Virtuele Pelgrimstocht 2021
Wandel mee door Afrika
September 2021
Woord ‘achteraf’
Hoeveel mensen zouden meedoen? En wat is een realisti- sche inschatting van het aantal kilometers dat je loopt op een dag? Eerlijk gezegd hadden we geen idee toen we de virtuele wandeltocht door Afrika gingen uitzetten. We be- sloten uiteindelijk om van Sierra Leone naar Zambia te lo- pen. Dat is ruim 9.000 kilometer en dat leek ons een flinke uitdaging. Hoe anders liep het allemaal!
Thuis wandelen door Afrika, dat was het idee. De deelnemers zouden gewoon in hun eigen omgeving hun kilometers lopen. Na afloop konden ze die invoeren op de speciale actiewebsite en zo zouden we samen de duizenden kilometers door Afrika afleggen.
Tussendoor zouden we updates sturen met informatie over de landen waar we doorheen liepen, over projecten die we er steu- nen en over meer algemene thema’s als toerisme, milieu en ge- zondheidszorg.
En zo gingen we op Aswoensdag 17 februari van start. Op de speciale website konden de wandelaars foto’s en berichten ach- terlaten over hun wandeltochten. En al snel meldden zich steeds meer deelnemers. Een aantal groepen ook: een basisschool, en- kele parochies, een koor én kloosterverzorgingshuis Notre Dame.
Uiteindelijk waren we met zo’n 350 wandelaars en liepen we da- gelijks ongeveer 780 kilometer. En waren we dus al vrij snel flink gevorderd met onze geplande 9.000 kilometer. En moesten we achter de schermen alle zeilen bijzetten om met de updates en route de deelnemers bij te houden!
Tot twee keer toe hebben we de route verlengd. We zijn van Sierra Leone naar Zambia gelopen, via Zuid-Afrika terug naar Sierra Leone en toen weer door naar eindpunt Ethiopië. Onder- weg kwamen we door landen als Mali, Niger, Tsjaad, Congo en Soedan. We hebben in totaal ruim 35.000 kilometer afgelegd.
Om een beeld te geven: een rondje om de evenaar lopen zou 40.000 kilometer zijn!
Omdat we met onze wandeling door Afrika ook onze projecten financieel wilden ondersteunen, vroegen we alle deelnemers een bijdrage van mini- maal € 25. Sommige deelnemers – waaronder de zusters en paters van Notre Dame - lieten zich ook nog sponsoren. Dat resulteerde in een fan- tastisch eindbedrag van bijna € 24.000. Ook dat is een resultaat om ape- trots op te zijn! Virtueel wandelen door Afrika was, kortom, een groot succes. Hier alle verhalen nog eens bij elkaar, om thuis op de bank na te genieten.
Welkom!
Geweldig dat je met ons meeloopt van Sierra Leone naar Zambia. Duizenden kilometers na- tuur, wilde dieren en natuurlijk het fameuze Afrikaanse licht, maar we gaan ook armoede, geweld en honger tegenkomen.
En daar gaan we met onze wandeltocht wat aan doen: het grootste deel van je deelnamekosten gebruiken we voor onze projecten in het buiten- land.
We laten je onderweg met enkele projecten kennismaken.
We wensen je veel plezier, weinig blaren en na- tuurlijk prachtig weer!
Klaar voor de start?
We zijn begonnen! Vanaf vandaag kun je beginnen met wandelen en je kilometers aanmelden op onze groepspagina Wandel voor een ander.
We beginnen de tocht met ruim 160 wandelaars, deze zie je niet allemaal in de lijst staan omdat er ook groepen meedoen, zoals de Sint Franciscuspa- rochie uit Assen die met 62 mensen meewandelt.
We starten in het Kambia district in Sierra Leone, aan de westkust van Afrika. Na jaren burgeroorlog is het sinds 2002 relatief rustig in het land en wordt er hard gewerkt aan de wederopbouw.
Sierra Leone is een van de armste landen ter wereld en we hebben er dan ook diverse projecten gesteund in de loop der jaren. Een van de projecten van dit jaar maakt deel uit van de Vastenactie- campagneprojecten, die zich alle richten op goed (beroeps)onderwijs.
De naar schatting 93.000 mensen met een beper- king in Sierra Leone hebben het door vooroordelen en stigma’s moeilijk. We steunen dit jaar een trai- ningscentrum waar mensen met een beperking én hun ouders een vak leren of leren hoe ze een eigen bedrijfje kunnen starten.
We wensen je onderweg de zon in je gezicht en de wind in je rug!
In Sierra Leone krijgen mensen met een beperking een beroepsopleiding en hulp bij het opzetten van een eigen bedrijfje.
Samen lopen en kijken waar je heen gaat
Hoe gaat het wandelen? Kun je ervan genie- ten?
Vastenactie-ambassadrice Hella van der Wijst liep een aantal keer mee met de Pelgrimstocht. Samen lopen geeft een extra dimensie vindt ze:
“Het mooie van een gezamenlijke tocht is dat je samen loopt, praat en onderweg bent, terwijl je elkaar niet aankijkt en niet op elkaar bent gericht. Je kijkt samen waar je naar toe wilt gaan, naar je gezamenlijke doel.”
Speciaal voor ons maakte Hella een wandel- vlog die je op ons Youtube-kanaal kunt vin- den.
We wensen je dat de weg je tegemoet komt!
Vastenactie-ambassadrice Hella van der Wijst in Ethiopië
We zijn in Burkina Faso!
De kop is eraf: we hebben er inmiddels zo’n 1.400 kilometer opzitten en zijn in Burkina Faso aangekomen.
‘Burkina faso’ betekent: het land van de
integere mensen. De geschiedenis van het land is dan ook relatief vreedzaam.
In 2018 steunden we voor onze jaarlijkse kerst- campagne Adventsactie een project voor alleen- staande (tiener)moeders in Bobo-Dioulasso. Het omvat een opvanghuis, kinderopvang en kleuter- school en een opleidings-centrum voor de moe- ders. De vrouwen kunnen hier bijvoorbeeld een bakkersopleiding en een opleiding voor catering volgen, maar ook computerlessen en Frans, de officiële voertaal van Burkina Faso.
Vrouwen die een eigen bedrijfje willen starten, kunnen in aanmerking komen voor een
mikrokrediet. Dat het project werkt blijkt wel uit de cijfers: zo’n 70% van de cursisten vindt na afloop van de begeleiding werk!
We speken elkaar weer in Niger! Geniet van de wandeling, de zon, de wind, de regen…
Pascaline wordt door haar familie op straat gezet als ze ongehuwd zwanger blijkt te zijn. Ze wordt liefdevol opgevangen in het opvanghuis van de Zusters van de Goede Herder in Bobo. Hier volgt ze een koksopleiding, terwijl voor haar zoontje Christophe wordt gezorgd.
Hoe een waterput levens veranderde
We hebben zo’n 2100 kilometer gelopen: wel- kom in Niger. Volgens de VN-index 2018 was Niger het minst ontwikkelde land ter wereld.
Het ligt deels in de Sahara en het is in grote delen van het land dan ook heet en gort- droog!
Schoon water is van levensbelang, maar in Niger is het dus niet vanzelfsprekend dat je het altijd bij de hand hebt. Het leven van Fatchima Garba (36) uit Baboursaye, moeder van elf kinderen, bestond bijvoorbeeld voor een belangrijk deel uit water halen. Dat bete- kende: ver lopen in de brandende zon, wach- ten tot ze aan de beurt was om water te tap- pen en naar huis sjouwen met de volle jerry- cans. Elke dag opnieuw. Het viel haar erg zwaar.
In 2019 veranderde het leven van Fatchima ingrijpend. Toen werd namelijk een diepe wa- terput met een pomp aangelegd, die genoeg schoon water levert voor de mensen, dieren en akkers in het dorp. Fatchima is dolgelukkig met de pomp: “Ons leven is enorm verbe- terd!”
We wensen je mooie tochten, begaanbare wegen en een gastvrij onthaal als je dat nodig hebt!
Niger ligt deels in de Sahara en is dan ook heet en gortdroog. Schoon water is niet vanzelfsprekend, maar wel van levensbelang!
Onze olie wordt duur betaald...
Tijdens onze virtuele wandeltocht hoeven we ons gelukkig geen zorgen te maken over reisadviezen, want sommige gebieden in Nigeria worden afgeraden voor reizigers. En dat is jammer, want wie de prach- tige natuur intrekt, kan er onder andere olifanten, giraffen en nijlpaarden tegenkomen.
Die prachtige natuur, waar zoveel mensen van leven, wordt helaas zwaar belast door de oliewinning, de grootste inkomstenbron van het land. Het kostte maar liefst 13 jaar procederen, maar eind januari kwam het verlossende woord: vier Nigeriaanse boe- ren werden in het gelijk gesteld in hun zaak tegen
‘onze’ Shell. Lekkende oliepijpleidingen veroorzaak- ten een grote milieuramp in hun dorpen: water en grond raken doordrenkt met ruwe olie, vis en gewas- sen sterven, mensen worden ziek en sterven jong.
Onze olie wordt duur betaald!
Milieudefensie stond de boeren bij in hun rechtszaak tegen Shell. Zij stellen dat deze zaak duidelijk maakt dat internationale wet- en regelgeving hard nodig is om multinationals te kunnen aanspreken. Dat onder- schrijven wij van harte, overigens niet alleen als het gaat om milieuvervuiling, maar ook op het gebied van mensenrechten. Daarvoor vroegen we vorig jaar internationaal aandacht bij beleidsmakers. Je leest er meer over op onze website.
In een oud lied richten mensen hun gezang tegen onrecht. Mooi dat ook ons lied door de wereld klinkt!
Olie lekt uit een pijplijn…
De hel op aarde
Over de verbindingsweg tussen Kameroen en de hoofdstad Bangui lopen we de Centraal Afrikaanse Republiek (‘CAR’) binnen. In 2017 was het officieel het armste land ter wereld, met een gemiddeld jaarinkomen van $ 656.
De weg die we lopen is levensgevaarlijk, want in handen van groepen gewapende rebellen.
Misschien hebben we bij de grens de honder- den vrachtwagens gezien, die onder andere gevuld met hulpgoederen al sinds half de- cember staan te wachten tot ze veilig het land kunnen binnenrijden en de straatarme bevolking kunnen bijstaan. Een hulpverlener van Artsen zonder Grenzen noemde de CAR begin februari ‘de hel op aarde’.
De hoofdstad wordt verdedigd door het rege- ringsleger met hulp van 14.000 ‘blauw- helmen’ van de VN-vredesmacht Miniscu, Russische troepen en militairen uit Rwanda.
Zonder die hulp was de stad half januari hoogstwaarschijnlijk gevallen. Omdat de cru- ciale hoofdweg is bezet door de rebellen, is in Bangui tekort aan alles en honger en onder- voeding dreigen. Zo’n 200.000 mensen sloe- gen al op de vlucht.
Soms moet je toekijken waar je liever de handen uit de mouwen zou willen steken.
We wensen je dat de weg je goedgezind zal zijn!
In 2017 steunden we een project van de samenwerkende MOV-PMC comités van Heeze-Leende-Sterksel, Budel-Gastel, Budel-Dorplein,, Budel-Schoot, Maarheeze en Soerendonk voor zonne-energiesystemen voor medische posten in de buiten- gebieden.
Jongeren brengen hoop in Kibera
Al miljoenen jaren wonen er mensen en mensachtigen in de grote Riftvallei waar we nu doorheen lopen. Lucy is na- tuurlijk wereldberoemd. Ze is ongeveer 3,2 miljoen jaar oud en werd gevonden in Ethiopië. Maar: er zijn meer stokoude menselijke fossielen gevonden in dit gebied, dat in feite een grote scheur in de Afrikaanse aardplaat is. Bij het Turkana-meer in het huidige Kenia zijn bijvoorbeeld fossielen van zo’n 2,5 miljoen jaar oud gevonden! Nu her- bergt hoofdstad Nairobi de op een na grootste sloppen- wijk van Afrika. Er wonen ongeveer 1 miljoen mensen in Kibera!
Onze partner Mike Wamaya startte twee jaar geleden zijn eigen dansstudio in Kibera. Hij vertelde ons dat zijn ge- meenschap hard is getroffen door de coronamaatregelen van het afgelopen jaar. Mensen moesten thuisblijven en bijna alle ouders van de kinderen in zijn project zijn hun inkomen kwijtgeraakt. De gevolgen zijn groot. Een ontsla- gen leraar kon zijn kinderen bijvoorbeeld alleen nog water met suiker te eten geven.
In samenwerking met Vastenactie is Mike eind vorig jaar voedselnoodhulp gestart. Hij ontwikkelde daarvoor samen met de kinderen en jongeren van zijn dansschool een bij- zonder distributienetwerk. Hij vroeg de kinderen in het project wie in hun gemeenschap het hardst hulp nodig had, omdat zij dat het beste weten: het gaat immers om hun buren, hun vrienden en vriendinnen. De oudere kin- deren zorgden vervolgens voor de verspreiding van de voedselpakketten. Mike stuurde ons er een ontroerende video over, waarin je ziet hoe de jongeren verandering ten goede in hun gemeenschap brengen.
Wij wensen je goede vrienden op je pad!
Mike Wamaya startte zijn eigen dansstudio in Kibera, een van de grootste sloppenwijken van Afrika. Inmiddels is Elimu uitgegroeid tot veel meer dan dat...
Lezen, schrijven en leren
We lopen nog steeds in de Grote Riftvallei en we kunnen in de verte het Tanganyikameer zien liggen als we na 9200 kilometer in Mbala, Zambia arriveren. Het Tanganyikameer is naar verluidt het op een na oudste en een na diepste meer ter wereld, na het Baikalmeer in Siberië. Op het diepste punt is het bijna anderhalve kilometer diep!
Onder liefhebbers van tropische vissen is het meer beroemd omdat er cyclidensoorten leven die alleen hier voorkomen.
Bijzonder of niet: vis is een belangrijke voedsel- én inkomstenbron in het gebied in de nabije omgeving van het meer, maar iets ver- derop is het leven zwaar. De mensen leven van het land en kleine handeltjes, wijd verspreid in kleine gemeenschappen. In het regen- seizoen zijn veel wegen onbegaanbaar. Scholen, ziekenhuizen, markten en winkels zijn dan slecht of zelfs niet bereikbaar. Het gebied werd bovendien zwaar getroffen door de hiv-pandemie. Veel kinderen en volwassenen zijn ziek en veel grootouders hebben nu de zorg voor hun kleinkinderen.
Onze projectpartner in Mbala, de Zusters van het Heilig Hart, heeft een breed programma opgezet om de mensen in en om Mbala te steunen bij het opbouwen van een beter leven. Basisonderwijs en beroepsopleidingen zijn belangrijke pijlers van het programma, omdat een opleiding essentieel is voor het opbouwen van een goed bestaan. Zo kunnen jonge kinderen via het programma naar de basisschool, kunnen jongeren en volwassenen leren een visvijver aan te leggen en vis te kweken, kunnen ze een opleiding tot kleer- maker volgen of een eigen bedrijfje opzetten én kunnen ze leren lezen en schrijven. Bijna de helft van de volwassen vrouwen hier kan dat namelijk niet en ook steeds meer kinderen in en om Mbala gaan niet naar school vanwege geldproblemen thuis. Voor hen zijn speciale klassen die worden begeleid door vrijwilligers. We maakten er een ontroerende video over die je kunt vinden op ons Youtube- kanaal. Maak kennis met Ruth (65) en hoor waarom ze het zo be- langrijk vindt om te kunnen lezen en schrijven.
We wensen je onderweg ogen om mee te zien en handen om goed werk mee te doen!
Bijna de helft van de volwassen vrouwen in Zambia kan niet lezen en schrijven. Voor hen zijn speciale klassen, begeleid door vrijwilligers.
Het hart van Afrika
De wereldberoemde ontdekkingsreiziger David Livingstone was de eerste Europeaan die in 1859 het Malawimeer bezocht, toen nog Nyasameer genoemd. Wij naderen het prachtige meer nu vanuit Zambia en net als het Tanganyikameer maakt het Malawimeer deel uit van de Grote Slenk. Het staat zelfs op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.
Malawi staat bekend als een van de veiligste landen in Afrika, dus we kunnen hier met een gerust hart genieten van het ongerepte na- tuurschoon, de wilde dieren – waaronder de fameuze ‘big five’ én veel bijzondere vogels - en de vriendelijke, gastvrije bevolking. Niet voor niets wordt Malawi ook wel het ‘hart van Afrika’ genoemd. Dat neemt echter niet weg dat de mensen voor de nodige uitdagingen staan.
Malawi is een van de armste landen ter wereld: meer dan de helft van de mensen verdient minder dan één dollar per dag. Het oplei- dingsniveau van de mensen is laag en daaroverheen kwam de hiv- epidemie, die een belangrijk deel van de belangrijke middengenera- tie wegvaagde.
Jongeren hebben het in Malawi dan ook moeilijk om uit de armoede- val te ontsnappen, zeker als ze een beperking hebben. Ze worden dan vaak thuis verstopt en geïsoleerd omdat de ouders bang zijn voor het stigma of voor beschuldigingen van hekserij. De organisa- tie Green Malata biedt verschillende praktische opleidingen voor jongeren, zoals opleidingen tot bakker, kapper, timmerman of metselaar. Via de Nederlandse Stichting Dovenzorg Malawi steunde Vastenactie een pilotproject om ook dove jongeren op te leiden. Er is een docent aangenomen die gebarentaal beheerst en dertien dove jongeren volgden een opleiding tot tin-smid. Ze werden ook onder- steund bij het opzetten van een eigen bedrijfje, zodat ze ondanks hun beperking een zelfstandig bestaan kunnen opbouwen.
Heerlijk: we zijn samen onderweg, hebben geen haast en zijn nog lang niet op onze bestemming!
Deze jongeren worden opgeleid tot timmerman. De parochie Sint Franciscus uit Veghel steunde dit project in Malawi in 2020.
Idai
Twee jaar geleden teisterde tropische orkaan Idai Mozambique, Malawi en Zim- babwe. Op 4 maart 2019 ontstond de immense storm voor de oostkust van Mo- zambique. Niet alleen de zware windstoten richtten enorme verwoestingen aan toen Idai aan land kwam: de zware regens die de cycloon vergezelden, zorgden voor ongekende overstromingen.
Misschien staan de beelden van kuststad Beira je nog voor de geest: de stad stond voor 90% onder water, op sommige plaatsen tot wel zes meter diep nadat Idai op 14 en 15 maart voorbij was geraasd. Zelfs de toppen van de bomen waren niet meer te zien. In het binnenland van Mozambique was een meer van 50 vier- kante kilometer ontstaan! De Verenigde Naties noemden Idai zelfs de grootste natuurramp die ooit op het zuidelijk halfrond had plaatsgevonden. Het officiële dodental staat op 1.300 en ongeveer 1,7 miljoen mensen raakten gewond of ver- loren hun huis en al hun bezittingen.
De internationale gemeenschap schoot onmiddellijk te hulp, maar de hulp was zeker de eerste dagen moeilijk omdat de zwaarst getroffen gebieden onbereik- baar waren. Wij deden een noodoproep aan onze donateurs en we konden samen met andere hulporganisaties, waaronder Cordaid, ondersteunen bij de eerste nood en wederopbouw. De noodhulppakketten bevatten onder meer hygiëne- producten, keukengerei, dekens en klamboes. Daarna richtte de hulp zich vooral op het herbouwen van huizen voor gezinnen die alles waren kwijtgeraakt. Plaat- selijke ambachtslieden leerden huizen bouwen volgens de methode ‘building back better’. Deze methode werd ontwikkeld door de Verenigde Naties om huizen te bouwen die beter zijn bestand tegen natuurrampen. Daarnaast hebben we bijge- dragen aan het herstellen van beschadigde waterputten, zodat de watervoorzie- ning in de getroffen gebieden weer op gang kon komen.
Zes weken na Idai trof orkaan Kenneth Mozambique en afgelopen januari liet Eloi- se een verwoestend spoor achter. Het land zal jaren nodig hebben om de gevol- gen van al dit natuurgeweld te boven te komen.
Afrika draagt nauwelijks bij aan de opwarming van de aarde, maar draagt wel de grote gevolgen…
Verwoesting en hulp na de orkaan
Gezonde kleuters in de townships
De allernoordelijkste provincie van Zuid-Afrika, Limpopo, dankt zijn naam aan de rivier de Lim- popo. Dat betekent in de lokale taal ‘grote water- val’. We passeren hier het wereldberoemde Kruger- park, waar de grootste variëteit aan wilde dieren in heel Afrika is te vinden. Limpopo is echter ook de provincie met de meeste armoede: 78% van de mensen leeft beneden de armoedegrens en van de beroepsbevolking is maar 40% actief.
De armoede heeft grote gevolgen voor de ontwik- keling van kinderen: veel kinderen in de townships krijgen weinig of geen onderwijs omdat ze thuis moeten helpen of omdat er geen geld is voor een schooluniform. Dit betekent dat veel jongeren geen diploma hebben en dus nauwelijks kans hebben om aan de armoede te ontsnappen.
We steunden een project dat ervoor zorgt dat kleu- ters uit kansarme gezinnen in de townships van Limpopo zonder achterstand aan het basisonder- wijs kunnen beginnen. Ze krijgen voorbereidend onderwijs, ze worden op een gezond gewicht ge- bracht en ontvangen dagelijks goede maaltijden en vitaminen.
Over iedere berg loopt een pad. Je ziet het alleen niet altijd vanuit het dal.
Veel kinderen in de Zuid-Afrikaanse townships krijgen weinig of geen onder- wijs. We steunden een project in Limpopo dat kleuters voorbereidt op de basisschool.
Een levensgevaarlijk thuis voor vrouwen
Op 8 maart is het Internationale Vrouwendag. We lopen nog steeds in Zuid-Afrika en genieten van de imposante natuur, de weidse vergezichten en het warme, gematigde klimaat. Zo op het eerste gezicht merken we waarschijnlijk weinig van het geweld waaraan veel – vooral zwarte – vrouwen en meisjes worden blootgesteld, zeker tijdens de lockdown. Voor veel van hen is ‘thuis’ namelijk een gevaarlijke, gewelddadige plek waaraan het nauwelijks ontsnappen is door de reisbeperkin- gen en sluiting van hulpinstanties. Zo werd de coronapande- mie een katalysator voor het gender-gerelateerde geweld, dat ook voor de coronacrisis al een serieus probleem was in Zuid- Afrika.
De cijfers zijn verbijsterend. Zuid-Afrika heeft het hoogste verkrachtingscijfer ter wereld en jaarlijks worden duizenden vrouwen vermoord. Alleen al in de eerste week van de lock- down meldde de Zuid-Afrikaanse politie 2.300 oproepen voor hulp in verband met gender-gerelateerd geweld.
Als je nog wat verder in de onthutsende cijfers duikt, blijkt dat vooral zwarte vrouwen en meisjes kwetsbaar zijn voor gender-gerelateerd geweld, tienerzwangerschappen en hiv/
aids. Uit onderzoek bleek bijvoorbeeld dat 24 procent van de zwarte vrouwen in Zuid-Afrika met hiv besmet is. Van de wit- te vrouwen in het land leeft 0,5 procent met hiv.
Armoede, traditionele rollenpatronen, een taboe op seksuali- teit, geweld, criminaliteit: het zijn een paar ingrediënten van de ingewikkelde cocktail die voor zoveel geweld tegen vrou- wen zorgt. Laten we tijdens deze etappe, in de week van In- ternationale Vrouwendag, extra stilstaan bij de vrouwen en meisjes die door hun etniciteit en gender dubbel onderdrukt worden.
Beatrice Chikwanda en haar jongste dochter. Beatrice was het gezicht van de Vastenactiecampagne 2018.
Welkom in Namibië
We zijn aangekomen in het dunst bevolkte land ter wereld na Mongolië: Namibië is 20 keer zo groot als Nederland en er leven bij- na tweeënhalf miljoen mensen. Normaalgesproken zouden we hier niet alleen lopen: jaarlijks bezoeken ongeveer 1 miljoen toeris- ten het land, dat enkele beroemde parken heeft; door de reisrestricties zijn er nu echter nergens andere toeristen te bekennen.
In het Etosha National Park lopen we in het grootst aaneengesloten wildpark van Afrika. In het zuiden zien we de indrukwekkende Fish Canyon. De kloof is na de Grand Canyon de grootste ter wereld. Natuurlijk missen we de bekendste en meest bezochte attractie in Namibië niet: de Sossusvlei. Het vroegere zoutmeer is nu een woestijnlandschap en de zonsopgang hier zal beslist een van de hoogtepunten van onze wandeltocht zijn.
Er is helaas ook een andere kant aan onze aanwezigheid. We zijn hoogstwaarschijnlijk met het vliegtuig naar Afrika gekomen en daarmee dragen we substantieel bij aan de klimaatcrisis: meer dan de helft van de internationale toeristische reizen wordt name- lijk per vliegtuig afgelegd. Daarnaast leggen we beslag op schaarse bronnen in de landen waar we doorheen lopen; denk aan schoon drinkwater, elektriciteit en goede mogelijkheden voor onze overnachtingen. Ook de opbrengsten van ons bezoek worden oneerlijk verdeeld: van het geld dat we aan onze reis uitgeven, blijft hooguit dertig procent in Afrika. We kunnen natuurlijk kiezen voor een ecologische, duurzame reis, maar helaas zijn we in dat geval met zo’n kleine groep dat dit weinig zoden aan de dijk zet.
Bovendien maken we ook dan waarschijnlijk gebruik van het vliegtuig. Deskundigen noemen deze vorm van toerisme een micro- oplossing voor een macro-probleem.
En nu blijven door corona de toeristen weg. Dat heeft rampzalige gevolgen voor veel natuurparken en de gemeenschappen erom- heen: alle inkomsten zijn weggevallen en er is geen geld meer voor beveiliging en onderhoud in de parken en levensonderhoud in de dorpen. De angst is groot dat de omringende gemeenschappen zullen overgaan op het kappen van bomen en doden van dieren om te overleven. In Zuid-Afrika zijn wildparken al begonnen de neushoorns te ontdoen van hun kostbare hoorns om stropers te ontmoedigen.
Corona confronteert ons hard met de kwetsbaarheid van natuurbescherming in het zuiden: het is vaak volledig afhankelijk van toerisme. In Namibië wordt daarom geëxperimenteerd met een programma waarbij de lokale bevolking financieel beloond wordt voor het beschermen van wild, zodat de gemeenschappen niet financieel afhankelijk zijn van het toerisme.
We sluiten vandaag af met een toepasselijk citaat van Albert Einstein: “We maken deel uit van het geheel, dat wij "universum"
noemen. [...] Onze taak moet zijn onze compassie te vergroten, zodat we alle levende wezens en de natuur in al haar schoonheid ermee omvatten.”
Beruchte geschiedenis
Inmiddels lopen we door Angola, ooit berucht centrum van de slavenhandel: Portugese handelaren vervoer- den tienduizenden Angolezen naar Brazilië. Alleen al van 1617 tot 1621 werden tot 50.000 Angolezen tot slaaf gemaakt en naar Amerika verscheept. Na afschaffing van de slavernij in 1836 bleven veel mensen in feite als dwangarbeiders aan het werk.
In het huidige Angola zijn kinderhandel en andere vormen van uitbuiting nog altijd een groot probleem.
Straatkinderen weer naar huis
De Democratische Republiek Congo heeft een lange geschiedenis van uitbuiting en geweld en de gevolgen daarvan zijn nog altijd zichtbaar.
Als we hier lopen, valt bijvoorbeeld onmiddellijk op hoe slecht de we- gen zijn: het overgrote deel is onverhard en ze zijn zeker in het regen- seizoen slecht (of helemaal niet) begaanbaar.
De onveiligheid en slechte leefomstandigheden in het binnenland, hebben geleid tot een massale trek naar de hoofdstad Kinshasa, waar meer dan tien miljoen mensen wonen. Daar is echter alleen maar nog meer armoede: de werkloosheid in de volkswijken bedraagt meer dan 80%.
Gezien de extreme omstandigheden in de wijken is het niet verwonder- lijk dat er tienduizenden straatkinderen rondzwerven in Kinshasa. We steunden vorig jaar een project van Chemin Neuf Community (CCN) dat straatkinderen opvangt en probeert te herenigen met hun familie.
Daarna worden de families begeleid bij het opbouwen van een stabiel leven.
We hoorden mooie verhalen terug. Natuurlijk begonnen die allemaal
moeilijk: sommige kinderen werden beschuldigd van hekserij en belandden op straat. Anderen ontvluchtten de armoede thuis en vielen in handen van kinderhandelaren. Ze moesten via diefstal geld verdienen voor hun nieuwe ‘vader’. Dappere Stéphane stapte naar de politie en kon zo ontsnappen.
Een echt detectiveverhaal is dat van de tienjarige Elysée Mbuyi. Ze heeft een lichte verstandelijke beperking en epilepsie. Op een avond, toen haar familie naar de kerk was, liep ze het huis uit en dwaalde over straat. Ze kreeg een aanval en werd door omstanders aangevallen, die haar verdachten van hekserij. Gelukkig kon een passerende politieagent Elysée ontzetten. Hij bracht haar naar het opvangcentrum van CCN. Daar hebben de medewerkers met waarachtig detectivewerk haar ouders weten op te sporen. Elysée spreekt namelijk alleen een lokale taal en na hulp van een tolk waren er slechts twee aanknopingspunten:
een naam en het woord ‘motor’. Na dagenlang rondvragen zijn de ouders van Elysée gevonden. Toen de medewerkers van CCN aankwamen, was de moeder bezig haar spullen in te pakken: de vader was zo boos dat ze niet goed op hun dochter had ge- past, dat ze moest vertrekken.
Het weerzien was ontroerend en de familie was blij dat Elysée weer veilig thuis was. De ouders leren nu van CCN hoe ze met de aandoening van Elysée kunnen omgaan en als de scholen weer open zijn kan Elysée waarschijnlijk naar het speciaal onderwijs.
Eind goed, al goed dus!
Het land van de grote garnalen
Vanuit de Republiek Congo, ook wel Congo-Brazzaville ge- noemd, zijn we Kameroen binnengelopen. Kameroen dankt zijn naam aan de grote garnalen die in de rivieren leven: de Portu- gezen die het gebied in de 15e eeuw ontdekten, waren zo onder de indruk van de dieren, dat ze het land "Camarões" noemden, wat Portugees is voor "garnalen".
Separatisten en veiligheidstroepen zorgen voor geweld en men- senrechtenschendingen. Een van de projecten die we in Kame- roen steunden, is Casey’s Home, opgericht door Sally Ebot. Sal- ly is een voormalig vluchtelinge uit Kameroen die nu al jaren in Nederland woont. Een van haar zoons, Casey, is ernstig gehan- dicapt. Het leven van Casey had er heel anders uitgezien als hij in Kameroen was opgegroeid. Sally wilde daarom iets doen voor kinderen met een beperking in haar geboorteland en ze richtte in 2008 de Casey Stichting op. Doel van de stichting: zorg en onderwijs bieden aan kinderen met een beperking in Kameroen.
In 2014 is Casey’s Home geopend in Ikiliwindi. Er worden hon- derd kinderen tijdelijk opgevangen. Hier krijgen ze de juiste zorg, revalidatie en volgen ze aangepast onderwijs. Als de kin- deren weer terugkeren naar hun eigen woonsituatie worden ze door een leerkracht gevolgd en krijgen ze begeleiding totdat ze in staat zijn om regulier onderwijs te volgen of zelf voor een in- komen kunnen zorgen.
Veel kinderen hebben voor hun verblijf in Casey’s Home nog nooit onderwijs gevolgd. Via Vastenactie zijn gespecialiseerde leermiddelen en speelmaterialen aangeschaft en is een docent getraind. De kinderen krijgen nu in kleine groepjes onderwijs met veel individuele aandacht.
En om met Hella van der Wijst te spreken: wandelen is fijn, maar wandelen voor een ander loopt nog veel lekkerder!
In Casey’s Home worden kinderen met een beperking opgevangen. Ze krijgen de juiste zorg, revalidatie en aangepast onderwijs.
Ubuntu
We zijn nog steeds in Nigeria. Er wonen hier meer dan 200 miljoen mensen en het is daarmee het land met de meeste inwoners in Afrika. Nigeria is niet alleen relatief dichtbevolkt: het is ook reus- achtig! De landsgrenzen hebben een gezamenlijke lengte van maar liefst 4047 kilometer! Daarom een klein hart onder de riem, mocht de tocht u uit- zichtloos lijken.
We hebben samen al zo’n 3500 kilometer afge- legd, een prestatie om trots op te zijn! Dat hadden we in ons eentje niet gered in zo’n korte tijd. Net zo min als we zonder steun zoveel mensen vorig jaar een nieuw perspectief konden geven! On- danks de lockdown en strenge beperkingen kon- den we dankzij onze achterban toch net zoveel projecten steunen als we voor de corona-
pandemie hadden gepland. En daarmee konden we meer dan 100.000 mensen op de een of ande- re manier een duwtje in de rug geven!
Waarmee we maar willen zeggen dat je soms ge- woon moet doorlopen, ook al lijkt de weg einde- loos, heb je de wind tegen en is de berg hoog.
De hongerdoek ‘Ik ben omdat wij zijn’ is geschilderd door de in Nigeria ge- boren kunstenaar Chidi Kwubiri. De titel verwijst naar een Afrikaans
spreekwoord: ‘Ik ben omdat jij bent – en jij bent omdat wij zijn’. Dit gezeg- de betekent dat het tot het mens-zijn behoort om deel van een relatie- netwerk te zijn, waarbij wederkerigheid van fundamentele betekenis is.
Oftewel: het Ubuntu principe.
Wegens succes route nogmaals ver- lengd
Jullie blijven het fantastisch doen! De vorige route- verlenging naar 25.000 kilometer leek ons een heel grote uitdaging. Maar ook het eindpunt van deze wandeling komt al weer in zicht. Daarom gaan we de route voor de tweede keer verlengen.
De tocht gaat verder door de meer noordelijk gele- gen landen in Afrika: Mali, Niger, Soedan. We eindi- gen in Ethiopië, een reis van 35.000 kilometer.
We zijn nu met zo’n 350 wandelaars aan het wan- delen, fietsen of rennen voor een ander. Het is leuk om jullie foto’s te zien en berichtjes te lezen. Blijf vooral je ervaringen met elkaar delen, want we wandelen samen voor een ander.
We blijven jullie regelmatig op de hoogte houden van onze vorderingen en van de bijzonderheden die we onderweg tegenkomen.
We wensen je dat de zon je wandeling licht maakt en dat er bloemen bloeien langs je pad!
De Black Stars van Ghana
We hebben er maar liefst 23.000 kilometer opzitten!
Een geweldige prestatie, waarover wij eerlijk gezegd niet hadden durven dromen toen we de wandeltocht uitzetten. Inmiddels lopen we in Ghana, het voor- malige Goudkust. En ongetwijfeld hebben we allang gezien dat voetbal hier een belangrijk onderdeel is van het dagelijks leven. Al in 1903 richtte de Brits- Jamaicaanse leraar Briton de eerste Ghanese voetbal- club op: Excelsior. Tegenwoordig heeft Ghana meer dan honderd professionele voetbalclubs.
Het Ghanese nationale voetbalelftal – oftewel: de 'Black Stars' - is een van de beste elftallen van Afrika. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat Ghana tal van beroemde voetballers heeft voortge- bracht, waaronder de (half)broers Boateng, Abédi Pelé en Augustine Okocha. Enne: ‘onze’ Memphis Depay heeft een Ghanese vader.
Voetbal is voor veel jongens op het Ghanese platteland een belangrijke uitlaatklep, maar voor de meesten is nu eenmaal geen glanzende internationale voetbalcarrière weggelegd. En er is weinig anders te doen op het platteland, laat staan iets wat een goed toekomstperspectief biedt. De armoede is groot; naar schatting een derde van de mensen in Ghana is analfabeet. Veel jongeren trekken daarom naar de steden, maar ook daar is de werkeloosheid hoog en dreigt de armoede.
De armoede en ongeletterdheid, de ontwikkelingen op klimaatgebied én de explosieve bevolkingsgroei – in 1950 telde Ghana 4.9 miljoen inwoners, in 2050 zijn het er naar verwachting 51 miljoen – zetten de voedselzekerheid in het land sterk onder druk. Dat is een ingewikkeld vraagstuk, waarbij onder andere Nederlandse deskundigen en bedrijven Ghana ondersteunen. Wij doen dat op onze manier. Dit jaar steunen we bijvoorbeeld een stageboerderij van de Afia Foundation in Obuasi. Hier leren jon- geren moderne agrarische methoden, waarmee ze kunnen bouwen aan een zelfvoorzienend bestaan. Met onze steun werden eerder al twee klaslokalen en sanitaire voorzieningen gebouwd; nu wordt er schoon water aangelegd via een waterpomp, een grote watertank en -leidingen.
We wensen je - vrij naar de dichter Kavafis - een lange weg, vol avonturen, vol ervaringen.
Stageboerderij van de Afia Foundation in Obuasi
Oorlog en vrede in Mali
We wandelen nu door Mali, een van de armste landen ter wereld. De afgelopen decennia zijn er veel conflicten uitge- vochten en staatsgrepen volgden elkaar op. Vanaf 2002 groeide de stabiliteit en kwam het land in rustiger vaar- water. In 2012 kwam hier helaas een einde aan door een opstand in het noorden en de daarop volgende burgeroor- log. De VN vredesmacht Minusma, waar ook Nederland aan deel nam, probeert met 15.000 soldaten de vrede te bewa- ren.
In augustus vorig jaar greep het leger weer de macht na maandenlange protesten van de bevolking tegen corruptie, de slechte economische situatie en onveiligheid door de vele terreurgroepen. De reacties op deze coupe verschilden sterk; de bevolking stond voor een groot deel achter de coupeplegers, maar de omringende landen waren bang voor destabilisatie van de regio.
Veel Afrikaanse landen lukt het om beetje bij beetje uit de neerwaartse spiraal van armoede en geweld te komen. On- danks de moeilijkheden die overwonnen moeten worden, is er hoop op een beter leven voor de mensen. Helaas geldt dit nog niet voor Mali. Het grootste gedeelte van het land bestaat uit woestijnvlaktes en de gevolgen van de klimaat- crisis zijn ernstig in dit droge land. De inkomsten uit de export van katoen en goud verdwijnen voor een groot ge- deelte in de zakken van hooggeplaatsten. En de terreur- groepen zorgen voor angst en geweld onder de bevolking.
Zoals de schrijver Phil Bosmans zei: ‘Duisternis kun je met duisternis niet bestrijden. Alleen het licht kan dat. Haat kun je met haat niet bestrijden, alleen de liefde kan dat.’
Vrouwen uit Maliyahun, 2017
Moeders en kinderen in Niger
Toen we deze dagen Niger binnenliepen, merkten we mis- schien nog de grote ontreddering die heerste na de gruwe- lijke terreuraanslagen van zondag 21 maart 2021 in het grensgebied met Mali. Er werden 137 burgers vermoord, waarschijnlijk door Islamitische Staat (IS). De terreur- organisatie wint onder de regionale naam Islamitische Staat in de Grotere Sahara (ISGS) steeds meer terrein.
Deskundigen waarschuwen dat zonder ingrijpen ISGS meer strijders zal werven en dan dreigt de volledige Sahel-regio ten prooi te vallen aan jihadisme. De terreur heeft al dui- zenden burgerslachtoffers gemaakt en meer dan anderhalf miljoen burgers uit het grensgebied van Niger, Mali en Burkina Faso verjaagd, waar nu vrijwel totale wetteloosheid heerst. We lopen dan ook door ‘rood gebied’ volgens het Ministerie van Buitenlandse Zaken, oftewel: niet reizen.
Het straatarme gebied wordt bevolkt door nomadische jon- geren – meer dan 50% van de bevolking in Niger is jonger dan 15 - die zich gemarginaliseerd voelen en nauwelijks economisch perspectief hebben. Door corona zijn hun in-
komsten bovendien verder teruggelopen. De terreurgroepen azen op de goudmijnen in Burkina Faso om hun strijd te financieren en de armoede en uitzichtloze situatie van veel jongeren maakt hen gevoelig voor rekrutering.
Deskundigen pleiten voor een tweesporenbeleid om de opkomst van de jihadisten te stoppen: militair ingrijpen in combinatie met een aanpak van de sociaaleconomische grondoorzaken. Niger hoort tot de armste landen ter wereld en stond in 2018 op een treuri- ge eerste plaats van de VN index van menselijke ontwikkeling.
Vastenactie maakt zich al 60 jaar sterk voor menselijke ontwikkeling en menselijke waardigheid, ook in uitdagende situaties zoals in Niger. Het vruchtbaarheidscijfer was in 2018 het hoogste ter wereld: de vrouwen hier krijgen gemiddeld meer dan zeven kinderen.
De sterftecijfers onder zuigelingen en jonge kinderen zijn echter ook torenhoog. We steunen in 2021 vier gezondheidscentra in Niger die zich erop richten de sterftecijfers onder moeders en kinderen te verminderen en ondervoeding tegen te gaan.
Vrede begint met een glimlach en een glimlach is het begin van de liefde zei Moeder Teresa. We wensen je een vredige, liefdevolle weg!
Zalia uit Dogondoutchi met twee van haar kinderen.
Gevaarlijkste dieren op aarde
Als het goed is hebben jullie rekening gehouden met malaria bij het voorbereiden van onze vir- tuele Afrikawandeltocht, want het komt in vrij- wel alle landen waar we doorheen lopen voor!
Nu alle aandacht naar covid-19 uitgaat, raakt de malariaparasiet wat buiten beeld, maar malaria is met zo’n 216 miljoen gevallen en 400.000 doden per jaar één van de grootste in- fectieziekten van deze tijd. Iedere twee minuten overlijdt een kind door malaria!
Niet voor niets worden de kleine ‘anopheles muggen’ die de malariaparasiet overbrengen wel de gevaarlijkste dieren op aarde genoemd.
Malariapreventie in Bomono en Ikiliwindi, Kameroen, 2020
De laatste etappes
Pasen en onze eindbestemming Ethiopië komen in zicht. We lopen nu door Soe- dan, jarenlang geteisterd door burger- oorlog, een corrupt regime en een militaire staatsgreep. De afgelopen maanden kwamen bovendien veel vluchtelingen de grens met Tigray over gevlucht, waar op dit moment een bloedige strijd wordt gevoerd.
De rijkdom van Soedan - het land is een van de grootste goudproducenten van Afrika - verdwijnt in de zakken van de militaire elite; de bevolking lijdt
armoede. In 2011 werd het olierijke zuiden zelfstandig en ging als Zuid- Soedan verder. Wie een beetje een idee wil krijgen van de omstandigheden waar- in de mensen in dit gebied moesten zien te overleven tussen vijandelijke soldaten, wilde dieren, hongersnood en de mura- haleen, die leest het wereldberoemde
boek Wat is de Wat van Dave Eggers. Het vertelt het levensverhaal van de jonge Valentino Achak Deng, die van de ene op de andere dag moet vluchten als de murahaleen zijn dorp platbranden en zijn familie vermoorden. Hij begint aan een lange, levensgevaarlijke reis te voet…
Terwijl de mensen die we tijdens onze tocht door Soedan tegenkomen, vaak maar moeten zien of ze vandaag voldoende te eten hebben voor hun gezin, beginnen wij misschien al voorzichtig plannen te maken voor ons Paasontbijt of - diner. We kun- nen ons voorstellen dat na onze ervaringen in Afrika de stap naar overweldigende overvloed groot is.
Dat we vredig door de wereld mogen wandelen en haar schoonheid leren kennen. Elke dag opnieuw…
Over sprinkhanen en cola
We zijn in Oeganda, voor onze collega Margot onlosmakelijk verbonden aan boer John en zijn gezin. Honderden, misschien wel duizenden grote (giftige oneetbare) sprinkhanen verorberden tijdens haar bezoek aan John de cassa- ve-oogst, de laatste hoop op voedsel voor het gezin, want alle andere groen- tes hadden de langdurige droogte niet overleefd. De familie overleefde door blaadjes van de bomen te eten.
Op onze website lees je het hele ver- haal én kun je twee mooie recepten downloaden die zijn gebaseerd op de inhoud van een voedselhulppakket.
De ark, de koningin en haar zoon
Er was eens… een beeldschone koningin. Ze heette Makeda en ze heerste over het rijk dat nu Ethiopië is. Koning Salomon hoorde over de mooie, schatrijke vorstin en nodigde haar uit. Zij op haar beurt had gehoord over de wijsheid van de koning en zo kwam van het een het ander. Volgens de Ethiopische overlevering stammen de Ethiopische keizers rechtstreeks af van Makeda en haar zoon Menelik.
Toen Menelik ouder was, bezocht hij zijn vader Salomon in Israël en nam in het geheim de Ark van het Verbond mee naar zijn thuisland. Daar zou de Ark nu nog steeds zijn, in de heilige stad Auxum om precies te zijn, in de Heilige Maria van Zion-kathedraal in de noordelijke regio Tigray. Naast deze eeuwen- oude kathedraal ligt de nieuwere kathedraal die in de vorige eeuw door keizer Haile Salassi werd gebouwd.
Naar verluidt is er afgelopen december zwaar gevochten in en rond de heilig- dommen. Vrijheidsstrijders van Tigray People’s Liberation Front (TPLF) strij- den voor een onafhankelijk Tigray tegen Ethiopische regeringstroepen die worden bijgestaan door troepen uit buurland Eritrea. Het gebied is herme- tisch afgesloten van de buitenwereld en contact is onmogelijk. De weinige be- richten die ons bereiken, geven een afschuwelijk beeld van oorlogsmisdaden:
verkrachtingen, executies en plunderingen.
We weten dan ook niet hoe het gaat met de leraren en leerlingen van de Li-
deta Mariam school in het uiterste noorden van Tigray. We steunen de middelbare school met de aanleg van een septische put voor de sanitaire voorzieningen en de inrichting van het laboratorium. De laatste contacten met de school zijn alweer van lange weken geleden. We kunnen alleen maar hopen dat het goed gaat met de families daar en wachten met spanning nieuwe berichten af. We kregen van onze Nederlandse contactpersoon Nico van Straalen mooie foto’s en video’s van de leraren en leerlingen. Hij bezocht de school diverse keren.
We moeten dus doorlopen, naar onze volgende bestemming, de andere heilige stad van Ethiopië: Lalibela. Hier ontdekken we de elf wereldberoemde rotskerken. Ze zijn in de 12e eeuw uitgehakt op bevel van koning Lalibela. Het is donker binnen en bij kleine vlammetjes kunnen we stokoude iconen en fresco’s onderscheiden. Alles ademt een geheimzinnige, stille devotie. Hier kunnen we uitrusten en wellicht een moment vinden om stil te staan bij de mensen die we tegenkwamen, hun verhalen, uitdagingen, maar ook hun kracht en toewijding…
De Lideta Mariam school in het noorden van Tigray, Ethiopië.
Het is volbracht!
We zijn in Addis Abeba aangekomen, de hoofdstad van Ethiopië en onze eindbestemming. ‘Nieuwe bloem’ betekent addis abeba in het Amhaars; het is dan ook een relatief nieuwe stad, die in 1886 door keizer Menelik II werd gesticht. Er wonen bijna vier miljoen mensen en hier is ook het hoofdkantoor van de Afrikaanse Unie gevestigd. We zien al snel dat voorzichtigheid geboden is in het onoverzichtelijke, chaotische en luidruchtige verkeer. Desgevraagd legt een taxichauffeur het systeem uit: je kijkt of je tegenligger je ziet en als dat zo is, dan rijd je hard door, ongeacht de kleur van stoplichten of andere verkeerstekens. Ziet je tegenligger je niet? Dan stop je. Geen wonder dus dat alle automobilisten constant hard toeteren, want dat helpt aanzienlijk bij het gezien worden. Geen wonder dus ook dat er veel ongelukken gebeuren.
Zoals in veel grote steden zien we ook hier de schrijnende tegenstellingen tussen de rijke bovenlaag, de mooie, dure wijken en de sloppenwijken, waar mensen moeten zien te overleven in schamele onderkomens van golfplaat en plastic, de schooltjes op braakliggende terreinen zonder sanitaire voorzieningen, waar het overgrote deel van de kinderen zonder eten en drinken de dag doorkomt in de brandende zon.
Wij kunnen de verkoeling van een hotel opzoeken, voor we naar huis terugreizen en misschien nog genieten van het heerlijke Ethiopische eten – verschillende stoofpotten die worden gegeten met ‘injera’, pannenkoeken van gegist meel - en een specta- culaire traditionele dansvoorstelling.
We hebben met elkaar ruim 34.000 kilometer afgelegd. Dat deden we met 350 wandelaars, van jong tot oud: de oudste deel- nemers lopen tegen de 90! We hebben veel meegemaakt onderweg: prachtige natuur, gastvrije mensen, de fameuze ‘big fi- ve’, maar ook rebellen, oorlog, milieuvervuiling en bittere armoede. We nemen het met ons mee terug. En we willen onze reis afsluiten met de beroemde Ierse pelgrimswens.
Voor de weg wens ik je toe, dat de weg je tegemoet komt, de wind steeds in je rug is, de zon je gezicht verwarmt en zachte buien je velden beregenen. En dat God, tot ons weerzien, je bewaart in de palm van zijn hand.
Emeldah wil later lerares worden, zodat ze een auto kan kopen én een mooi huis voor haar moeder kan bouwen.
Colofon
Dit boekje is een uitgave van Vastenactie.
© tekst, beeld en vormgeving: Vastenactie.
Website: www.vastenactie.nl E-mail: info@vastenactie.nl Telefoon: 070 7796008
Bezoekadres Postadres Van Mierisstraat 58 Postbus 95408 2526 NS Den Haag 2509 CK Den Haag
