2021.01.14
Wat werkt bij activering?
Resultaten van een Nederlands onderzoek.
1. SITUERING
In november 2020 publiceerde het Nederlands Kenniscentrum MOVISIE het onderzoeksrapport De Drempel Over. Het is de neerslag van een kwalitatief onderzoek van 14 initiatieven (in Nederland) die inzetten op het begeleiden van dak- en thuislozen en mensen met een psychische kwetsbaarheid naar (meer) partici- patie in de samenleving. Er zijn verschillende soorten initiatieven beschreven. Sommigen richten zich met name op de eerste trede van participeren, het activeren, bijvoorbeeld een inloop met activiteiten. Andere projecten richten zich vooral op het verkrijgen van betaald werk. Ook de breedte van een initiatief ver- schilt. Er zijn projecten die laagdrempelige opvang combineren met het uiteindelijk toe leiden naar werk.
De aanpak kan individueel of meer groepsgericht zijn. Bij een individuele aanpak biedt men niet altijd zelf een plek, maar begeleidt men iemand naar de juiste plek of werkt men met een andere aanbieder samen.
Wat de beschreven initiatieven zelf aanbieden en/of naar waar ze toeleiden, verschilt en situeert zich op een continuüm van:
inloop - vrijwilligerswerk - activering en herstel - werk in dagbesteding - regulier werk
Naast een uitgebreide beschrijving van deze initiatieven, bevat het rapport een overzicht van wat maakt dat de manier waarop de initiatieven hun deelnemers ondersteunen zo goed werkt (werkzame elementen).
De lijst werd opgemaakt op basis van de analyse van wat herhaaldelijk omschreven en benadrukt werd als een kritische succesfactor door de initiatiefnemers en de deelnemers zelf.
Dit rapport gaat enerzijds over een specifiekere doelgroep en anderzijds over een ruimere vorm van maat- schappelijke participatie dan het eerder arbeidsmarktgerichte binnen de activeringstrajecten. Daardoor zijn niet alle factoren even relevent. Toch is er veel herkenbaar en sluiten de resultaten aan bij een brede kijk op activering die ook in de werk-zorgtrajecten aan bod komt. Daarnaast zijn bepaalde werkzame ele- menten misschien niet specifiek relevant voor activeringstrajecten op zich, maar mogelijk wel voor de bredere dienstverlening die door gemandateerde organisaties wordt aangeboden.
Omdat het motiverend of inspirerend kan zijn om verder te werken op succesfactoren, bundel ik ze in dit overzicht. Het volledige document vind je hier terug.
2. WAAROM WERKT HET INITIATIEF GOED?
Hieronder wordt gebundeld opgelijst (hun woorden) wat volgens deelnemers en initiatiefnemers de werk- zame elementen zijn van hun initiatief.
2.1. JE HEBT ZEGGENSCHAP OVER HOE JE JE LEVEN WIL LEIDEN
* zelfregie, eigenwaarde en zelfregie ontwikkelen (niks wordt overgenomen), stimulering eigen regie door werkwijze
*eigen tempo: niets moeten, geen prestatiedruk, er hoeft niets, geen stress of druk, geen dwang maar verleiding, geen verwachtingen
* ruimte voor eigen initiatief, eigen initiatieven kunnen ontplooien, iedereen wordt uitgenodigd om te doen wat hij/zij wil
* zelf verantwoordelijk, eigen verantwoordelijkheid
* ruimte en vrijheid, geen regels
* aansluiten bij intrinsieke motivatie, aansluiten
* hulp als nodig, meedenken met wat iemand nodig heeft, geen behandeling , geen wachtlijst, geen betutteling, eventuele problemen lopende het traject aanpakken, faciliteren
Veruit de meeste opmerkingen worden gemaakt met betrekking tot de zelfregie. Deelnemers ervaren dat ze zelf mogen bepalen wat ze doen, hoe ze dat doen en wanneer ze dat doen. Niets te moeten, geen verwachtingen waar aan voldaan moet worden en geen druk. Deze sfeer, houding en aanpak ervaren deel- nemers als een groot goed. Druk vanuit een werkgever, vanuit een behandeling, vanuit de gemeente; overal moet iets en dan ook nog in een bepaald tempo in één richting. Zonder dwang van buitenaf is het mogelijk om te ontdekken wat iemand zelf wil en ontstaat er ruimte om zelf stappen te zetten. Begeleiders noemen dit aansluiten bij de motivatie van een deelnemer, hulp bieden op het moment dat het nodig is. Een faci- literende houding aannemen.
2.2. JE WORDT GEACCEPTEERD ZOALS JE BENT
* jezelf mogen zijn, je mag er zijn, zijn wie je bent, je wordt gezien
* acceptatie van wat je wel/niet kan, acceptatie van elkaar, anderen accepteren, rekening houden met speciale kanten, je doet wat je kan, onderling begrip, geen oordeel
* herkenning/erkenning door mensen met dezelfde ervaring, werken met ervaringswerkers, ervaringsdes- kundige begeleiders
* mag oefenen, fouten maken mag
* herstel, herstelbevorderend
Geaccepteerd worden zoals je bent wordt ook heel veel genoemd. Men houdt rekening met de
beperkingen van een deelnemer, een deelnemer mag fouten maken en daarvan leren, anderen oordelen niet over jou. Wat daarin helpt, is dat er veel mensen met ervaring rondlopen bij de initiatieven.
Ervaringswerkers, maar ook andere deelnemers.
2.3. DOET MEE OP BASIS VAN GELIJKWAARDIGHEID
* wederkerigheid, je komt iets halen/brengen
* gelijkwaardigheid, gelijkwaardige benadering
* serieus genomen worden
* waardering
Veel deelnemers wijzen op het belang van gelijkwaardigheid en wederkerigheid. Deze twee waarden liggen in elkaars verlengde. Iedereen komt iets brengen en iets halen. Wederkerigheid helpt om het gevoel te krijgen dat je er toe doet. Je betekent iets voor een ander. Daarmee wordt het gemakkelijker om je gelijkwaardig te voelen. Deelnemers worden serieus genomen. Waardering krijgen voor wat je bijdraagt, verhoogt het gevoel van eigenwaarde.
2.4. GOEDE SFEER en OMGVEVING
* veilige plek
* goede sfeer, fijne sfeer
* aanwezige structuur, duidelijkheid, begrenzen
* echt naar elkaar luisteren
* praten over stigma
* kleinschaligheid
De invloed van de omgeving en de sfeer is volgens velen groot. Op zich niet zo gek, want als je de regie bij deelnemers wil laten, is uitsluitend de omgeving te beïnvloeden. Deze succesfactor is vooral relevant voor die initiatieven die zelf een plek aanbieden waar de doelgroep naartoe komt of verblijft.
2.5. GEBASEERD OP EEN LANGDURIGE RELATIE
* langdurige relatie met deelnemers
* niet loslaten
* samen aan het werk, gezamenlijkheid, gelijkgestemden, binding door vrijwilligerscontract
Een langdurige (vertrouwens)relatie wordt bij de helft van de initiatieven genoemd. Dit is met name in de projecten die meer richting hulpverlening gaan van belang. Hiermee doelt men aan de ene kant op het maken van contact met een deelnemer. Door vaak traumatische ervaringen in het verleden worden hulp- verleners niet zomaar vertrouwd. Het duurt een tijd voordat er vertrouwen is bij de deelnemer. Aan de andere kant zijn veel deelnemers kwetsbaar en blijven dat soms ook. Terugval ligt op de loer en als de relatie blijft bestaan, ook al is dit op de achtergrond, werkt dit stabiliserend. Bij initiatieven die zelf een groepsaanbod hebben blijven mensen vaker langer in beeld en bepalen ze zelf of ze blijven komen of niet.
Bovendien hebben deelnemers daar met elkaar langdurig contact. Er is een meer vanzelfsprekend geza- menlijkheid
2.6. ONTWIKKELINGSMOGELIJKHEDEN
* kansen bieden, nieuwe kansen bieden, veel verschillende werkzaamheden mogelijk
* niet probleemgericht, gericht op ontwikkeling en oplossingsgericht
* hoop geven
* mensen sterker maken
* intensieve begeleiding
* beter zelfbeeld
Het aanbod van ontwikkelingsmogelijkheden vinden deelnemers essentieel. Ontwikkeling wordt hier ruim opgevat. Alleen al door de stap te zetten om bij het initiatief aan te kloppen, is er een beweging in gang gezet. Men ontwikkelt sociale vaardigheden, leert zichzelf kennen en doet door de verschillende activitei- ten allerlei nieuwe kennis en vaardigheden op.
2.7. BEJEGENING IS BELANGRIJK
* complimenten geven, bereikbaar zijn, betrouwbaar zijn, respect, eerst present
* vertrouwen geven
* stimulering
Er worden een aantal opmerkingen gemaakt over de bejegening van deelnemers. Het gaat dan om vertrou- wen geven, respect tonen, betrouwbaar en bereikbaar zijn, complimenten geven, stimuleren. Dit zijn ele- menten van een basishouding. Toch wordt dit niet vaak benoemd, wellicht is dit al een normale zaak.
2.8. HET WERK IS ZINVOL
* het werk is echt van betekenis, zichtbaar werk, er wordt daadwerkelijk iets geproduceerd ->
wezenlijke bijdrage, zingeving, van belang zijn
De zinvolle aard van werk heeft meer betekenis dan de precieze activiteiten die ontplooid worden.
2.9. JE HELE LEEFSITUATIE IS VAN BELANG
* op alle gebieden werken, integrale aanpak op alle leefgebieden, integraal flexibel
Je wordt als mens integraal gezien en gehoord. Het is iets anders dan samenwerken met alle partijen die een deel van de problemen die iemand heeft behandelen
3. WAAROP INZETTEN?
Hieronder wordt een opsomming gegeven van belangrijke aandachtpunten om op in te zetten. Ik geef hier de punten voor cliënten en professionals mee.
Cliënten
· Zelfreflectie. Inzicht in eigen doelen, voorkeuren en mogelijkheden vormt het fundament onder het maken van keuzes. Inzicht over persoonlijke (leer-)doelen vergroot de kans dat het resultaat ook daadwerkelijk wordt behaald.
· Vergroting zelfvertrouwen: vertrouwen in eigen kunnen is een belangrijke voorspeller is voor het succesvol vinden van werk of succesvol volgen opleiding.
· Ontwikkeling vaardigheden: zowel beroepsvaardigheden, algemene werknemersvaardigheden en sociale vaardigheden als zoek/sollicitatievaardigheden.
· Gedragsverandering: Positief zelfbeeld en mindset (denken in mogelijkheden en talenten).
Professionals/organisaties
· Sociale omgeving actief betrekken (ouders/verzorgers, andere familieleden, vrienden) bij het bereiken en activeren van cliënten.
· Vergroten positief sociaal kapitaal en netwerk: eigen netwerk cliënten vaak minder geschikt, met name wat betreft kansrijke contacten. Bijv. voor het vinden van relevante scholingsmoge- lijkheden of re-integratiemogelijkheden.
· Maatwerk bieden: individuele benadering (een-op-een persoonlijke begeleiding) met doelen af- gestemd op individu. Flexibel aansluiten bij en rekening houden met wensen van cliënten en hen inspraak bieden in de invulling van de begeleiding en het formuleren van doelstellingen. De cli- ent als eigenaar (zelfbeschikking) en regisseur over zijn eigen leer- en transitieproces.
· Centraal stellen van de wensen en mogelijkheden van de client. Uitgaan van perspectief en on- dersteuningsvraag cliënten, de levenscyclus van cliënten zoveel mogelijk als uitgangspunt ne- men. Zowel rekening houden met (ontwikkelings)behoeften en mogelijkheden van cliënten als met beperkingen.
· Luisteren naar cliënten, met in plaats van over cliënten praten. Aansluiten op leefwereld, inte- resses en taalgebruik cliënten.
· Centraal stellen van wensen mogelijkheden.
· Voorlichting cliënten en hun familie: goede duidelijke voorlichting over de mogelijkheden voor ondersteuning, informatie over opleidingen en arbeidsmarkt
· Oplossingsgerichte en gelijktijdige aanpak van problemen in verschillende domeinen waarbij vanuit verschillende disciplines zoals onderwijs, zorg, re-integratie wordt samengewerkt.
· Noodzakelijke voorwaarde voor effectieve samenwerking en integrale aanpak: zorg en welzijns- actoren moeten meer kennis krijgen over het belang van werk/arbeidsmatige daginvulling voor hun cliënten en de wetten en regelgeving op dit gebied. Bedrijfsartsen, arbeidsdeskundigen,
verzekeringsartsen en werkgevers moeten meer kennis krijgen over ernstige psychische aandoe- ningen of andere zorgaspecten. Hiertoe zou gezamenlijke scholing kunnen worden ingezet.
· Ondersteuning bij concrete belemmeringen: oplossingen bieden voor reïntegratie belemmerden problemen waarmee cliënten te kampen hebben, zoals vervoers-, onderdak, voedsel- en kinder- opvangproblemen.
· Stabiliseren persoonlijke omstandigheden en gezinssituatie. Lokale samenwerkingsverbanden (partnerships in community) kunnen hierbij belangrijke rol spelen.
· Langdurige begeleiding (ook na afloop project of bij plaatsing). Nodig voor winnen vertrouwen.
Doelgroep is al vaak teleurgesteld. Open deur beleid waarbij cliënten ook na afloop programma, bij plaatsing in werk of uitval uit werk, voor onbepaalde tijd toegang tot ondersteuning blijven houden verbetert outcome. Blijvende ondersteuning als succesfactor.
· Vaste begeleider/een aanspreekpunt. Goed bereikbaar voor client.
· Effectieve regie (een aanspreekpunt), zowel op organisatieniveau als voor individuele client met volgende kenmerken: duidelijke afspraken binnen samenwerkingsverbanden over wie de regie voert. Regisseur/begeleider kent client persoonlijke en heet er een persoonlijke relatie mee. Is goed bereikbaar. Regisseur/begeleider kent aanwezige en benodigde vormen van ondersteuning en is in staat andere professionals in te schakelen.
· Korte lijnen. Regisseur/begeleider reageert actief bij (dreigende) uitval.
—
Kristin Nuyts - Kristin.nuyts@samvzw.be SAM, steunpunt Mens en Samenleving vzw
Maatschappelijke zetel: Turnhoutsebaan 139A — 2140 Borgerhout — BTW BE 0674.697.752 — RPR Antwerpen info@samvzw.be — samvzw.be
