/82.

Siun bric~ d.d.l.5 Julie 1882 in K.G.202, H.;· en brief d.d.

28 J·ulie 1882 in R.4373/82; ook R.4845/82.

i\.4~'/'~/8~.

40.

in na&m van ciie Hepublick. Teen die eindc van Junie l.882 het hulle ^rccc.1~ gepr-otestecr teen sy optrede, hoewel hy hulle ver-

1)

~:;eLc;r het dat hulle grondregte veil.ig· was •

J..Jorwvan, bygecta~·.n deur sy seun, wat. cleur .hiankoroane vertrou is, het intussen nie stil.g~si t nie, en op l.l. September 1882 het ..._ankoroane, bedreig met. algehele ondcrgang, 'n sessie van sy i::;rondgebied aan die Transvaalse regering gemaak. Hy wis n.l. dat Eassouw van plan was om horn weer aan te pak. Op 30 Aug. en 4 Sept. het hy reeds gckla daaroor by die Britse

.... )

;:.

outorituito • In die akte van Sessie word Donov<:.:.n beskry:f as

11 rc.:prescnting the Government and people of' the South At'rico.n nepul>lic ^{11 •} Mankoroune plaao sy gi~ondgebied onder beskerming v<..in 'lrc.rJsvaul, wa.t moes t,eslis in sa.ke gronU.rt:~te. VerJ.er b4'

3)

;.~anl<.oroane 'n onafh::i.nklike Op;:erhoof' in alle opsigte •

Donovan het ar .. n l'Iassouw en sy vrywilligers die vol.gen-:

du dag lwrmic gegec_ van die Sessie, en hull.e gewaarsk.u dat enige noles van hulle kant teen :-iankoroane beskou sou word as ook teen die 'l'ransvaal. eemunt. Die .i3estuur het clafarop geantwoord dat hullo Donovan nie erk.on aa 'l'ransvaal.se Agent nie, en geen in-

4)

i~~en;~ing in hulle sake sal duld nie •

Dlykbaar raadop deur die trouel.oosheid van :v:ankoroane . het van Xiekerk, Voorsi tter van die Bestuur van die vrywill.igers:

a.un Genl. Joubert kennis gegec dat hy hom klaarmaak om :z.::ankor- oanc gehecl en al uit te roei as hy nie oy Kommisoie stuur nie.

Hy is egter jamn1cr dat da~·r weer verniel.ing moet plausvind, want hy is bevreesd "ona Gouvernernent" kan dalk in moeilikheid kom. Hy het byna al l.mnkoroane. sc vryvdlligcrs oorgehac..l orn hom te verlo.::;t. Verder wa• rs~u hy Genl. Joubert teen knoei'ers soos JJonovan. 'i'ot sy sr:1art moet hy ook getuig "dat de wi tte

zoovr.el/ •••

. IT:-S:-fr:·~~~~~~·~~~~---~~--~--~~---

. 2 ) • c. ^{3'1 l9 ' pp.}

3). R.5373/82.

4). s. 8.

94, 98, 99.

41.

zoovecl roof' en zuip d<:i. t ik vroes ik hee:f ui tgevinden da:t de

1) blanJ-:e orlicr ~tccl al.s de lca:fforsn. •

Op l~ Septcrnbcr ^18;~2 hot Uassouw, op raad van die Bestmir, nun ~;;i:ankoroane 'n ultimatUI!l ge3t)lur, wo.urin a.1 sy.

r:1is\l!'Y'•rn en oortrcdings, o.a. ook sy Sessie aan Donovan, opge- gom word. Hy word uangese om r:~s.ssouv1 te ontmoct te Pechong

2) . nio latar dan die 15dc va.n diaseJ.f'de ma~nd nic •

'l'crcelf'dertyd het die Deatuur die vrywilligers a.an-

"

gcse om dadelik weer byeen·te kom. Daar was &Ell:f"s sprake dat

. ~~ 3)

~iankoror:i.ne,; r.;/ vryvlilligers hulle sou aanslui t by r::assouw. • Lankoronne wus onde:i~ hicrdic cmstandighede verrlig om in te

goo, vc:ral da<:.r hy wis dat die Bri tse regering bewus was van sy trouclooshcid en nie geneig ^\'1as om horn te hulrj te kom nio.

Cp 19 Sept. J..B: ¹ 2 het hy dun ook sy verskynine gcma.')_k .voor die

- - - - - - - -

Eestuur, en ho:n laat oorhuul om 'n nuwe Scss:I.e van fJy ~o~dgee. ie - - - - - 4) - -

a.an die - ^- - 'l'ransvaalse rcgering te oo.dcrteken - - ^{- -- - --- - - - - - - -} - - • rn hierdie

;...;cssie wat:rborg :.;::ankoroane dat hy die terme van die Vl"'ede van

2G Julie zs.1 m::.kor.1. Cn1 rue en vrccle to her etc 1 en tot voor- korning vn.:n hongersnood kom beide Kapiteins ourecn om hu1leself' dodelik ondcr boskerming vun die 'l'ra.nsvnul to stcl. Die Repu- bliek moct amptenare stuur om saam met Van Hiekerken King.die [:rondk\lCO.sie3 ~c ro~l, en aan die. vryvdJ.ligcra van Massouw en

;.~ankoroane hullo beloof\le plase toe te ken. Danr die Bri tse.

rcgcring hulle onafhnn~lik verklaar hat, staan dit hulle vry om rnct hullc grond tc doen wat hulle wil. Daarom verbina hulle lrnl tot trou aan meko..<.\r en nan die Suid-Afrikaansc Republiek,

5) wic nc wotto hulle aarmecm en erken •

"'.ank.oroane 3e eerste Ses~ie. was intussen. al in hande van die re{~orin,g in :;:rc·toria. Die rogering het Donovnn ecn-

voudig/. •.•

---·---

1). Joubert,-;. oll0ksie, 316.

2). R.5373/82;, sien Notule Best.uur d.d.ll Sept..1882, in s. 4.

3). C.0419, p. 99.

"1). ::;, • ..:t.

5). H.f>432/82; Van Hiokcrk het. later geskry:f (R.6402/82) dat.

Donovnn se oorhaaste nksia hom :f'oraeer bet om ook 'n Akt.e

'l.rnn <:::.n<>n-1"" """" +_.,. +-~""k VT"nAU'P aA -um.t. ^AV n1an was ...

42.

vouclicl gerepuclit;er tHl hO:il fHH~r kwalik gent!<.o:m c.l<:tt hy homself uitgegee het as 'nvcrteanwoordiger van die nepubliek, "hetwelk

l)

gehecl o"l1wanr is" • Aan hom is verdcr gcant.,·1oord dat die

reg;ering ~.:;ankoroane se versoek voor die Bri tse regering sou le.

Aan ;":ia.nkoroane is ·awewel geweier om oy Cessie aan te neem, daar hulle horn nie kan vertrou nie. Die Bri tse Resident het 1•.1an- koroanc ook boonop meegedecl dat die Br~tse regering sy Sessie

2)

nie kan gocdkeur nie •

Intuc;_;en het die twede sessie n. l. die van 19 sept.

- . -· - ^{-· - -} - - ^- - -

-- -

181.'.·2 in "j'retoria aangckom. Op advies vun Dr. Jorissen het die regering besJ.uit om die saak vireers geheim te hou vir die Brits•

3)

outoriteite, en om die sesnie aan te neem _•

By die no0.m van hierdie beslui t was die regering ge- stcrk <leur voortduI?:ende berigte aangac::nde toestande in Bechua.na- lnnd. So stroom daar klagtes in oor die onrus en onveiJ.igheid

4)

in die gronsdistrikte van die Republiek , en op l Okt.1882 berig Gerald Donovan dat die Ka:f':f'ers in Kuruman besig is om te

Vt~rhongcr w~ens mislukking van die oeste. Di t is ook die geval deur die hele Keate-Arbitrasiegebied. Hy beskou dit as 'n baie gunstigc gelecntheid vir die Republiek om in te gryp, en raai

5) die rege~" lng aan om die hele Bechuanaland te annekseer •

Op die l6de Okt. d.o.v. word aan Massouw geboodskap dat sy Sessie aangenecrn is, volgens die terme van die Konvensie

6) van Pretoria •

Sake/ ••••

l) Later het Donovan sy handelwyse probeer verskoon by Joubert c1eur te sa ^dat Eankoroane nie ^\'IOU onderhandel, tensy hy

(Donovan) ecn o:f ander outoriteit kon au.ntoon dat hy·namens die s .A.Republiek hnndel. Hy was van mening dat, as l>!ankor- oane hornself' sou ondervrerp, die Bri tse objeksies teen inlywin, van ^sy land sou v1cgval. ^Hy .het eenvoudig ~ehandel volgens Joubert se instruksies van 3 Julie 1.1., se hy, en in belang van die 'l'ransvaal. Eankoroane se lutere Sessie is gedwonge, meen hy. (Sien R.694.3/82; Joubert-Kolleksie, 317.)

2). H.5::03/82; C.:3419, p.104.

3). R.5379/82; R.5432/82.

4). Sien o.a. R.5643/82.

5). H.5.S73/82.

6). R.5432/82.(Die twede Sessie was gunstiger vir Transvaa1).

Sake sou e,Gt\~r nie so maklik go.an nie, daar di t

spoedil,S duidelik gm::ord het dat Engelnnd •n sodnnige gebicds- uitbrciding van ~ie Transvaal. nie sou duld nie. Heeds by die bct;in vnn Septernber 1882 het Lord Kimberley, die Sekretaris ·

vir rolonies, die Britue standpunt as volg uitgedruk: ¹¹ It is

::lani:f est that if' the Transvaal Gover11ment is to take s.dvantage of' the lawless proceedings oi' bands of frecbootero, ::nany of vihom &re its ovm ci tiZ\:llS, to extend the bounduries of the s-:tate, it. is not probable that the disorders \vill. lon.::; be confined to t11e western border, and apart from the serious objections on this and other e-rounds to any alteration to the

rec~n"Lly defined l.irnits o:r the State, tho.t Government has quite enough to do to d:i.schnrge adequat~ly its ~xisting re- sponsibilities vii thout addint:; to the wide extent o'£ territory

l) over v1hich i tr.i authority is recognised by the Convention". •

ln Iliesel~de maand bet dasr proteste by die Dritse kolonia.le kar_itoor ann3ekom van 'n aantal takke van die Londense Sendin0genootskap, wnurin hulle daarop aand.ring dat Engelnnd die 'l'ransvaalse vrybui ters sal verja<.Lg van die grondgc~bied

2) van die Ku:ff'ers •

Geen wonder dus dat dlie Britse regl:!ring geweier het

0:~1 sy toectem,aing t.o gee tot· die" Scssie van 19 September 1882 nie. Dit. is beskou as 'n vcrbrek.ing van die Konvensie van

3) ,

Pretoria •

Die Sto.ats-Sekretaris van die Rcpublick het in ant- woord hicrop ontken dat die Republiek die bepalings van die i(onvcnsie vcrbreGk het. Die regering, se hy, het slegs sy bercidwilligheid te kennc gegee om die Ses::ie a<?n te necm.

Di t was a.lrceds gcmocg om vrede te bewerkstellig. ·,·.eet die Bri tso rcg(:::ring van 'n Dn<ler middel om 'n einde te maak ae.n die

bloed-/ •••

---~--·---

l). C.~410, PP• 71-72.

2). Ibid., PP• 90, 91, 92.

3). R. Gb05/82.