Visie Besturenraad op gewenste schaal primair onderwijs
Inleiding
Door de demografische krimp in grote delen van het land is de discussie over de gewenste minimale omvang van basisscholen weer volop gaande. Een andere actuele invalshoek om te kijken naar schaalgrootte vormt de financieel-economische crisis en de noodzaak van een zo doelmatig mogelijke inzet van de schaarse middelen voor onderwijs. Vanuit het kwaliteitsaspect worden regelmatig vraagtekens geplaatst bij de houdbaarheid van zeer kleinschalige basisscholen. De meningen over de gewenste minimale omvang lopen nogal uiteen en het is een emotioneel beladen discussie. Deze notitie vormt een aanzet voor een afgewogen visie op deze thematiek vanuit het perspectief van de Besturenraad, centrum voor christelijk onderwijs.
Eigen visie schoolgemeenschap en behoud verschillende schoolidentiteiten
Voor de Besturenraad is het een essentieel uitgangspunt dat een schoolgemeenschap zelfstandig een visie formuleert op de gewenste onderwijsvoorziening in de betreffende regio, rekening houdend met wensen van ouders, prognose van leerlingenaantallen, financiële mogelijkheden, feitelijke kwaliteit en gewenste identiteit van de school. Vanuit een eigen visie wordt overleg gevoerd met collega-schoolbesturen en plaatselijke overheden om tot een goede gezamenlijke visie te komen over de toekomst van de onderwijsvoorzieningen in de regio. Voor het christelijk onderwijs blijft het daarbij uiteraard van bijzonder belang dat binnen een redelijke afstand scholen blijven bestaan die tegemoet komen aan de vraag naar christelijk onderwijs. Dat kan eventueel ook in de vorm van scholen waarin meerdere denominaties dan wel bijzonder en openbaar onderwijs naast elkaar tot hun recht komen, maar in de praktijk is het dan wel vaak lastiger om de christelijke
identiteit goed en volledig tot zijn recht te laten komen. De brede invulling van identiteit raakt immers het hele onderwijsproces en vraagt ook om een daarbij passend aanstellingsbeleid van docenten.
Vanuit het christelijk onderwijs is het gewenst om bij regionale visieontwikkeling ook het belang van het overeind houden van voldoende keuzemogelijkheden voor ouders actief in te brengen. Het onderwijsbestel zoals dat in Nederland in de loop van de tijd is opgebouwd met kleinschalige voorzieningen en een keuze tussen openbaar en bijzonder onderwijs en binnen het bijzonder onderwijs diverse richtingen, kent vele voordelen en het is dan ook de moeite waard om te proberen dit stelsel ook in krimpregio’s en bij schaarsere middelen, zoveel mogelijk te behouden. Op landelijk niveau zal de Besturenraad zich mede daarom blijven inzetten voor behoud van de
kleinschaligheidstoeslag. Ook zullen wij ons actief verzetten tegen pogingen van lokale en provinciale overheden om met voorbij gaan aan deze belangen uniforme, technocratische oplossingen voor schaalproblemen min of meer af te dwingen via bijvoorbeeld het
huisvestingsbeleid. De eigen visie van de schoolgemeenschap moet zoveel mogelijk gerespecteerd worden en het overeind houden van verschillende schoolidentiteiten in krimpregio’s vormt een belangrijk uitgangspunt bij het opstellen van gezamenlijke visies.
Kwaliteit, kwetsbaarheid en doelmatigheid
Er zijn grenzen aan de houdbaarheid van een kleine schaal. De aard van deze grenzen kunnen verschillen al naar gelang de lokale situatie. In onze ogen zijn er dan ook geen uniforme regels over op te stellen. Wel kunnen uit de onderwijspraktijk bepaalde richtingen aangegeven worden, hoewel er, zoals gesteld, ook in onze achterban duidelijk verschillende meningen zijn.
Kinderen hebben recht op goed onderwijs. De kwaliteit van onderwijs komt evident onder druk te staan bij een kleine schaal. Hoewel er veel kleine scholen zijn die goed presteren en het verband tussen schaal en kwaliteit blijkens de jongste gegevens van de inspectie (De staat van het onderwijs 2011) verder is verminderd, is het helder dat het werken met verschillende jaargroepen in dezelfde klas hoge eisen stelt aan docenten. De gecompliceerdheid van het werk neemt fors toe in scholen met minder dan circa 80 leerlingen en dat geldt nog weer veel sterker bij minder dan circa 40
leerlingen. Ook de kwetsbaarheid van docententeams neemt toe naarmate deze kleiner zijn. Een andere factor is de beperkte mogelijkheid voor kinderen van dezelfde jaargang om met
leeftijdgenoten om te gaan. De meningen lopen uiteen waar precies tussen 40 en 80 leerlingen op grond van deze overwegingen een natuurlijke ondergrens zou moeten liggen. Er is wel een
behoorlijk bredere consensus dat het onder de 40 leerlingen nauwelijks te verantwoorden is om door te gaan met een aparte schoollocatie. Het heeft in de optiek van de Besturenraad geen zin om een harde, uniforme ondergrens te zoeken. Er zijn verschillende invalshoeken en er is geen sprake van harde wetenschap op dit punt. Lokaal maatwerk op basis van de eigen schoolvisie en de regionale visie die samen met anderen is ontwikkeld maken het in onze optiek legitiem dat hier eigen
afwegingen in worden gemaakt. Dat geldt ook voor het vraagstuk van de doelmatigheid. Natuurlijk heeft (zeer) kleine schaal een prijs. Het overeind houden van een fijnmazig scholennetwerk en het koesteren van de waarde van een bestel dat gekenmerkt wordt door een divers aanbod waarbij er iets te kiezen blijft, mag in onze ogen de samenleving wat waard zijn. We hebben genoeg leergeld betaald met schaalvergrotingsoperaties in het onderwijs die feitelijk alleen maar door financiële overwegingen waren ingegeven. Het primair onderwijs zou daarvan verschoond moeten worden.
Vandaar ook onze overtuiging dat de kleinschaligheidstoeslag volledig overeind dient te blijven.
