AUTISME met
normale tot hoge begaafdheid
Deel 1: inleiding
door Katrien Volckaert
Overzicht inleiding
• Autisme bekeken vanuit de DSM-V
• Autisme bekeken vanuit de basis van de ijsberg
• Autisme-spectrum-stoornis (ASS)
• Inhoud masterclass
DSM - V
A. Blijvende tekorten in de sociale communicatie en interactie, zoals blijkt uit:
tekorten in sociaal-emotionele wederkerigheid
tekorten in het voor sociale omgang gebruikelijke non-verbale communicatieve gedrag
tekorten in aangaan, onderhouden en begrijpen van relaties
B. Beperkte zich herhalende gedragspatronen, beperkte interesses en activiteiten, zoals blijkt uit:
stereotype of repetitieve motorische bewegingen, gebruik van voorwerpen of spraak
hardnekkig vasthouden aan hetzelfde, star gehecht aan routines of geritualiseerde gedragspatronen
zeer beperkte, gefixeerde interesses die abnormaal intens of gefocust zijn over- of onderreageren op zintuiglijke prikkels of ongewone
belangstelling voor zintuiglijke aspecten van de omgeving
C. De verschijnselen zijn aanwezig vanaf de vroegste kindertijd (maar worden soms pas later onderkend).
D. De verschijnselen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of in het functioneren op andere belangrijke levensgebieden.
E. De stoornissen kunnen niet beter verklaard worden door een verstandelijke beperking of globale ontwikkelingsachterstand en de sociale communicatie moet minder zijn dan past bij het cognitieve niveau.
DSM-V
A. Blijvende tekorten in de sociale communicatie en interactie, zoals blijkt uit:
tekorten in sociaal-emotionele wederkerigheid
tekorten in het voor sociale omgang gebruikelijke non-verbale communicatieve gedrag
tekorten in aangaan, onderhouden en begrijpen van relaties
B. Beperkte zich herhalende gedragspatronen, beperkte interesses en activiteiten, zoals blijkt uit:
stereotype of repetitieve motorische bewegingen, gebruik van voorwerpen of spraak
hardnekkig vasthouden aan hetzelfde, star gehecht aan routines of geritualiseerde gedragspatronen
zeer beperkte, gefixeerde interesses die abnormaal intens of gefocust zijn over- of onderreageren op zintuiglijke prikkels of ongewone
belangstelling voor zintuiglijke aspecten van de omgeving
C. De verschijnselen zijn aanwezig vanaf de vroegste kindertijd (maar worden soms pas later onderkend).
D. De verschijnselen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of in het functioneren op andere belangrijke levensgebieden.
E. De stoornissen kunnen niet beter verklaard worden door een verstandelijke beperking of globale ontwikkelingsachterstand en de sociale communicatie moet minder zijn dan past bij het cognitieve niveau.
Gedra g
De basis van de ijsberg
gedrag
Sensorische overreactiviteit
Autistish denken
Autisme
De basis van de ijsberg
Sensorische overreactivite it
Autistish denken
Autistisch denken: Coherentie (CC) Centrale
Theory of Mind (TOM)
Executieve
Functies (EF)
Autisme Spectrum Stoornis (ASS)
• Niet: ernst van autisme: ‘licht autistisch’, ‘een vorm van autisme’, ‘ergens op het spectrum’,…
• Wel: afhankelijk van intelligentie, unieke talenten, interesses,…
• Autisme wel of niet aanwezig, maar… steekt persoon
energie in camoufleren of niet??
Inhoud masterclass
• Deel 1: inleiding
• Deel 2: Centrale Coherentie (CC)
• Deel 3: Theory Of Mind (TOM)
• Autisme & empathie
• Deel 4: Executieve Functies (EF)
• Deel 5: Zintuiglijke reactiviteit
• Deel 6: Voorspellende brein en autisme
• Deel 7: Hoogbegaafdheid en het maatpak-effect
• Deel 8: Dubbelspoor
AUTISME met
normale tot hoge begaafdheid
Deel 2: Centrale Coherentie
door Katrien Volckaert
Centrale Coherentie
Wat is dit?
Centrale Coherentie
Wat is dit?
Centrale Coherentie
Wat is dit?
Centrale Coherentie
Wat is dit?
Centrale coherentie
Centrale coherentie
concept
percept
Voeldoos - Autisme
Centrale coherentie
concept
percept
Neurotypische personen
Centrale coherentie
concept
percept
Autisme
concept
Centrale Coherentie
Wat zie je?
Centrale coherentie
Ook:
• Letterlijk taalgebruik ipv figuurlijk bv ‘iets achter de rug hebben’
• Moeite met hoofd-en bijzaken
• Vermoeidheid
• Vertraging
• Letten op andere details (! Niet verwarren met de ideeënfontein!)
• Hoppen van het ene onderwerp op het andere
• Gestalt
Centrale coherentie: Gestalt
concept
percept
Autisme
concept
Centrale coherentie: Gestalt
Vb naar dierentuin gaan= trein + ijsje eten +
eerst naar de apen + dan naar de pinguïns
AUTISME met
normale tot hoge begaafdheid
Deel 3: Theory of Mind
door Katrien Volckaert
Theory of Mind – enge betekenis
Theory of Mind – enge betekenis
Theory of Mind – ruime betekenis
Vertel...
Theory of Mind
→ Gerichte fantasie
→ Imiteren (inleving)
→ Oogcontact
→ Voorstellingsvermogen bv Hoe zou het zijn om op de maan te landen? Hoe zou het zijn om enig kind te zijn?
→ Kennen van eigen gevoelens
→ Kunnen voorstellen hoe anderen zich voelen
→ Kunnen voorstellen wat anderen denken
Theory of mind
Wat zou zij
denken?
Theory of mind
Hoe zou zij zich voelen?
Autisme & empathie
-personen met autisme zijn niet minder gevoelig voor emoties van anderen, maar misschien net gevoeliger (talenten van sfeervoeler en buikdenker kunnen zeker aanwezig zijn!)
-personen met autisme hebben wèl empathie (en zijn soms zelfs extreem empathisch)
-empathie wordt veel rationeler gestuurd: control check systeem (vs natuurlijk aanvoelen)
AUTISME met
normale tot hoge begaafdheid
Deel 4: Executieve functies
door Katrien Volckaert
Executieve functies
Executieve functies
Executieve functies
• Niet exclusief bij autisme, ook bij bv ad(h)d, ERS, DCD,…
• Niet altijd in alles heel slecht, soms ook heel goed (maar steken er veel energie in)
vb –flexibiliteit
-organisatie (een week op voorhand beginnen met
valies inpakken) (talenten planmaker en weger
kunnen aanwezig zijn!)
AUTISME met
normale tot hoge begaafdheid
Deel 5: Zintuiglijke reactiviteit
door Katrien Volckaert
De zintuigen en autisme
• Reactiviteit : overreactiviteit
hyper
De zintuigen en autisme: hyperreactiviteit
• Onmiddellijke reactie
• Géén verwerking
• Reactie kan heel hevig zijn
• Voor persoon zelf: gevoel van controleverlies
De zintuigen en autisme
• Reactiviteit: onderreactiviteit
hypo
De zintuigen en autisme: hyporeactiviteit
• Geen reactie
• Geen verwerking
De zintuigen en autisme
• Reactiviteit:
Hoe hoger de stress, hoe groter de hyper- en
hyporeactiviteit.
De zintuigen en autisme
• 10 zintuigen die belangrijk zijn bij autisme:
- Zicht - Gehoor - Reuk - Smaak - Tastzin
- Temperatuur - Nociceptie
Kinesthetisch zintuig
De 10 zintuigen die belangrijk zijn bij autisme
- Zicht - Gehoor - Reuk - Smaak
- Tastzin Kinesthetisch zintuig
- Temperatuur - Nociceptie - Proprioceptie - Vestibulair
- Organen voelen (honger, dorst, menstruatie, maar ook haar-pijn, nagel-pijn,...)
De zintuigen en autisme
hyper hypo
De zintuigen en autisme
hyper hypo
De zintuigen en autisme
hyper hypo
Bv. Gehoor
-hoort alles
-last van bepaalde geluiden
-last van lawaai - Baat bij
koptelefoon of
stille ruimtes
De zintuigen en autisme
hyper hypo
Bv. Gehoor
-hoort alles
-last van bepaalde geluiden
-last van lawaai - Baat bij
koptelefoon of stille ruimtes
-gaat zelf geluiden maken -vertraagde reactie op opdrachten
- Baat bij koptelefoon
met zachte muziek of ruis
!
De zintuigen en autisme
hyper hypo
Bv. Proprioceptief
-nood aan beweging!!
→ in de klas: zitkussen, elastiek tussen de poten van de bank, zitbal, post
bezorgen,...
-voorwerpen laten vallen, knoeien,...
→ verzwaarde pen, verzwaard bestek
-graag ingewikkeld zijn in dekentje
-verzwaringsdeken
Meer lezen?
AUTISME met
normale tot hoge begaafdheid
Deel 6: Voorspellende brein
door Katrien Volckaert
Peter Vermeulen
(Autisme Centraal)
Voorspellende brein: waarnemen
stimulus verwerken betekenis
Checken
voorspelling stimulus
voorspelling
Voorspellende brein: waarnemen
stimulus verwerken betekenis
Checken
voorspelling stimulus voorspelling
feedback
Voorspellende brein
• Alles ok, relax
• Geen aanpassingen nodig
Feedback klopt
• Voorspellingsfout!!!!
• Brein in actie!!
Feedback
klopt niet
Voorspellende brein bij autisme:
-meer voorspellingsfouten → hyper-alertheid -meer waarde aan de zintuigen
-absoluut omgaan met modellen van de wereld en met
voorspellingsfouten → de context wordt niet meegenomen
AUTISME met
normale tot hoge begaafdheid
Deel 7: Hoogbegaafdheid en het maatpak- effect
door Katrien Volckaert
Autisme en hogere begaafdheid
Het maatpak-effect...
Autisme en hogere begaafdheid
Het maatpak-effect...
-goed willen doen voor anderen:
pleasen (talent ja-zegger of stille helper)
-goed willen overkomen: imago
(talent zichtbare presteerder)
Op lange termijn…
Op lange termijn…
-vastzitten
-Welke kleren draag ik graag?
Getuigenis van Fien -18 jaar, diagnose op 17 jaar- hoe het ‘maatpak-effect’ voor haar voelt...
In elke nieuwe sociale situatie voelt het alsof ik een nieuw kledingstuk aangetrokken krijg. Soms is dat een trui, soms is dat een T-shirt, soms een dikke jas en soms inderdaad een maatpak. Deze
kledingstukken bevatten alle regels en overeenkomsten die bij deze bepaalde situatie horen. Ik kan ze niet uitdoen. Nooit meer. Want als ik opnieuw in eenzelfde situatie kom, wordt dat specifieke
kledingstuk mij opnieuw opgedrongen. Al moet ik hier meteen een kanttekening bij maken. Situaties zijn namelijk nooit helemaal hetzelfde. Wat het allemaal nog moeilijker maakt. Want soms lijkt het alsof van mij verwacht wordt dat ik van twee T-shirts een trui moet maken.
Wanneer ik in een bepaalde situatie een fout maak, voelt dat bijzonder ongemakkelijk voor mij. Om te vermijden meer fouten te maken in de toekomst, trek ik dan maar twee of drie truien aan
bovenop die ene. Zodat ik me een volgende keer niet meer laat vangen.
Momenteel heb ik zodanig veel kledingstukken aan dat ik helemaal vastzit. Ik kan nauwelijks nog bewegen. En dat voelt heel verstikkend voor mij. Als je me nu vraagt van welke kleren ik houd, dan kan ik je daar zelfs geen antwoord op geven. Ik ben zodanig overladen door kledingstukken die
anderen voor me kozen, dat ik geen idee meer heb van mijn eigen smaak hierin...
Mijn uitdaging op dit moment is om mij kledingstukken eigen te maken. Door hier bijvoorbeeld een mooi logo op te drukken. Met zo’n logo erop voelen ze een pak luchtiger aan. Minder beknellend. Meer mijzelf! Momenteel ben dus ik druk op zoek naar zo’n logo’s en naar hoe ik deze dan op mijn
kledingstukken krijg. In de hoop anderen te vinden die zich niet druk maken over de logo’s op mijn kledij
