Moord op de Jaarmarkt
Een vechtpartij aan de vooravond van de jaarmarkt in Shrewsbury in 1139 blijkt een voorproefje te zijn van een reeks gewelddadigheden waarbij uiteindelijk drie doden vallen.
Slechts een iemand blijkt het kwade brein achter de misdaden te zijn. Aan jullie de taak uit te vinden wie.
Inleiding
De Benedicter abdij van Sint Petrus en Pieter ligt aan de oever van de rivier de Severn.
Aan de andere kant van het water ligt de stad Shrewsbury. De eerste drie dagen van augustus zijn ook in 1139 gereserveerd voor de jaarmarkt. Van heinde en verre komen kooplieden naar de stad om hun waar aan te bieden. Drie dagen lang wordt er intensief gehandeld en rolt het geld flink in Shrewsbury.
De plaatselijke ambachtslieden profiteren echter nauwelijks van de opbrengsten van de jaarmarkt. Een charter van de vorst, Koning Stephen, bepaalt dat die drie dagen alle winkels in de stad gesloten moeten zijn. Bovendien mag er niets worden verkocht, behalve bier en wijn. En dat levert niet veel op, omdat die ook op de markt worden aangeboden. Er mag ook geen tol worden geheven op karren, pakpaarden en andere ladingen met koopwaar: alle tolopbrengsten gaan naar de abdij. Daar staat wel een vergoeding tegenover van de abdij, maar die vinden de ambachtslieden veel te klein.
In 1139 doet deze schrale opbrengst zich extra gelden. Het jaar ervoor is Shrewsbury immers belegerd geweest door de troepen van Koning Stephen. De jaarmarkt kon toen niet doorgaan. Een jaar later zijn nog vele huizen en straten in puin en de
verdedigingswerken grotendeels vernield. Shrewsbury heeft dringend geld nodig om herstelwerkzaamheden uit te voeren. Onder aanvoering van de provoost Meester Geoffrey Corviser vraagt het koopmansgilde een verhoging van de tegemoetkoming van de abdij of een percentage van de tolopbrengst. De nieuwe abt Radulfus beroept zich echter op de charter van Koning Stephen.
Stephen is de zoon van de zuster van de in 1135 overleden koning Hendrik I van Engeland.
Hendrik liet geen mannelijke troonopvolger na, maar had wel een dochter: Maud (Mathilde). Bij het uitblijven van een mannelijke troonopvolger liet Hendrik zijn hoge edelen in 1127 trouw zweren aan zijn dochter. Maud trouwde met de Graaf Godfried van Anjou en in 1132 kregen zij een zoon die zij Hendrik noemden.
Toen Hendrik I overleed, zag Stephen zijn kans schoon en eiste de troon op. De edellieden raakten verdeeld: een aantal van hen zag toch liever een man als koning en schaarde zich achter Stephen. Andere edellieden bleven Maud trouw. Haar meest invloedrijke
bondgenoot was haar halfbroer – een onwettige zoon van Hendrik I – Robert van Gloucester die in ballingschap in Frankrijk woont. Beide partijen probeerden lagere edellieden voor zich te winnen. Dat ging gepaard met plunderingen op het platteland of belegeringen van steden. De bevolking van Shrewsbury was trouw aan Maud gebleven.
Het gevolg was een belegering door de troepen van Stephen in 1138.
Aan de vooravond van de jaarmarkt ontstaat er onrust in Shrewsbury. De zonen van de gildeleden wenden zich luid en duidelijk direct tot de kooplieden die hun handel aan de kade aan het lossen zijn. Zoals hun vaders aan Abt Radulfus vragen zij de kooplieden zeer stellig de bijdrage aan de abdij te verlagen en het uitgespaarde bedrag aan de stedelingen te schenken. Wanneer zij geen gehoor krijgen, komt het tot een handgemeen. De rijke koopman Thomas van Bristol slaat Philip Corviser, de zoon van de provoost neer. Het blijkt een voorproefje van een reeks gewelddadigheden.
Moord op de Jaarmarkt
Personages
01 Broeder Cadfael: leeft als monnik in de abdij van Sint Petrus en Paulus waar hij als apotheker in de kruidentuin werkt. Hij heeft op latere leeftijd voor het kloosterleven gekozen. Zijn wereldlijke ervaringen, hij vocht onder meer als ridder tijdens de
kruistochten en verwekte een kind, maken hem een vertrouweling van veel stedelingen.
Abt Radulfus stelt hem aan om het onderzoek naar de ongeregeldheden te leiden.
02 Abt Radulfus: sinds een halfjaar abt van het klooster van Sint Petrus en Paulus. Zijn benoeming gebeurde door de aartsbisschop van Cantebury met toestemming van de heersende vorst, koning Stephen. Radulfus kent het klooster en de omgeving nog niet erg goed. Om zich te doen laten gelden, houdt hij zich strikt aan de regels en wetten die hem, het klooster en de stad zijn opgelegd.
03 Rhodri ap Huw: koopman uit Wales en afkomstig uit de geboortestreek van Cadfael.
Ondanks het feit dat Rhodri slechts Welsh spreekt en verstaat, is hij goed op de hoogte van allerlei nieuwtjes en roddels. Staat vaak vooraan als er iets opmerkelijks gebeurt.
04 Euan van Shotwick: meesterlijke handschoenenmaker die zijn verfijnde waar voor een hoge prijs te koop aanbiedt. Zijn klantenkring bestaat naast lokale notabelen uit belangrijke edellieden. Vanwege zijn kostbare waar is Euan wantrouwend en draagt hij een wapen ter bescherming.
05 Thomas van Bristol: rijke koopman uit Bristol. Gespecialiseerd in dure wijnen uit
Frankrijk, maar handelt ook in kostbaarheden uit het Verre Oosten, zoals zoete vruchten, kruiden en suikerwaren die hij van Venetianen heeft gekocht. Heeft zijn positie op de Franse markt waarschijnlijk te danken aan nauwe banden met Robert van Gloucester.
06 Emma Vernold: negentienjarig nichtje van Thomas van Bristol en erfgename. Om het vak te leren vergezelt zij haar oom sinds enige tijd op zijn handelsreizen. Emma is erg mooi om te zien. Haar afkomst en uiterlijk maken haar een begeerlijke partij.
07 Philip Corviser: zoon van de provoost van Shrewsbury. Is verliefd op Emma vanaf het eerste moment dat hij haar ziet. Philip is erg trots, kan slecht tegen onrecht en drinkt af en toe teveel als hij met zijn vrienden is.
08 Ivo Corbière: edelman uit Cheshire waar hij uitgestrekte landgoederen bezit die deels vernield zijn tijdens de burgeroorlog tussen aanhangers van Maud en Stephen. Heeft een zeer nobel voorkomen met goudblonde haren, een slank en goed getraind lichaam en weet mensen snel voor zich te winnen. Komt naar de jaarmarkt in Shrewsbury om tapijten te kopen voor in zijn kasteel in Stanton Cobbold.
Moord op de Jaarmarkt
Opdracht
De eerste drie dagen van augustus staan in Shrewsbury in het teken van de jaarmarkt. In de loop van de dertigste juli komen de meeste kooplieden aan om hun kraam op te bouwen en in te richten.
De jaarmarkt van 1139 verloopt tumultueus. Na afloop zijn er drie doden te betreuren en diverse inbraken gepleegd. Je ziet hier X tekstkaartjes waarop gebeurtenissen staan beschreven die de betrokken personages meemaken in de periode van de jaarmarkt. De kaartjes bevatten aanwijzingen waarmee je de dader kunt ontmaskeren.
01
De aankomst van Thomas van Bristol op 30 juli wekt de aandacht. Thomas is een van de grootste wijnimporteurs uit Bristol en handelt met Venetianen via Vlaanderen in luxegoederen uit het oosten. Thomas onderhoudt goede contacten met Robert van Gloucester, de naar Frankrijk gevluchte broer van Koningin Maud.02
Een collega van Cadfael, broeder Mark, heeft op 03 augustus een man met een steekwond in zijn arm verzorgd. Die man blijkt Ewald te zijn, de stalknecht van Ivo Corbière. Ewald draagt een gescheurde mantel van okerkleurig linnen.03
Na het kapittel van 30 juli 1139 ontmoet Cadfael hulpschout Hugh Beringar. Hij vertelt dat Koningin Maud in het buitenland verblijft en steun zoekt voor haar zaak. Maud heeft in het westen van Engeland (waar Shrewsbury ligt) enige steun aan graaf Ranulf.04
Abt Radulfus wijst het verzoek van provoost Corviser af. Radulfus stelt gebonden te zijn aan de overeenkomst die zijn voorganger met koning Stephen heeft gemaakt. In die overeenkomst is bepaald dat de ambachtslieden weinig verdienen aan de jaarmarkt en dat de opbrengsten grotendeels naar de abdij van Sint Pieter en Paulus gaan.05
Nadat Emma op 03 augustus bij de kraam van Euan van Shotwick is geweest en hem daar dood aantrof, komt ze Ivo Corbière tegen. Hij troost haar en brengt haar terug naar haar verblijf. Ivo biedt haar aan haar te begeleiden op haar terugreis naar Bristol. Ivo laat doorschemeren graag voor Emma te willen zorgen en uit te zien naar een verblijf alleen met haar.06
Emma voorkomt dat haar oom Thomas de genadeslag toedient aan Philip Corviser. De twee kregen ruzie aan de vooravond van de jaarmarkt en Thomas heeft een klap met zijn wandelstok uitgedeeld op het hoofd van Philip.Philip is op slag verliefd op zijn knappe redster. Toch kan hij niet voorkomen dat zijn vrienden, woedend over de aanslag op Philip, de scheepslading van Thomas losslaan. De wijnvaten rollen gevaarlijk over de kade. In de chaos slepen zijn vrienden de half
bewusteloze Philips naar een veilig heenkomen buiten de stadsmuren. Philip blijft lang weg en pas laat op de avond keert hij naar de stad terug. Hij gaat zich bezatten in een herberg.
07
Daags na de vechtpartij moeten de daders zich verantwoorden voor de schout in een hoorzitting. Trustan Fowler zegt getuige geweest te zijn van de vechtpartij tussen Thomas en Philip. Trustan beweert dat Philip dreigementen heeft geuit en dat Thomas zich zorgen moest maken. Op basis van deze getuige blijft Philip voorlopig gevangen zitten.Moord op de Jaarmarkt
08
Euan van Shotwick is al in de loop van de middag van 30 juli in Shrewsbury gearriveerd.Hij heeft een goede kraam op het marktplein bemachtigd en loopt de rest van de dag langs de kade om te kijken welke kooplieden naar de jaarmarkt komen. Euan´s belangrijkste klant is graaf Ranulf van Chester.
09
Op 30 juli 1139 vraagt provoost Geoffrey Corviser aan abt Radulfus een hogere tegemoetkoming voor de markt of een deel van de tolgelden. Het verzoek is vooral ingegeven, omdat de stad geld nodig heeft om restauratiewerkzaamheden uit te voeren.De stedelingen van Shrewsbury zijn op de hand van koningin Maud. Een jaar eerder (1138) is hen dat duur komen te staan. Edellieden die koning Stephen steunen stuurden hun legers op de stad af om Shrewsbury te omsingelen. De legers hebben de stadsmuren en enkele straten vernield.
10
Na de hoorzitting op 01 augustus loopt Emma in gezelschap van Cadfael terug naar de boot van haar oom. Daar merkt ze dat er is ingebroken, maar dat de dief niets heeft meegenomen. Cadfael denkt dat de inbreker naar iets heel specifieks op zoek was en daarom geen oog had voor de dure mantels en sieraden die Emma op de boot van haar oom bewaarde.11
De avond na de vechtpartij zijn de meeste raddraaiers opgepakt en voor de nacht in de cel gegooid. Rond tien uur komt Emma bij hulpschout Hugh Beringar melden dat haar oom Thomas nog niet teruggekeerd is uit de stad naar zijn schip aan de kade. Beringar gaat Thomas helpen en Cadfael assisteert hem. Zij komen Ivo Corbière tegen. Ivo biedt aan hen te helpen zoeken. Niet veel later vindt Ivo tussen een paar marktkramen een man. Ze denken dat het misschien Thomas is, maar het blijkt de valkenier enboogschutter van Ivo zelf te zijn: Trustan Fowler. Hij lijkt stomdronken van de bessenlikeur.
12
In de vroege ochtend van 01 augustus arriveert er nog een koopvaardijschip aan de kade van Shrewsbury. De schipper wil voordat hij zijn lading lost de schout spreken. Hij heeft een lijk aan boord dat hij even verderop in een inham van de Servern zag drijven. Het blijkt Thomas van Bristol te zijn. Hij is even buiten de stad met dolksteken in zijn hals om het leven gebracht. Zijn lichaam was al koud toen de schipper hem vond. De moord moet dus laat op de avond van 30 juli zijn gepleegd.13
Laat op de avond van 02 augustus maakt Cadfael nog een ronde door het klooster. In de kapel staat de doodskist met daarin het lichaam van Thomas. Hij zal na de jaarmarkt op zijn schip terug naar Bristol worden vervoerd.Eerder die dag bezocht Emma de kist voordat deze werd afgesloten. Bij het afscheid nemen legde zij een roos in de kist. ´s Avonds ziet Cadfael ineens een rozenblaadje liggen en moet de kist in de tussentijd dus open zijn gemaakt.
14
Als Emma op 02 augustus in de middag in haar eentje op weg is naar Euan van Shotwick komt zij Ivo tegen. Hij vraagt haar hoe zij het na de dood van haar oom aan gaat pakken.Emma vertelt dat het lichaam van Thomas met zijn boot naar Bristol wordt gebracht, maar dat zij liever in een wat groter en veiliger gezelschap terugreist. Ivo zegt altijd voor haar klaar te staan en biedt zeer nadrukkelijk aan dat hij haar naar Bristol wil begeleiden.
Moord op de Jaarmarkt
15
De waard van Wat´s herberg, Walter Renold, spreekt op 03 augustus over degebeurtenissen tijdens de jaarmarkt. Philip bracht de avond van 30 juli al drinkend door in Wat´s herberg. Ook Trustan Fowler kwam er naartoe, maar dronk erg weinig. Hij hield Philip in de gaten en verliet de herberg kort nadat Philip was vertrokken. Voor hij vertrok, kocht Trustan nog een grote kruik bessenlikeur om mee te nemen.
16
Gedurende de avond van 30 juli 1139 komen veel kooplieden met hun volgeladen boten naar Shrewsbury. De Welshman Rodri op Huw is een van hen. Cadfael is in dezelfde regio geboren en zal hem als tolk bijstaan: Rodri spreekt alleen een dialect uit Wales.Na aankomst bespreekt Rodhri kort de burgeroorlog tussen Maud en Stephen met Cadfael. Rodrhi wijst de monnik erop dat een jaarmarkt een ideale gelegenheid voor geheime ontmoetingen is: de grote massa verschaft anonimiteit. Een uitgelezen mogelijkheid voor spionnen van een van beide strijdende partijen. Zo vermoedt Rodrhi dat Euan van Shotwick een spion voor graaf Randulf is. Randulf staat aan de kant van Maud.
17
Op 01 augustus is er een hoorzitting en moeten de vechtersbazen van de vorige avond voor de schout verschijnen. Philip werd als laatste opgepakt toen hij dronken in een herberg zat. Het is onduidelijk waar hij de vorige avond geweest is in de periode tussen het gevecht en zijn aanhouding. Philips heeft geen sluitend alibi en zegt dat hij door de klap van Thomas bewusteloos is geraakt. De schout besluit hem voorlopig in de gevangenis te houden.18
Op 02 augustus besluit Emma een bezoek te brengen aan Euan van Shotwick. Ze zegt nieuwe handschoenen nodig te hebben. Ze verblijft in het huis van hulpschout Beringar.Zijn vrouw biedt aan haar te vergezellen. Emma staat er echter op alleen te gaan.
19
In het holst van de nacht van 01 op 02 augustus is er ingebroken in de marktkraam van Thomas. De nachtwaker Warin, die de koopwaar moest beschermen, was gekneveld en lag met een linnen zak over zijn hoofd met zijn handen en voeten vastgebonden. Er blijkt geen waardevolle koopwaar gestolen te zijn, maar wel de brandkist van Thomas waarin hij zijn belangrijke papieren bewaarde.20
Abt Radulfus stelt Cadfael aan om de moord op Thomas te onderzoeken. Radulfus is bang dat zijn weigering om op het verzoek van de provoost in te gaan tot de moord op Thomas heeft geleid.21
Als Thomas van Bristol aan het einde van de middag van 30 juli 1139 in Shrewsbury is aangekomen, stapt Philip Corviser (zoon van de provoost) op hem af. Hij vraagt Thomas of de kooplieden tien procent van de opbrengst van de markt aan de stedelingen willen schenken, in plaats van aan het klooster. Thomas reageert een beetje neerbuigend op het verzoek en daarna ontstaat een ruzie. Thomas slaat Philips buiten westen met zijn houten wandelstok.22
Na de moord op Thomas en de inbraak in zijn boot en kraam concludeert Cadfael dat iemand op zoek is naar iets waardevols dat Thomas misschien bij zich droeg op een bijzondere plek. Hij vermoedt dat Emma daar meer van weet.Moord op de Jaarmarkt
23
Laat op de avond voorafgaand aan de eerste marktdag zoeken Cadfael, Beringar en Ivo in de stad naar Thomas die vermist wordt. De enige marktkraam waar zo laat op de avond nog licht brandt, is die van Euan van Shotwick. Als handschoenenmaker heeft hij geen sjouwers nodig en geen bewakers in dienst. Euan staat bekend als een meesterlijk vakman, maar ook als erg wantrouwend. Het is bekend dat hij altijd een wapen heeft en daar zeer behendig mee is.24
Op 03 augustus wordt Philips vrijgelaten uit de gevangenis. Hij meldt zich bij Cadfael en zegt dat hij zijn gangen van de avond van 30 juli wil nagaan.24
Hoewel Ivo veel land bezit, zijn de landgoederen vervallen geraakt na diverseplunderingen van afwisselend aanhangers van Maud en Stephen. Hij heeft dringend geld nodig en maakt jacht op waardevolle informatie die spionnen van een van beide
troonpretendenten bij zich dragen. De informatie wil hij dan aan de hoogste bieder verkopen.
25
Op de ochtend van 03 augustus wordt Euan van Shotwick dood aangetroffen in zijn kraam. Hij is met handen en voeten vastgebonden en heeft een linnen zak om zijn hoofd.Naast het lichaam ligt een reepje okerkleurig linnen.
Moord op de Jaarmarkt
Namen:
01 Door wie is Thomas van Bristol vermoord?
Naam schuldige:
Argument: Kaartjes no.
02 Wie hadden er belang bij Thomas van Bristol te vermoorden?
Naam Belang Kaartjes no.
Moord op de Jaarmarkt
03 De moord op Thomas van Bristol werd gepleegd in het jaar 1139. Dat is in de Tijd van Steden en Staten. Bij dit tijdvak horen de volgende kenmerkende aspecten (KA):
A De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving.
B De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
C Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.
D De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten.
E Het begin van staatsvorming en centralisatie.
Je gaat onderzoeken of het verhaal over Thomas goed past bij de Tijd van Steden en Staten. Dat doe je door bij ieder kenmerkend aspect (KA) een voorbeeld / een paar voorbeelden in het verhaal te zoeken. De voorbeelden mag je halen uit de tekstkaartjes, maar ook uit de beschrijving van de personages of de inleiding.
Vul terwijl je onderzoek doet het schema hieronder in.
KA Voorbeeld + uitleg Kaartje no
(of andere bron)
A
B
C
D
E
Moord op de Jaarmarkt
Het is in Nederland volkomen vanzelfsprekend dat Beatrix na haar aftreden opgevolgd wordt door Willem Alexander. Akkoord, we zouden ons nog kunnen voorstellen dat een van zijn broers om wat voor reden dan ook op de troon zou kunnen komen. Maar dat er pak ‘m beet een jonkheer uit Noord-Brabant een legertje zou formeren, daarmee de kroonprins aan zou vallen en vervolgens de troon op zou eisen, is ondenkbaar.
In de twaalfde eeuw was het centrale gezag in Engeland nog niet zo stevig verankerd en streden diverse (hoge) edelen om de troon. Deze ontwikkeling ligt ten grondslag aan de moord die aan de vooravond van de jaarmarkt van 1139 te Shrewsbury op koopman Thomas van Bristol wordt gepleegd. Tegelijk is de setting waarin het verhaal zich afspeelt kenmerkend voor deze periode. De stad heeft van de vorst het voorrecht gekregen een jaarmarkt te houden, de
jaarmarkt trekt handelaren en ambachtslieden vanuit de hele regio en over de opbrengsten wordt geruzied tussen de stedelijke burgerij (vertegenwoordigd in het gilde) en de geestelijke macht (de abt als hoofd van het klooster).
Leerlingen vinden de Middeleeuwen vaak een boeiende, maar ook lastige periode. Het leven in een middeleeuwse stad gaat nog wel, maar rivaliserende edellieden en de immer aanwezige geestelijke macht zijn moeilijk voor te stellen. Dit mysterie maakt het begin van centralisatie en staatsvorming
inzichtelijk, toont de spanning tussen wereldlijk en geestelijk gezag en geeft een inkijkje in het leven in een middeleeuwse stad.
Lesplan:
Onderwerp Engeland in 1139. Rivaliteit tussen troonpretendenten en het leven in een middeleeuwse stad
Activiteit Leerlingen halen uit losse strookjes tekst aanwijzingen om de moordenaar van Thomas van Bristol te ontmaskeren. Zij hebben de informatie uit de inleiding nodig en gebruiken een overzicht met personages.
Tijdsduur Twee lesuren of een blokuur van 90 minuten.
Doelen
Leerlingen kunnen een voorbeeld geven van het begin van het proces van centralisatie en staatsvorming.
Leerlingen kunnen de sociale lagen noemen die in een middeleeuwse stad voorkwamen.
Leerlingen kunnen de belangen van verschillende sociale lagen in de middeleeuwse samenleving in een schema weer kunnen geven.
Leerlingen leren in tweetallen samenwerken.
Leerlingen leren informatie ordenen.
Leerlingen leren de relevantie van informatie te
beoordelen in het licht van een bepaalde
(onderzoeks)vraag.
Moord op de Jaarmarkt
Beginsituatie Niveau: 4havo en 4vwo (wellicht in gymnasiumbrugklas) Deze opdracht zou zowel als startpunt bij de behandeling van de Tijd van Steden en Staten gebruikt kunnen worden en als afsluiting. Wanneer het als startpunt wordt ingezet, dienen de kenmerkende aspecten wellicht vooraf wat meer toelichting.
Voorbereiden Bij 30 leerlingen die in groepjes van twee werken:
15 keer de inleiding en lijst met personages kopiëren.
15 keer de tekststrookjes kopiëren, losknippen en in een envelop doen.
15 keer de opdrachtenbladen kopiëren (evt. op A-3 formaat).
Instrueren
Wat: in tweetallen een moord oplossen in een Engelse stad in het jaar 1139.
Hoe: in duo’s werken. Samen met behulp van achtergrondinformatie en tekststrookjes naar de oplossing zoeken.
